امنیت: تفاوت میان نسخه‌ها

امنیت واژه‌ای عربی از ریشه «امن» در برابر [[خوف]] <ref>فراهیدی، العین، ۸/۳۸۸.</ref> به معنای ترس‌نداشتن <ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۲/۲۸۹۴.</ref> است. نیز به حالت فراغت از هر گونه تهدید و حمله گفته می‌شود و در اصطلاح سیاسی و حقوقی به «امنیت فردی» و «امنیت اجتماعی» تقسیم می‌شود. <ref>آشوری، دانشنامه سیاسی، ۳۸.</ref>

امنیت در هر سطحی دارای دو جنبه عینی (فقدان تهدید فیزیکی) و باطنی یا ذهنی است که به هراس‌نداشتن از ارزش‌های فرد یا اجتماع گفته می‌شود <ref>بوزان، مردم، دولتها، هراس، ۳۲.</ref> و موضوع اصلی در امنیت رهایی از تهدیدها و حفظ بقاست و با مخاطره و آسیب‌پذیری ارتباط نزدیک دارد. <ref>بوزان، مردم، دولتها، هراس، ۳۳.</ref> تا حدود دویست سال پیش امنیت برای جوامع انسانی مفهومی صرفاً نظامی داشت؛ اما با فرارسیدن عصر صنعت، ابعاد و سطوح مختلفی برای امنیت تعریف شد. این سطوح از درون فرد آغاز و به سطح اجتماع در ابعاد عمدتاً سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشیده می‌شود <ref>لک‌زایی، فلسفه امنیت از دیدگاه امام‌خمینی، ۶ و ۸.</ref> چنان‌که امنیت را به سطوح ملی، منطقه‌ای، بین‌المللی یا جهانی تقسیم کرده‌اند. <ref>ماندل، چهره متغیر امنیت ملی، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، ۴۱ ـ ۴۹.</ref><br>

با وجود اختلاف‌ها و تنوع دیدگاه‌ها درباره مفهوم امنیت، غالب تحلیلگران بر وجود سه رکن «مرجع امنیت، تهدیدات امنیتی و امنیت‌سازی» در مفهوم امنیت تأکید دارند. در مطالعات مربوط به امنیت، لازم است به این سه پرسش اساسی پاسخ داده شود: امنیت برای چه کسی؟ امنیت از چه کسی یا چه چیزی؟ امنیت چه طور و چگونه؟ <ref>پورسعید، مرجع امنیت در کنش گفتاری امام‌خمینی، ۳۰ ـ ۳۲.</ref> هر کدام از لایه‌ها و سطوح مختلف امنیتْ مرجع‌ها، بازیگران، تهدیدها و آسیب‌پذیری‌های متفاوت و ویژه‌ای دارند و رسیدن به وضعیت ایمن و چگونگی صیانت از آنها مختلف است؛ برای مثال مرجع امنیت در بعد سیاسی، دولت و ایدئولوژی سازنده آن، در بعد اقتصادی، اقتصاد کل کشور و در بخش فرهنگی صیانت از هویت مذهبی، ملی یا قومی است. <ref>بوزان و دیگران، چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت، ۴۶ ـ ۴۸.</ref>

امنیت ازجمله نیازهای نخستین زندگی [[انسان]] است و تاریخی به درازای عمر [[بشر]] دارد <ref>افتخاری، مراحل بنیادین‌ اندیشه در مطالعات امنیت اجتماعی، ۳۳.</ref> که در [[اسلام]] از جایگاه خاصی برخوردار است. [[قرآن کریم]] امنیت را نعمت بی‌بدیل و مقدم بر دیگر نعمت‌ها دانسته و به انسان‌ها توصیه کرده است [[خداوند]] یگانه‌ای را که آنان را از ترس ایمنی بخشیده، ستایش کنند. <ref>قریش، ۴.</ref> احساس امنیت و آرامش یکی از نعمت‌های خدا به مؤمنان <ref>فتح، ۴.</ref> و رسیدن به آن یکی از اهداف حکومت صالحان در زمین <ref>نور، ۵۵.</ref> است و خداوند قبله‌گاه مسلمانان را شهری دارای امنیت شمرده است. <ref>بقره، ۱۲۵؛ آل عمران، ۹۶ ـ ۹۷.</ref> جامعه دارای امنیت، از الگوها و مثال‌های قرآن است که در آن، امنیت مقدم بر وضع معیشت جامعه دانسته شده است <ref>نحل، ۱۱۲.</ref> و سخت‌ترین مجازات‌ها برای افرادی در نظر گرفته می‌شود که امنیت جامعه را به خطر می‌اندازند که شامل اعدام، به صلیب‌کشیدن و تبعید است <ref>مائده، ۳۳.</ref> و به این ترتیب در اسلام با افرادی که در اصطلاح فقهی محارب نامیده می‌شوند و از طریق به‌کارگیری سلاح و با قصد ایجاد [[ترس]] و وحشت، امنیت را از [[جامعه]] سلب می‌کنند، برخورد سختی می‌شود. <ref>طارمی، بررسی فقهی اقدامات تروریستی در جوامع اسلامی، ۷۷ ـ ۷۶.</ref><br>

