انجمن‌های اسلامی
انجمن‌های اسلامى، تشکل‌های دیـنی، فرهنگى-سیاسى در نهادهای مختلف با هدف تحقق آرمان‌های اسلامى و انقلابی.
مفهوم‌شناسی
انجمن به نهادی متشکل از گروهی که با هم‌فکری و مشورت برای رسیدن به هدف یا اهداف معین و مشترکی گرد هم جمع می‌شوند، گفته می‌شود [۱]
پیشینه
نخستین مجموعه انجمن اسلامی در ایران را دانشجویان دانشکده پزشکی دانشگاه تهران (۱۳۲۱) [۲] حسین عالی، ابن‌شهیدی و منصور بیگی، دانشجوی علوم سیاسی، محمد نخشب و دانشجوی دانشکده معقول و منقول و مهدوی شهرضایی [۳] به وجود آوردند و هدف آنان مقابله با فشار تبلیغاتی افراد حزب توده و بهائی‌ها علیه اسلام و مسلمانان، [۴] نیز واکنش به فضای ضد دینی دانشگاه‌ها و پاسخ به احساس نیاز دانشجویان برای فعالیت منسجم و نظام‌مند برای اتحاد روشنفکران مسلمان، اصلاح جامعه، انتشار حقایق اسلام و مبارزه با خرافات بود. [۵] پس از تأسیس، اعضاى انجمن اسلامی دانشجویان، به تناسب رشته تحصیلى خود، مهندسان در ۱۳۳۶ [۶] پزشکان ۱۳۳۷، معلمان ۱۳۳۸، دانشجویان دانشگاه‌های شیراز و اصفهان ۱۳۳۸، دانشگاه مشهد ۱۳۳۹ [۷] بانوان ۱۳۳۹ [۸] و دانشگاه تبریز در ۱۳۴۸ [۹] به ایجاد و گسترش انجمنهاى اسلامى در داخل و حتى خارج کشور پرداختند. [۱۰]
انجمن‌های اسلامی دانشجویان عمدتاً با هدف اصلاح جامعه طبق دستورهای اسلام، دوستی میان تک‌تک مسلمانان مخصوصاً جوانان روشنفکر، مبارزه با خرافات و انتشار حقایق اسلام از طریق مؤسسات تبلیغی و نشر مطبوعات، تشکیل شدند. [۱۱] انجمن اسلامى مهندسین، افزون بر آن اهداف عام، کاهش فاصله طبقاتى میان کارگر و مهندس و تربیت اسلامى مردم را در نظر داشت. [۱۲] انجمن اسلامى بانوان هم رشد و تعالى فرهنگى بانوان به‌ویژه رشد دینى و اعتقادى را سرلوحه اهداف خود قرار داد. [۱۳]
انجمن‌های اسلامی برای مصون‌ماندن از سرکوب سازمان اطلاعات و امنیت کشور رژیم پهلوی (ساواک)، فعالیت‌های فرهنگی خود را از فعالیت‌های سیاسی اعضا که عمدتاً در قالب نهضت آزادی و سازمان مجاهدین خلق و مانند آن صورت می‌گرفت، جدا کردند. [۱۴] پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، انجمنهاى اسلامى نهادى مردمی بودند [۱۵] که با اجتماع نیروهاى معتقد به اسلام [۱۶] برای رسیدن به اهداف مشخصی مانند شناخت و معرفى اسلام، امر به معروف و نهى از منکر، تبلیغ و گسترش انقلاب اسلامى شکل گرفته بود. [۱۷] پس از پیروزی، انجمن‌ها بر محور اندیشه امام‌خمینی شکل گرفته، گسترش یافتند و در میان اقشار و سازمانهاى گوناگون، مانند ادارات، دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش، مدارس، روستاها، اصناف و بازار، با اساسنامهاى مستقل به وجود آمدند. [۱۸]
گسترش انجمن‌های اسلامی
با پیروزی انقلاب اسلامى و گسترش انجمن‌ها و تمامی دانشجویان معروف به پیرو خط امام که عضو انجمن اسلامی دانشجویان نیز بودند، گرد هم آمدند و دفتر تحکیم وحدت را به عنوان هسته مرکزی تشکیلات خود پایه‌گذاری کردند. [۱۹] با ورود اعضای انجمن به نهادهای گوناگون، مانند جهاد سازندگى، سپاه پاسداران و دادگاههاى انقلاب، فعالیتهاى انجمن اسلامی دانشجویان ادامه یافت. [۲۰] این انجمن‌ها با حضور فعال در مؤسسات، سازمانها و بیشتر مراکز اقتصادى و ادارى مانند آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، شهرداری‌ها و بازار، ضمن همسویی با اهداف انقلاب، نقشههاى ضد انقلاب را خنثى کردند [۲۱] و در پیشبرد اهداف انقلاب و امور فرهنگی، دینی و سیاسی، [۲۲] تسخیر لانه جاسوسی، [۲۳] اجراى انقلاب فرهنگى سال ۱۳۵۹ [۲۴] شناسایى اعضای سازمان مجاهدین خلق و عوامل حادثه هفت تیر [۲۵] و انتخابات دوره دوم و سوم مجلس [۲۶] نقش بسزایی داشتند.
