پرش به محتوا

تلاوت قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

اصلاح نویسه‌های عربی
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''تلاوت قرآن'''، خواندن قرآن با آداب خاص ظاهری و باطنی. ==مفهوم‌شناسی== تلاوت، مصدر و از ریشه «تلو» <ref>‌فراهیدی، کتاب العین، ۸/۱۳۴؛ راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۱۶۷</ref>، به معنای قرائت <ref>‌صاحب‌بن‌عباد، المحیط فی اللغه، ۹/۴۶۰</ref> و پیروی <ref>‌ج...» ایجاد کرد)
 
(اصلاح نویسه‌های عربی)
خط ۱۰: خط ۱۰:
قرائت و تلاوت قرآن، از مباحث [[علوم قرآنی]] است و در بسیاری از کتاب‌های تفسیری و علوم قرآنی، تلاوت، فضیلت و آداب آن آمده است <ref>‌ابن‌قیم، البدائع، ۴۴۸؛ سیوطی، الإتقان، ۱/۳۳۲؛ گنابادی، تفسیر بیان السعادة، ۱/۷؛ خویی، البیان، ۲۵</ref>. علمای اخلاق و عرفان نیز در کتاب‌های خود باب‌هایی به موضوع تلاوت قرآن، ثواب تلاوت، وصف تلاوت‌کنندگان و آداب ظاهری و باطنی تلاوت قرآن اختصاص داده‌اند <ref>‌محاسبی، الوصایا، ۱۵۲؛ غزالی، احیاء علوم الدین، ۲/۳۳۷ و ۳/۴۹۶؛ غزالی، کیمیای سعادت، ۱/۲۴۲؛ ابن‌طاووس، فلاح السائل، ۱۰۷؛ نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۳/۳۶۷-۳۷۹</ref> و خواندن قرآن را برترین عبادات معرفی کرده‌اند <ref>‌راوندی، الدعوات، ۱۹</ref>؛ بلکه برخی اهل معرفت، قرائت قرآن و ذکر را از لوازم [[سلوک]] دانسته‌اند <ref>‌نخجوانی، الفواتح، ۱/۹۷؛ سرهندی، المکتوبات، ۲/۲۳۳</ref>.
قرائت و تلاوت قرآن، از مباحث [[علوم قرآنی]] است و در بسیاری از کتاب‌های تفسیری و علوم قرآنی، تلاوت، فضیلت و آداب آن آمده است <ref>‌ابن‌قیم، البدائع، ۴۴۸؛ سیوطی، الإتقان، ۱/۳۳۲؛ گنابادی، تفسیر بیان السعادة، ۱/۷؛ خویی، البیان، ۲۵</ref>. علمای اخلاق و عرفان نیز در کتاب‌های خود باب‌هایی به موضوع تلاوت قرآن، ثواب تلاوت، وصف تلاوت‌کنندگان و آداب ظاهری و باطنی تلاوت قرآن اختصاص داده‌اند <ref>‌محاسبی، الوصایا، ۱۵۲؛ غزالی، احیاء علوم الدین، ۲/۳۳۷ و ۳/۴۹۶؛ غزالی، کیمیای سعادت، ۱/۲۴۲؛ ابن‌طاووس، فلاح السائل، ۱۰۷؛ نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۳/۳۶۷-۳۷۹</ref> و خواندن قرآن را برترین عبادات معرفی کرده‌اند <ref>‌راوندی، الدعوات، ۱۹</ref>؛ بلکه برخی اهل معرفت، قرائت قرآن و ذکر را از لوازم [[سلوک]] دانسته‌اند <ref>‌نخجوانی، الفواتح، ۱/۹۷؛ سرهندی، المکتوبات، ۲/۲۳۳</ref>.
<br>
<br>
در مباحث فقهی نیز به برخی احکام قرائت اشاره شده است، مانند حرمت قرائت [[سوره‌های عزائم]] (‌سجده‌دار) برای [[جنب|جُنُب]] <ref>‌نجفی، جواهر الکلام، ۳/۴۲؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۰</ref>، [[حائض]] <ref>‌حلی، علامه، تحریر الاحکام، ۱/۱۰۵؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۵۳</ref> و [[زن]] در حال [[نفاس]] <ref>‌مفید، ‌الإعلام، ۱۸؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۶۲</ref> و [[کراهت]] آن برای این افراد در غیر سوره‌های عزائم<ref>‌نجفی، جواهر الکلام، ۳/۲۲۲؛ امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۱۶۹؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۱ و ۵۳</ref>، همچنین [[وجوب]] [[طهارت]] برای لمس قرآن و استحباب آن در حال قرائت <ref>‌حلی، فخرالمحققین، ایضاح الفوائد، ۱/۱۰؛ خویی، منهاج الصالحین، ۱/۴۳-۴۴</ref> و چگونگی قرائت در نماز، مانند بعضی از قواعد [[تجوید]] <ref>‌بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ۸/۱۷۲-۱۷۶؛ عراقی، شرح تبصرة المتعلمین، ۲/۱۷</ref>.
در مباحث فقهی نیز به برخی احکام قرائت اشاره شده است، مانند حرمت قرائت [[سوره‌های عزائم]] (سجده‌دار) برای [[جنب|جُنُب]] <ref>‌نجفی، جواهر الکلام، ۳/۴۲؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۰</ref>، [[حائض]] <ref>‌حلی، علامه، تحریر الاحکام، ۱/۱۰۵؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۵۳</ref> و [[زن]] در حال [[نفاس]] <ref>‌مفید، الإعلام، ۱۸؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۶۲</ref> و [[کراهت]] آن برای این افراد در غیر سوره‌های عزائم<ref>‌نجفی، جواهر الکلام، ۳/۲۲۲؛ امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۱۶۹؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۱ و ۵۳</ref>، همچنین [[وجوب]] [[طهارت]] برای لمس قرآن و استحباب آن در حال قرائت <ref>‌حلی، فخرالمحققین، ایضاح الفوائد، ۱/۱۰؛ خویی، منهاج الصالحین، ۱/۴۳-۴۴</ref> و چگونگی قرائت در نماز، مانند بعضی از قواعد [[تجوید]] <ref>‌بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ۸/۱۷۲-۱۷۶؛ عراقی، شرح تبصرة المتعلمین، ۲/۱۷</ref>.
