ساده‌زیستی: تفاوت میان نسخه‌ها

نگاهی دوبعدی به انسان و جهان هستی ([[دنیا]] ـ [[آخرت]]) یا جسمی و روحی‌بودن انسان و جهان پیرامون او، فلسفه ساده‌زیستی و زهد را در [[اسلام]] مشخص کرده و فرق آن را با [[رهبانیت]] در [[ادیان]] دیگر که تنها نگاهی یک‌سویه به انسان دارند روشن کرده است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۶/۵۱۴–۵۱۵.</ref> در نگاه اسلامی ساده‌زیستی از امور نیکویی است که راه رسیدن به خالق را برای انسان سالک هموار می‌کند<ref>جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ۱۱/۱۷۳.</ref>؛ زیرا انسان ساده‌زیست در عین وابستگی به دنیا به مظاهر مادی زندگی احساس و تعلق قلبی ندارد<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۶/۵۱۴.</ref> و در مرحله تعلق قلبی نداشتن به امور دنیایی است که شخص می‌تواند به خالق جاودانه نزدیک گردد<ref>جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ۱۱/۱۷۶.</ref> و به زهد راستین و ساده‌زیستی بدون تعلق قلبی به دنیا که گسستن از غیر خدا و رسیدن به خداست برسد<ref>جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ۱۱/۱۷۵.</ref> {{ببینید|زهد}}.

در [[قرآن کریم]] همراه با سفارش به بهره‌مندی از نعمت‌ها و روزی‌های پاک و [[حلال]]، بر ساده‌زیستی و دوری از [[دنیاپرستی]] تأکید<ref>اعراف، ۳۲.</ref> و در بهره‌گیری از نعمت‌های حلال به [[میانه‌روی]] و دوری از [[اسراف]] توصیه<ref>اسراء، ۲۷.</ref> شده است و زهد و سادگی مورد رضای خداوند معرفی شده‌اند.<ref>حشر، ۹.</ref> این ساده‌نگریستن به زندگی اجتماعی و بی‌علاقه‌بودن به زندگی دنیایی که با آمدن دنیا خوشحال نشود و با رفتنش غمگین نگردد<ref>حدید، ۲۳.</ref> با رهبانیتی که در [[مسیحیت]] وجود دارد متفاوت است. رهبانیتی که شخص در آن پشت به دنیا کرده، تنها به [[عبادت]] بپردازد، مقبول [[اسلام]] نیست و [[پیامبر اکرم(ص)]] آن را نکوهش کرده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۶۵/۳۱۹.</ref> همچنین پشت‌کردن به دنیا و استفاده‌نکردن از نعمت‌های آن با جهان‌بینی و [[فلسفه]] نگاه مثبت اسلام به هستی و خلقت سازگار نیست.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۶/۵۱۵.</ref>

ساده‌زیست‌بودن از صفات خوب اخلاقی است و نمونه‌های فراوانی از ساده‌زیستی پیشوایان بزرگ اسلام را در سیره آنان می‌توان مشاهده کرد<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۶/۲۲۹.</ref> و زندگی پیامبر اکرم(ص) دراین‌باره الگویی شاخص است. آن حضرت با حفظ سادگی در تمام ابعاد حتی در معاشرت و چگونگی برخورد با مردم، ساده‌زیستی و [[قناعت‌ورزی]] را یکی از اصول سیاست الهی خویش قرار داده بود.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۶/۸۵–۹۰.</ref> حضرت زندگی کم‌خرج و ساده‌ای داشت<ref>نهج البلاغه، خ۱۵۹، ۲۲۶–۲۲۸.</ref> و پیام ایشان، زندگی با فقرا و هم‌مسکن‌شدن با مردم فقیر بود.<ref>نهج البلاغه، خ۱۵۹، ۲۲۷.</ref> [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] نیز ساده‌زیستی را مایه بی‌نیازی و غنای انسان می‌دانست و کفایتِ به‌اندازه را مایه آرامش می‌خواند.<ref>نهج البلاغه، ح۳۶۳، ۵۸۷.</ref> ایشان ساده‌زیستی را مقدمه آرامش قلبی و باطنی می‌دانست.<ref>آمدی، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ۲۶۶ و ۳۶۶.</ref>

