۱۵٬۳۲۵
ویرایش
ابرابزار
(اصلاح ارقام) |
(ابرابزار) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''اعتیاد'''، عوامل و | '''اعتیاد'''، عوامل و پیامدهای سیاسی و اجتماعیِ وابستگی به [[مواد مخدر]] و احکام فقهی آن. | ||
==مفهوم‌شناسی== | |||
اعتیاد به معنای عادت‌کردن، خوگرفتن به چیزی، <ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱/۴۶۴.</ref> و در اصطلاح پزشکی به وابستگی جسمی و روانی به مصرف یک ماده، معمولاً مخدر گفته می‌شود که به‌تدریج باعث افزایش مقدار مصرف آن ماده و اختلال در وظایف فردی و اجتماعی می‌شود. <ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱/۴۶۴.</ref> | == مفهوم‌شناسی == | ||
ماده مخدر به همه موادی گفته می‌شود که دست و پای [[انسان]] را سست و تولید رخوت و سستی اعصاب کند. <ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۲/۱۸۰۸۷.</ref> منظور از مواد مخدر، موادی است که مصرف آنها در انسان حالاتی | اعتیاد به معنای عادت‌کردن، خوگرفتن به چیزی،<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱/۴۶۴.</ref> و در اصطلاح پزشکی به وابستگی جسمی و روانی به مصرف یک ماده، معمولاً مخدر گفته می‌شود که به‌تدریج باعث افزایش مقدار مصرف آن ماده و اختلال در وظایف فردی و اجتماعی می‌شود.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱/۴۶۴.</ref>{{سخ}} | ||
==پیشینه== | ماده مخدر به همه موادی گفته می‌شود که دست و پای [[انسان]] را سست و تولید رخوت و سستی اعصاب کند.<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۲/۱۸۰۸۷.</ref> منظور از مواد مخدر، موادی است که مصرف آنها در انسان حالاتی غیرعادی ایجاد می‌کند و عموماً لذت‌بخش هستند. این حالات به صورت موقت و کاذب ایجاد می‌شوند و بروز همین حالات و لذت در نخستین مصرف سبب تدوام مصرف و اعتیاد می‌گردد.<ref>قربان‌حسینی، پژوهشی نو در مواد مخدر و اعتیاد، ۲۹.</ref> [[معتاد]] کسی است که در نتیجه استفاده مکرر دارو یا مواد مخدر، در بدن وی حالت مقاومت اکتسابی ایجاد شده‌است، این‌گونه که استفاده مکرر آن موجب کاسته‌شدن تدریجی آثار آن شده و اگر ماده مخدر به بدن وی نرسد، اختلالات روانی و فیزیکی موسوم به سندرم محرومیت در او ایجاد می‌شود.<ref>آذر و نوحی، دایرةالمعارف اعتیاد و مواد مخدر، ۲۱.</ref> | ||
از هفت هزار سال پیش، [[بشر]] به وجود یک ماده مخدر قوی در گیاه [[خشخاش]] آگاه | |||
== پیشینه == | |||
اوج مصرف مواد مخدر پس از صفویه، به [[عصر قاجاریه]] می‌رسد. در این دوران استعمارگران انگلیسی موجب رواج گسترده اعتیاد شدند. <ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، | از هفت هزار سال پیش، [[بشر]] به وجود یک ماده مخدر قوی در گیاه [[خشخاش]] آگاه بوده‌است. در لوح‌های گلی متعلق به پنج هزار سال پیش از میلاد که از سومریان باقی مانده، نام ماده مخدر [[تریاک]] دیده می‌شود. همچنین در حدود چهار هزار سال پیش از میلاد، کشیدن تریاک در [[چین]] رایج بوده‌است.<ref>دانش، معتاد کیست مواد مخدر چیست، ۱۵.</ref> از آنجاکه در کتاب اوستا از گیاه کانابیز (شاهدانه) به عنوان ماده بی‌حس‌کننده نام برده شده، مشخص می‌شود ایرانیان باستان نیز از آن بی‌اطلاع نبوده‌اند.<ref>دانش، معتاد کیست مواد مخدر چیست، ۱۶.</ref> در برخی احادیث اسلامی نیز به مواد مخدر مانند [[حشیش]] و [[بنگ]] اشاره و بر منع از آن تأکید شده‌است،<ref>نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۱۷/۸۵–۸۶.</ref> و برخی فقیهان به حکم فقهی آن پرداخته‌اند. امروزه علاوه بر حشیش و بنگ، مواد مخدر زیادی وارد بازار شده که بر حسب تأثیرگذاری بر فعالیتهای ذهنی سلسله اعصاب، به گروه‌های سستی‌زا (همچون تریاک)، توان‌افزاها (همچون کوکائین)، توهم‌زاها (همچون ال اس دی) و مواد شیمیایی فرار (همچون بنزین) تقسیم می‌شوند.<ref>ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۶۲.</ref>{{سخ}} | ||
در دوره [[پهلوی اول]] دستگاه حکومتی از مواد مخدر همچون یک منبع درآمد استفاده می‌کرد. در سال ۱۳۰۷ قانون انحصار تریاک به منظور تقویت بنیه مالی دولت در مجلس تصویب شد که به موجب آن انحصار تولید و فروش تریاک در اختیار دولت قرار گرفت. <ref>میری آشتیانی، جامعه‌شناسی اعتیاد در ایران امروز، | دربارهٔ تاریخچه ورود مواد مخدر (تریاک) به [[ایران]] نظرهای مختلف و متناقضی وجود دارد،<ref>آذر و نوحی، دایرةالمعارف اعتیاد و مواد مخدر، ۲۱۶.</ref> اما [[عصر صفوی]] زمان آغاز مصرف مواد مخدر به صورت گسترده در ایران است. در این دوره اغلب شاهزادگان و رجال و درباریان و حتی مردم عادی به مصرف تریاک و بنگ و برخی مواد مخدر دیگر معتاد بودند،<ref>میری آشتیانی، جامعه‌شناسی اعتیاد در ایران امروز، ۲۵.</ref> همچنین در این دوره، [[دولت انگلیس]] توسط برادران شرلی برای اهداف استعماری خود تریاک را به قیمت ارزان در اختیار مردم می‌گذاشتند و شیره آن را با چند برابر قیمت از آنان خریداری می‌کردند.<ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، ۱۰.</ref>{{سخ}} | ||
