حزب و تشکل: تفاوت میان نسخه‌ها

هدف مشترک، ساختار آگاهانه و منظم، سازمان مرکزی و شعبه‌های محلی که با پشتیبانی مردمی برای کسب [[قدرت]] سیاسی می‌کوشد، حزب یا تشکل را می‌سازد. سیر تکامل حزب و دموکراسی در غرب، یکسان است.

روند تحزب در ایران پیش از [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] را به چهار دوره [[نهضت مشروطه|مشروطیت]]، دهه ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲، دوره ریاست امینی (۱۳۳۹-۱۳۴۲) و سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ تقسیم کرده‌اند.

پس از پیروزی انقلاب، اوج فعالیت احزاب، تا سال ۱۳۶۰ بود و پس از تثبیت نظام، رو به افول نهاد.

[[امام‌خمینی]] پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، تأسیس احزاب را طرحی [[استعمار و استثمار|استعمار]]<nowiki/>ی می‌دانست و با آن مخالف بود. ایشان پس از پیروزی، فعالیت حزب را مشروط به مضرنبودن برای مصالح عمومی، آزاد اعلام کرد و با تقسیم حزب به دو نوع الهی و غیرالهی، تشکل و تحزب را در صورت الهی‌بودن، در عرصه جامعه سیاسی ‌پذیرفت. امام‌خمینی ویژگی اصلی احزاب مطلوب را [[وحدت]] و انسجام می‌دانست.

حزب به معنای گروهی متشکل از [[مردم]]، پیروان، دسته و یاران آمده‌است<ref>فراهیدی، العین، ۳/۱۶۴؛ دهخدا، لغتنامه، ۶/۷۸۲۳.</ref> و در مفهومی عام، گردهمایی مردمی است که دربارهٔ برخی مسائل نظر مشترک دارند و برای دست‌یافتن به اهداف مشترک با هم کار می‌کنند.<ref>عالم، بنیادهای علم سیاست، ۳۴۳.</ref> حزب در اصطلاح گروه شهروندان با آرمان‌های مشترک و تشکیلات منظم و متکی به پشتیبانی مردم است که برای به‌دست‌آوردن قدرت دولتی یا شرکت در آن مبارزه می‌کنند.<ref>ابوالحمد، مبانی سیاست، ۴۰۷.</ref>

از واژگانی که همراه با مفهوم حزب به کار می‌رود، «تشکل» است که حزب را نیز دربر می‌گیرد.<ref>جاسبی، تشکل فراگیر، ۱/۳۷.</ref> تشکل واژه‌ای عربی از باب تفعّل و به معنای شکل‌گرفتن و صورت‌گرفتن است.<ref>دهخدا، لغتنامه، ۴/۵۹۱۴؛ میرزایی، فرهنگ اصطلاحات معاصر عربی ـ فارسی، ۱۸۰.</ref> این واژه در اصطلاح به معنای گروه یا مجموعه‌ای است که بر اساس آرمان و هدفی معین، اعم از اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، گردهم آمده‌اند و فعالیت می‌کنند.<ref>قیصری و فاطمی، تشکل‌های سیاسی در گفتمان سیاسی امام‌خمینی، ۱۲۲.</ref> از وجوه اشتراک میان تشکل و حزب، می‌توان به اجتماعی‌بودن، هدف مشترک و ساختار آگاهانه و منظم میان افراد آن اشاره کرد.<ref>مؤسسه انتشاراتی، ۲۷–۲۸.</ref> انجمن نیز گروهی از افراد است که آگاهانه برای مقصودی مشخص و تخصصی تشکیل یافته‌اند.<ref>آقابخشی و افشاری‌راد، فرهنگ علوم سیاسی، ۳۶.</ref>

== ویژگی‌ها ==

حزب به‌طور معمول چهار ویژگی دارد:

# سازمان مرکزی و رهبری‌کننده، پایدار و ماندنی

# شعبه‌های محلیِ دارای پیوند و ارتباط با سازمان مرکزی

# رهبرانی مصمم به کسب قدرت سیاسی در پهنه کشور

# پشتیبانی مردمی.<ref>عالم، بنیادهای علم سیاست، ۳۴۵.</ref>

== مزایا و معایب ==

برای حزب مزایایی نظیر سازمان‌یافتگی، نظم‌بخشی، آموزش و اخلاق سیاسی (تعهد به [[مسئولیت|مسئولیت‌ها]] و وعده‌ها) و معایبی نظیر سلب‌کننده آزادی‌های فردی، مانع وحدت ملی بودن، سیاسی‌کردنِ مسائل و رویگردانی از اصول [[دموکراسی]] (جایگزین‌شدن احزاب به جای مردم در تصمیم‌گیری‌ها) برشمرده‌اند.<ref>عالم، بنیادهای علم سیاست، ۳۴۲–۳۴۷.</ref> همچنین برای احزاب کارکردهایی را بیان کرده‌اند؛ ازجمله [[گزینش]] نامزدهای انتخاباتی، تدوین سیاست‌های عمومی، [[انتقاد]] از حکومت، آموزش سیاسی و واسطه‌گری میان مردم و حکومت.<ref>عالم، بنیادهای علم سیاست، ۳۴۹.</ref>

== واژه حزب در قرآن ==

در [[قرآن]] به چند گروه که اهداف و آرمان مشترک دارند اشاره شده‌است؛ فئه،<ref>آل عمران، ۱۳.</ref> فرقه،<ref>توبه، ۱۲۲.</ref> امت<ref>آل عمران، ۱۰۴.</ref> و حزب.<ref>مجادله، ۲۲.</ref><ref>← ثقفی، تحزب و احزاب در مبانی فرهنگ اسلامی، ۳/۱۷–۱۸.</ref> قرآن واژه حزب را به صورت‌های مختلف به کار برده‌است؛ از جمله آنها تعبیر «حزب‌الله» که به افراد و گروه‌هایی که بر محور توحیدند گفته می‌شود.<ref>مجادله، ۲۲.</ref> مفسران در تفسیر واژه [[حزب‌الله]] آن را به سربازان و یاوران خداوند<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۹/۳۸۳.</ref> یا کسانی که متدین به [[دین]] خداوندند و از او اطاعت می‌کنند<ref>← فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۲/۳۸۷.</ref> معنا کرده‌اند. برخی از شاخصه‌های حزب‌الله همانند، [[ایمان به خدا]] و [[قیامت]]، [[محبت و عشق|محبت خداوند]] و دوستی‌نکردن با دشمنان خدا و [[رسول خدا]]، تأیید الهی، رضایت متقابل خداوند و بنده و [[پیروزی]] و رستگاری در قرآن آمده‌است.<ref>مائده، ۵۶؛ مجادله، ۲۲.</ref> در برابر حزب‌الله، [[حزب شیطان]] قرار دارد و مهم‌ترین شاخصه حزب شیطان در قرآن، نپذیرفتن [[خلافت و ولایت|ولایت پیامبر (ص)]]، [[غضب الهی]] و فراموشی خداوند است<ref>فاطر، ۶؛ مجادله، ۱۹.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|حزب‌الله}}.

حزب را در غرب چرخ‌دنده ماشین دموکراسی دانسته‌اند؛ از این‌رو سابقه و سیر تکامل حزب و دموکراسی یکسان است و قدمت احزاب همانند دموکراسی به دوران روم باستان بر می‌گردد. گفته شده‌است مردم در آن دوران به دو گروه «پاتریسین» و «پله بین» و در سده‌های میانی نیز مردم آلمان به دو گروه «گلف‌ها» و «گیبیلین‌ها» تقسیم شده بودند؛ اما این گروه‌ها از نظر شکل و کارکرد با احزاب امروزی فاصله دارند.<ref>عالم، بنیادهای علم سیاست، ۳۴۵.</ref>