[[امام‌خمینی]] با اذعان به اهمیت و جایگاه تلاوت قرآن و بیان اینکه تلاوت قرآن از وصایای پیامبر(ص) است، به برخی احادیث در زمینه فضیلت تلاوت قرآن اشاره کرده <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۷</ref> و آدابی برای قرائت قرآن بیان کرده است <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۳-۲۰۹</ref>. ایشان در کتاب‌های فقهی خود نیز به بحث [[قرائت در نماز]] و احکام مربوط به آن پرداخته است <ref>‌امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۱۵۷-۱۶۱؛ ‌امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۳۴۶-۳۵۹</ref>.
[[امام‌خمینی]] با اذعان به اهمیت و جایگاه تلاوت قرآن و بیان اینکه تلاوت قرآن از وصایای پیامبر(ص) است، به برخی احادیث در زمینه فضیلت تلاوت قرآن اشاره کرده <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۷</ref> و آدابی برای قرائت قرآن بیان کرده است <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۳-۲۰۹</ref>. ایشان در کتاب‌های فقهی خود نیز به بحث [[قرائت در نماز]] و احکام مربوط به آن پرداخته است <ref>‌امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۱۵۷-۱۶۱؛ امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۳۴۶-۳۵۹</ref>.
==فضیلت و جایگاه==
==فضیلت و جایگاه==
در برخی آیات، به فضیلت تلاوت و قرائت قرآن و برخی آداب آن، همانند [[استعاذه]] در آغاز قرائت <ref>‌نحل، ۹۸</ref>، [[ترتیل]] <ref>‌مزمل، ۴</ref> و سکوت در هنگام تلاوت قرآن <ref>‌اعراف، ۲۰۴</ref> اشاره شده است. در روایات بسیاری نیز فضیلت قرائت [[قرآن کریم]] و ثواب تلاوت هر یک از سوره‌ها بیان شده <ref>‌← صدوق، ثواب الاعمال، ۱۰۰-۱۲۹</ref> و «قرائت» را روشنی‌بخش [[قلوب]] <ref>‌راوندی، الدعوات، ۲۳۷</ref> و [[کفاره گناهان]] <ref>‌مجلسی، بحار الانوار، ۸۹/۱۷</ref> معرفی کرده است.  
در برخی آیات، به فضیلت تلاوت و قرائت قرآن و برخی آداب آن، همانند [[استعاذه]] در آغاز قرائت <ref>‌نحل، ۹۸</ref>، [[ترتیل]] <ref>‌مزمل، ۴</ref> و سکوت در هنگام تلاوت قرآن <ref>‌اعراف، ۲۰۴</ref> اشاره شده است. در روایات بسیاری نیز فضیلت قرائت [[قرآن کریم]] و ثواب تلاوت هر یک از سوره‌ها بیان شده <ref>‌← صدوق، ثواب الاعمال، ۱۰۰-۱۲۹</ref> و «قرائت» را روشنی‌بخش [[قلوب]] <ref>‌راوندی، الدعوات، ۲۳۷</ref> و [[کفاره گناهان]] <ref>‌مجلسی، بحار الانوار، ۸۹/۱۷</ref> معرفی کرده است.  
خط ۱۹: خط ۱۹:
امام‌خمینی با استناد به روایات <ref>‌کلینی، الکافی، ۲/۶۰۹؛ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۶/۱۹۸</ref>، تلاوت قرآن را یکی از وصایای پیامبر(ص)، عهد خداوند به سوی بندگان و گنجینه خداوند که شایسته است در آن نظر شود، دانسته <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۷</ref>، خاطرنشان می‌کند فضل همراه‌داشتن قرآن، تلاوت، تمسک، مداومت و تدبر در معانی و اسرار قرآن کریم، بیش از آن است که به فهم قاصر بشر برسد <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۷</ref>. به باور ایشان، قرائت قرآن حتی اگر همراه معرفت نباشد نیز، اثر دارد؛ زیرا این کتاب از طرف محبوب است و نامه محبوب، هرچند عاشق و محب مفاد آن را نداند، محبوب است، و ممکن است قرائت قرآن با این انگیزه، سبب توفیق و همراهی از طرف محبوب شود <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۱۱</ref>.
امام‌خمینی با استناد به روایات <ref>‌کلینی، الکافی، ۲/۶۰۹؛ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۶/۱۹۸</ref>، تلاوت قرآن را یکی از وصایای پیامبر(ص)، عهد خداوند به سوی بندگان و گنجینه خداوند که شایسته است در آن نظر شود، دانسته <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۷</ref>، خاطرنشان می‌کند فضل همراه‌داشتن قرآن، تلاوت، تمسک، مداومت و تدبر در معانی و اسرار قرآن کریم، بیش از آن است که به فهم قاصر بشر برسد <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۷</ref>. به باور ایشان، قرائت قرآن حتی اگر همراه معرفت نباشد نیز، اثر دارد؛ زیرا این کتاب از طرف محبوب است و نامه محبوب، هرچند عاشق و محب مفاد آن را نداند، محبوب است، و ممکن است قرائت قرآن با این انگیزه، سبب توفیق و همراهی از طرف محبوب شود <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۱۱</ref>.
==آداب و شرایط==
==آداب و شرایط==
اندیشمندان اسلامی برای تلاوت قرآن، آداب ظاهری و باطنی‌ای ذکر کرده‌اند. امام‌خمینی مانند دیگر اندیشمندان اسلامی <ref>‌عین‌القضاة، نامه‌های عین‌القضات، ۱/۸۴؛ بقلی، تفسیر عرائس، ۲/۱۴۴</ref>، آیات الهی را ظهور و [[تجلی]] [[خداوند]] می‌داند <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۴۷</ref> و تأکید دارد قاری قرآن باید در هنگام تلاوت آن، آدابی را در ظاهر و نیز آدابی باطنی را مراعات کند که رعایت این آداب، زمینه‌ساز به‌ دست‌ آمدن مطلوبِ قرائت قرآن، یعنی نقش‌بستن صورت آن در قلوب، خواهد شد، و بدون رعایت آن، این مطلوب به ‌دست نمی‌آید <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۹</ref>.
