جنایات جنگی

جنایات جنگی، خشونت‌های نامتعارف و نقض قوانین جنگی علیه جمهوری اسلامی ایران.

جنایت جنگی در اصطلاح، اعمالی چون شکستن قوانین جنگی، بدرفتاری با غیر نظامیان و اسیران، ویران‌کردن بی‌جهت مناطق مسکونی و هر عمل ضدانسانی و غیرقانونی در جنگ است. امام‌خمینی معتقد بود جنگ در اسلام، با هدف اجرای احکام خدا است و نه جنایت در حق انسانیت.

امام در اشاره به برخی جنایتکاران شناخته‌شده تاریخ معاصر، آمریکا، اسرائیل و رژیم بعث عراق را جنایتکاران جنگی می‌نامید. از نظر امام‌خمینی حاکمیت افراد ناشایست و وجود ابزار جنگی در دست افراد ناباب، زمینه بروز جنایات جنگی است؛ چنان‌که در عملکرد رژیم عراق در جنگ تحمیلی و واکنش ابرقدرت‌ها و سازمان ملل می‌توان دید.

ایشان برای مقابله با جنایات جنگی، به‌ویژه در دوران جنگ تحمیلی، گاه افشاگری و معرفی جنایتکار را به جهان، مفید می‌دانست و به آن عمل می‌کرد، گاه محاکمه جنایتکار را برای دلیرنشدن او لازم می‌شمرد و گاهی هم چاره‌ای جز مقابله به مثل در حد محدود نمی‌دید.

مقدمه

جنایت جنگی، کردار قانون‌شکنانه و غیرانسانی با شهروندان کشوری دیگر است. این اصطلاح نخستین بار پس از جنگ جهانی اول وارد ادبیات و زبان حقوقی شد. کشتن زخمی‌ها و اسیران و افراد ناتوان از جنگ، جنایت ضد صلح، شکستن قوانین جنگی، بدرفتاری با غیر نظامیان و اسیران جنگی، کشتار افراد در دریا، کشتن گروگان‌ها، غارت دارایی‌های خصوصی و عمومی، ویران‌کردن بی‌جهت مناطق مسکونی و گروگان‌گیری و تبعید و انتقال غیرقانونی غیر نظامیان، سوء استفاده از پرچم ترک مخاصمه یا صلیب سرخ یا علایم مشابه، پوشیدن لباس غیرنظامی یا لباس دشمن در حین جنگ و نقض شرایط تسلیم، جنایت جنگی به‌شمار آمده‌است.