امام‌خمینی، [[انبیا(ع)]] را افرادی معرفی می‌کرد که با وجود اینکه حاکم جوامع خود بودند، هیچ‌گاه به فکر مال‌اندوزی و بهره‌گیری از مقام و موقعیت خویش نبودند و تشکیل حکومت، آنان را از [[قناعت]] و سادگی دور نکرد.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۰۳–۱۰۴.</ref> به اعتقاد ایشان در اسلام الگوهای مناسبی برای ساده‌زیستی وجود دارد که مردم می‌توانند با تأسی به آنان به اهداف عالی برسند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۷۳–۳۷۴.</ref> ایشان معنویت عالم را از وجود انسان‌های کوخ‌نشین و ساده‌زیستی چون پیامبر اکرم(ص) و [[حضرت فاطمه(ع)]] می‌دانست و ساده‌زیستی آنان را الگو معرفی می‌کرد؛ زیرا آنان در عین ساده‌زیستی منشأ خدمات و خیرات فراوانی در جهان اسلام شدند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۷۳–۳۷۴.</ref> پیامبر اکرم(ص) چنان با فقرا زندگی می‌کرد و نشست و برخاست داشت که کسی اگر بر آنان وارد می‌شد نمی‌فهمید کدام یک حاکم است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۲۰.</ref>

در [[سیره امامان(ع)]] موارد زیادی وجود دارد که آن بزرگواران به‌طور ساده‌ای از زندگی دنیا بهره برده‌اند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۸/۳۰۳.</ref> [[امام‌خمینی]] حضرت علی(ع) را نیز نمونه کامل [[انسان کامل|انسان]] ساده‌زیست معرفی می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۰۱–۱۰۲ و ۶/۳۲۷.</ref> و همه مسئولان [[جامعه اسلامی]] را به پیروی از این الگوهای کامل دعوت می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۰۱–۱۰۲ و ۳۹۶.</ref> از آنجاکه امام‌خمینی ساده‌بودن و ساده زندگی‌کردن را یک [[فرهنگ]] در اسلام می‌دانست، ضمن بیان توجه اسلام به سادگی در همه زمینه‌ها، [[حج]] را با توجه به ساده‌بودن [[خانه کعبه]] و گردهمایی به دور از هر گونه تشریفات مسلمانان، ترویج ساده‌زیستی می‌شمرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۴–۲۵.</ref> و با انتقاد از رفتارهای حکام بی‌درد در کشورهای اسلامی، یادآور می‌شد پیامبر اکرم(ص) به دنبال مجد و عظمت پیروان خود بود. ایشان ساخت [[مساجد]] و مناره‌های اشرافی را برخلاف سیره و ساده‌زیستی پیامبر(ص) می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۸۰.</ref>

امام‌خمینی تأکید می‌کرد که ساده‌زیستی، آسایش در دو دنیا را در پی دارد.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۸۳–۸۴.</ref> ایشان سعادت حقیقی در دنیا و آخرت را در گرو زندگی ساده ارزیابی می‌کرد و باور نادرست دربارهٔ رابطه ثروت و [[سرمایه‌داری]] با سعادت انسان را به چالش می‌کشید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۷۳.</ref> امام‌خمینی، چنان‌که در روایات آمده است،<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۶۷/۲۳۹.</ref> یکی از آثار زندگی زاهدانه و ساده را دل‌کندن از دنیا و آماده‌بودن برای [[آخرت]] می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۳۷.</ref> ایشان با بیان اهمیت ویژه ساده‌زیستی در اسلام، اساس هر چیزی به‌خصوص سادگی و قناعت را بر پایه معنویت استوار می‌دانست و معتقد بود مادی‌گراها به سبب اینکه در مادیت خود غرق شده‌اند، از این معنویت غافل‌اند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۶۱.</ref> به باور ایشان تحمل سختی‌هایی که افراد موفقی مانند محمدحسن نجفی معروف به «[[صاحب جواهر]]» برای رسیدن به اهدافشان متحمل شدند، از افرادی که به دنبال مال و منال و جاه باشند برنمی‌آید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۷۵.</ref> ایشان ایستادگی در برابر باطل و توطئه‌های آنان را از آثار ساده‌زیستی می‌دانست و باور داشت انسان با زندگی اشرافی و مصرفی هرگز نمی‌تواند ارزش‌های انسانی و اسلامی را حفظ کند و با قدرت‌های طاغوتی مقابله کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۷۱.</ref> {{ببینید|اشرافیت}}.