از سوی دیگر، [[پیامبر اکرم(ص)]] امنیت را نعمتی دانسته است که مورد ناسپاسی مردم قرار گرفته و افراد زمانی قدر آن را می‌دانند که به مصیبتی گرفتار شوند <ref>صدوق، الخصال، ۱/۳۴؛ اخوان کاظمی، امنیت در نظام سیاسی اسلام، ۱۶۲ ـ ۱۶۳.</ref> در سخنی دیگر از ایشان آمده است که دو نعمت ناشناخته هستند، امنیت و تندرستی <ref>فتال نیشابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ۲/۴۷۲.</ref> [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] هم در گفتار خود <ref>نهج البلاغه، خ۱۳۱، ۱۸۴.</ref> و در نامه به [[مالک اشتر]] <ref>نهج البلاغه، ن۵۳، ۴۵۹.</ref> و برخی کارگزاران خود <ref>نهج البلاغه، ن۶۰، ۴۸۰.</ref> به جایگاه و اهمیت امنیت در کشورداری تأکید کرده است. امنیت در حقوق اسلامی تنها در مورد [[جان]]، [[مال]]، عمل، حقوق و آزادی‌های مربوط به آن نیست، بلکه شامل شخصیت، شرف و حیثیت افراد نیز می‌شود <ref>عباس‌نژاد، قرآن و حقوق، ۵۶۳ ـ ۵۶۵.</ref> تا جایی که لطمه‌زدن مؤمن به شخصیت خود نیز جایز نیست. <ref>کلینی، الکافی، ۵/۶۳ ـ ۶۴.</ref> امنیت را می‌توان به امنیت فردی، اجتماعی و جهانی و امنیت اجتماعی را به امنیت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و قضایی دسته‌بندی کرد.

هر فردی صرف نظر از [[مذهب]]، زبان، تابعیت و مستقل از وضع سیاسی به طور فطری و طبیعی دارای حقوقی است که باید محترم شمرده شوند؛ امنیت فردی یعنی مصونیت و حرمت یک شخص از تعرض و تجاوز به حقوق مشروعش که نباید حریم خصوصی وی نقض شود و اختیار و آزادی فردی او سلب گردد. <ref>بزرگی، امنیت در نظام سیاسی اسلام ۵۱.</ref> در ‌اندیشه امام‌خمینی امنیت فردی دارای دو بعد باطنی (روحی) و ظاهری است. جنبه روانی و درونی امنیت فردی یا همان آرامش قلبی و احساس طمأنینه در بینش ایشان اهمیت ویژه‌ای دارد و [[سعادت انسان]] را در آرامش روحى و قلبی او در [[دنیا]] و [[آخرت]] ارزیابی می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۶۳؛ ۹/۱۴۱ ـ ۱۴۲؛ ۱۱/۴۲ ـ ۴۳ و ۱۴/۲۶۴.</ref> و از مراتب کمال [[ایمان]] و از نعمت‌های بزرگ الهی بر می‌شمارد. <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۲ و ۶۱؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۲۵۴؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۸۸؛ ۱۱/۲۶۵ و ۱۴/۲۳۷، ۲۶۴.</ref> رسیدن به این سطح از امنیت، مستلزم توجه و مبارزه با موانع و تهدیدات آن است. <ref>لک‌زایی، فلسفه امنیت از دیدگاه امام‌خمینی، ۱۲ ـ ۱۳.</ref> به تعبیر امام‌خمینی مهم‌ترین تهدید و سرمنشأ گرفتاری‌های بشر، مبارزه‌نکردن با [[نفس اماره]] و شیطان باطنی است و سازندگی روحی، مقدم بر همه سازندگی‌هاست. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۷۹ ـ ۳۸۰.</ref> انسان در سایه [[خودسازی]] و توجه عملی به فضایل اخلاقی و معنویات می‌تواند آرامش دنیوی و سعادت ابدی خود را تضمین کند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۵۴۲؛ ۷/۵۳۴ و ۱۶/۷۶.</ref> و این همه، در سایه امن [[حکومت اسلامی]] و عمل به دستورهای اسلام تحقق می‌یابد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۶۵.</ref><br>

بعد عینی و ظاهری امنیت فردی به این است که شخص، فارغ از ترس آسیب‌رسیدن به جان، مال یا آبروی خود و فارغ از خطر ازدست‌دادن آنها زندگی کند. <ref>آشوری، دانشنامه سیاسی، ۳۹.</ref> در کلام امام‌خمینی این بعد از امنیت شامل مصونیت از بازداشت غیر قانونی و [[شکنجه]]، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۴۲ و ۱۷/۱۴۱.</ref> حفظ حریم خصوصی افراد، امنیت شغل، سرمایه و امنیت مسکن <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۰، ۱۶۱ ـ ۱۶۲ و ۱۶۵.</ref> است. ایشان به‌ویژه در فرمان معروف هشت‌ماده‌ای خود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۳۹ ـ ۱۴۳.</ref> و نیز به مناسبت‌های دیگر، حکومت و دستگاه قضایی را از تهدید حریم خصوصی افراد برحذر داشت و تأکید کرد در سایه حکومت اسلامی مردم بدون ترس و دلهره باید احساس کنند، جان و مال و حیثیت‌ آنان در امان است و حکومت حق ندارد بدون دلیل و حکم قضایی لازم و به بهانه برقراری [[نظم]]، به شغل، مسکن و حریم خصوصی افراد تجاوز کند و به بازرسی بپردازد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۳۶ ـ ۲۳۸ و ۱۷/۱۳۹ ـ ۱۴۱، ۱۶۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| فرمان هشت‌ماده‌ای| تجسس}}<br>

امنیت اجتماعی به معنای مصونیت یک فرد، گروه و ملت از تعرض و [[تجاوز]] به حقوق اجتماعی مشروعش است. <ref>بزرگی، امنیت در نظام سیاسی اسلام ۱۱۷.</ref> این تهدید می‌تواند ناشی از کردار غیر قانونی دولت، افراد یا گروه‌ها در تمامی یا بخشی از جامعه باشد. <ref>آشوری، دانشنامه سیاسی، ۳۹.</ref> امام‌خمینی معتقد بود در صورتی می‌توان در جامعه امنیت برقرار کرد و با متعرضان به [[آرامش]] و امنیت مردم و نظام برخورد کرد که همه در مقابل قانون برابر باشند و نیز عموم مردم و مسئولان قانون را سرلوحه اعمال خود قرار دهند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۱۴ ـ ۴۱۵.</ref> امنیت اجتماعی دارای ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و قضایی است.