==عوامل و پیامدهای گسترش اعتیاد== | اوج مصرف مواد مخدر پس از صفویه، به [[عصر قاجاریه]] می‌رسد. در این دوران استعمارگران انگلیسی موجب رواج گسترده اعتیاد شدند.<ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، ۱۲–۱۳.</ref> انگلیسی‌ها برای گسترش سلطه‌طلبی خود، نقش مهمی در ترویج استفاده تریاک در کشورهای مختلف داشته‌اند. کشتی‌های تجاری انگلیس این مخدر مضر را از خاور دور به ایران آوردند و به درباریان هدیه کردند و اکثر آنان را معتاد ساختند. به‌تدریج به علت زیادشدن معتادان و کمبود تریاک، کشت خشخاش در ایران در اطراف [[یزد]] آغاز شد.<ref>دانش، معتاد کیست مواد مخدر چیست، ۱۶.</ref>{{سخ}} | ||
در سطح کلان یکی از اهداف مهم کشورهای استعمارگر از گسترش مواد مخدر و اعتیاد در کشورهای مختلف، منافع سیاسی و استعماری است. <ref>اسعدی، | در دوره [[پهلوی اول]] دستگاه حکومتی از مواد مخدر همچون یک منبع درآمد استفاده می‌کرد. در سال ۱۳۰۷ قانون انحصار تریاک به منظور تقویت بنیه مالی دولت در مجلس تصویب شد که به موجب آن انحصار تولید و فروش تریاک در اختیار دولت قرار گرفت.<ref>میری آشتیانی، جامعه‌شناسی اعتیاد در ایران امروز، ۲۸–۲۹.</ref> در این دوره دولت‌های بزرگ غربی نیز با گسترش تریاک در ایران به دنبال منافع خود بودند.<ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، ۱۲–۱۳.</ref> در دوره [[محمدرضا پهلوی]] و تا پیش از [[انقلاب اسلامی]]، در قسمت‌هایی از کشور، به صورت پراکنده کشت خشخاش وجود داشت تا اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به این مسئله به‌طور ریشه‌ای توجه و از کشت آن به‌شدت جلوگیری شد.<ref>قربان‌حسینی، پژوهشی نو در مواد مخدر و اعتیاد، ۷۳.</ref> | ||
در سخنان [[امام‌خمینی]] می‌توان به اهداف گوناگون [[استعمار]] از گسترش و انتقال مواد مخدر به ایران دست یافت. از میان‌بردن [[قوه تفکر]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۵.</ref> و خارج‌کردن مردم از صحنه سازندگی و اداره کشور، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۵.</ref> بی‌توجه و بی‌انگیزه‌ساختن آنان به سرنوشت مملکت و حیثیت اسلامی و ملی و غارت ذخیره‌ها و منابع کشور، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۹۷، | |||
در بعد داخلی نیز عوامل مختلفی در گسترش اعتیاد در سطح [[جامعه]] مطرح است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: افزایش جمعیت، بیکاری، [[فقر]] و نابرابری اجتماعی، مهاجرت و حاشیه‌نشینی، دگرگونی سریع فرهنگی و بحران هویت، ضعف نظام کنترل درونی و سستی در [[مذهب]] و در پایبندی به تعهدات اخلاقی، بحران فضای باز سیاسی و عدم امنیت، [[جنگ]]، دردسترس‌بودن مواد، <ref>میری آشتیانی، جامعه‌شناسی اعتیاد در ایران امروز، | == عوامل و پیامدهای گسترش اعتیاد == | ||
اعتیاد به مواد مخدر از بلاهای خانمان‌سوز و آفت برای جوامع بشری است. این امر باعث سلب قدرت خلاقیت و تفکر از انسان‌ها می‌شود و توانایی کوشش و سازندگی را از آنان می‌گیرد؛ افزون بر آنکه بنیان خانواده‌ها و باورهای دینی را در معرض نابودی و از هم‌پاشیدگی قرار می‌دهد و هزینه‌های سنگینی به لحاظ اقتصادی و اجتماعی بر کشورها تحمیل می‌کند. <ref>دفتر برنامه‌ریزی، عملکرد جمهوری اسلامی ایران در مبارزه با مواد مخدر، ۲۷.</ref> | در سطح کلان یکی از اهداف مهم کشورهای استعمارگر از گسترش مواد مخدر و اعتیاد در کشورهای مختلف، منافع سیاسی و استعماری است.<ref>اسعدی، پژوهش بنیادی دربارهٔ مواد مخدر، ۲۱.</ref> صرف نظر از علل سیاسی و اجتماعی، سودجویی یکی از علل مهم گسترش روزافزون اعتیاد است.<ref>ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری، ۱۳.</ref>{{سخ}} | ||