پیشینه

قرآن کریم ادیان آسمانی و ابراهیمی را دین سِلم و صلح می‌داند و رفتارهای غیرانسانی در این ادیان نکوهش شده‌است. اسلام با جنایت در جنگ، سخت مخالفت کرده‌است؛ چنان‌که پیامبر اسلام(ص) از مسموم‌کردن غذا و آب مشرکان و تعرض به غیر نظامیان، از پیران و کودکان و زنان و صومعه‌نشینان و نمایندگان بی‌طرف و قطع درختان منع می‌کرد و سفارش می‌کرد رزمندگان اسلام با اسیران به‌خوبی رفتار کنند. فقیهان نیز در بحث دفاع و جهاد، از جنایات جنگی علیه دشمن منع کرده‌اند و بر رعایت اصول انسانی تأکید ورزیده‌اند؛ ازجمله؛ آزار و اذیت آسیب‌دیده‌ها و زخمیان، استفاده از سلاح‌های غیر معمول، کشتار فرستادگان جنگی و مثله‌کردن منع شده‌است. (ببینید: جنگ عراق علیه ایران)
بشر از دیرباز کارهای غیرانسانی علیه بی‌گناهان و غیر نظامیان در جنگ را به چشم دیده‌است و افراد و اقوامی در رویارویی با مخالفان از جنایت علیه آنان رویگردان نبوده‌اند. تورات موجود به یهودیان اجازه داده‌است مخالفان جنگی و موانع راه خود را از زن و کودکان به قتل برسانند. در تاریخ می‌توان به مغولان اشاره کرد که در هجوم به جهان اسلام جنایت‌ها کردند و افزون بر ارعاب و نسل‌کشی و قتل‌عام بی‌گناهان، از تجاوز جمعی به دختران نیز دریغ نورزیدند و امریکایی‌ها در سال ۱۷۶۳م/ ۱۱۴۱ش، علیه سرخپوستان؛ صاحبان اصلی سرزمین آمریکا، سلاح شیمیایی به کار گرفتند؛ چنان‌که مهم‌ترین جنایت‌های جنگی علیه انسان‌ها در تاریخ معاصر در جریان جنگ اول و دوم جهانی در اروپا رخ داد؛ ازجمله بمباران شهرها و استفاده از گازهای کشنده.
در ۱۷ ژوئن ۱۹۲۵م/ ۲۷ خرداد ۱۳۰۴ش، حدود ۱۴۰ کشور قراردادی را در ژنو به عنوان پروتکل ممنوعیت استفاده از گازهای خفه‌کننده و شیمیایی و مواد میکروبی در جنگ امضا کردند رقبا در جنگ دوم جهانی، آلمان و متحدانش را متهم به جنایت جنگی کردند. در اوت ۱۹۴۵م/ مرداد ۱۳۲۴ش، آمریکا، بریتانیا، شوروی و فرانسه موافقت‌نامه‌ای برای مجازات جنایتکاران امضا کردند که در آن، تشکیل دادگاهی بین‌المللی برای محاکمه متهمان به جنایت‌های جنگی پیش‌بینی شده بود. این موافقت‌نامه به «دادرسی‌های نورنبرگ» معروف شد. آمریکا در جنگ دوم جهانی در نبرد با ژاپن مرتکب جنایت‌های جنگی شد و با بمباران اتمی شهرهای هیروشیما و ناکازاکی هزاران نفر را نابود و این دو شهر را به خاکستر تبدیل کرد؛
همچنین در جنگ با ویتنام به بهانه جلوگیری از نفوذ کمونیسم مرتکب جنایت‌های جنگی فراوانی شد؛ چنان‌که غیر نظامیان بسیاری به دست ارتش آمریکا از میان رفتند. عراق با آغاز جنگ در شهریور ۱۳۵۹، علیه مردم ایران به جنایات جنگی فراوانی دست زد و بارها حقوق بین‌المللی را نقض کرد. امام‌خمینی اسلام را دینی می‌داند که به انسانیت انسان ارج می‌گذارد و صلح‌جو و مخالف جنگ است و آیین جهاد آن نه برای کشورگشایی، بلکه به هدف ایجاد نظامی عادلانه و اجرای احکام خدا تشریع شده‌است.
ایشان تأکید دارد که در جنگ نباید به غیر نظامیان آسیب رساند و باید با اسیران جنگی و پناهندگان با عطوفت و اسلامی رفتار کرد؛ زیرا رفتار اسلامی از شدت آسیب و سختی اسارت آنان می‌کاهد. ایشان اسرای عراقی را در امان اسلام خواند و آنان را مهمانان کشور دانست و ضمن اشاره به شکنجه اسرای ایرانی به دست عراقی‌ها و وضعیت نامناسب آنان سفارش کرد ایرانیان باید با اسیران آنان همانند برادران خود رفتار کنند.