هنگامی که افراد، گروه‌ها و ملت‌ها فرصت و آزادی کافی برای اعمال حاکمیت بر سرنوشت خویش داشته باشند و چیزی مانع رسیدن آنان به این حق نشود از امنیت سیاسی برخوردارند. <ref>بزرگی، امنیت در نظام سیاسی اسلام ۱۰۹.</ref> مرجع امنیت سیاسی از نظر امام‌خمینی، دولت اسلامی است که اجزای آن را اسلام که مبنای دولت اسلامی است، [[ولایت فقیه]] به مثابه نمود نهادی و مردم که پایگاه اجتماعی دولت اسلامی است تشکیل می‌دهند، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۸ و ۵۲۵ ـ ۵۲۶؛ امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۷۳ و ۱۵۳؛ پورسعید، مرجع امنیت در کنش گفتاری امام‌خمینی، ۲۹ ـ ۳۱.</ref> چنان‌که امام‌خمینی بر این نظر است که اگر دشمن به مرزهای مسلمانان حمله کند، بر همه مسلمانان واجب است که به دفاع از آن برخیزند، <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۶۱.</ref> حتی در حکومت‌های نامشروع دفاع از امنیت کشور اسلامی واجب است و بیشتر فقیهان شیعه همچون [[شیخ طوسی]]، [[حلبی]] و [[محقق حلی]] این موضوع را تأیید کرده‌اند، <ref>← پورحسین، بغی و تمرد در حکومت اسلامی، ۲۵ ـ ۲۶.</ref> چنان‌که [[صاحب جواهر]] تأکید کرده است دفاع در مقابله با [[کفار]] حتی با وجود حاکم ستمگر لازم است و البته هدف باید دفاع از اسلام باشد نه قصد کمک به حاکم جور <ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ۲۱/۴۷.</ref> به اعتقاد‌ امام‌خمینی حفظ اسلام بالاتر از همه واجبات دینی قرار دارد، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۳ و ۲۱/۴۰۳؛ امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۶۹.</ref> از طرفی صیانت از اسلام در پرتو حفظ نظام اسلامی تحقق می‌یابد؛ زیرا آنچه در حکومت اسلامی مطرح است عمل به اسلام و احکام مترقی آن است؛ از این‌رو ایشان پاسداری از نظام را بر همه واجب و آن را جزو بزرگ‌ترین واجب‌ها می‌نامد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۹۴؛ ۱۵/۲۵۰؛ ۱۹/۴۸۶ و ۲۰/۱۲۷.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|حفظ نظام}} و تأکید می‌کند چون فقیهان پاسدار و نگهبان اسلام‌اند، باید از عقاید، احکام و نظام‌های اسلام نگهبانی کنند و این امر زمانی ممکن خواهد شد که مجهز به تشکیلات و قدرت باشند. <ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۶۹ ـ ۷۰.</ref>

امام‌خمینی پشتیبانی از اصل و جایگاه ولایت فقیه را مانع از آسیب‌پذیری نظام می‌داند. <ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۴.</ref> ایشان همچنین بر وجهه مردمی‌بودن حکومت سخت تأکید دارد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۴۶۰ ـ ۴۶۱.</ref> و حفظ [[جمهوری اسلامی]] و کاهش آسیب‌پذیری آن را منوط به حضور مردم در صحنه که پشتیبان و پایگاه اجتماعی نظام اسلامی‌اند می‌داند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۵۹ و ۴۵۳.</ref> در نگاه ایشان تک‌تک مردم از حقوق شهروندی برخوردارند و دولت جمهوری اسلامی باید تابع آرای ملت باشد تا بقا و استمرارش تضمین شود؛ از‌ این‌رو ‌ایشان حفظ حضور مردم را [[تکلیف شرعی]] و عقلی می‌داند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۵ و ۱۷/۱۲۰، ۴۵۳.</ref> ایشان معتقد است در عرصه سیاست داخلی، هر عاملی که موجب ازمیان‌رفتن وحدت ملی و پیوند دولت و ملت شود یا عواملی چون اختلافات سیاسی، نفوذ منحرفان و عناصر ضد انقلاب در نهادهای انقلابی و دولتی تهدیدکننده ثبات و امنیت کشور به شمار می‌روند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۰، ۴۹۵ و ۱۸/۴۱۰ ـ ۴۱۱.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|وحدت}}<br>