اعتیاد ضمن اثرگذاری بر زندگی اجتماعی، گروه‌ها و خانواده‌ها، آسیب‌های اجتماعی فراوانی را در جامعه ایجاد می‌کند. از سویی افزایش آسیب‌ها و مفاسد اجتماعی خود زمینه مساعدتری را برای گرایش به مواد مخدر و مصرف آن فراهم می‌کند. با این وصف، مصرف مواد مخدر از یک‌سو محصول شرایط اجتماعی و از سوی دیگر، عاملی برای شکل‌گیری آسیب‌های دیگر اجتماعی است. <ref>بهرامی احسان، اعتیاد و فرایند پیشگیری، ۶۳.</ref> | در سخنان [[امام‌خمینی]] می‌توان به اهداف گوناگون [[استعمار]] از گسترش و انتقال مواد مخدر به ایران دست یافت. از میان‌بردن [[قوه تفکر]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۵.</ref> و خارج‌کردن مردم از صحنه سازندگی و اداره کشور،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۵.</ref> بی‌توجه و بی‌انگیزه‌ساختن آنان به سرنوشت مملکت و حیثیت اسلامی و ملی و غارت ذخیره‌ها و منابع کشور،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۹۷، ۴۲۹–۴۳۰ و ۱۲/۱۱۰.</ref> جلوگیری از بیداری جوانان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۹۷.</ref> و ازدست‌دادن حس پرسشگری به دخالت‌های خارجی‌ها و گسترش سیطره اختناق،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۱۰.</ref> تهی‌سازی از محتوای انسانی و بی‌هویت‌کردن مردم و در نهایت جلوگیری از رشد و بالندگی کشور<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۵.</ref> ازجمله این اهداف است. به اعتقاد امام‌خمینی کشورهای استعماری، رسیدن به اهداف بالا را از دو طریق ممکن می‌دیدند: ایجاد مراکز آموزشی ناصحیح و فاسدکننده برای انحراف جوانان و دورساختن آنان از فعالیتهای مفید زندگی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲–۵.</ref>{{ببینید|جوان}} و تبلیغ و ترویج آزادیِ استفاده از مواد مخدر با عنوان یکی از مظاهر آزادی؛ در حالی‌که امام‌خمینی از چنین آزادی‌هایی به آزادی غربی، وارداتی و استعماری یاد می‌کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۴۲–۳۴۳، ۴۶۳ و ۱۰/۵–۷.</ref>{{سخ}} | ||
==اعتیاد در دوره پهلوی== | در بعد داخلی نیز عوامل مختلفی در گسترش اعتیاد در سطح [[جامعه]] مطرح است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: افزایش جمعیت، بیکاری، [[فقر]] و نابرابری اجتماعی، مهاجرت و حاشیه‌نشینی، دگرگونی سریع فرهنگی و بحران هویت، ضعف نظام کنترل درونی و سستی در [[مذهب]] و در پایبندی به تعهدات اخلاقی، بحران فضای باز سیاسی و عدم امنیت، [[جنگ]]، دردسترس‌بودن مواد،<ref>میری آشتیانی، جامعه‌شناسی اعتیاد در ایران امروز، ۴۲–۴۷.</ref> به همین دلیل امام‌خمینی اعتقاد داشت عامل توزیع مواد مخدر در ایران در دوره پهلوی، خود [[رژیم پهلوی]] بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۸۵ و ۱۷/۳۱۳.</ref> که با توطئه قدرت‌های بزرگ و با هدف بی‌تفاوت‌کردن جوانان نسبت به غارت منابع کشور، صورت می‌گرفت و در زمان پهلوی دوم به اوج رسید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۲۷.</ref>{{سخ}} | ||
در عصر پهلوی به دلیل نقش ایران در مسیر ترانزیت مواد مخدر و موقعیت جغرافیایی ایران در منطقه و [[جهان]]، روش‌ها و مدیریت پیچیده‌تری برای ترویج اعتیاد در ایران به اجرا درآمد. از سال ۱۳۳۷ هروئین، مهلک‌ترین نوع ماده مخدر، وارد ایران شد و حتی به دربار هم راه یافت، <ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، | اعتیاد به مواد مخدر از بلاهای خانمان‌سوز و آفت برای جوامع بشری است. این امر باعث سلب قدرت خلاقیت و تفکر از انسان‌ها می‌شود و توانایی کوشش و سازندگی را از آنان می‌گیرد؛ افزون بر آنکه بنیان خانواده‌ها و باورهای دینی را در معرض نابودی و از هم‌پاشیدگی قرار می‌دهد و هزینه‌های سنگینی به لحاظ اقتصادی و اجتماعی بر کشورها تحمیل می‌کند.<ref>دفتر برنامه‌ریزی، عملکرد جمهوری اسلامی ایران در مبارزه با مواد مخدر، ۲۷.</ref>{{سخ}} | ||
آمار دقیقی از تعداد معتادان در دوره پهلوی در دست نیست؛ و گزارش‌های ارائه شده آمار ضد و نقیضی را ارائه کرده‌اند. انجمن مبارزه با تریاک و [[الکل]] در سال ۱۳۲۲، تعداد معتادان را حدود یک و نیم میلیون تن وگزارش دیگری تعداد معتادان را در سال ۱۳۴۶ بین سیصد تا چهارصد هزار تن اعلام | اعتیاد ضمن اثرگذاری بر زندگی اجتماعی، گروه‌ها و خانواده‌ها، آسیب‌های اجتماعی فراوانی را در جامعه ایجاد می‌کند. از سویی افزایش آسیب‌ها و مفاسد اجتماعی خود زمینه مساعدتری را برای گرایش به مواد مخدر و مصرف آن فراهم می‌کند. با این وصف، مصرف مواد مخدر از یک‌سو محصول شرایط اجتماعی و از سوی دیگر، عاملی برای شکل‌گیری آسیب‌های دیگر اجتماعی است.<ref>بهرامی احسان، اعتیاد و فرایند پیشگیری، ۶۳.</ref> | ||
به اعتقاد امام‌خمینی رژیم پهلوی به کمک کشورهای بیگانه برای جلوگیری از فعالیت و حضور جوانان در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مواد مخدر را در ایران گسترش داد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۲۷.</ref> این رژیم که مجری سیاست‌های استعماری بود، به نیروی انسانی وابسته‌ای نیاز داشت که چشم‌بسته مطیع او باشند؛ از این‌رو با خرید و فروش مواد مخدر و پخش آن، علاوه بر کسب منافع مادی، می‌خواست جوانان را مطیع خود سازد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۱۳.</ref> و با ضایع‌کردن نیروی انسانی، آنان را از هر گونه اقدام و قیامی علیه خود | |||