در [[اسلام]] نیز تشکل و احزاب سیاسی به مفهوم سازماندهی در امور سیاسی و اجتماعی، تاریخچه‌ای به قدمت ظهور و توسعه آن دارد.<ref>ایزدپناه، اصول سیاست‌ها و احزاب، ۱۲۳.</ref> در قرآن کریم ازجمله توصیه و تأکید بر [[امر به معروف و نهی از منکر]] گروهی<ref>آل عمران، ۱۰۴.</ref> و [[مشورت]] و هماهنگی در امور<ref>شوری، ۳۸.</ref> را می‌توان ازجمله مبانی تحزب در اسلام برشمرد<ref>← سجادی، مبانی تحزب در اندیشه سیاسی اسلام، ۸۳ و ۹۲؛ دانش‌پژوهان، ۶۴.</ref>؛ یعنی احزاب سیاسی که تجمیع تقاضاها و واردکردن آن به ساختار سیاسی ار کارویژه‌های آن محسوب می‌شود، یکی از شیوه‌ها و ابزارهای مناسب برای اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر است<ref>سجادی، مبانی تحزب در اندیشه سیاسی اسلام، ۱۰۰.</ref>؛ چنان‌که تشویق به جلب آرای مختلف و ایجاد زمینه‌های لازم برای تضارب افکار (شورا) نیز جلوه‌ای از رقابت سیاسی است که در درون آن مجال رقابت نیروها برای طرح و تدوین راهبرد سیاسی کارآمد فراهم می‌گردد.<ref>سجادی، مبانی تحزب در اندیشه سیاسی اسلام، ۹۲.</ref>

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

امام‌خمینی ویژگی‌های احزاب و تشکیلات سیاسی منحرف را مواردی چون مضربودن به حال مملکت، طراحی‌شده به دست [[بیگانگان]] و دست‌نشاندگی آنان می‌دانست و معتقد بود تشکیل احزاب سیاسی در ایران از آغاز طرح استعمار بوده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۹۰.</ref> ایشان قرارگرفتن در برابر نهضت و اسلام،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۶.</ref> تلاش در تضعیف یکدیگر و کشور، به دلیل نداشتن بینش سیاسی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۹.</ref> خیانت به مملکت و عامل بیگانه بودن،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۰۳.</ref> تعهد نداشتن به اسلام و جمهوری اسلامی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۵۵–۴۵۶.</ref> مخالفت با مصالح مملکت،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۵۲۰.</ref> توطئه علیه کشور،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۸۹–۲۹۰.</ref> مخالفت با اسلام،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۴۰۸.</ref> [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران|قانون اساسی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۱۱۱.</ref> و [[روحانیت]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۵۹.</ref> اهانت به مراجع،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۷۹.</ref> فعالیت علیه انقلاب،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۵۶–۴۵۷.</ref> سوء استفاده از [[آزادی]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۹۷.</ref> سوء استفاده از جوانان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۸۳.</ref> و قدرت‌طلبی و طرفداری از [[ابرقدرت‌ها]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۴۱.</ref> را از دیگر ویژگی‌های تشکیلات سیاسی [[انحراف|منحرف]] می‌دانست و با مقایسه قلم زهرآگین عوامل تشکل‌های [[ضدانقلاب]] با سرنیزه مخالفان اسلام در زمان پهلوی، مقصد و هدف هر دو را حذف [[اسلام]] از [[جامعه]] می‌خواند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۰۷.</ref>

 

== پانویس ==

{{پانویس|۲}}

 

== منابع ==

* بادامچیان، اسدالله، تحزب و تشکل از دیدگاه علمی و تاریخی، نشر اندیشه ناب، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.

* ظهیری، سیدمجید، رفتارشناسی سیاسی مطلوب در جامعه دینی، مجله پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شماره ۷۷–۷۸، ۱۳۸۸ش.

* قیصری، نوراله و سیدجلال‌الدین فاطمی، تشکل‌های سیاسی در گفتمان سیاسی امام‌خمینی، مجله اندیشه سیاسی در اسلام، شماره ۱، ۱۳۹۳ش.

* محبی، رضا، دیدگاه امام‌خمینی دربارهٔ حزب و تحزب، مجله مطالعات افکار عمومی، شماره ۱۳، ۱۳۹۴ش.

* مؤسسه انتشاراتی امام‌عصر (ع)، قالب تشکل و تشکل غالب، درسنامه تشکل اسلامی، قم، مرکز فرهنگی تبلیغی آینده‌سازان، چاپ دوم، ۱۳۹۲ش.

* میرزایی، نجفعلی، فرهنگ اصطلاحات معاصر عربی ـ فارسی، قم، دارالاعتصام، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش.

*پروین‌سادات قوامی، «[https://books.khomeini.ir/books/10004/415/ حزب و تشکل]»، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۴، ص۴۱۵.

[[رده:مقاله‌های تأییدشده]]

[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]]