اندیشمندان اسلامی برای تلاوت قرآن، آداب ظاهری و باطنی‌ای ذکر کرده‌اند. امام‌خمینی مانند دیگر اندیشمندان اسلامی <ref>‌عین‌القضاة، نامه‌های عین‌القضات، ۱/۸۴؛ بقلی، تفسیر عرائس، ۲/۱۴۴</ref>، آیات الهی را ظهور و [[تجلی]] [[خداوند]] می‌داند <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۴۷</ref> و تأکید دارد قاری قرآن باید در هنگام تلاوت آن، آدابی را در ظاهر و نیز آدابی باطنی را مراعات کند که رعایت این آداب، زمینه‌ساز به دست آمدن مطلوبِ قرائت قرآن، یعنی نقش‌بستن صورت آن در قلوب، خواهد شد، و بدون رعایت آن، این مطلوب به دست نمی‌آید <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۹</ref>.
<br>
<br>
ازجمله آداب ظاهری اینهاست:
ازجمله آداب ظاهری اینهاست:
خط ۳۶: خط ۳۶:
ازجمله آداب ظاهری تلاوت قرآن از دیدگاه [[امام‌خمینی]] عبارت‌اند از:
ازجمله آداب ظاهری تلاوت قرآن از دیدگاه [[امام‌خمینی]] عبارت‌اند از:
# [[ترتیل]]: امام‌خمینی با تمسک به روایتی <ref>‌کلینی، الکافی، ۲/۶۱۴</ref>، ترتیل را حد وسط سرعت و کندی‌ای می‌داند که سبب جدایی کلمات از یکدیگر می‌شود. به باور ایشان، نباید مقصود از قرائت، ختم‌کردن چندروزه قرآن و یا ختم سوره باشد؛ بلکه اگر هدف قاری قرآن درمان بیماری‌های قلبی خود و هدایت با قرآن است، باید اسباب ظاهری و باطنی آن را فراهم آورد <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰۳-۵۰۴</ref>؛
# [[ترتیل]]: امام‌خمینی با تمسک به روایتی <ref>‌کلینی، الکافی، ۲/۶۱۴</ref>، ترتیل را حد وسط سرعت و کندی‌ای می‌داند که سبب جدایی کلمات از یکدیگر می‌شود. به باور ایشان، نباید مقصود از قرائت، ختم‌کردن چندروزه قرآن و یا ختم سوره باشد؛ بلکه اگر هدف قاری قرآن درمان بیماری‌های قلبی خود و هدایت با قرآن است، باید اسباب ظاهری و باطنی آن را فراهم آورد <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰۳-۵۰۴</ref>؛
# حزن در تلاوت و صدای خوش: امام‌خمینی با تمسک به روایاتی <ref>‌کلینی، الکافی، ۲/۶۱۴؛ طبرسی، احمد، الاحتجاج، ۲/۳۹۵؛ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۶/۲۱۲</ref>، تلاوت قرآن با حزن و صدای نیکو را [[مستحب]] می‌داند <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰۴؛ ‌امام‌خمینی، مکاسب، ۱/۳۴۲</ref>؛ اما وسیله‌قراردادن تلاوت قرآن برای نمایش‌دادن صدای خوش و آواز نیکو را تقبیح می‌کند <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰۴</ref>؛
# حزن در تلاوت و صدای خوش: امام‌خمینی با تمسک به روایاتی <ref>‌کلینی، الکافی، ۲/۶۱۴؛ طبرسی، احمد، الاحتجاج، ۲/۳۹۵؛ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۶/۲۱۲</ref>، تلاوت قرآن با حزن و صدای نیکو را [[مستحب]] می‌داند <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰۴؛ امام‌خمینی، مکاسب، ۱/۳۴۲</ref>؛ اما وسیله‌قراردادن تلاوت قرآن برای نمایش‌دادن صدای خوش و آواز نیکو را تقبیح می‌کند <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰۴</ref>؛
# [[طهارت]]: مستحب است قاری قرآن هنگام تلاوت با [[وضو]] باشد <ref>‌امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۹۷</ref>؛
# [[طهارت]]: مستحب است قاری قرآن هنگام تلاوت با [[وضو]] باشد <ref>‌امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۹۷</ref>؛
# رو به قبله بودن: مستحب است قاری قرآن در هنگام تلاوت رو به [[قبله]] بنشیند <ref>‌امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۲۹۱</ref>.
# رو به قبله بودن: مستحب است قاری قرآن در هنگام تلاوت رو به [[قبله]] بنشیند <ref>‌امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۲۹۱</ref>.