امام‌خمینی هدایت‌کننده اصلی جریان اعتیاد در جامعه <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۵۲۴.</ref> و عامل اصلی ورود مواد مخدر به داخل کشور <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۵۶.</ref> را حکومت پهلوی می‌دانست. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۸۵.</ref> ایشان همواره تأکید می‌کرد گسترش اعتیاد در جامعه یک اتفاق ساده و معمولی نیست، بلکه توطئه قدرت‌های بزرگ و استعماری علیه جامعه است، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/ | == اعتیاد در دوره پهلوی == | ||
==مبارزه با اعتیاد در جمهوری اسلامی== | در عصر پهلوی به دلیل نقش ایران در مسیر ترانزیت مواد مخدر و موقعیت جغرافیایی ایران در منطقه و [[جهان]]، روش‌ها و مدیریت پیچیده‌تری برای ترویج اعتیاد در ایران به اجرا درآمد. از سال ۱۳۳۷ هروئین، مهلک‌ترین نوع ماده مخدر، وارد ایران شد و حتی به دربار هم راه یافت،<ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، ۱۱–۱۲.</ref> و جریان تولید و توزیع مواد مخدر کشور و حتی تجارت بین‌المللی آن تحت کنترل خاندان پهلوی و نزدیکان آن قرار گرفت.<ref>مجتبی‌زاده، فساد در رژیم پهلوی دوم، ۲۴۰.</ref> بر اساس اسناد منتشرشده، محمدرضا پهلوی نیز از مواد مخدر استفاده می‌کرد،<ref>جمشیدی لاریجانی، دوقلوی میرپنج، ۳۵۴.</ref> البته پیش از این نیز [[رضاشاه پهلوی]] بنا به اقرار یکی از همسرانش، معتاد بوده‌است.<ref>آیرملو، خاطرات ملکه پهلوی، ۳۲۱.</ref> [[اشرف پهلوی]]، خواهر محمدرضا پهلوی نیز واردکننده و حتی تولیدکننده هروئین بود.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۶/۳۶۵.</ref> از دیگر چهره‌های فعال در عرصه مواد مخدر در دوره پهلوی به [[امیرهوشنگ دولو]] می‌توان اشاره کرد.<ref>سعیدی، زن اژدها، ۱۹۱–۱۹۲.</ref> ارتشبد [[غلامعلی اویسی]]، فرمانده ژاندارمری کل کشور نیز از کسانی بود که درآمدهای کلانی از تجارت مواد مخدر به دست می‌آورد.<ref>جمشیدی لاریجانی، دوقلوی میرپنج، ۳۴۳.</ref>{{سخ}} | ||
اراده برخی کشورهای استعماری در راه گسترش سیطره خود با ترویج مواد مخدر در کشورهای [[جهان سوم]] ازجمله ایران <ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، ۱۰.</ref> و قرارگرفتن کشور در مسیر اصلی ترانزیت جهانی مواد مخدر (طاهری) ازجمله دلایلی هستند که باعث افزایش ورود مواد مخدر به ایران | آمار دقیقی از تعداد معتادان در دوره پهلوی در دست نیست؛ و گزارش‌های ارائه شده آمار ضد و نقیضی را ارائه کرده‌اند. انجمن مبارزه با تریاک و [[الکل]] در سال ۱۳۲۲، تعداد معتادان را حدود یک و نیم میلیون تن وگزارش دیگری تعداد معتادان را در سال ۱۳۴۶ بین سیصد تا چهارصد هزار تن اعلام کرده‌است.<ref>ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۵۸.</ref> گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز حکایت از وجود دو میلیون نفر معتاد از جمعیت بیست میلیونی پیش از انقلاب دارد.<ref>ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۵۸.</ref>{{سخ}} | ||
===محورهای مبارزه با اعتیاد=== | به اعتقاد امام‌خمینی رژیم پهلوی به کمک کشورهای بیگانه برای جلوگیری از فعالیت و حضور جوانان در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مواد مخدر را در ایران گسترش داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۲۷.</ref> این رژیم که مجری سیاست‌های استعماری بود، به نیروی انسانی وابسته‌ای نیاز داشت که چشم‌بسته مطیع او باشند؛ از این‌رو با خرید و فروش مواد مخدر و پخش آن، علاوه بر کسب منافع مادی، می‌خواست جوانان را مطیع خود سازد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۱۳.</ref> و با ضایع‌کردن نیروی انسانی، آنان را از هر گونه اقدام و قیامی علیه خود بازدارد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۹۶–۳۹۷ و ۱۲/۹۰.</ref>{{سخ}} | ||
امام‌خمینی هدایت‌کننده اصلی جریان اعتیاد در جامعه<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۵۲۴.</ref> و عامل اصلی ورود مواد مخدر به داخل کشور<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۵۶.</ref> را حکومت پهلوی می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۸۵.</ref> ایشان همواره تأکید می‌کرد گسترش اعتیاد در جامعه یک اتفاق ساده و معمولی نیست، بلکه توطئه قدرت‌های بزرگ و استعماری علیه جامعه است،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۷–۳۹۸ و ۱۲/۲۶.</ref> به طوری که از طریق برنامه‌های حساب‌شده سعی دارند تا نیروی فعال و موتور محرک جامعه را که نقش مهمی در تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه دارد، به عنصری بی‌خاصیت تبدیل کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۵۰۰؛ ۱۱/۴۲۷–۴۲۸؛ ۱۲/۲۶ و ۱۸/۳۲۰.</ref> به باور ایشان این طرح به دست خاندان پهلوی اجرا می‌شد و قدرتمندان جهانی آن را پشتیبانی می‌کردند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۰۲.</ref> | |||