جنایتکاران جنگی

جنایتکاران جنگی در تاریخ جهان فراوان بوده‌اند. امام‌خمینی به برخی جنایتکاران شناخته‌شده تاریخ معاصر که علیه مردم بی‌گناه به‌ویژه مردم ایران مرتکب جنایت شده‌اند، اشاره کرده‌است. از نظر ایشان آمریکا در رأس جنایتکاران جنگی است. این کشور برای دستیابی به اهداف خود، دست به کشتار انسان‌های بی‌گناه زده و علیه ایران و دیگر مردم مرتکب جنایت‌های بسیاری شده و همچنین در ویتنام انسان‌های بسیاری را به قتل رسانده‌است؛ نیز با تجاوز نظامی به خاک ایران در طبس در سال ۱۳۵۹ (ببینید: تجاوز نظامی امریکا به طبس) و در جریان سرنگونی هواپیمای مسافربری جمهوری اسلامی ایران در ۱۲/۴/۱۳۶۷ به وسیله ناوهای جنگی مستقر در خلیج فارس و شهادت ۲۹۰ مسافر آن چهره غیرانسانی خویش را آشکار کرد و شعارهای حقوق بشری و انسان‌دوستی خود را زیر پا گذاشت.
از نظر امام‌خمینی رژیم اسرائیل نیز از دولت‌های جنایت‌پیشه است که برای رسیدن به هدف از هیچ جنایتی خودداری نکرده و با توپ و تانک، مردم ستمدیده لبنان را از خانه‌هایشان رانده و نیز خانه‌ها و مزارعشان را به ویرانی کشانده‌است. این رژیم در سال ۱۳۶۱ به لبنان تجاوز و بیروت را اشغال کرد. امام‌خمینی اقدام اسرائیل در هجوم به لبنان را از جنایت‌های بی‌سابقه‌ای شمرده که در دنیا مانند نداشته‌است؛ چنان‌که ارتش این رژیم از هتک حرمت زنان و کشتن کودکان و سالمندان و بیماران روی‌گردان نبوده‌اند.
رژیم بعثی عراق نیز در جنگ با ایران از انواع سلاح‌های شیمیایی ازجمله گازهای خفه‌کننده و سیانور استفاده کرد و از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ حدود ۴۴ هزار ایرانی در پی حملات این رژیم با جنگ‌افزار شیمیایی شهید شده‌اند. این رژیم در ۲۳/۱۰/۱۳۵۹ در منطقه‌ای میان هلاله و نی‌خزر در پنجاه کیلومتری غرب ایلام، نیروهای ایرانی را با گلوله‌های شیمیایی هدف قرار داد؛ و به موازات گسترش درگیری‌ها، بر استفاده از سلاح شیمیایی علیه ایران افزود. در سال ۱۳۶۳، در مجموع ۴۵ مورد استفاده آن رژیم از جنگ‌افزارهای شیمیایی علیه ایران گزارش شده‌است.
همچنین در سال ۱۳۶۵ برای اشغال شهر مرزی مهران، گازهای شیمیایی را به کار گرفت و در جریان نبرد فاو به‌طور گسترده از سلاح‌های شیمیایی علیه سربازان ایرانی استفاده کرد؛ و طی پانزده روز، بیش از هفت هزار بمب، گلوله توپ و خمپاره حاوی مواد شیمیایی را علیه نیروهای ایرانی مستقر در منطقه فاو به کار گرفت. این رژیم افزون بر رزمندگان، غیر نظامیان را نیز مورد هجوم شیمیایی قرار داد. در ۸ تیر ۱۳۶۶ شهر مرزی سردشت مورد یورش هواپیماهای عراق قرار گرفت و بیش از هشت هزار نفر از مردم این شهر بی‌دفاع، مجروح و مصدوم شدند. جمهوری اسلامی ایران با اعتراض به این عمل از سازمان ملل درخواست کرد این شهر در کنار هیروشیما در شمار قربانیان جنایت جنگی ثبت شود.