از سوی دیگر، در نگاه امام‌خمینی یکی از اساسی‌ترین ارکان ایجاد امنیت در عرصه سیاسی پیوند دولت و ملت است؛ بر این اساس، اعتماد ملت به دولت مساوی با امنیت و سلب اعتماد و گسسته‌شدن پیوند میان ملت و دولت، عامل تهدید امنیت به شمار می‌رود، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۹۲ ـ ۱۹۳ و ۱۶/۴۴۶ ـ ۴۴۹.</ref> چنان‌که هر گونه رفتاری که نتیجه‌اش به‌حاشیه‌راندن مردم و عدم اهلیت آنان برای مشارکت سیاسی بر مبنای تمایزات صنفی یا سنی باشد مردود است و از این‌رو نگاه انحصاری به قدرت از نظر امام‌خمینی عملی بر ضد امنیت کشور است، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۶۸.</ref> البته ایشان تأکید می‌کند که پشتیبانی ملت از دولت منوط بر حسن عملکرد دولت و هماهنگی قول و عمل مسئولان است. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۸۸، ۴۹۵؛ ۱۵/۱۹۳ و ۱۷/۳۹۱.</ref> برای امنیت سیاسی می‌توان ابزارهایی در نظر گرفت که از آن جمله می‌توان به نهادهای امنیتی و نیروهای اطلاعاتی و امنیتی اشاره کرد.

امنیت اقتصادی در سطح فردی و گروهی، به میزان دسترسی افراد به ضروریات زیستی (غذا، آب، مسکن، آزادی کار، تولید و مالکیت) که جزو حقوق اساسی است مربوط می‌شود <ref>بزرگی، امنیت در نظام سیاسی اسلام، ۹۹.</ref> و در سطح عمومی، دستیابی به رفاه عامه و رشد اقتصادی در جامعه <ref>بزرگی، امنیت در نظام سیاسی اسلام، ۱۰۰.</ref> است.

امام‌خمینی امنیت اقتصادی را نتیجه توزیع عادلانه [[ثروت]] در جامعه و بخش عمده ناامنی‌های اجتماعی را محصول [[فقر]] و بی‌عدالتی اقتصادی می‌دانست. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۱۲۴؛ ۴/۶۹ و ۷/۲۵۸ ـ ۲۵۹.</ref> از نگاه ایشان راهکار تأمین [[عدالت]]، خدمت بیشتر به ضعیفان و وضع قوانین برای اعاده حقوق فقیران و تأمین زندگی آنان است. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۰۱ و ۱۴/۳۰۴.</ref> مصادره اموال [[خاندان پهلوی]] و وابستگان آن به نفع مستمندان، کارگران و کارمندان ضعیف، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۶۷.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|مصادره اموال| بنیاد مستضعفان}} تأسیس [[کمیته امداد]]، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۶۷.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|کمیته امداد امام‌خمینی}} [[بنیاد مسکن]] و [[حساب ۱۰۰ امام]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۵۱۸.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|بنیاد مسکن انقلاب اسلامی}} ازجمله اقدامات امام‌خمینی و اهتمام به مبارزه با گران‌فروشی و [[احتکار]] و توجه به تأمین نیازهای مردم و اصلاح امورکارگران از مهم‌ترین خواسته‌های امام‌خمینی در جهت رفع فاصله طبقاتی و برقراری امنیت اقتصادی بود. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۹۰، ۳۹۵؛ ۱۵/۵۱۶ و ۱۸/۳۸۸؛ راسخ، امام‌خمینی و عدالت اجتماعی، مفهوم و ابزارها، ۴/۱۵۸ ـ ۱۷۰.</ref> به اعتقاد ایشان یکی از عوامل مهم تهدیدکننده امنیت اقتصادی، وابستگی به قدرت‌های خارجی و بیگانگان است که نتیجه آن فقر و وابستگی سیاسی خواهد بود، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۳، ۱۵۹ و۳۷۳.</ref> از این‌رو قطع وابستگی و حرکت به سوی خودکفایی در اقتصاد، مسئولیت ملی و تکلیف شرعی است. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۳۲ ـ ۳۳۳ و ۱۱/۴۱۳ ـ ۴۱۵.</ref>

یکی از مهم‌ترین شاخص‌های رسیدن به توسعه ـ ‌یافتگی و امنیت اقتصادی، امنیت سرمایه‌گذاری است. به این منظور باید چارچوبی از شرایط سیاسی، اجتماعی و حقوقی فراهم گردد که اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب و امنیت اشتغال و درآمدزایی جامعه را تضمین کند. <ref>سویزی و محمدی، نقش سرمایه اجتماعی درتأمین امنیت سرمایه گذاری، ۱۲۰.</ref> امام‌خمینی نیز امنیت سرمایه‌گذاری برای احیای هویت اسلامی مسلمانان و رسیدگی به مشکلات و مسائل آنان را اصلی اساسی در اصول سیاست خارجی [[ایران]] می‌دانست. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۹۱.</ref>

==امنیت فرهنگی==

هرگاه فرد، گروه، یا ملتی از تعرض و تجاوز به اعتقادات دینی، عرف‌ها، قوانین، شخصیت و هویت مصون باشد، دارای امنیت فرهنگی است. <ref>بزرگی، امنیت در نظام سیاسی اسلام ۱۲۴.</ref> امام‌خمینی در بعد فرهنگی فساد اخلاقی را اساس ویرانی جامعه و نابودی افراد می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۹۵ و ۱۹/۱۵۰.</ref> و آزادی‌های بی‌حد و حصر و مغایر با ارزش‌های جامعه و گسترش فرهنگ مبتذل غربی را عامل گسترش فساد و بزهکاری اجتماعی ارزیابی و از موارد مهم ناامنی در این بخش یاد می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۵۷؛ ۸/۳۹۷؛ ۱۵/۲۴۴ و ۲۱/۲۷۷.</ref> در برخورد با فساد فرهنگی، فرهنگ عمومی در کنار فرهنگ رسمی، قابل توجه است. از نظر امام‌خمینی اصلاح فرهنگ عمومی، یعنی بازگشت به فرهنگ اصیل و ناب اسلامی. در این صورت می‌توان گفت که افراد تربیت‌شده در این رویکرد دارای جایگاه ارزشمند انسانی‌اند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۰۸.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|فرهنگ}}