انجمن‌های اسلامی که برای تحقق برنامههاى اسلامی انقلاب، از اقدامات فرهنگی برای متابعت مردم از امام‌خمینی، فعالیتهاى ارشادى و تبلیغاتى از طریق رسانهها و روزنامهها [۲۷] و امر به معروف و نهى از منکر در ادارات غافل نبودند [۲۸] در جمع‌آورى و اعزام نیرو و ارسال تجهیزات و کمکهاى مادى به جبهه‌های جنگ طی دوران دفاع مقدس [۲۹] ایجاد نهاد جهاد دانشگاهى پس از انقلاب فرهنگی و بازگشایی دانشگاه‌ها نقش‌آفرینی کردند [۳۰] و از سال ۶۱۱۳ـ۱۳۶۷ نیز تلاش کردند فضاى مناسبی براى گفتگو و تبادل افکار به‌ویژه در حوزه سیاسى فراهم کنند. [۳۱]
اهداف کلی انجمن‌های اسلامی، گسترش و تبلیغ اسلام، مبارزه با خرافات، قطع دست توده‌ای‌ها و بهایی‌ها از سر دانشجویان [۳۲] امر به معروف و نهى از منکر، افزایش آگاهى مردم از مسائل کشور، مبارزه با افکار انحرافى و التقاطى، جذب نیروهاى مستعد، ارشاد نیروهاى بی‌انگیزه و بی‌توجه، ایجاد هستههاى مقاومت، شناسایى و سالمسازى محیط کار از وجود افراد ناصالح، ایجاد زمینه تفاهم و برادرى، تلاش براى رسیدن به استقلال اقتصادى [۳۳] برقراری نظم و انضباط، حفظ روحیه انقلابی و بالابردن سطح فکری اعضای انجمن [۳۴] اعلام شده است.
امام‌خمینی تعهد انجمن‌های اسلامی به اسلامی‌بودن اعضا و اسلامی‌کردن فعالیت‌های این تشکل، مانع‌آفرینی برای ورود اشخاص منحرف و غیر متعهد به اسلام در میان اعضا [۳۵] پایبندی به عقاید، اصول، اخلاق و اعمال اسلامی [۳۶] و توجه به تربیت اسلامی در دبیرستان‌ها و دانشگاه‌ها را از اهداف انجمن‌های اسلامی دانسته [۳۷] از اعضای انجمن‌های اسلامی می‌خواست خود با عنوان الگوی کاملی از یک مسلمان وارد صحنه شوند و در رساندن کشور به استقلال فکری و فرهنگی ملت خصوصا جوانان، کوشا باشند. [۳۸]
فعالیت‌های پیش از انقلاب
رهبران فکری انجمن اسلامی دانشجویان در دانشگاه تهران، عمیقاً بر این باور بودند که بر اساس آیه شریفه «إِنَّ اللّهَ لاَ یغَیرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یغَیرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ» [۳۹] برای تغییر اساسی در جامعه، باید اساس فعالیت‌هایشان را بر محور کار فرهنگی و تبیین مبانی فکری و اعتقادی و بازسازی اندیشه دینی قرار دهند. یکی از این برنامه‌ها، انتشار مجلات فرهنگی و فکری بود. نخستین مجله با نام «فروغ علم» در فروردین ۱۳۲۹به صورت ماهنامه که صاحب امتیاز و سردبیر آن سیدجعفر شهیدی بود، منتشر شد. [۴۰] امتیاز انتشار «گنج شایگان» که نخست از آن مرتضی لنگرودی بود، سپس به انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران واگذار شد [۴۱] و «پیکار اندیشه» نیز به مدیریت کاظم سامی به دست انجمن اسلامی انتشار یافت. [۴۲]