== مبارزه با اعتیاد در جمهوری اسلامی == | |||
اراده برخی کشورهای استعماری در راه گسترش سیطره خود با ترویج مواد مخدر در کشورهای [[جهان سوم]] ازجمله ایران<ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، ۱۰.</ref> و قرارگرفتن کشور در مسیر اصلی ترانزیت جهانی مواد مخدر (طاهری) ازجمله دلایلی هستند که باعث افزایش ورود مواد مخدر به ایران شده‌است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران مبارزه اساسی با اعتیاد به یکی از برنامه‌های اساسی نظام تبدیل شد. در همین راستا [[محمدصادق خلخالی]] به سرپرستی اداره مبارزه با مواد مخدر منصوب شد و اقدامات شدیدی را آغاز کرد،<ref>مدنی قهفرخی، ادوار مدیریت اعتیاد در ایران، ۱۴۶.</ref> از سوی دیگر، در نیمه نخست سال ۱۳۵۸، بسیاری از معتادان داوطلبانه به ترک روی آوردند. این شرایط در سال‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی تداوم داشت و کارنامه موفقی از این سال‌ها به ثبت رسیده‌است.<ref>حشمت‌زاده، چارچوبی برای تحلیل و شناخت انقلاب اسلامی در ایران، ۳۵۸–۳۵۹.</ref> در سخنان امام‌خمینی برخورد با پدیده اعتیاد در دو سطح معتادان و توزیع‌کنندگان مواد مخدر قابل بررسی است. | |||
=== محورهای مبارزه با اعتیاد === | |||
بر اساس رهنمودهای ایشان مبارزه با پدیده اعتیاد و مواد مخدر همواره بر چند اصل و محور کلی استوار بود: | بر اساس رهنمودهای ایشان مبارزه با پدیده اعتیاد و مواد مخدر همواره بر چند اصل و محور کلی استوار بود: | ||
====فعالیتهای فرهنگی==== | |||
امام‌خمینی بر نقش اطلاع‌رسانی رسانه‌ها، به‌خصوص [[رادیو]] و [[تلویزیون]]، | ==== فعالیتهای فرهنگی ==== | ||
====فعالیتهای اجتماعی==== | امام‌خمینی بر نقش اطلاع‌رسانی رسانه‌ها، به‌خصوص [[رادیو]] و [[تلویزیون]]، دربارهٔ پیامدهای اعتیاد، جهت دورنگه‌داشتن جوانان از مواد مخدر تأکید می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۲۶.</ref> و به قاچاقچیان و توزیع‌کنندگان مواد مخدر نیز دربارهٔ ترک اعمالشان که در واقع نوعی [[جنایت]]، [[فساد نسل]] و خیانت به مملکت محسوب می‌شود، توصیه‌ها و هشدارهایی بیان می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۱۷–۳۱۸.</ref> | ||
امام‌خمینی معتادان را بیمارانی می‌دانست که باید در مراکز بازپروری از دام اعتیاد خارج شوند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۴.</ref> و به آنان کمک شود تا به کارهای سالم و مفید تشویق شوند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۶۰.</ref> ایشان همواره بر لزوم اقدامات بشردوستانه برای نجات و هدایت معتادان تأکید می‌کرد و آن را وظیفه‌ای برادرانه <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۴ و ۹/۳۱.</ref> و حتی در سطحی بالاتر وظیفه‌ای اسلامی و ملی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۲۸.</ref> می‌دانست و بر ایجاد مراکز بازپروری و اصلاح معتادان تأکید می‌کرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۴.</ref> ایشان همچنین بر معتادان [[واجب]] می‌دید برای حفظ حیثیت خود و حیثیت اسلامی و ملی به معالجه خودشان اقدام کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۴.</ref> از اقدامات دیگر، موافقت امام‌خمینی با پیشنهاد عفو زندانیان و محکومان مواد مخدر، به شرط تعهد به ترک اعتیاد و عدم تکرار جرم بود. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۹۶ و ۲۱/ | |||
====ضرورت مبارزه همه‌جانبه با عاملان پخش==== | ==== فعالیتهای اجتماعی ==== | ||
امام‌خمینی قاچاقچیان مواد مخدر را خائنان به مملکت می‌دانست که با این کار جوانان کشور را از بین می‌برند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۱۸.</ref> و | امام‌خمینی معتادان را بیمارانی می‌دانست که باید در مراکز بازپروری از دام اعتیاد خارج شوند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۴.</ref> و به آنان کمک شود تا به کارهای سالم و مفید تشویق شوند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۶۰.</ref> ایشان همواره بر لزوم اقدامات بشردوستانه برای نجات و هدایت معتادان تأکید می‌کرد و آن را وظیفه‌ای برادرانه<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۴ و ۹/۳۱.</ref> و حتی در سطحی بالاتر وظیفه‌ای اسلامی و ملی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۲۸.</ref> می‌دانست و بر ایجاد مراکز بازپروری و اصلاح معتادان تأکید می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۴.</ref> ایشان همچنین بر معتادان [[واجب]] می‌دید برای حفظ حیثیت خود و حیثیت اسلامی و ملی به معالجه خودشان اقدام کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۴.</ref> از اقدامات دیگر، موافقت امام‌خمینی با پیشنهاد عفو زندانیان و محکومان مواد مخدر، به شرط تعهد به ترک اعتیاد و عدم تکرار جرم بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۹۶ و ۲۱/۲۹۹–۳۰۱.</ref> | ||