از سوی دیگر، امام‌خمینی آزادی اندیشه و آزادی بیان در قالب‌های گوناگون برای همه افراد جامعه را موجب فراهم‌شدن امنیت فرهنگی می‌خواند. <ref>لک‌زایی، مناسبات آزادی و امنیت از دیدگاه امام، ۱۴۴.</ref> ایشان راهکار اساسی برای رفع معضلات فرهنگی را توجه‌کردن به آخرت و اعتقاد قلبی به خداوند و گسترش معنویت در جامعه می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۷۷.</ref> و با پذیرش قلبی اینکه عالَم محضر خداست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۸۲؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۲۴.</ref> و انتقال این مفهوم به مردم و به‌خصوص جوانان، باعث کنترل درونی آنان شد که نمونه‌اش را در عبادت‌ها و شوق به [[شهادت]] و فضای معنوی [[هشت سال دفاع]] در برابر تجاوز [[رژیم عراق]] می‌توان دید؛ در حالی‌که چنین رفتارهای اخلاقی با هنجارهای متداول نظامیان که نوعاً با فساد و تجاوز همراه می‌باشد، متغایر است. <ref>حاضری، نظم و امنیت اجتماعی از منظر امام‌خمینی، ۱۱۴ ـ ۱۱۵.</ref><br>

از نظر امام‌خمینی یکی از عوامل ناامنی در حوزه [[فرهنگ]]، تهدیدهای تبلیغاتی دولت‌های دیگر است <ref>امام‌خمینی، صحیفه،، ۱۷/۲۴۳.</ref> و از آنجاکه هدف آنان ایجاد اختلاف‌، ناامیدی، بی‌اعتمادی و تحریک مردم است <ref>امام‌خمینی، صحیفه،، ۱۲/۲ ـ ۳ و ۱۴/۱۷۴ ـ ۱۷۶.</ref> یکی از رسالت‌های رسانه‌های جمعی کشور، خنثی‌کردن این تبلیغات و ازبین‌بردن آثار تهدیدکننده و تخریبی آنها در کنار دشمن‌شناسی است. <ref>امام‌خمینی، صحیفه،، ۱۲/۴۸۵؛ ۱۴/۱۷۷ ـ ۱۷۸ و ۱۶/۱۱۳ ـ ۱۱۴.</ref> ایشان تبلیغات خودی را عاملی برای خنثی‌شدن دسیسه‌های دشمن می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه،، ۱۸/۷۲.</ref> و برای مطبوعات، نویسندگان، روزنامه‌نگاران، دست‌اندرکاران [[رادیو]] و [[تلویزیون]] نقش مهمی در ایجاد [[وحدت]] و حفظ امنیت روانی قائل بود و همواره این گروه را به تلاش برای به‌کارگیری قلم و رسانه خود در حفظ و ایجاد آرامش و کاهش تشنج در جامعه فرا می‌خواند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه،، ۱۲/۹، ۴۸۵ و ۱۴/۱۷۳ ـ ۱۷۷.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| مطبوعات| رادیو| تلویزیون| نویسندگان}}

==امنیت قضایی==

عملکرد صحیح و بدون تبعیض دستگاه قضایی جهت رسیدن به اهداف تعریف‌شده و اطمینان عمومی به این عملکرد را امنیت قضایی می‌گویند. <ref>علینقی، امنیت قضایی، ۵۷.</ref> از نگاه امام‌خمینی، امنیت در معنای نظم، زمانی تحقق می‌یابد که همگان قوانین را بپذیرند و در اجرای آن بکوشند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۴۲۵ و ۱۴/۲۲۱، ۴۱۴.</ref> ایشان ضمن تأکید بر لزوم جلوگیری از [[هرج و مرج]]، حاکم‌شدن ثبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در کشور را منوط بر اجرای قوانین می‌دانست؛ بر همین اساس بیان می‌کرد هر گونه رعایت‌نکردن قانون، ناامنی به شمار می‌رود. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۴۳ ـ ۴۴۴ و ۵۲۱ ـ ۵۲۳.</ref> ایشان بر ضرورت قاطعیت در برخورد با جرایم مخل امنیت روانی و عمومی تأکید می‌کرد و تکلیف جرایم امنیتی را از جرایم عادی جدا می‌دانست. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۸۴.</ref> در نگاه فقهی ایشان، اقدام مسلحانه به منظور ایجاد ترس و وحشت در میان عموم مردم که در اصطلاح فقهی به محاربه مشهور است، به دلیل سلب امنیت روانی و اجتماعی مردم، به تناسب جرمی که صورت می‌گیرد، مستلزم مجازات است، از تبعید گرفته تا کشتن فرد <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۲/۴۶۷ ـ ۴۶۸.</ref> چنان‌که در آیه ۳۳ [[سوره مائده|مائده]] به مجازات محارب اشاره شده است و امام‌خمینی همانند فقهای دیگر <ref>طوسی، الخلاف، ۵/۳۴۵؛ نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ۴۱/۶۵۰ ـ ۶۵۱.</ref> خاطرنشان ساخته اگر به جان، مال و آبروی شخصی دست‌درازی شود، حق دفاع دارد و گاهی واجب می‌شود، اگرچه به قتل مهاجم منجر گردد. <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۶۳.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| مفسد فی الارض| جهاد و دفاع}}