برپایی جلسات بحث و نقد با موضوعات گوناگون در میان دانشجویان، سخنرانی‌های عمومی در مراکزی مثل دارالفنون، حضور در جلسات تفسیر قرآن سیدمحمود طالقانی در مسجد هدایت، سفر به قم و ارتباط با روحانیون روشنفکر و برجسته مثل سیدمحمدحسین طباطبایی از دیگر فعالیت‌های آنان بود. [۴۳] از سال ۱۳۳۹ به بعد، انجمن‌های اسلامى با همکارى روحانیون، مجالسى با حضور سخنرانان حوزوى و دانشگاهى تشکیل می‌دادند. بدین ترتیب آرام‌آرام میان حوزه و دانشگاه پیوندى برقرار شد که زمینه‌ساز شکل‌گیری نهضت آزادى و مجمعهایى مانند حسینیه ارشاد شد. [۴۴]
در سال‌های ۱۳۳۶ـ۱۳۳۸، انجمن اسلامى مهندسان، پزشکان و معلمان [۴۵] با برپایی جلسات متعدد مذهبی، زمینه تألیف برخى آثار مهم دینى، مانند خدمات متقابل اسلام و ایران، امامت و رهبری، معاد [۴۶] و مسئله حجاب مرتضی مطهرى را فراهم کردند. [۴۷]
انجمن اسلامی دانشجویان با مخالفت با اصلاحات ارضى رژیم پهلوی در سال ۱۳۴۰، شرکت در اعتراضات علیه انجمنهاى ایالتى و ولایتى در سال ۱۳۴۱ [۴۸] شرکت در تظاهرات علیه رفراندوم محمدرضا پهلوی در مخالفت با انقلاب سفید در ۲ و ۱۳۴۱/۱۱/۶، [۴۹] شرکت در قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، [۵۰] اعتراض به تصویبلایحه کاپیتولاسیون در ۱۳۴۳/۸/۴ و دستگیری و تبعید امام‌خمینی به ترکیه در ۱۳۴۳/۸/۱۳ [۵۱] در روند تداوم نهضت نقش بسیاری داشت. انجمنهاى اسلامى برای تقویت وحدت اسلامی، کنگرههایى برگزار کردند. نخستین کنگره در اردیبهشت ۱۳۴۰ در تهران و با حضور سیزده گروه از انجمن‌های اسلامى دانشگاه‌های سراسر کشور و حضور روحانیان روشنفکرى مانند سیدمحمود طالقانى و مرتضی مطهرى تشکیل شد و دومین کنگره در سال بعد با هفده گروه برپا گردید. [۵۲]
ارتباط با امام‌خمینی
در آغاز دهه ۱۳۴۰ و شروع نهضت اسلامی به رهبری امام‌خمینی، انجمنهاى اسلامى دانشجویان با وجود برخورداری از حمایت فکری افرادى مانند سیدمحمود طالقانى و مهدی بازرگان، خلأ یک رهبر مذهبى-سیاسى قدرتمند را احساس میکردند. [۵۳] در این دوره، تفکر اسلامى قوى و منسجمى که بتواند با افکار کمونیستى مبارزه کند و تفسیر جدیدى از اسلام ارائه دهد، وجود نداشت؛ البته این خلأ فکری ازجمله با ظهور دو شخصیت روشنفکر مذهبى، مرتضی مطهری و علی شریعتى تا حدى پر شد. مطهرى با آثار فلسفى و کلامى خود، باعث تقویت دانشجویان شد و شریعتى با سخنرانیها و تألیفات خود، نقش مؤثری در مبارزه با تفکر مارکسیستى و جایگزینى تفکر اسلامى و ایجاد هویت دینى و تمایل دانشجویان به مذهب و روحانیان داشت. پس از آغاز نهضت امام‌خمینی در اعتراض به انجمن‌های ایالتی و ولایتی در سال ۱۳۴۱ دانشجویان به‌تدریج با نام ایشان با عنوان رهبری سیاسی و مذهبی، آشنا شدند. [۵۴] پس از دستگیرى امام‌خمینی در جریان قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، محبوبیت ایشان در میان دانشجویان به علت موضعگیری قاطع و شفاف علیه پهلوی، آمریکا، اسرائیل و مبارزه با استبداد و خفقان رژیم و تأکید بر هویت اسلامی بیشتر شد. [۵۵]