از دیرباز اغلب حکومت‌ها به‌خصوص حکومت‌های پادشاهی به ایجاد تشکیلات تجملی و رفاه و استفاده از امکانات پر زرق و برق تمایل داشته‌اند. بسیاری از رهبران حکومت‌شان را با شعار ساده‌زیستی آغاز می‌کنند؛ ولی پس از تثبیت، به [[تجمل‌گرایی]] رو می‌آورند و این امر تعصب و دلیری حاکمان و سربازان یک حکومت را در دفع دشمنان کاهش می‌دهد.<ref>ابن‌خلدون، تاریخ، ۱/۱۷۶–۱۷۷ و ۲۰۹.</ref> ساده‌زیستی صرفاً یک فضیلت اخلاقی نیست، بلکه می‌تواند یک ضرورت سیاسی باشد. شخصی می‌تواند با پایبندی به اخلاق سیاسی وارد عرصه [[سیاست]] شود که به مال و جاه و مقام دلبستگی نداشته باشد؛ زیرا به همان مقدار که انسان به این امور وابسته می‌شود، به همان میزان امکان تحرک و پیشرفت او کاهش می‌یابد.<ref>اسلامی، امام، ۲۷۷.</ref>

امام‌خمینی بر اهمیت ساده‌زیستی در [[حکومت اسلامی]] تأکید می‌کرد؛ از همین‌رو در توضیح و شرح شیوه و شرایط حکومت اسلامی و فرق آن با دیگر حکومت‌ها ازجمله [[نظام سلطنتی|رژیم‌های سلطنتی]] و پادشاهی، سادگی را یکی از ویژگی‌های مهم حکومت اسلامی می‌دانست و معتقد بود در حکومت اسلامی کاخ‌های تجملی، خدم و حشم و لوازم سلطنت جایگاهی ندارد.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۴۶.</ref> ایشان به حاکمانی که بر خلاف موازین اسلامی رفتار کنند و از اموال عمومی برای ساختن عمارت‌ها و کاخ‌ها و برگزاری جشن‌ها بهره ببرند و [[سیره ائمه معصومان(ع)]] را در ساده‌زیستی نادیده بگیرند، مؤاخذه الهی در [[روز قیامت]] را گوشزد می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۸۱–۸۲.</ref> ایشان در رهنمودهای خود اندکی پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، دولت را به لزوم ساده‌زیستی و پرهیز از ساخت وزارتخانه‌ها به شکل کاخ و دوری از [[اسراف]] در هزینه‌ها توصیه می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۶۶، ۳۲۹ و ۳۳۱.</ref> زیرا از نظر ایشان یکی از پایه‌های نظری اخلاق [[کارگزاران]] در [[نظام اسلامی]] توجه به ساده‌زیستی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۷۶.</ref> و خدمت به مردم<ref>ثواقب، جلوه‌هایی از اندیشه سیاسی امام‌خمینی، ۱۳۱.</ref> است؛ چنان‌که پس از دوران [[انقلاب اسلامی]] کاخ‌ها نوعاً تبدیل به موزه‌های هنری و فرهنگی شدند و درِ آنها به روی عموم مردم گشوده شد.<ref>هنر، مجله، حرکتی مثبت در راه عرضه تاریخ نقاشی ـ دیداری از مجموعه سعدآباد، ۲۰۱.</ref>

میان ساده‌زیستی و تواضع سیاسی تناسب وجود دارد. یکی از فواید ساده‌زیستی در عرصه سیاست حشر و نشر مسئولان نظام با مستمندان و ارتباط نزدیک با مردم است؛ زیرا مبنای بسیاری از انحرافات و کج‌روی‌ها در [[حکومت اسلامی]] دوری مردم خصوصاً رهبران جامعه از ساده‌زیستی است.<ref>افتخاری، انتظام ملی، ۸۴–۸۵؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۱۷–۳۱۸، ۴۱۲، ۴۸۳ و ۲۰/۳۴۰–۳۴۱.</ref> امام‌خمینی با توجه به نقش مردم در حکومت اسلامی به مسئولان خاطرنشان می‌کرد بزرگان صدر [[اسلام]] از میان مردم برخاستند و مسئولان جمهوری اسلامی نیز باید به گونه‌ای رفتار کنند که مردم آنان را از خودشان بدانند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۸۱–۳۸۲.</ref> ایشان بر این باور بود تا وقتی پیوند میان مسئولان نظام جمهوری اسلامی و مردم حفظ شود، این نظام خلل‌ناپذیر می‌ماند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۸۳–۳۸۴.</ref> ایشان یکی از عنایات بزرگ خداوند به [[جمهوری اسلامی]] را این می‌دانست که متصدیان امور از قشر مرفه نیستند و تا وضع به این گونه است، حکومت اسلامی برقرار خواهد بود؛ از این‌رو لازم است به شکرانه این نعمت، به مردم خدمت شود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۲۲.</ref> و بزرگی کارگزاران در جمهوری اسلامی نه به دنیا و تجملات که به مردم‌داری و آبرومندی در پیشگاه خداوند است و این مسئله مهمی است؛ زیرا این مردم‌اند که در حفظ اسلام و جمهوری اسلامی دخالت دارند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ‏۱۹/۳۱۸.</ref>