سیره عملی امام‌خمینی در برخورد با اخلالگران امنیت سیاسی و اجتماعی نشان می‌دهد ایشان در مرحله نخست بر نصیحت مشفقانه تأکید می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۳۷ ـ ۳۳۸.</ref> و نمونه‌هایی از آن را می‌توان در راهنمایی‌ها و نصیحت‌های ایشان به [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۹۲ و ۱۵/۳۰.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| سیدابوالحسن بنی‌صدر}} و گروه [[سازمان مجاهدین خلق]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۸۳ و ۱۵/۳۰ ـ ۳۱.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|سازمان مجاهدین خلق ایران}} مشاهده کرد. به باور امام‌خمینی ضد انقلاب‌ها یعنی آنان‌که با بی‌اعتنایی به نصیحت‌ها پا را از قانون فراتر می‌گذارند و به تعبیر قرآن کریم [[ایمان]] خود را به [[ظلم]] آلوده می‌کنند <ref>انعام، ۸۲.</ref> باید منتظر برخورد محکم و عبرت‌آموز باشند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۸۱ و ۱۲/۳۱۴.</ref> با وجود این ایشان همواره رعایت [[حدود شرعی]] را در برخورد با گروه‌‌های مخالف معاند ضروری می‌دانست. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۸۵ ـ ۲۸۶.</ref><br>

امام‌خمینی معتقد بود همه ملت با هر مذهب و قومیتی، در مقابل قانون برابرند و در حکومت اسلامی با افراد در هر رتبه و مقامی که هستند باید به عدالت و به طور یکسان رفتار شود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۵۳؛ ۹/۴۲۵ و ۱۱/۲۹۳.</ref> و جان، مال و حیثیت همه افراد باید در امان باشد و کسی حق ندارد حقوق مردم را زیر پا بگذارد و با مردم رفتار غیر انسانی و غیر اسلامی کند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۰.</ref> در این راستا ایشان در حکمی به شورای عالی قضایی، بر ضرورت جلوگیری از اقدام‌های خودسرانه افراد غیر مسئول تأکید کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۰۸.</ref> و دستگاه قضایی را ملزم دانست برای گسترش عدالت، از جامعه در برابر متعدیان بر جان و مال و شرافت مردم دفاع کند و آنان را بدون در نظرگرفتن امتیازهای سیاسی و اجتماعی و حتی خانوادگی مجازات کند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۲۱.</ref> از سوی دیگر، ایشان توجه می‌داد که در امنیت قضایی استقلال قاضی از اهمیت خاصی برخوردار است؛ زیرا قاضی به دلیل حیثیت و آبروی شخص از یک سو باید با کمال احتیاط برخورد کند و از سوی دیگر، باید قدرت کافی برای برخورد با مجرم داشته باشد؛‌ بنابراین قاضی باید آزادانه رفتار کند و تحت تأثیر کسی قرار نگیرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۷۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|قضات}}

از نظر امام‌خمینی نظام سلطه یا استکبار جهانی به رهبری [[امریکا]] مهم‌ترین تهدید برای [[صلح]] و امنیت جهانی محسوب می‌شود. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۸۴، ۲۶۰ و ۲۰/۲۷۰.</ref> ایشان معتقد بود با آگاهی و بسیج مستضعفان جهان و ملت‌های بیدار علیه [[نظام سلطه]] و گسترش اسلام، ملت‌ها می‌توانند امنیت و سرنوشت خود را به دست گیرند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۷۲؛ ۱۹/۱۳۱ ـ ۱۳۲ و ۲۱/۴۳۴؛ لک‌زایی، فلسفه امنیت از دیدگاه امام‌خمینی، ۱۸.</ref> ایشان به صورت خاص به امنیت جهان اسلام توجه کرده است؛ چنان‌که غلبه بیگانگان و قدرت‌های سلطه‌گر بر امور مسلمانان <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۱۸۶.</ref> از طریق غارتگری و [[استعمار]]، بر سر کار آوردن رژیم‌های وابسته از طریق [[کودتا]]، راه‌اندازی جنگ داخلی، مداخله نظامی، جنگ‌افروزی در میان کشورهای اسلامی، فروش انواع ابزارآلات جنگی در پشت نقاب دروغین صلح‌طلبی و حمایت از [[حقوق بشر]]، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۳۲ ـ ۳۳۳؛ ۱۷/۴۷۸ و ۱۸/۱۴۶، ۲۳۷.</ref> تأسیس رژیم غاصب صهیونیستی در قلب جهان اسلام، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۲۲ ـ ۳۲۴ و ۷/۱۹۸.</ref> اشغال [[فلسطین]] و دیگر سرزمین‌های اسلامی، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۳۷.</ref> وجود رژیم‌های ارتجاعی و وابسته و تفرقه در میان کشورهای اسلامی، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲ و ۷/۱۸۵ ـ ۱۸۶.</ref> ایجاد پایگاه نظامی در کشورهای اسلامی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۲۴ و ۵/۶۶۲.</ref> و همچنین ایجاد گروه‌های تروریستی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۶.</ref> را مهم‌ترین معضلات تهدیدکننده جهان اسلام به شمار آورده است. ایشان یگانه راه خروج از چنین وضعیتی را بازگشت به اسلام، وحدت و اعتصام به حبل اللَّه‏ <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۳۶؛ ۷/۱۸۷؛ ۱۰/۱۶۰ و ۲۱/۴۰۴.</ref> و قیام علیه [[استبداد]] و استکبار <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲ و ۲۱/۴۴۸.</ref> می‌دانست.