گروهی از دانشجویان دانشگاه تهران، چند روز پس از آزادى امام‌خمینی از زندان در ۱۳۴۳/۱/۲۱ با ایشان دیدار کردند. ایشان در آن دیدار به تشریح وضعیت اقتصادى و بىعدالتىهاى اجتماعى، وابستگى کشور و نبود آزادى پرداخت و به دانشجویان سفارش کرد روحیه مبارزاتى خود را به سبب دستگیرى طالقانى و بازرگان از دست ندهند و به اهداف بزرگ‌تر نظر داشته باشند و ضمن حفظ وحدت، اسلام را در دانشگاه با تبلیغات دینی ازجمله ساختن مسجد و برپایی نماز جماعت ترویج دهند. [۵۶] با تبعید امام‌خمینی، مراودات دانشجویان با ایشان به صورت مکاتبهاى و گاهى اعزام نماینده از سوى دانشجویان ادامه یافت. [۵۷]
از سال ۱۳۵۴ به بعد، گرایش دانشجویان به امام‌خمینی و افکار و اندیشه ایشان به سبب گسترش اندیشههاى مذهبى در دانشگاه‌ها و یأس و سرخوردگی از مبارزات چریکی و مسلحانه به جهت کودتاى درون‌سازمانى مجاهدین خلق، بیشتر شد [۵۸] و امام‌خمینى نماد عملى رهبرى سیاسى و مذهبى مبارزات آنها گردید. [۵۹] افزایش ارتباط دانشجویان با ایشان، به ارتباط مردم با جنبش دانشجویى و در نتیجه افزایش آگاهی سیاسى عموم مردم براى رسیدن به پیروزى انجامید. [۶۰]
بیشتر پیام‌های امام‌خمینی براى دانشجویان داخل و خارج در سال‌های ۱۳۵۵و ۱۳۵۶ فرستاده شد [۶۱] در این پیام‌ها ایشان اعضای انجمن‌های اسلامی را به پیوستگی، پرهیز از اختلاف کلمه و فاش‌کردن خیانت‌های سران رژیم [۶۲] نشان‌دادن چهره واقعی اسلام که در پس پرده نگه داشته شده [۶۳] و مقابله با نظام پهلوی [۶۴] دعوت کرده است. این پیام‌ها به‌ویژه پیام تسلیتى که ایشان به مناسبت درگذشت علی شریعتى در خرداد ۱۳۵۶ [۶۵] (ببینید: علی شریعتی) و درگذشت مشکوک سیدمصطفى خمینى در آبان آن سال [۶۶] به دانشجویان داد، نیز تلگرام انجمن اسلامى دانشجویان خارج کشور براى امام‌خمینی، به مناسبت شهادت مرتضی مطهرى در سال ۱۳۵۸ [۶۷] نشانه ارتباط عمیق این دو با هم بود. (ببینید: انجمن‌های اسلامی دانشجویان امریکا و کانادا و اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان اروپا)
توصیهها
امام‌خمینی پیش از پیروزی انقلاب، انجمن‌های اسلامی را به خودسازی و اخلاص، مطالعه و تحقیق درباره اسلام، شناخت اسلام ناب و حقیقی و شناساندن آن به مردم و افشای نقش استعمار و عوامل وابستهاش در ترویج اسلام ساختگی [۶۸] پرهیز از اختلاف و تفرقه و پیروی هوای نفس، بیدارکردن غافلان با افشای خیانت‌ها و جنایت‌های استعمارگران [۶۹] همراهی با روحانیت [۷۰] احترام متقابل قشر روحانی و دانشجو برای زمینه‌سازی پیروزی [۷۱] سفارش کرده است.