پس از شکل‌گیری نهادهای [[جمهوری اسلامی ایران]]، چند مؤسسه در زمینه مبارزه با اعتیاد تأسیس شد. بخشی از | |||
ایران با برخورداری از قوانین شدید ممنوعیت کشت و تولید مواد مخدر، مبارزه بی‌وقفه با قاچاق، صرف هزینه‌های کلان در امر درمان و بازپروی، فداکردن نیروی انسانی خود و تقدیم حدود سه هزار پانصد و پنجاه و هفت شهید در راه مبارزه با مواد، عزم خود را برای مقابله با این مشکل جهانی نشان | ==== ضرورت مبارزه همه‌جانبه با عاملان پخش ==== | ||
==احکام فقهی اعتیاد== | امام‌خمینی قاچاقچیان مواد مخدر را خائنان به مملکت می‌دانست که با این کار جوانان کشور را از بین می‌برند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۱۸.</ref> و تأکید داشت قوای انتظامی و مردم قاطعانه با این افراد برخورد کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۶۳–۲۶۴.</ref> ایشان مبارزه با پدیده مواد مخدر را از وظایف و اختیارات دولت و حکومت اسلامی می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۴ و ۲۰/۴۵۲.</ref> و قوای انتظامی را موظف به جلوگیری از توزیع و پخش مواد مخدر می‌کرد،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۴۹؛ ۱۷/۲۶۶–۲۶۷ و ۲۰/۳۳۶.</ref> و حتی نیروهای مردمی مرزنشین را نیز به جلوگیری از ورود مواد مخدر به درون مرزها توصیه می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۰ و ۱۰/۵۷.</ref> ایشان در اوایل پیروزی انقلاب از کشاورزانی که در تولید مواد مخدر شرکت داشتند، خواست با خودداری از کشت محصولات مضر همچون مواد مخدر، به کشت محصولات مفید بپردازند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۹۴–۳۹۵.</ref>{{سخ}} | ||
پیشینه احکام فقهی اعتیاد در تاریخ فقه، به عصر [[امامان معصوم(ع)]] بر می‌گردد که در برخی روایات بر منع استفاده از بنگ تصریح | پس از شکل‌گیری نهادهای [[جمهوری اسلامی ایران]]، چند مؤسسه در زمینه مبارزه با اعتیاد تأسیس شد. بخشی از فعالیتهای [[کمیته انقلاب اسلامی]] نیز به مبارزه با اعتیاد اختصاص یافت، تا اینکه به موجب ماده ۳۳ قانون مبارزه با مواد مخدر در سال ۱۳۶۷/۸/۳ ستاد مبارزه با مواد مخدر که رئیس‌جمهور در رأس آن قرار داشت، شکل گرفت،<ref>پرتال ستاد مبارزه با مواد مخدر.</ref> پس از این، تمامی تصمیم‌سازی‌ها و اقدامات علیه اعتیاد در این مرکز برنامه‌ریزی می‌شد. در سال‌های ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۶ به منظور تداوم مبارزه با مواد مخدر و اعتیاد، از طریق مصوبات [[مجمع تشخیص مصلحت نظام]]، دو قانون با نام «[[قانون مبارزه با مواد مخدر]]» تصویب شد که در آن با جرم‌انگاری اعتیاد مرحله تازه‌ای از مبارزه علیه مواد مخدر شکل گرفت. این قانون در اجرا با مشکلاتی روبه‌رو شد و باعث شد قانون دیگری در جهت تعدیل قانون اول تصویب شود. در این بازنگری اعتیاد جرم انگاشته شد؛ ولی به معتادان اجازه حضور در مراکز ترک داده شد و آنان در طول دوران بازپروری، از تعقیب کیفری جرم اعتیاد مصون بودند.<ref>گل‌محمدی، اعتیاد به مواد مخدر در قوانین کیفری، ۱۰۰–۱۰۱.</ref>{{سخ}} | ||
گسترش استفاده از مواد مخدر و آثار مخرب آن در عصر حاضر موجب | ایران با برخورداری از قوانین شدید ممنوعیت کشت و تولید مواد مخدر، مبارزه بی‌وقفه با قاچاق، صرف هزینه‌های کلان در امر درمان و بازپروی، فداکردن نیروی انسانی خود و تقدیم حدود سه هزار پانصد و پنجاه و هفت شهید در راه مبارزه با مواد، عزم خود را برای مقابله با این مشکل جهانی نشان داده‌است.<ref>دفتر برنامه‌ریزی، عملکرد جمهوری اسلامی ایران در مبارزه با مواد مخدر، ۲۷–۲۸.</ref> در طول سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۷۶ از مجموع یک میلیون و سیصد هزار نفر بازداشت‌شده در رابطه با مواد مخدر، ۴۶ درصد آنان معتاد بوده‌اند که بیشتر آنان به شکل تفننی از مواد مخدر استفاده کرده‌اند.<ref>ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۵۹.</ref> | ||
دلایل نظر امام‌خمینی در حرمت استفاده از مواد مخدر و اعتیاد به آن، مواردی از قبیل فاسدشدن پایه‌های اقتصادی و اجتماعی و نابودی نسل‌های آینده <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۱۸.</ref> و نیز سستی و بی‌ارادگی جوانان و تخریب فکر و [[اندیشه]] آنان <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۶، ۴۹۵ و ۹/۴۶۴.</ref> است که موجب می‌شود راه برای تسلط بیگانگان و استعمارگران هموار گردد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/ | |||