خط ۴۲: خط ۴۲:
امام‌خمینی آدابی چند نیز به عنوان آداب باطنی تلاوت قرآن بیان کرده است:
امام‌خمینی آدابی چند نیز به عنوان آداب باطنی تلاوت قرآن بیان کرده است:
===تعظیم===
===تعظیم===
بزرگ‌دانستن و محترم‌شمردن قرآن، چنان‌که امام‌خمینی خاطرنشان کرده‌، از آداب مهم قرائت است و موجب نورانی‌شدن [[قلب]] و حیات باطن انسان است و این کار موقوف بر فهمیدن عظمت، بزرگی و جلالت و کبریایی آن است <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۰-۱۸۱</ref>. به باور ایشان به دلیل قابل فهم نبودن حقیقت قرآن برای بشر عادی، فهم عظمت قرآن نیز خارج از طاقت بشری است؛ اما به طور اجمالی، از ویژگی‌های همین کتابی که نازل شده، می‌توان عظمت آن را دریافت <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۲</ref> {{ببینید|متن=ببینید| قرآن}}. همچنین، قرآن از جهات پرشماری دارای عظمت است:
بزرگ‌دانستن و محترم‌شمردن قرآن، چنان‌که امام‌خمینی خاطرنشان کرده، از آداب مهم قرائت است و موجب نورانی‌شدن [[قلب]] و حیات باطن انسان است و این کار موقوف بر فهمیدن عظمت، بزرگی و جلالت و کبریایی آن است <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۰-۱۸۱</ref>. به باور ایشان به دلیل قابل فهم نبودن حقیقت قرآن برای بشر عادی، فهم عظمت قرآن نیز خارج از طاقت بشری است؛ اما به طور اجمالی، از ویژگی‌های همین کتابی که نازل شده، می‌توان عظمت آن را دریافت <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۲</ref> {{ببینید|متن=ببینید| قرآن}}. همچنین، قرآن از جهات پرشماری دارای عظمت است:
# متکلم آن،
# متکلم آن،
# محتویات و مقاصد آن؛
# محتویات و مقاصد آن؛
خط ۴۸: خط ۴۸:
# گیرنده آن که قلب پیامبر(ص) است؛
# گیرنده آن که قلب پیامبر(ص) است؛
# شارح آن که امامان معصوم(ع) هستند؛
# شارح آن که امامان معصوم(ع) هستند؛
# وقت نزول آن که [[لیلة‌القدر]] است <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۲-۱۸۶</ref> {{ببینید|متن=ببینید| قرآن | اهداف قرآن}}؛
# وقت نزول آن که [[لیلةالقدر]] است <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۲-۱۸۶</ref> {{ببینید|متن=ببینید| قرآن | اهداف قرآن}}؛
===نگاه تعلیمی به قرآن===
===نگاه تعلیمی به قرآن===
بهره‌گیری از کتاب الهی، هنگامی میسر است که قاری نگاه آموزشی و بهره‌مندی داشته باشد؛ یعنی بداند قرآن می‌خواهد او را از مرتبه ناقصی که هست بالاتر بیاورد و نظر او به [[ثواب]] قرائت یا جهات ادبی آن نباشد <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۹۲؛ ‌امام‌خمینی، تفسیر حمد، ۱۱۰</ref>؛
بهره‌گیری از کتاب الهی، هنگامی میسر است که قاری نگاه آموزشی و بهره‌مندی داشته باشد؛ یعنی بداند قرآن می‌خواهد او را از مرتبه ناقصی که هست بالاتر بیاورد و نظر او به [[ثواب]] قرائت یا جهات ادبی آن نباشد <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۹۲؛ امام‌خمینی، تفسیر حمد، ۱۱۰</ref>؛
===اخلاص===
===اخلاص===
بدون [[اخلاص]]، نه تنها عمل ارزش ندارد، بلکه باطل است و [[خشم الهی]] را در پی دارد؛ چنان‌که در بعضی روایات، کسانی که قرائت قرآن را وسیله معیشت خود قرار می‌دهند، نکوهش شده‌اند <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰۰-۵۰۱</ref>. به باور امام‌خمینی اخلاص از عوامل مهم تأثیر قرآن بر قلوب و سرمایه تجارت آخرت و مقامات اخروی است که [[اهل بیت(ع)]] بسیار به آن سفارش کرده‌اند <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰۰-۵۰۱</ref>؛
بدون [[اخلاص]]، نه تنها عمل ارزش ندارد، بلکه باطل است و [[خشم الهی]] را در پی دارد؛ چنان‌که در بعضی روایات، کسانی که قرائت قرآن را وسیله معیشت خود قرار می‌دهند، نکوهش شده‌اند <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰۰-۵۰۱</ref>. به باور امام‌خمینی اخلاص از عوامل مهم تأثیر قرآن بر قلوب و سرمایه تجارت آخرت و مقامات اخروی است که [[اهل بیت(ع)]] بسیار به آن سفارش کرده‌اند <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰۰-۵۰۱</ref>؛
خط ۵۸: خط ۵۸:
[[تفکر]] و تدبر در آیات الهی و قصص و حکایات آن-که برای رسیدن به مقصد قرآن صورت می‌گیرد-از بزرگ‌ترین آداب قرائت قرآن است <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۳-۲۰۵؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۹</ref>. امام‌خمینی معتقد است هنگامی که قاری قرآن، مقصد را شناخت، راه استفاده از قرآن بر او گشوده و با پیوستگی تفکر در آن، به مطالب و معارفی از قرآن می‌رسد که تاکنون به آنها توجه نکرده است. اینجاست که متوجه شفابودن قرآن برای بیماری‌های قلبی می‌شود <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۵</ref>. قاری قرآن باید با تفکر در آیات آن، مراتب سلامت قوای ملکی و ملکوتی و راه‌های رسیدن به آنها را به دست آورد تا در هر مرتبه، از ظلمتی نجات یابد و در نهایت، نور مطلق در قلبش تجلی کرده، به راه مستقیم انسانیت [[هدایت]] گردد <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۳-۲۰۵</ref>. به نظر ایشان، تفکر و تدبر در معانی قرآن، سبب اثرپذیری [[قلب]] و رسیدن به مقام [[یقین]] و حتی گذشتن از آن می‌شود و ممکن است جذبه خطاب‌های خداوند، او را از خود بی‌خود کند؛ تاجایی‌که قرآن را بی‌واسطه از متکلم آن بشنود <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰۰</ref>؛
[[تفکر]] و تدبر در آیات الهی و قصص و حکایات آن-که برای رسیدن به مقصد قرآن صورت می‌گیرد-از بزرگ‌ترین آداب قرائت قرآن است <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۳-۲۰۵؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۹</ref>. امام‌خمینی معتقد است هنگامی که قاری قرآن، مقصد را شناخت، راه استفاده از قرآن بر او گشوده و با پیوستگی تفکر در آن، به مطالب و معارفی از قرآن می‌رسد که تاکنون به آنها توجه نکرده است. اینجاست که متوجه شفابودن قرآن برای بیماری‌های قلبی می‌شود <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۵</ref>. قاری قرآن باید با تفکر در آیات آن، مراتب سلامت قوای ملکی و ملکوتی و راه‌های رسیدن به آنها را به دست آورد تا در هر مرتبه، از ظلمتی نجات یابد و در نهایت، نور مطلق در قلبش تجلی کرده، به راه مستقیم انسانیت [[هدایت]] گردد <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۳-۲۰۵</ref>. به نظر ایشان، تفکر و تدبر در معانی قرآن، سبب اثرپذیری [[قلب]] و رسیدن به مقام [[یقین]] و حتی گذشتن از آن می‌شود و ممکن است جذبه خطاب‌های خداوند، او را از خود بی‌خود کند؛ تاجایی‌که قرآن را بی‌واسطه از متکلم آن بشنود <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰۰</ref>؛