ایشان پس از پیروزی انقلاب، انجمن‌های اسلامى را نهادى مردمى می‌دانست که خودجوش و با احساس نیاز خود مردم، برای حفظ چهره اسلام تأسیس شد. [۷۲] با این رویکرد، انجمن اسلامی یک نهادِ تشکیلاتىِ اسلامى است که با حضور مردم در صحنه اجتماع و سیاست پدید آمده است [۷۳] و باید اهداف و آرمانهاى اسلام را در همه زوایا به بهترین وجه اجرا کند. [۷۴] امام‌خمینی در سفارش به اعضای انجمن‌ها، از آنان می‌خواست با تحول روحی و معنوی در خود [۷۵] و مأیوس‌نشدن در برابر فشارهای داخلی و خارجی، انقلاب، اسلام و قرآن را حفظ کنند. [۷۶]
امام‌خمینی گزینش افراد در انجمن‌های اسلامی را یکی از مسائل مهم می‌دانست. ایشان معتقد بود اگر مسئولان انجمن‌های اسلامی در گزینش و انتخاب اعضای خود دقت نکنند، افرادی ظاهرالصلاح و تفرقه‌افکن وارد انجمن می‌شوند؛ افرادی که اسلام آنها التقاطی است و به درد جامعه نمی‌خورند. [۷۷] با پررنگ‌شدن فعالیت‌های گروه‌های التقاطی، امام‌خمینی به انجمن‌های اسلامی یادآور شد کردار و گفتار گروه‌های مختلفی که داعیه اسلام دارند را بررسی کنند؛ زیرا اینان در طول سال‌ها چهره‌های مختلف و اقوال متضادی از خود نشان داده‌اند. [۷۸] ایشان بر قانون‌گرایی نهادهای حامی انقلاب اسلامی تأکید داشت [۷۹] و پیوسته بر پرهیز از رفتار خودسرانه انجمن‌های اسلامی تأکید می‌کرد. [۸۰]
آگاه‌کردن مردم و تشویق آنان به حضور در انتخابات [۸۱] شناخت ابعاد مختلف اسلام، تهذیب نفس و خودسازى، پایبندی به عقاید و اخلاق اسلامى، [۸۲] الگوی عملی‌شدن برای جامعه، [۸۳] تلاش برای اجرای احکام اسلام در جامعه [۸۴] و صدور انقلاب به کشورهای دیگر [۸۵] از دیگر سفارش‌های پس از انقلابِ امام‌خمینی به انجمن‌های اسلامی بود.
پانویس
- ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱/۵۹۶.
- ↑ یوسفی اشکوری، در تکاپوى آزادى، ۱/۱۶۷.
- ↑ سحابی، نیم قرن خاطره و تجربه، ۱/۸۶.
- ↑ یزدی، جنبش دانشجویى در دو دهه از ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰، ۲۵.
- ↑ یوسفی اشکوری، در تکاپوى آزادى، ۱/۱۶۸ـ۱۶۹.
- ↑ نهضت آزادى، ۲۰.
- ↑ کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۲۱۳ـ۲۱۵.
- ↑ یزدی، جنبش دانشجویى در دو دهه از ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰، ۱۳۰.
- ↑ یزدی، جنبش دانشجویى در دو دهه از ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰، ۴۶.
- ↑ بازرگان، مدافعات، ۷۸ـ۸۰؛ نهضت آزادى، ۱۹ و ۲۱؛ یزدى، جنبش دانشجویى در دو دهه از ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰، ۲۵.
- ↑ بازرگان، مدافعات، ۷۹.
- ↑ بازرگان، دانشجو، دانشگاه، ۵۴؛ یوسفی اشکوری، در تکاپوى آزادى، ۱/۲۳۵ـ۲۳۷.
- ↑ یوسفى اشکورى، ۱/۲۴۰.
- ↑ کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۲۱۷.
- ↑ بازرگان، دانشجو، دانشگاه، ۵۴ـ۵۶.