==نهادها و نیروهای اطلاعاتی و امنیتی==

نهادهای اطلاعاتی و امنیتی از ضروریات هر نظام سیاسی شمرده می‌شوند که بدون آنها فراهم‌کردن امنیت و تداوم حکومت امکان‌پذیر نیست <ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۲۵.</ref> و امروزه نیز اکثر کشورهای جهان دارای سازمان اطلاعاتی و امنیتی هستند و چنین دستگاهی جزء جدایی‌ناپذیر حکومت‌ها و نظام‌های سیاسی به شمار می‌رود. <ref>نجاری‌راد، ساواک و نقش آن در تحولات داخلی رژیم شاه، ۹ ـ ۱۱.</ref> این سازمان‌ها نقش مهمی در تحکیم موقعیت یک کشور و حفظ ثبات سیاسی و امنیتی آن ایفا کرده <ref>ساجدی، سازمانهای جاسوسی دنیا، ۱.</ref> ازجمله حکومت‌ها را نسبت به مسائل و جریان‌های جهانی مطلع می‌سازند <ref>ترگنزا، سازمان‌های جاسوسی مهم جهان ترجمه‌ی ا. ش. زندنیا، ۱۱.</ref> در سال‌های نخست [[انقلاب اسلامی ایران]] به علت عملکرد سازمان اطلاعات و امنیت کشور ([[ساواک]]) در زمان پهلوی که تصویری منفی از نهادهای اطلاعاتی و امنیتی در ذهن مردم ایجاد کرده بود و به سبب نبود ساختاری متمرکز در نهادهای اطلاعاتی، مشکلات زیادی در زمینه امنیت در کشور به وجود آمده بود، <ref>میرمحمدی و سالارکیا، سازمانهای اطلاعاتی، ۱۸۰ ـ ۱۸۱.</ref> با انحلال ساواک در پی پیروزی انقلاب اسلامی، <ref>نجاری‌راد، ساواک و نقش آن در تحولات داخلی رژیم شاه، ۲۲۱.</ref> نهادهای مختلف وابسته به انقلاب، چون نخست‌وزیری، [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]، کمیته‌های انقلاب اسلامی و [[دادستانی انقلاب اسلامی]] <ref>شاهدی، ساواک سازمان اطلاعات و امنیت کشور، ۷۴۶.</ref> وظایف جمع‌آوری اطلاعات را انجام می‌دادند اما با شدت گرفتن توطئه‌ها و انفجارها، توسط گروه‌های ملحد و منافق و کشف توطئه‌های گوناگون همانند [[کودتای نوژه]]، [[واقعه طبس]]، فعالیت‌های [[حزب توده]] و فعالیت‌های تروریستی سازمان مجاهدین خلق باعث شد مسئولان سیاسی جمهوری اسلامی ایران نهادهای اطلاعات و امنیتی تصمیم به ایجاد تشکیلات متمرکز اطلاعاتی بگیرند، <ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۲۹.</ref> بدین منظور قانون تأسیس وزارت اطلاعات در ۱۳۶۲/۵/۲۷ به تصویب [[مجلس شورای اسلامی]] رسید و هدف از تشکیل آن، کسب و پردازش و حفاظت اطلاعات و به‌ دست‌ آوردن آگاهی‌های لازم از وضعیت دشمن جهت مقابله با توطئه‌های آنان علیه انقلاب اسلامی بیان شد. <ref>اداره کل امور فرهنگی، ماده ۱.</ref>

امام‌خمینی نیز بر اساس ضرورت‌های سیاسی و امنیتی نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران، بر ایجاد نهادهای اطلاعاتی و امنیتی در زمینه حفظ امنیت تأکید کرده است؛ چنان‌که کمیته انقلاب اسلامی و سپاه پاسداران ازجمله نهادهای امنیتی بودند که ایشان آنها را برخاسته از متن ملت و برای دفاع از حیثیت و امنیت کشور از تهدید تجزیه‌طلبان داخلی و متجاوزان خارجی می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۷۸ ـ ۳۷۹ و ۱۲/۳۰۷ ـ ۳۰۸.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| کمیته انقلاب اسلامی| سپاه پاسداران انقلاب اسلامی}} و از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی خواست تا تشکیل وزارت اطلاعات، کارهای اطلاعاتی به همان شکلی که جریان داشته، ادامه یابد و مأمورین اطلاعاتی در هر سازمانی که هستند فعالانه به کار خود ادامه دهند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۹۲.</ref> ایشان یکی از مهمترین وظایف سپاه پاسداران را حفاظت از شخصیت‌های ارزنده و انقلابی می‌دانست و برای جلوگیری از ترور آنها تأکید می‌کرد که تمام رفت‌ و آمدهای مشکوک زیرنظر گرفته شود. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۹۵.</ref> [[ارتش]] نیز یکی دیگر از نهادهای امنیتی مورد توجه امام‌خمینی بود. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۵۳۱ و ۲۱/۴۳۱.</ref> ایشان همواره بر وحدت و هماهنگی میان نهادهای نظامی تأکید می‌کرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۵۱؛ ۱۲/۴۰۸ و ۱۷/۴۰۱.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| قوای مسلّح}} در کنار نهادهای یادشده، امام‌خمینی افزون بر دستور تشکیل بسیج عمومی و اعلام وجوب شرعی دفاع از کشور اسلامی بر همه مردم <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۹، ۲۳۹ و ۱۵/۱۱۷، ۳۸۶ ـ ۳۸۸.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| {{ببینید|متن=ببینید| قوای مسلّح}}}} به همگان هشدار داد مسائل اطلاعاتی را جدی بگیرند و با دولت همکاری کنند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۹۳ ـ ۹۴ و ۹۹.</ref> ایشان از مردم می‌خواست هر گونه اطلاعات که در باره خانه‌های تیمی دارند به مقامات امنیتی برسانند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۱۶.</ref> در نگاه ایشان همه مردم مسلمان نیروهای اطلاعاتی به شمار می‌روند و باید در صورتی که توطئه‌ای در کار باشد و حاکمیت اسلام یا جان انسان محترمی در خطر قرار گیرد، به نهادهای مسئول اطلاع دهند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۱۶.</ref><br>

