ابوالقاسم غروی تبریزی
غروی تبریزی، ابوالقاسم؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. ابوالقاسم غروی تبریزی در سال ۱۳۱۸ ش در خانواده‌ای روحانی در تبریز به دنیا آمد. پدرش شیخ هدایت‌الله غروی تبریزی از عالمان برجسته تبریز بود. ابوالقاسم غروی دوران ابتدایی را در تبریز گذراند. سپس به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و کتاب‌های صرف میر، تصریف، النموذج و حاشیه ملا عبدالله را نزد پدرش خواند. در سال ۱۳۳۳ ش برای تکمیل تحصیلات حوزوی راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر دروس سطح را پیش آقایان میرزا محمد مجاهدی تبریزی، سید حسین قاضی طباطبایی و برخی دیگر از استادان حوزه علمیه قم گذراند. سپس به فراگیری دروس خارج فقه و اصول پرداخت و از درس‌های آیات سید حسین طباطبایی بروجردی، امام خمینی، سید محمد محقق داماد و شیخ محمدعلی اراکی بهره برد (الوانساز خویی، ۱۳۷۷، ۱۵۷-۱۵۸؛ الوانساز خویی، ج ۲، ۲۶۸-۲۶۹). درباره سال‌های حضور او در درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی با استناد به سال‌های حضور او در قم می‌توان گفت که از اواخر دهه ۱۳۳۰ ش تا تبعید امام خمینی به خارج از کشور در درس‌های ایشان در مساجد سلماسی و اعظم قم حضور می‌یافت. ابوالقاسم غروی تبریزی که در ۲۹ سالگی از آیت‌الله محقق داماد اجازه اجتهاد دریافت کرده بود، به تدریس در حوزه علمیه قم پرداخت و کتاب‌هایی چون سیوطی، جامی، منطق، مختصر، مطول، رسایل، مکاسب و کفایه‌الاصول را تدریس می‌کرد. او در سال ۱۳۴۷ ش به عراق رفت و مدتی هم در حوزه علمیه نجف اشرف در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید محسن طباطبایی حکیم، سید محمود حسینی شاهرودی، سید ابوالقاسم موسوی خویی و شیخ حسین حلی شرکت کرد. پس از بازگشت به کشور به تدریس در حوزه علمیه قم ادامه داد و ازجمله تدریس درس خارج فقه و اصول را آغاز کرد (همان). او در اسفند سال ۱۳۴۳ همراه با جمعی از محصلان و طلاب و روحانیان آذربایجانی حوزه علمیه قم، نامه‌ای به امیرعباس هویدا نوشتند و در آن با اشاره به نقش اثرگذار مرجعیت در استقلال کشور و مصونیت آنان طبق قانون اساسی، هدف و مقصود «نهضت اخیر روحانیت به رهبری مراجع عالی‌قدر شیعه» را که با عکس‌العمل «ضدانسانی» دولت‌های سابق (دولت امیراسدالله علم و حسنعلی منصور) مواجه شد، حفظ استقلال مملکت و احیای قوانین اسلامی دانستند و خواستار الغای مصوبات غیردینی و بازگرداندن امام خمینی به کشور شدند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۳۲-۱۳۳). درباره دیگر فعالیت‌های او در طول نهضت اسلامی گزارشی در دست نیست. در گزارشی از ساواک در سال ۱۳۵۲ ش، از فردی به نام ابوالقاسم غروی در جلسه روحانیان مبارز تبریز و رایزنی آنان پیرامون مخالفت امام خمینی با عزیمت حجاج به بیت‌الله الحرام در اعتراض به شرایط تعیین‌شده توسط دولت سخن رفته است (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۵۴، ۵۶۱) که به نظر می‌رسد فرد مزبور، شیخ ابوالقاسم غروی تبریزی است. غروی تبریزی پس از پیروزی انقلاب اسلامی از پذیرش مسئولیت‌های سیاسی خودداری کرد و به تدریس در حوزه علمیه قم ادامه داد و به همکاری با مرکز مدیریت حوزه علمیه قم پرداخت. او از ممتحنان دروس عالی در حوزه علمیه قم بود. همچنین در طول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بالغ بر ۳۸ بار به جبهه‌های جنگ شتافت. او تألیفاتی در علوم حوزوی دارد که از آن جمله می‌توان به تقریرات درس خارج فقه و اصول آیت‌الله محقق داماد، حاشیه بر کفایه‌الاصول، حاشیه بر عروه‌الوثقی، تحقیقی جامع در مورد تربیت انسان از نظر مکتب ماتریالیسم و مکتب اسلام، ماتریالیسم و نقد بر دیالکتیک، تفسیر سوره‌های کوچک قرآن (حمد، توحید، ناس، فلق و کوثر)، التشریح در شرح مکاسب در ۴ جلد، النکات فی الفصول در ۴ جلد، التهذیب در اخلاق و عرفان نظری در ۴ جلد، شرح الفیه در ۲ جلد، مقدمه، تحقیق، تصحیح و پاورقی بر الکتاب الحمید فی تفسیر سورتی الحمد و التوحید تألیف هدایت‌الله غروی تبریزی (همان، ۲۶۹؛ «آیت‌الله حاج شیخ ابوالقاسم تبریزی غروی دار فانی را وداع کردند»، ۴). ابوالقاسم تبریزی غروی در نهم مهر ۱۳۸۶ در قم درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سید موسی شبیری زنجانی در صحن مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) در قم به خاک سپرده شد (الوانساز خویی، ج ۲، ۲۷۲). منابع: «آیت‌الله حاج شیخ ابوالقاسم تبریزی غروی دارفانی را وداع کردند» (۱۳۸۲)، روزنامه جمهوری اسلامی، شماره ۸۱۶۶، ۱۲ مهر؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ الوانساز خویی، جعفر (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، ج ۲، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم؛ الوانساز خویی، محمد (۱۳۷۷)، «آیت‌الله ابوالقاسم غروی تبریزی از تبار صالحان»، ستارگان حرم، ج ۲۹، قم، زائر؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۵۴: حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدحسین انزابی (۱۳۹۳)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.