- ↑ اعتصام، ماهنامه انجمن‌های اسلامی ادرارات و کارخانجات، ۱۱/۲۲.
- ↑ یعقوبى، مجموعه قوانین سیاسى، تهران، ۶۲.
- ↑ موسوى، شش گفتار، ۹۶؛ اعتصام، ماهنامه انجمن‌های اسلامی ادرارات و کارخانجات، ۱۶/۱۴.
- ↑ کسرایی، مطالعه سیر تغییر در دفتر تحکیم وحدت، ۱۳۵۸ـ۱۳۷۶، ۱۸۴.
- ↑ بازرگان، انقلاب ایران، ۱۶۹.
- ↑ فارسى، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ۱۱۲ـ۱۱۳.
- ↑ اعتصام، ماهنامه انجمن‌های اسلامی ادرارات و کارخانجات، ۳/۱۰.
- ↑ بازرگان، انقلاب ایران، ۹۴؛ محمدى، درآمدى بر رفتارشناسى سیاسى دانشجویان در ایران امروز، ۱۱۰.
- ↑ میرسلیم، جریانشناسى فرهنگى بعد از انقلاب اسلامى ایران، ۱۷۰.
- ↑ اعتصام، ماهنامه انجمن‌های اسلامی ادرارات و کارخانجات، ۵/۳۹.
- ↑ محمدى، درآمدى بر رفتارشناسى سیاسى دانشجویان در ایران امروز، ۱۰۹ـ۱۱۰.
- ↑ اعتصام، ماهنامه انجمن‌های اسلامی ادرارات و کارخانجات، ۴/۶۵.
- ↑ اعتصام، ماهنامه انجمن‌های اسلامی ادرارات و کارخانجات، ۷/۶۱.
- ↑ اعتصام، ماهنامه انجمن‌های اسلامی ادرارات و کارخانجات، ۵/۶۴؛ ۱۳/۲۴ و ۱۶/۱۵.
- ↑ میرسلیم، جریانشناسى فرهنگى بعد از انقلاب اسلامى ایران، ۱۷۸.
- ↑ محمدى، درآمدى بر رفتارشناسى سیاسى دانشجویان در ایران امروز، ۱۱۳.
- ↑ یوسفی اشکوری، در تکاپوى آزادى، ۱/۱۶۸ـ۱۶۹.
- ↑ اعتصام، ماهنامه انجمن‌های اسلامی ادرارات و کارخانجات، ۲/۲۹.
- ↑ دفتر بسیج و گسترش، رهنمودی بر عملکرد انجمن‌های اسلامی، ۱۷ـ۲۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۴۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۴۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۴۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۴۶ـ۲۴۷.
- ↑ رعد، ۱۱.
- ↑ یزدی، جنبش دانشجویى در دو دهه از ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰، ۲۷.
- ↑ یزدی، جنبش دانشجویى در دو دهه از ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰، ۳۲.
- ↑ یزدی، جنبش دانشجویى در دو دهه از ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰، ۳۶.
- ↑ یزدی، جنبش دانشجویى در دو دهه از ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰، ۴۲ـ۴۳.
- ↑ جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی ایران، ۳۶۰ـ۳۶۳.
- ↑ کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۱۳۵.
- ↑ کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۱۳۵.
- ↑ جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی ایران، ۳۶۳.
- ↑ روحانى، نهضت امام‌خمینی، ۱/۱۵۱.
- ↑ روحانى، نهضت امام‌خمینی، ۱/۴۷۲ـ۴۷۶.
- ↑ روحانى، نهضت امام‌خمینی، ۱/۵۲۷ـ۵۳۵.
- ↑ کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۳۰۴؛ باقى، جنبش دانشجویى ایران از آغاز تا انقلاب اسلامى، ۱/۹۵ـ۹۶.
- ↑ بازرگان، انقلاب ایران، ۲۰.
- ↑ باقى، جنبش دانشجویى ایران از آغاز تا انقلاب اسلامى، ۱/۱۲۴ـ۱۲۵.
- ↑ کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۱۹۱.
- ↑ کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۳۰۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۶۷.
- ↑ کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۳۰۴.