در تشکیل نهادهای امنیتی وجود افراد و نیروهای اطلاعاتی نیز برای حفظ جامعه و دستگاه‌های اجرایی اهمیتی خاص دارد. امام‌خمینی ضمن مهم و حساس‌خواندن قضیه اطلاعات و اینکه نیروهای اطلاعاتی با همه امور مردم سر و کار دارند، به آنان توصیه کرد که [[خداوند]] را حاضر و ناظر دانسته و در کارهای اطلاعاتی دقیق باشند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۷۹.</ref> ایشان همچنین تأکید کرده است که نیروهای اطلاعاتی باید افردی مستقل، منزه و متقی باشند و به هیچ حزب و گروهی وابستگی نداشته باشند؛ زیرا وابستگی به گروه‌ها، وابستگی فکری و عملی ایجاد می‌کند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۷۹ ـ ۱۸۰.</ref> در قانون وزارت اطلاعات نیز تأکید شده است، نیروهای اطلاعاتی نباید عضو هیچ حزب، سازمان و گروه سیاسی باشند. <ref>اداره کل امور فرهنگی، ماده ۱۲.</ref> امام‌خمینی کار نیروهای اطلاعاتی را مهم می‌دانست و در توصیه‌هایی، آنها را از اقدامات خودسرانه و بدون ضابطه شرعی و قانونی بر حذر می‌داشت و بر لزوم تصفیه آن از عناصر خودسر تأکید می‌کرد. ایشان هجمه غیر ‌قانونی به حیثیت و آبروی افراد و آزار و شکنجه مردم به بهانه ایجاد امنیت را مصداق ناامنی و اخلال در نظم و آرامش جامعه بر می‌‌شمرد و آن را ضربه به حیثیت اسلام و گناه نابخشودنی می‌‌دانست. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۶ ـ ۳۹، ۳۷۹؛ ۸/۳ ـ ۴، ۴۱۹ و ۱۴/۲۵۴ ـ ۲۵۵.</ref><br>

امام‌خمینی برای تجلیل از مجموعه نیروهای اطلاعاتی، آنان را با عنوان سربازان گمنان اسلام <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۲۱ ـ ۴۲۲.</ref> و سربازان گمنام [[امام ‌زمان(ع)]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۰۳.</ref> یاد می‌کرد. ایشان از نیروهای اطلاعاتی که برای تأمین امنیت فعالیت می‌کنند تقدیر کرده و کار آنان را نوعی [[عبادت]] می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۵۵.</ref> چنان‌که تفاوت آنها را با نیروهای اطلاعاتی سایر کشورها، در انگیزه الهی و حق‌طلبی آنان می‌دید <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۲۱ ـ ۴۲۲.</ref> در عین حال با توجه به تخلف‌هایی که در سال‌های نخست انقلاب صورت می‌گرفت، امام‌خمینی طی [[فرمان هشت‌ماده‌ای]]، نکات مهمی را به نیروهای اطلاعاتی و امنیتی در تأکید بر لزوم رعایت حدود شرعی و قانونی متذکر شده است. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۰.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|فرمان هشت‌ماده‌ای}}

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع==

* اخوان کاظمی، بهرام، امنیت در نظام سیاسی اسلام، تهران، کانون‌ اندیشه جوان، چاپ دوم, ۱۳۸۶ش.

* افتخاری، اصغر، مراحل بنیادین‌ اندیشه در مطالعات امنیت اجتماعی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و ...، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و ...، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۷ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و ...، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم و ...، چاپ بیستم، ۱۳۸۸ش.

* اصول و مؤلفه‌ها، قم، پژوهشگاه فرهنگ و‌ اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.

* ترگنزا، مایکل، سازمان‌های جاسوسی مهم جهان ترجمه‌ی ا. ش. زندنیا، تهران، ایران زمین، چاپ اول، ۱۳۶۰ش.

* راسخ، علی‌احمد، امام‌خمینی و عدالت اجتماعی، مفهوم و ابزارها، چاپ‌شده در مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی امام‌خمینی و احیای تفکر دینی، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.

* سویزی، محسن و فریبرز محمدی، نقش سرمایه اجتماعی درتأمین امنیت سرمایه گذاری، مجله ره‌نامه، شماره ۳، ۱۳۹۰ش.

* صدوق، محمد‌بن‌علی، الخصال، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.

==پیوند به بیرون==

مقصود رنجبر ـ راضیه مهرابی کوشکی، «[https://books.khomeini.ir/books/10002/285/ امنیت]»، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۲۸۵-۲۹۳.

[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]]