===تطبیق===
===تطبیق===
مقصود از تطبیق که از آداب مهم می‌باشد، این است که قاری قرآن در هر آیه از آیات که تفکر می‌کند، مفاد آن را با حال خود منطبق کند و به واسطه آن، کاستی‌اش را برطرف نموده، بیماری‌هایش را درمان کند <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۶؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۵۰-۵۱</ref>. به نظر [[امام‌خمینی]] کسی که خواهان بیشترین بهره از قرآن و [[سلوک]] به سوی حق‌تعالی است، باید آیات الهی را با حالات خود تطبیق کند و خود را بر قرآن عرضه بدارد؛ برای نمونه طبق آیه دوم [[سوره انفال]]، ببیند آیا هنگام تلاوت قرآن قلبش فرو می‌ریزد و ایمانش فزونی می‌یابد یا نه <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۸</ref>؛ زیرا همان‌ گونه که میزان در اعتبار و بی‌اعتباری احادیث، کتاب خداوند است؛ میزان در [[استقامت]] و کژرفتاری و [[سعادت]] و [[شقاوت]] انسان نیز کتاب الهی است. هر خُلق و صفتی که مخالف کتاب خداوند باشد، باطل است و هر چه موافق با قرآن و ولیّ کامل باشد، حق است <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۸-۲۰۹</ref>؛
مقصود از تطبیق که از آداب مهم می‌باشد، این است که قاری قرآن در هر آیه از آیات که تفکر می‌کند، مفاد آن را با حال خود منطبق کند و به واسطه آن، کاستی‌اش را برطرف نموده، بیماری‌هایش را درمان کند <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۶؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۵۰-۵۱</ref>. به نظر [[امام‌خمینی]] کسی که خواهان بیشترین بهره از قرآن و [[سلوک]] به سوی حق‌تعالی است، باید آیات الهی را با حالات خود تطبیق کند و خود را بر قرآن عرضه بدارد؛ برای نمونه طبق آیه دوم [[سوره انفال]]، ببیند آیا هنگام تلاوت قرآن قلبش فرو می‌ریزد و ایمانش فزونی می‌یابد یا نه <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۸</ref>؛ زیرا همان گونه که میزان در اعتبار و بی‌اعتباری احادیث، کتاب خداوند است؛ میزان در [[استقامت]] و کژرفتاری و [[سعادت]] و [[شقاوت]] انسان نیز کتاب الهی است. هر خُلق و صفتی که مخالف کتاب خداوند باشد، باطل است و هر چه موافق با قرآن و ولیّ کامل باشد، حق است <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۸-۲۰۹</ref>؛
===استعاذه===
===استعاذه===
[[استعاذه]] از [[شیطان]] که مانع [[سیر و سلوک]] به سوی حق‌تعالی است، به‌ویژه [[استعاذه در قرائت نماز]]، از آداب مهم قرائت و نماز است <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۲۰-۲۲۱</ref>. برخی اندیشمندان آن را در آداب ظاهری تلاوت قرآن آورده‌اند <ref>‌فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۲/۲۲۷؛ نراقی، احمد، معراج السعاده، ۸۷۱</ref>؛ اما امام‌خمینی با توجه به اینکه معتقد است مراد از استعاذه، به زبان جاری‌کردن لفظ مشهور استعاذه نیست و پناه‌بردن به حق‌تعالی از شیطان با لقلقه زبان و صورت بی‌روح به دست نمی‌آید <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۲۱</ref>، آن را از آداب ظاهری خارج می‌داند. ایشان اعتقاد دارد حقیقت استعاذه، حالت و کیفیتی نفسانی است که از علم کامل برهانی به [[مقام توحید فعلی]] حق، به ‌دست می‌آید و سبب ایجاد حالت [[اضطرار]]، [[انقطاع]] و التجا به حق‌تعالی می‌شود و پس از آن به سبب اینکه زبان ترجمان قلب است، به صورت [[استعاذه زبانی]] ظهور می‌یابد <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۲۷</ref>. به اعتقاد ایشان، اگر از این حقایق و حالات در قلب اثری وجود نداشته باشد، این استعاذه، استعاذه به شیطان خواهد بود <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۲۷-۲۲۸</ref>. ایشان برای استعاذه آداب و شرایطی مانند خلوص و ایمان ذکر کرده و آن را دارای مراتبی می‌داند <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۲۱-۲۲۷</ref> {{ببینید|متن=ببینید| شیطان}}.
[[استعاذه]] از [[شیطان]] که مانع [[سیر و سلوک]] به سوی حق‌تعالی است، به‌ویژه [[استعاذه در قرائت نماز]]، از آداب مهم قرائت و نماز است <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۲۰-۲۲۱</ref>. برخی اندیشمندان آن را در آداب ظاهری تلاوت قرآن آورده‌اند <ref>‌فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۲/۲۲۷؛ نراقی، احمد، معراج السعاده، ۸۷۱</ref>؛ اما امام‌خمینی با توجه به اینکه معتقد است مراد از استعاذه، به زبان جاری‌کردن لفظ مشهور استعاذه نیست و پناه‌بردن به حق‌تعالی از شیطان با لقلقه زبان و صورت بی‌روح به دست نمی‌آید <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۲۱</ref>، آن را از آداب ظاهری خارج می‌داند. ایشان اعتقاد دارد حقیقت استعاذه، حالت و کیفیتی نفسانی است که از علم کامل برهانی به [[مقام توحید فعلی]] حق، به دست می‌آید و سبب ایجاد حالت [[اضطرار]]، [[انقطاع]] و التجا به حق‌تعالی می‌شود و پس از آن به سبب اینکه زبان ترجمان قلب است، به صورت [[استعاذه زبانی]] ظهور می‌یابد <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۲۷</ref>. به اعتقاد ایشان، اگر از این حقایق و حالات در قلب اثری وجود نداشته باشد، این استعاذه، استعاذه به شیطان خواهد بود <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۲۷-۲۲۸</ref>. ایشان برای استعاذه آداب و شرایطی مانند خلوص و ایمان ذکر کرده و آن را دارای مراتبی می‌داند <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۲۱-۲۲۷</ref> {{ببینید|متن=ببینید| شیطان}}.