رژیم بعثی عراق با بمباران شیمیایی حلبچه و کشتار هزاران نفر غیرنظامی یکی از بزرگ‌ترین جنایات جنگی دوره معاصر علیه کشور خود را رقم زد. امام‌خمینی خاطرنشان کرده‌است که صدام حسین با این عمل نهایت درندگی خود را نشان داد و پایه‌های پشتیبانی حامیان خود را نیز سست کرد؛ عراق همچنین از سال ۱۳۶۳ با حمله به کشتی‌های تجاری و نفت‌کش‌ها، امنیت خلیج فارس را مختل ساخت و در طول جنگ با حمله به غیر نظامیان و شهرهای بی‌دفاع، جنایت‌های بسیاری مرتکب شد. امام‌خمینی حزب بعث و صدام حسین را جنایتکاران جنگی می‌دانست که بر خلاف قواعد جنگی، مردم بی‌گناه ایران را موشک‌باران کرده و پناهگاه‌های مردم را ویران و اطفال و زنان مظلوم را به قتل رسانده‌اند؛ نیز با ادعای هواداری از خلق عرب، در خوزستان مرتکب جنایت شده و با سلاح‌های کشتار جمعی پیران و جوانان را از میان برده‌اند ایشان تأکید کرده‌است جنایات صدام و دوستان او علیه مردم قابل شمارش نیست و نظیر آن را در تاریخ کمتر می‌توان یافت.
در نگاه امام‌خمینی، مبارزه مردم ایران در دفاع از خود با جنگ عراق علیه ایران از نظر ماهوی متفاوت است؛ زیرا قوای مسلح ایران طبق قواعد اسلام رفتار کرده و به شهرها و مناطق مسکونی مردم هجوم نبرده‌اند؛ اما نیروهای عراقی، شهرها و مردم عادی و بی‌گناه را هدف قرار داده‌اند؛ برای نمونه، چنان‌که امام‌خمینی نیز اشاره کرده‌است، در اول اسفند ۱۳۶۴، هواپیمای مسافربریِ شرکت هواپیمایی آسمان که از تهران به مقصد اهواز در حرکت بود، در آسمان خوزستان مورد حمله جنگنده‌های عراقی قرار گرفت و همه مسافران آن‌که بیش از چهل نفر بودند، به شهادت رسیدند.
افزون بر موارد یادشده، امام‌خمینی گروه‌های تجزیه‌طلب کردستان و مجاهدین خلق را از جنایتکاران جنگی به‌شمار آورده‌است؛ زیرا آنان از عوامل آمریکا و صدام به‌شمار می‌آمدند. وابستگی احزاب معاند و تجزیه‌طلب کردستان ازجمله حزب دموکرات کردستان و فرقه کومله به دشمنان ایران و پشتیبانی همه‌جانبه آمریکا از آنان با هدف سرنگونی جمهوری اسلامی ایران روشن است. ایشان خاطرنشان کرده‌است که اشرار نیز در کردستان طرح‌های جمهوری اسلامی ایران برای حل مسالمت‌آمیز مسائل مورد اختلاف را با سلاح‌های اجانب یا جنگ‌افزارهای غارت‌کرده از پادگان‌های ارتش پاسخ دادند و با بی‌رحمی افرادی را که برای کمک به مردم کردستان بسیج شده بودند، به آتش کشیدند و سر بریدند و افراد جهاد سازندگی را اعدام کردند؛ چنان‌که سازمان مجاهدین خلق با قیام مسلحانه علیه نظام اسلامی و کشتار زنان و کودکان و مردم بی‌گناه و آتش‌سوزی، جنایت‌های بسیاری مرتکب شدند. آنان با پشتیبانی صدام دست به جنایت زدند و در نهایت با انتقال به عراق به حمایت از دولت بعث عراق برخاستند.