امام‌خمینی در توصیه‌هایی به مسئولان نظام همواره گوشزد می‌کرد مهمانی‌های اداری باید ساده و ارزش‌های دینی در آن رعایت شود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ‏۸/۱۰۳.</ref> و سیره امامان معصوم(ع) به‌ویژه امیرالمؤمنین(ع) سرلوحه کار باشد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۴۰–۴۴۱؛ ۷/۲۵۶–۲۵۹ و ۱۶/۴۵۱.</ref> ایشان با مقایسه میان زندگی رهبران اسلامی و رهبران ناصالح معتقد بود یکی از ارزش‌های اصیلی که پس از پیروزی انقلاب در جامعه زنده شد، روحیه سادگی و دوری از تجمل در میان ملت بود که در دوره [[جنگ تحمیلی]] نیز شدت گرفت.<ref>← اداره کل، درآمدی براندیشه‌های اجتماعی امام، ۳۱–۳۴.</ref>

[[امام‌خمینی]] ساده زیستی و [[قناعت]] در میان روحانیان را برای بقای [[روحانیت]]، بسیار بااهمیت می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۲۵ و ۱۹/۴۲.</ref> و معتقد بود روحانیانی که منشأ آثار بزرگ بودند و حرفشان میان مردم خریدار داشت، ساده زندگی می‌کردند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ‏۱۹/۲۵۱.</ref> ایشان با تأکید بر مجاهدت‌های علمای شیعه در برابر سلاطین، از [[سیدحسن مدرس]] به عنوان عالمی نمونه یاد می‌کرد که در نهایت سادگی و بی‌آلایشی در مجلس شورای دوران [[رضا پهلوی|رضاشاه پهلوی]] حاضر می‌شد و در برابر [[استبداد]] ایستادگی می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۰۵.</ref>

نگاهی گذرا به زندگی امام‌خمینی چه در دوران جوانی و چه در اوج مبارزه و تبعید و چه پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، نشان‌دهنده زندگی ساده و بی‌آلایش ایشان است.<ref>فردوسی‌پور، خاطرات، ۲۰۰–۲۰۳.</ref> ایشان در دوران طلبگی با وجود توانایی مالی حاضر به اجاره خانه نشد و در کنار دیگر طلاب در یکی از حجره‌های [[مدرسه فیضیه]] اقامت گزید.<ref>رجائی‌نژاد و حاضری، هفت اقلیم، ۶۷–۷۳.</ref> ایشان پس از [[ازدواج]] نیز همچنان خوی سادگی و ساده‌زیستی را حفظ کرد، با اینکه [[خدیجه ثقفی|همسر ایشان]] از خانواده‌های مرفه و دارای تمکن مالی بود<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۶.</ref> {{ببینید|خدیجه ثقفی}} و این امر مانع از ادامه قناعت‌پیشگی و گرایش به سوی رفاه‌طلبی در زندگی ایشان نشد<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۶؛ میرشکاری، ۱۹۸.</ref>؛ به این ترتیب امام‌خمینی به مدت هفده‌سال در هفت خانه اجاره‌ای در شهر [[قم]] مستأجر بود<ref>رجائی‌نژاد و حاضری، هفت اقلیم، ۸۱–۸۸.</ref> {{ببینید|خانه امام‌خمینی|اقامتگاه‌ها}}.

زندگی بی‌پیرایه امام‌خمینی برای فرهیختگان کشورهای مسلمان شگفت‌آور بود و این‌گونه زیستن را باعث عزت‌بخشیدن به مسلمانان می‌دانستند؛ زیرا ایشان بر خلاف دیگر رهبران جهان زندگی ساده را بر زندگی در قصر ترجیح می‌داد.<ref>داستانی بیرکی، امام‌خمینی از نگاه نخبگان جهان، ۴۰، ۵۰ و ۸۸.</ref> برخی رؤسای جمهور کشورها نیز که به دیدار ایشان می‌آمدند، ایشان را رهبری ساده‌زیست می‌دیدند که پیوسته در کنار [[مردم]] محروم قرار داشت.<ref>داستانی بیرکی، امام‌خمینی از نگاه نخبگان جهان، ۱۲–۱۴.</ref>

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

منیره طبرسی، [https://books.khomeini.ir/books/10006/95/ ساده‌زیستی]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۶، ص۹۵–۹۹.

[[رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه امام‌خمینی]]

[[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]]

[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]]