<br>
<br>
امام‌خمینی افزون بر این آداب-که آنها را به طور مستقل و با عنوان آداب قرائت قرآن بیان داشته است-برخی آدابی که در مطلق عبادات مطرح شده‌اند را نیز جزو آداب قرائت قرآن می‌داند <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۹</ref>؛ مانند توجه به عزت [[ربوبیت]] و ذلت [[عبودیت]] <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۹</ref>، خشوع <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۳</ref>، [[طمأنینه]] <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۶</ref>، نشاط و [[بهجت در عبادت]] <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۳</ref> و تفهیم معانی قرآن و اذکار به قلب <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۸</ref> {{ببینید|متن=ببینید| نماز}}.
امام‌خمینی افزون بر این آداب-که آنها را به طور مستقل و با عنوان آداب قرائت قرآن بیان داشته است-برخی آدابی که در مطلق عبادات مطرح شده‌اند را نیز جزو آداب قرائت قرآن می‌داند <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۹</ref>؛ مانند توجه به عزت [[ربوبیت]] و ذلت [[عبودیت]] <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۹</ref>، خشوع <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۳</ref>، [[طمأنینه]] <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۶</ref>، نشاط و [[بهجت در عبادت]] <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۳</ref> و تفهیم معانی قرآن و اذکار به قلب <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۸</ref> {{ببینید|متن=ببینید| نماز}}.
==آثار تلاوت==
==آثار تلاوت==
[[قرآن کریم]] تلاوت خود را سبب افزایش [[ایمان]] می‌داند <ref>‌انفال، ۲</ref>؛ چنان‌که تلاوت آیات الهی توسط [[انبیا(ع)]] نیز برای مردم، سبب رشد و [[تزکیه]] آنان می‌شود <ref>‌بقره، ۱۲۹ و ۱۵۱؛ آل عمران، ۱۶۴</ref>. اندیشمندان اسلامی با استناد به برخی روایات <ref>‌کلینی، الکافی، ۲/۶۱۳؛ صدوق، عیون اخبار، ۲/۳۸</ref>، برای تلاوت کلام الهی آثار ظاهری و باطنی‌ای برشمرده‌اند؛ ازجمله آثار ظاهریِ تلاوت قرآن، فزونی نور دیده <ref>‌کلینی، الکافی، ۲/۶۱۳؛ خویی، البیان، ۲۷</ref>، تقویت حافظه <ref>‌فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۳/۱۴۳؛ بحرانی، سیدهاشم، البرهان، ۱/۱۹</ref> و حیات قلب <ref>‌ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۰/۲۲؛ بحرانی، سیدهاشم، البرهان، ۱/۱۹</ref> و ازجمله آثار باطنی آن، [[محو گناهان]] و به‌ دست ‌آوردن حسنات <ref>‌فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱/۶۸؛ گنابادی، تفسیر بیان السعادة، ۱/۸</ref>، کسب [[رضایت خداوند]] <ref>‌فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱/۶۷</ref>، بالارفتن درجات در [[بهشت]] <ref>‌حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۳/۱۷۱؛ خویی، البیان، ۲۶</ref> و تخفیف در [[عذاب]] والدین <ref>‌صدوق، ثواب الاعمال، ۱۰۲؛ استرآبادی، آیات الأحکام، ۱/۲۱۹</ref> است.
[[قرآن کریم]] تلاوت خود را سبب افزایش [[ایمان]] می‌داند <ref>‌انفال، ۲</ref>؛ چنان‌که تلاوت آیات الهی توسط [[انبیا(ع)]] نیز برای مردم، سبب رشد و [[تزکیه]] آنان می‌شود <ref>‌بقره، ۱۲۹ و ۱۵۱؛ آل عمران، ۱۶۴</ref>. اندیشمندان اسلامی با استناد به برخی روایات <ref>‌کلینی، الکافی، ۲/۶۱۳؛ صدوق، عیون اخبار، ۲/۳۸</ref>، برای تلاوت کلام الهی آثار ظاهری و باطنی‌ای برشمرده‌اند؛ ازجمله آثار ظاهریِ تلاوت قرآن، فزونی نور دیده <ref>‌کلینی، الکافی، ۲/۶۱۳؛ خویی، البیان، ۲۷</ref>، تقویت حافظه <ref>‌فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۳/۱۴۳؛ بحرانی، سیدهاشم، البرهان، ۱/۱۹</ref> و حیات قلب <ref>‌ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۰/۲۲؛ بحرانی، سیدهاشم، البرهان، ۱/۱۹</ref> و ازجمله آثار باطنی آن، [[محو گناهان]] و به دست آوردن حسنات <ref>‌فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱/۶۸؛ گنابادی، تفسیر بیان السعادة، ۱/۸</ref>، کسب [[رضایت خداوند]] <ref>‌فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱/۶۷</ref>، بالارفتن درجات در [[بهشت]] <ref>‌حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۳/۱۷۱؛ خویی، البیان، ۲۶</ref> و تخفیف در [[عذاب]] والدین <ref>‌صدوق، ثواب الاعمال، ۱۰۲؛ استرآبادی، آیات الأحکام، ۱/۲۱۹</ref> است.