انگیزه‌ها و علل جنایت‌های جنگی

امام‌خمینی حاکمیت افراد ناشایست و وجود ابزار جنگی در دست افراد ناباب را زمینه بروز جنایات جنگی شمرده‌است. ایشان دراین‌باره از جنگ جهانی اول و دوم و جنگ ویتنام مثل زده‌است که افراد بسیاری در آنها کشته شدند. ایشان جنگ‌های بزرگ به مدیریت ابرقدرت‌ها را مصداق جنگ‌های شیطانی و طاغوتی دانسته و یادآور شده هدف ابرقدرت‌ها از وقوع این نبردها رسیدن به مقام و قدرت از راه جنایت است.
ایشان خاطرنشان کرده‌است حزب بعث عراق با پشتیبانی ابرقدرت‌ها، دست به جنایت علیه ایران زد و با موشک مردم عادی ایران را کشت. ایشان کشورهای اسلامی را در جنایت‌های جنگی رژیم عراق شریک می‌دانست؛ زیرا آنان نه‌تنها در برابر جنایات این رژیم بی‌اعتنا، بلکه برخی از آنها با آن موافق بودند و این خود مشوق صدام برای جنایت بیشتر بود. ایشان در ۲۴/۴/۱۳۶۷، در پاسخ به تبریک عید سعید قربان از سوی رئیس دولت امارات، از جنایت‌های آمریکا در خلیج فارس و مزدورش صدام حسین ـ که در حلبچه و جبهه‌های جنگ علیه ایران، صدها و هزاران انسان را با بمب‌های کشنده شیمیایی همچون برگ درختان روی زمین می‌ریزند ـ اظهار تأسف و از محکوم‌نشدن این جنایت‌ها از سوی حاکمان منطقه ابراز ناخرسندی کرد.
از نگاه امام‌خمینی جبران شکست‌های رژیم عراق از رزمندگان اسلام از دیگر علل جنایت‌های جنگی رژیم عراق و بمباران شهرهای بی‌دفاع بوده‌است؛ چنان‌که به دنبال پیشروی نیروهای عراقی در خاک ایران و شکست آنان در جبهه‌های خوزستان و مناطق مرزی سرپل ذهاب و کردستان، رژیم بعث عراق علیه نیروهای ایرانی از سلاح شیمیایی استفاده کرد؛ ازجمله در سال ۱۳۶۲ حملات شیمیایی این رژیم به ایران پس از عملیات والفجر ۶ و عملیات خیبر در جنوب افزایش یافت.

مواضع مجامع بین‌المللی

جوامع بین‌المللی در جنگ ایران و عراق با وجود استفاده مکرر عراق از سلاح شیمیایی، تا پیش از عملیات خیبر هیچ‌گونه واکنشی نشان ندادند. پس از عملیات خیبر و استفاده گسترده عراق از سلاح شیمیایی سازمان ملل در اسفند ۱۳۶۲ بدون ذکر نام عراق، در بیانیه‌ای استفاده از این سلاح‌ها را تقبیح کرد و در نهایت شورای امنیت در سال ۱۳۶۴، طی قطعنامه‌ای عراق را به سبب استفاده از این سلاح علیه نیروهای ایرانی محکوم ساخت. امام‌خمینی خاطرنشان کرده‌است که مدعیان حقوق بشر تنها نظاره‌گر ستم‌هایی بوده‌اند که بر جهان اسلام، به‌ویژه فلسطین و لبنان وارد می‌شود.
ایشان در ۱۰ اسفند ۱۳۵۹، به هیئت بررسی جنگ تحمیلی عراق علیه ایران (احمد سکوتوره، رئیس‌جمهور گینه و همراهان) وابستگی ستمگران را به قدرت‌های بزرگ خاطرنشان ساخت و تأکید کرد ستمگران به پشتیبانی آنان وارد مرزهای ایران شدند، اموال مردم را غارت کردند و جوان‌ها را کشتند و به اسارت بردند. ایشان جای دیگر، در انتقاد از دولت‌های بزرگ یادآور شد دولت‌های بزرگ صدام حسین متجاوز راکه مردم شهرهای ایران را با آتش توپ و تانک به قتل می‌رساند ـ محکوم نکردند و سازمان‌های حقوق بشر نه‌تنها واکنشی نشان ندادند، بلکه مظلوم را محکوم و عملکرد ضد انسانی و ضد الهی صدام را نیز با سکوت یا حتی همراهی تشویق کردند. به باور ایشان آمریکا، شوروی، فرانسه و کشورهایی مانند اینها امکانات بسیاری برای تهاجم به شهرها و بمباران ساکنان آنها در اختیار عراق گذاشتند.
انگیزه ابرقدرت‌ها در پشتیبانی از رژیم عراق مخالفت آنان با اهداف انقلاب اسلامی بود. این رژیم با کمک همین قدرت‌ها موفق شد بزرگ‌ترین مجتمع‌های سلاح شیمیایی و مهلک‌ترین سلاح از این نوع را بسازد.