- ↑ کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۳۱۰؛ باقى، جنبش دانشجویى ایران از آغاز تا انقلاب اسلامى، ۱/۲۳۶ـ۲۳۹.
- ↑ کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۳۱۴.
- ↑ کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۳۱۵.
- ↑ کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۳۱۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۱۴۱ـ۱۴۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۲۸۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۱۱۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۰۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۶۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۱۹۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۸۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۱۴۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۲۵۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۲۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/ ۳۱۹ و ۳۲۲؛ اعتصام، ماهنامه انجمن‌های اسلامی ادرارات و کارخانجات، ۷/۶۰ و ۱۰/۵۷.
- ↑ اعتصام، ماهنامه انجمن‌های اسلامی ادرارات و کارخانجات، ۱۰/۵۷ـ۵۶.
- ↑ اعتصام، ماهنامه انجمن‌های اسلامی ادرارات و کارخانجات، ۳/۶۲؛ ۷/۶۰ و ۲۵/۲۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۱۹۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۱۸۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۵۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۶۷ و ۱۶/۱۲۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۱۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۹ـ۱۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۹۱ـ۹۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۶۴ـ۶۵ و ۱۲/۴۹۸ـ۴۹۹.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۶۴؛ ۱۲/۴۹۸ـ۴۹۹ و ۱۴/۲۴۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۹۹ـ۱۰۰ و ۱۴/۲۴۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۰۳.
منابع
- قرآن کریم.
- اعتصام، ماهنامه انجمن‌های اسلامی ادرارات و کارخانجات، تهران، سازمان تبلیغات اسلامى، شماره ۱۸، اسفند ۱۳۶۱ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش.
- بازرگان، مهدی، انقلاب ایران در دو حرکت، تهران، نویسنده، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
- بازرگان، مهدی، دانشجو، دانشگاه و جنبش دانشجویی، در گفتگو با مهندس مهدی بازرگان، مجله ایران فردا، شماره ۴، ۱۳۷۱ش.
- بازرگان، مهدی، مدافعات، تهران، مدرس، چاپ اول، ۱۳۵۰ش.
- باقى، عماد الدین، جنبش دانشجویى ایران از آغاز تا انقلاب اسلامى، تهران، انتشارات جامعه ایرانیان، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامیـپژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۸۳ش.
- دفتر بسیج و گسترش فرهنگ اسلامی کارگران، رهنمودی بر عملکرد انجمن‌های اسلامی، تهران، انتشارات وزارت کار و امور اجتماعی، چاپ اول، ۱۳۶۰ش.
- روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، تهران، عروج، چاپ پانزدهم، ۱۳۸۱ش.
- سحابی، عزت‌الله، نیم قرن خاطره و تجربه، تهران، صبا، چاپ سوم، ۱۳۸۹ش.
- فارسی، جلال‌الدین، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، تهران، بنیاد فرهنگی امام‌رضا(ع)، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- کریمیان، علیرضا، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- کسرایی، محمدسالار و علی پوزش شیرازی، مطالعه سیر تغییر در دفتر تحکیم وحدت، ۱۳۵۸ـ۱۳۷۶، پژوهشنامه علوم سیاسی، شماره۱۶، ۱۳۸۸ش.
- محمدى، مجید، درآمدى بر رفتارشناسى سیاسى دانشجویان در ایران امروز، تهران، کویر، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
- موسوى، میرحسین، شش گفتار، تهران، نشر نى، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- میرسلیم، سیدمصطفى، جریانشناسى فرهنگى بعد از انقلاب اسلامى ایران، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- نهضت آزادى ایران، تحلیلى پیرامون دانشگاه قبل و بعد از انقلاب، تهران، بی‌نا، ۱۳۶۳ش.
- یزدی، ابراهیم، جنبش دانشجویى در دو دهه از ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰، تهران، انتشارات قلم، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- یعقوبى، عبدالهاشم، مجموعه قوانین سیاسى، تهران، نشر سّکه، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- یوسفی اشکوری، حسن، در تکاپوى آزادى، تهران، انتشارات قلم، ۱۳۷۶ش.
پیوند به بیرون
زهره رحمتی‌فر، «انجمن‌های اسلامى»، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۳۳۰-۳۳۴.