<br>
<br>
امام‌خمینی نیز به برخی آثار باطنی تلاوت قرآن اشاره کرده است؛ ازجمله:
امام‌خمینی نیز به برخی آثار باطنی تلاوت قرآن اشاره کرده است؛ ازجمله:
# تلاوت قرآن سبب بالارفتن درجات معنوی قاری آن، نزدیک‌شدن به مبدأ نور <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۸۹</ref> و زیادشدن ایمان <ref>‌امام‌خمینی، حدیث جنود، ۹۳</ref> می‌شود. به باور ایشان هنگامی که به واسطه آیات الهی، ایمان قوی شود، نور ایمان به ظاهر و باطن سرایت می‌کند و نه تنها خود فرد [[هدایت]] می‌شود، بلکه نور او، دیگران را نیز هدایت می‌کند <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۸</ref>. امام‌خمینی با استناد به روایات، گفته است کسی که ده آیه از قرآن قرائت کند، در زمره «غافلین» نخواهد بود و قرائت بیش از ده آیه، سبب واردشدن قاری در زمره [[ذاکرین]] و در مراتب بعد، در زمره [[قانتین]]، [[خاشعین]]، [[فائزین]] و [[مجتهدین]] خواهد شد <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۷-۴۹۸؛ ← کلینی، الکافی، ۲/۶۱۲</ref>؛ همچنین قرائت قرآن برای یادگیری دین و رسیدن به [[وجه‌الله]]، ثوابی به میزان آنچه به فرشتگان و انبیا(ع) و مرسلین(ع) عطا می‌شود، خواهد داشت <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰۲-۵۰۳؛ ← صدوق، ثواب الاعمال، ۲۹۳</ref>؛
# تلاوت قرآن سبب بالارفتن درجات معنوی قاری آن، نزدیک‌شدن به مبدأ نور <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۸۹</ref> و زیادشدن ایمان <ref>‌امام‌خمینی، حدیث جنود، ۹۳</ref> می‌شود. به باور ایشان هنگامی که به واسطه آیات الهی، ایمان قوی شود، نور ایمان به ظاهر و باطن سرایت می‌کند و نه تنها خود فرد [[هدایت]] می‌شود، بلکه نور او، دیگران را نیز هدایت می‌کند <ref>‌امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۸</ref>. امام‌خمینی با استناد به روایات، گفته است کسی که ده آیه از قرآن قرائت کند، در زمره «غافلین» نخواهد بود و قرائت بیش از ده آیه، سبب واردشدن قاری در زمره [[ذاکرین]] و در مراتب بعد، در زمره [[قانتین]]، [[خاشعین]]، [[فائزین]] و [[مجتهدین]] خواهد شد <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۷-۴۹۸؛ ← کلینی، الکافی، ۲/۶۱۲</ref>؛ همچنین قرائت قرآن برای یادگیری دین و رسیدن به [[وجه‌الله]]، ثوابی به میزان آنچه به فرشتگان و انبیا(ع) و مرسلین(ع) عطا می‌شود، خواهد داشت <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰۲-۵۰۳؛ ← صدوق، ثواب الاعمال، ۲۹۳</ref>؛
# تلاوت حقیقی سبب می‌شود [[خوف الهی]]، [[قلب]] انسان را فراگیرد و قهراً کسی که از مقام الهی خوف دارد، در محضر او [[گناه]] و بی‌حرمتی نمی‌کند <ref>صدوق، ثواب الاعمال، ۲۰۸</ref>؛
# تلاوت حقیقی سبب می‌شود [[خوف الهی]]، [[قلب]] انسان را فراگیرد و قهراً کسی که از مقام الهی خوف دارد، در محضر او [[گناه]] و بی‌حرمتی نمی‌کند <ref>صدوق، ثواب الاعمال، ۲۰۸</ref>؛
# تلاوت به همراه تفکر، وسیله به ‌دست ‌آوردن سلامت قوای ملکی و ملکوتی قاری است <ref>صدوق، ثواب الاعمال، ۲۰۳</ref>؛
# تلاوت به همراه تفکر، وسیله به دست آوردن سلامت قوای ملکی و ملکوتی قاری است <ref>صدوق، ثواب الاعمال، ۲۰۳</ref>؛
# قرآن قاری خود را [[شفاعت]] و با نیکوکاران محشور خواهد کرد <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۸؛ ← کلینی، الکافی، ۲/۶۰۲؛ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۶/۱۷۷</ref>؛
# قرآن قاری خود را [[شفاعت]] و با نیکوکاران محشور خواهد کرد <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۸؛ ← کلینی، الکافی، ۲/۶۰۲؛ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۶/۱۷۷</ref>؛
# قرآن وارد گوشت و خون قاری جوان می‌شود؛ به این معنا که صورت قرآن در قلب او آرام می‌گیرد، به گونه‌ای که باطن او به اندازه لیاقت و استعدادش، قرآن می‌گردد <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۸؛ ← کلینی، الکافی، ۲/۶۰۳</ref>. به نظر امام‌خمینی این معنا در افراد، مختلف است و تا جایی می‌رسد که باطن ذات آنان، تمام حقیقت کلام جامع الهی شده، در حقیقت، شخص، قرآن جامع و فرقان قاطع می‌گردد؛ همانند [[امیرمؤمنان(ع)]] و امامان معصوم(ع) که سر تا پا، تحقق آیات الهی و قرآن تام و تمام‌اند <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۸</ref>.
# قرآن وارد گوشت و خون قاری جوان می‌شود؛ به این معنا که صورت قرآن در قلب او آرام می‌گیرد، به گونه‌ای که باطن او به اندازه لیاقت و استعدادش، قرآن می‌گردد <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۸؛ ← کلینی، الکافی، ۲/۶۰۳</ref>. به نظر امام‌خمینی این معنا در افراد، مختلف است و تا جایی می‌رسد که باطن ذات آنان، تمام حقیقت کلام جامع الهی شده، در حقیقت، شخص، قرآن جامع و فرقان قاطع می‌گردد؛ همانند [[امیرمؤمنان(ع)]] و امامان معصوم(ع) که سر تا پا، تحقق آیات الهی و قرآن تام و تمام‌اند <ref>‌امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۸</ref>.
خط ۱۱۴: خط ۱۱۴:
* بقلی شیرازی، روزبهان، تفسیر عرائس البیان فی حقائق القرآن، تصحیح احمد فرید المزیدی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۲۰۰۸م.
* بقلی شیرازی، روزبهان، تفسیر عرائس البیان فی حقائق القرآن، تصحیح احمد فرید المزیدی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۲۰۰۸م.
* پسندیده، سیدمرتضی، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
* پسندیده، سیدمرتضی، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
* تهانوی، محمد علی، موسوعة کشاف اصطلاحات ‌الفنون و العلوم، تحقیق علی دحروج، لبنان، ناشرون، چاپ اول، ۱۹۹۶م.
* تهانوی، محمد علی، موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، تحقیق علی دحروج، لبنان، ناشرون، چاپ اول، ۱۹۹۶م.