راه‌های مقابله با گسترش جنایات جنگی

یکی از راه‌های مقابله با گسترش جنایات جنگی افشاگری و معرفی جنایتکاران جنگی به مردم جهان است. در همین مسیر، امام‌خمینی جنایت‌های جنگی رژیم عراق، به‌ویژه بمباران شیمیایی مردم حلبچه را به اطلاع مردم جهان به‌ویژه رؤسای جمهور کشورهای گوناگون، ازجمله رئیس‌جمهور چین، بلغارستان، مجارستان و امارات رساند؛ چنان‌که ایشان خواهان محاکمه و تنبیه جنایتکارانی مانند دولت آمریکا و رژیم بعث عراق بود؛ ولی همه سازمان‌های بین‌المللی در مقابله با ایرانِ مظلوم با دشمنان ستمکار، از ستمکاران حمایت می‌کنند و سازمان ملل به جنایت‌های رژیم عراق، ازجمله بمباران مناطق مسکونی دزفول و پلدختر و کشتن غیر نظامیان رسیدگی نکرده‌است.
از سوی دیگر، پس از ناکام‌ماندن صدام حسین در رسیدن به اهداف خود، هواداران او و سازمان‌های بین‌المللی خواستار آتش‌بس در جنگ عراق و ایران شدند؛ ولی امام‌خمینی اصرار داشت توقف بی‌نتیجه نبرد، متجاوز را دلیر می‌سازد و برای جلوگیری از جنایت‌های ضد بشری، متجاوز باید محاکمه شود و با رهاکردن صدامِ جنایتکار، در واقع جنایتی دیگر روی داده‌است و این مسئله نوعی کمک به جنایتکار به‌شمار می‌آید و نمی‌توان با چنین شخصی با آن همه جنایات، مسالمت‌آمیز برخورد کرد؛ چنان‌که ایشان مبارزه با رژیم متجاوز عراق و نیز جبران خسارت‌های واردشده بر مردم ستمدیده ایران را راه صلح و مقابله با جنایت و ویرانگری می‌دانست. ایشان به‌صراحت یادآورشد متجاوز باید غرامت ملت ایران را بپردازد و این شیوه می‌تواند در جلوگیری از جنایات جنگی مؤثر باشد. واکنش مسلمانان جهان به جنایات جنگی می‌تواند راه را بر تجاوز ببندد و مسلمانان باید به دور از هر گونه تفرقه‌ای، صدام متجاوز را محکوم و به وحشی‌گری‌های وی اعتراض کنند. بالاتر از این مسلمانان موظف‌اند با متجاوز بجنگند.
گرچه مقابله‌به‌مثل نیز یکی از راه‌های بازدارندگی از جنایت بیشتر است، لکن با وجود بمباران شهرهای بی‌دفاع ایران به دست صدام حسین، امام‌خمینی تأکید بر عدم مقابله‌به‌مثل داشت؛ ولی با ادامه جنایات رژیم متجاوز عراق در بمباران شهرهای و کشتار غیر نظامیان، جمهوری اسلامی ایران پس از صبر و تحمل بسیار، چاره‌ای جز مقابله‌به‌مثل، آن هم به صورت محدود ندید امام‌خمینی در سال ۱۳۶۳ در نامه به رهبر لیبی یادآور شد سیاست ایران حمله‌نکردن به مناطق غیرنظامی است؛ ولی حدود چهار سال است که حملات موشکی عراق را تحمل کرده‌است و مقامات جمهوری اسلامی چاره‌ای جز مقابله ندیدند.
با این حال، با داشتن قدرت، به مجرد درخواست سازمان ملل، جمهوری اسلامی ایران توقف حمله به مناطق مسکونی را پذیرفت؛ ولی عراق همچنان به مناطق غیرنظامی حمله می‌کرد و این حق بازدارندگی برای ایران محفوظ است. امام‌خمینی و مسئولان نظام اسلامی از مقابله‌به‌مثل در جنگ ناراحت بودند؛ ولی چنان‌که امام‌خمینی تأکید کرده‌است، ناچار شدند در حد بسیار محدود از آن استفاده کنند.

پیوند به بیرون

• سمیه تام، «جنایات جنگی»، دانشنامه امام‌خمینی، ج۴، ص۱۳۶–۱۴۲.