با توجه به تأثیرات سیاسی و اجتماعی شوم اعتیاد، امام‌خمینی جلوگیری از پخش مواد مخدر و مبارزه با اعتیاد را از اختیارات [[حاکم اسلامی]] | == احکام فقهی اعتیاد == | ||
بیانات و اقدامات امام‌خمینی که یکی از پیشگامان مبارزه با مواد مخدر بوده بی‌تردید بر آرای برخی فقیهان معاصر <ref>فاضل، جامع المسائل، ۲/۲۷۱.</ref> تأثیر | پیشینه احکام فقهی اعتیاد در تاریخ فقه، به عصر [[امامان معصوم(ع)]] بر می‌گردد که در برخی روایات بر منع استفاده از بنگ تصریح شده‌است.<ref>نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۱۷/۸۵–۸۶.</ref> وجود این روایات سبب شد بحث در مورد این مواد، به تناسب در کتاب‌های فقهی راه یابد<ref>مفید، المقنعه، ۸۰۵؛ حلبی، الکافی فی الفقه، ۴۱۹؛ طوسی، النهایه، ۷۲۱؛ طوسی، الخلاف، ۴/۴۸۰؛ ابن‌براج، المهذب، ۲/۵۵۴.</ref> و فقیهان در بحث از احکام بنگ<ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ۴۱/۴۴۹.</ref> و حشیش<ref>حلی، منتهی المطلب، ۳/۲۲۲؛ ابن‌فهد حلی، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ۵/۷۹.</ref> با استناد به اطلاق حدیث «کل مسکر حرام»، حکم به حرام‌بودن کنند؛ اما تریاک که با نام افیون در منابع فقهی آمده‌است<ref>خویی، منهاج الصالحین، ۲/۳۴۷.</ref> در برخی منابع با استناد به [[حدیث نفی ضرر]]<ref>کلینی، الکافی، ۵/۲۹۲–۲۹۴.</ref> حکم به حرام‌بودن آن شده‌است.<ref>حلی، قواعد الاحکام، ۳/۳۲۹؛ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، ۷/۳۲۸.</ref> در برخی از کتاب‌های فقهی [[اهل سنت]] نیز ضمن ملحق‌کردن مواد مخدر به [[مسکرات]]، حکم به حرام‌بودن مصرف آن شده‌است.<ref>دمیاطی، اعانة الطالبین، ۴/۱۷۷؛ سید السابق، فقه السنه، ۲/۳۹۴–۳۹۵.</ref>{{سخ}} | ||
==پانویس== | گسترش استفاده از مواد مخدر و آثار مخرب آن در عصر حاضر موجب شده‌است تا فقیهان به حرام‌بودنِ استفاده، تولید و پخش این مواد حکم کنند.<ref>اصفهانی، وسیلة النجاة، ۲/۲۴۰؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۲/۱۵۵–۱۵۶؛ خویی، منهاج الصالحین، ۲/۳۴۷؛ گلپایگانی، ارشاد السائل، ۱۸۸؛ سیستانی، منهاج الصالحین، ۳/۳۰۱.</ref>{{سخ}} | ||
{{پانویس}} | دلایل نظر امام‌خمینی در حرمت استفاده از مواد مخدر و اعتیاد به آن، مواردی از قبیل فاسدشدن پایه‌های اقتصادی و اجتماعی و نابودی نسل‌های آینده<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۱۸.</ref> و نیز سستی و بی‌ارادگی جوانان و تخریب فکر و [[اندیشه]] آنان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۶، ۴۹۵ و ۹/۴۶۴.</ref> است که موجب می‌شود راه برای تسلط بیگانگان و استعمارگران هموار گردد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۲۸–۴۲۹.</ref>{{سخ}} | ||
==منابع== | با توجه به تأثیرات سیاسی و اجتماعی شوم اعتیاد، امام‌خمینی جلوگیری از پخش مواد مخدر و مبارزه با اعتیاد را از اختیارات [[حاکم اسلامی]] شمرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۵۲.</ref> ایشان به حرام‌بودن هر گونه مصرف، پخش و تولید غیرقانونی مواد مخدر [[فتوا]] داده<ref>امام‌خمینی، استفتائات، ۲/۳۵–۳۷.</ref> و عاملان پخش مواد مخدر و گسترش اعتیاد را در حکم [[مفسد فی الارض]] نامیده‌است،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۱.</ref> چنان‌که خرید و فروش تریاک و دیگر مواد مخدر برای مصرف پزشکی و مشروع را منوط به نظر دولت و قوانین دولتی دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۵۴.</ref>{{سخ}} | ||
بیانات و اقدامات امام‌خمینی که یکی از پیشگامان مبارزه با مواد مخدر بوده بی‌تردید بر آرای برخی فقیهان معاصر<ref>فاضل، جامع المسائل، ۲/۲۷۱.</ref> تأثیر گذاشته‌است. | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس|۲}} | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* آذر، ماهیار، سیما نوحی، دایرةالمعارف اعتیاد و مواد مخدر، تهران، ارجمند، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | * آذر، ماهیار، سیما نوحی، دایرةالمعارف اعتیاد و مواد مخدر، تهران، ارجمند، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | ||
| خط ۴۵: | خط ۵۷: | ||
* ابن‌براج، قاضی‌عبدالعزیز، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۶ق. | * ابن‌براج، قاضی‌عبدالعزیز، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۶ق. | ||