* ثقفی، حسن، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
* ثقفی، حسن، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
* ثقفی، حسن، درسهایی از اخلاق امام، تدوین رسول سعادتمند، قم، تسنیم، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
* ثقفی، حسن، درسهایی از اخلاق امام، تدوین رسول سعادتمند، قم، تسنیم، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
* جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
* جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
* حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
* حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
* حلی، علامه، حسن‌بن‌یوسف، تحریر الاحکام ‌الشرعیة علی مذهب ‌الامامیه، تصحیح ابراهیم بهادری، قم، مؤسسه امام‌صادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
* حلی، علامه، حسن‌بن‌یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، تصحیح ابراهیم بهادری، قم، مؤسسه امام‌صادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
* حلی، فخرالمحققین، محمدبن‌حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، تحقیق سیدحسین موسوی و دیگران، قم، اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۸۷ق.
* حلی، فخرالمحققین، محمدبن‌حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، تحقیق سیدحسین موسوی و دیگران، قم، اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۸۷ق.
* حلی، محقق، جعفربن‌حسن، المعتبر فی شرح المختصر، تحقیق محمدعلی حیدری و دیگران، قم،‌ مؤسسه سیدالشهداء(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
* حلی، محقق، جعفربن‌حسن، المعتبر فی شرح المختصر، تحقیق محمدعلی حیدری و دیگران، قم، مؤسسه سیدالشهداء(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
* حویزی، عبدعلی‌بن‌جمعه، تفسیر نور الثقلین، تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
* حویزی، عبدعلی‌بن‌جمعه، تفسیر نور الثقلین، تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
* خمینی، سیداحمد، خاطرات، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
* خمینی، سیداحمد، خاطرات، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
خط ۱۳۷: خط ۱۳۷:
* شهید اول، محمدبن‌مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.
* شهید اول، محمدبن‌مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.
* صاحب‌بن‌عباد، اسماعیل‌بن‌عباد، المحیط فی اللغه، بیروت، عالم الکتاب، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
* صاحب‌بن‌عباد، اسماعیل‌بن‌عباد، المحیط فی اللغه، بیروت، عالم الکتاب، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
* صدوق، محمد‌بن‌علی، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
* صدوق، محمدبن‌علی، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
* صدوق، محمد‌بن‌علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، شریف رضی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
* صدوق، محمدبن‌علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، شریف رضی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
* صدوق، محمد‌بن‌علی، عیون اخبار الرضا(ع)، تحقیق سیدمهدی لاجوردی، تهران، جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
* صدوق، محمدبن‌علی، عیون اخبار الرضا(ع)، تحقیق سیدمهدی لاجوردی، تهران، جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
* طاهری، حبیب‌الله، درسهایی از علوم قرآنی، قم، اسوه، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
* طاهری، حبیب‌الله، درسهایی از علوم قرآنی، قم، اسوه، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
* طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
* طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
* طباطبایی، فاطمه، درسهایی از اخلاق امام، تدوین رسول سعادتمند، قم، تسنیم، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
* طباطبایی، فاطمه، درسهایی از اخلاق امام، تدوین رسول سعادتمند، قم، تسنیم، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
* طبرسی، احمد‌بن‌علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
* طبرسی، احمدبن‌علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
* طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی و سیدفضل‌الله یزدی، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
* طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی و سیدفضل‌الله یزدی، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
* طوسی، محمدبن‌حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
* طوسی، محمدبن‌حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
* عراقی، ضیاءالدین، علی‌بن‌آخوند کزازی، شرح تبصرة المتعلمین، تحقیق محمد حسون، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ‏اول، ۱۴۱۴ق.
* عراقی، ضیاءالدین، علی‌بن‌آخوند کزازی، شرح تبصرة المتعلمین، تحقیق محمد حسون، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ‌اول، ۱۴۱۴ق.
* عسکری، حسن‌بن‌عبدالله، الفروق فی اللغه، بیروت، دارالآفاق الجدیده، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.
* عسکری، حسن‌بن‌عبدالله، الفروق فی اللغه، بیروت، دارالآفاق الجدیده، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.
* عسکری، سیدمرتضی، القرآن الکریم و الروایات المدرستین، تهران، مجمع العلمی الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۶ق.
* عسکری، سیدمرتضی، القرآن الکریم و الروایات المدرستین، تهران، مجمع العلمی الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۶ق.
خط ۱۵۸: خط ۱۵۸:
* فیض کاشانی، ملامحسن، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۷ق.
* فیض کاشانی، ملامحسن، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۷ق.
* کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
* کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
* گلی ‌زواره قمشه‌ای، غلامرضا، فرازهای فروزان، پژوهشی در سیره اخلاقی، تربیتی و عرفانی حضرت امام‌خمینی، قم، حضور، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
* گلی زواره قمشه‌ای، غلامرضا، فرازهای فروزان، پژوهشی در سیره اخلاقی، تربیتی و عرفانی حضرت امام‌خمینی، قم، حضور، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
* گنابادی، سلطان‌محمد، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العباده، بیروت، اعلمی، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
* گنابادی، سلطان‌محمد، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العباده، بیروت، اعلمی، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
خط ۱۶۴: خط ۱۶۴:
* مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
* مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
* معارف، مجید، مباحثی در تاریخ و علوم قرآن، تهران، نبأ، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* معارف، مجید، مباحثی در تاریخ و علوم قرآن، تهران، نبأ، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* مفید، محمدبن‌محمد، ‌الإعلام بما اتفقت علیه الإمامیة من الأحکام‌، تحقیق محمد حسون، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول‌، ۱۴۱۳ق.
* مفید، محمدبن‌محمد، الإعلام بما اتفقت علیه الإمامیة من الأحکام، تحقیق محمد حسون، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
* ‌مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ بیست و هفتم، ۱۳۸۶ش.
* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ بیست و هفتم، ۱۳۸۶ش.
* ناس، جان‌بایر، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی‌اصغر حکمت، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ بیستم، ۱۳۹۰ش.
* ناس، جان‌بایر، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی‌اصغر حکمت، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ بیستم، ۱۳۹۰ش.
* نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
* نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
confirmed، templateeditor
۸۴۸

ویرایش