* ابن‌فهد حلی، احمدبن‌محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۷ق. | * ابن‌فهد حلی، احمدبن‌محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۷ق. | ||
* اسعدی، حسن، | * اسعدی، حسن، پژوهش بنیادی دربارهٔ مواد مخدر، تهران، مؤلف، چاپ اول، ۱۳۸۲ش. | ||
* اصفهانی، سیدابوالحسن، وسیلة النجاة، نجف، المطبعة العلمیه، چاپ هشتم، ۱۳۶۴ق. | * اصفهانی، سیدابوالحسن، وسیلة النجاة، نجف، المطبعة العلمیه، چاپ هشتم، ۱۳۶۴ق. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۲ش. | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۲ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش. | ||
* انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش. | * انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش. | ||
* بهرامی احسان، هادی، اعتیاد و فرایند پیشگیری، تهران، سمت، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | * بهرامی احسان، هادی، اعتیاد و فرایند پیشگیری، تهران، سمت، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | ||
* پرتال ستاد مبارزه با مواد مخدر، معرفی ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۵/۱۲/۱۳۹۶ش. | * پرتال ستاد مبارزه با مواد مخدر، معرفی ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۵/۱۲/۱۳۹۶ش. | ||
* جمشیدی لاریجانی، اسماعیل، | * جمشیدی لاریجانی، اسماعیل، دوقلوی میرپنج، تهران، علم، چاپ اول، ۱۳۷۶ش. | ||
* حشمت‌زاده، محمدباقر، چارچوبی برای تحلیل و شناخت انقلاب اسلامی در ایران، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش واندیشه معاصر، چاپ اول، ۱۳۷۸ش. | * حشمت‌زاده، محمدباقر، چارچوبی برای تحلیل و شناخت انقلاب اسلامی در ایران، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش واندیشه معاصر، چاپ اول، ۱۳۷۸ش. | ||
* حلبی، ابوالصلاح، الکافی فی الفقه، تصحیح رضا استادی، اصفهان، کتابخانه امام‌امیرالمؤمنین(ع) چاپ اول، ۱۴۰۳ق. | * حلبی، ابوالصلاح، الکافی فی الفقه، تصحیح رضا استادی، اصفهان، کتابخانه امام‌امیرالمؤمنین (ع) چاپ اول، ۱۴۰۳ق. | ||
* حلی، علامه، حسن‌بن‌یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق. | * حلی، علامه، حسن‌بن‌یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق. | ||
* حلی، علامه، حسن‌بن‌یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق. | * حلی، علامه، حسن‌بن‌یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق. | ||
| خط ۷۰: | خط ۸۲: | ||
* سید السابق، فقه السنه، بیروت، دارالکتب العربی، چاپ سوم، ۱۳۹۷ق. | * سید السابق، فقه السنه، بیروت، دارالکتب العربی، چاپ سوم، ۱۳۹۷ق. | ||
* سیستانی، سیدعلی، منهاج الصالحین، قم، دفتر آیت‌الله سیستانی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق. | * سیستانی، سیدعلی، منهاج الصالحین، قم، دفتر آیت‌الله سیستانی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق. | ||
* شهید ثانی، | * شهید ثانی، زینالدینبنعلی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق. | ||
* طاهری، طاها، ایران قربانی ترانزیت مواد به اروپاست، پرتال ستاد مبارزه با مواد مخدر ۱۸/۲/۱۳۹۲ش. | * طاهری، طاها، ایران قربانی ترانزیت مواد به اروپاست، پرتال ستاد مبارزه با مواد مخدر ۱۸/۲/۱۳۹۲ش. | ||
* طوسی، محمدبن‌حسن، الخلاف، تحقیق سیدعلی خراسانی و دیگران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۷ق. | * طوسی، محمدبن‌حسن، الخلاف، تحقیق سیدعلی خراسانی و دیگران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۷ق. | ||
| خط ۸۴: | خط ۹۶: | ||
* میری آشتیانی، الهام، جامعه‌شناسی اعتیاد در ایران امروز، تهران، مهاجر، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | * میری آشتیانی، الهام، جامعه‌شناسی اعتیاد در ایران امروز، تهران، مهاجر، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | ||
* نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق. | * نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق. | ||
* نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع) چاپ اول، ۱۴۰۸ق. | * نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع) چاپ اول، ۱۴۰۸ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==پیوند به بیرون== | |||
محمد نوری، «[https://books.khomeini.ir/books/10002/134/ اعتیاد]»، دانشنامه امام خمینی، ج۲، | == پیوند به بیرون == | ||
محمد نوری، «[https://books.khomeini.ir/books/10002/134/ اعتیاد]»، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۱۳۴–۱۳۹. | |||
[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]] | [[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]] | ||