محمدحسن خلخالی
خلخالی، محمدحسن؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. محمدحسن خلخالی در نجف اشرف به دنیا آمد. در زندگینامه مختصری که از او در روزنامه اطلاعات درج شده است، اطلاعاتی درباره تاریخ تولد و همچنین خانواده او بیان نشده است. با استناد به زادگاه او می‌توان احتمال داد که پدرش از عالمان دینی مقیم نجف اشرف بود. محمدحسن خلخالی دوره ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش نجف اشرف آموخت. سپس وارد حوزه علمیه نجف شد و به تحصیل در آنجا پرداخت، ولی اطلاعاتی درباره استادان او در آنجا در دست نیست. او در سال ۱۳۲۵ ش همراه با خانواده راهی ایران شد و در تبریز اقامت گزید و در آنجا بخشی از دروس را نزد استادان مدارس علمیه تبریز خواند. سپس برای تکمیل تحصیلات حوزوی به قم رفت و در حوزه علمیه آن شهر در درس سطح استادان آن حوزه حضور یافت. درباره استادان او در دوره سطح هم گزارشی وجود ندارد. خلخالی آنگاه در درس خارج فقه آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی و خارج فقه و اصول امام خمینی شرکت کرد («محمدحسن خلخالی کاندیداتوری نمایندگی از تبریز»، ۲۷). درباره سال‌های دقیق حضور او در درس‌های امام خمینی گزارش دقیقی وجود ندارد. نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی از شاگردان اولیه درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی از سید حسن خلخالی به‌عنوان یکی از نخستین شاگردان (همراه با افرادی چون آیات حسینعلی منتظری، مرتضی مطهری، ابراهیم امینی نجف‌آبادی، عباس ایزدی و صالحی نجف‌آبادی) درس خارج امام خمینی نام می‌برد (شوکران اندیشه، ۸۸). در صورتی که خلخالی مذکور، محمدحسن خلخالی باشد (که به احتمال زیاد همین فرد است)، می‌توان گفت که سید حسن خلخالی از اولین شاگردان درس خارج امام خمینی بود و از سال ۱۳۲۴ ش در آن درس شرکت می‌جست. همچنین با استناد به حضور او در درس آیت‌الله بروجردی می‌توان گفت که در دهه ۱۳۳۰ ش هم در درس‌های امام خمینی در مساجد محمدیه و سلماسی شرکت می‌کرد. محمدحسن خلخالی ازجمله روحانیانی بود که در تیر ۱۳۴۲ به تهران رفت و در تحصن روحانیان مبارز سراسر کشور در اعتراض به دستگیری امام خمینی شرکت کرد (آیت‌الله‌العظمی سید...، ج ۱، ۲۱۸؛ قیام ۱۵ خرداد به...، ج ۸، ۳۳۴ ـ ۳۳۵). بر اساس زندگینامه محمدحسن خلخالی، درج‌شده در روزنامه اطلاعات، وی در سال‌های ۱۳۴۲ -۱۳۵۷ ش به فعالیت علیه حکومت پهلوی و دفاع از امام خمینی می‌پرداخت و در همین مسیر، در شهرهای مختلف چون تبریز، زنجان، زاهدان، قم و یزد به سخنرانی‌های انتقادی علیه حکومت پهلوی می‌پرداخت و اندیشه‌های امام خمینی را تبیین می‌کرد. به سبب این فعالیت‌ها چندین بار توسط نیروهای حکومت پهلوی دستگیر و زندانی شد. خلخالی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کمیته‌های انقلاب اسلامی (احتمالاً شهر تهران) به فعالیت ادامه داد. هم‌زمان به تدریس در دانشگاه‌ها ازجمله دانشگاه تهران می‌پرداخت. در کنار آن به تألیف آثار علمی نیز همت می‌گماشت و ازجمله تألیفات او می‌توان به کتاب‌هایی در ابواب مختلف فقه به‌ویژه باب قضا و معاملات اشاره کرد («محمدحسن خلخالی کاندیداتوری نمایندگی از تبریز»، ۲۷). درباره محمدحسن خلخالی اطلاعات بیشتری در دست نیست. منابع: آیت‌الله‌العظمی سید محمدهادی میلانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۰)، ج ۱، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ شوکران اندیشه: خاطرات و اندیشه‌هایی از آیت‌الله صالحی نجف‌آبادی (۱۳۹۵)، به اهتمام مجتبی لطفی، تهران، کویر؛ «محمدحسن خلخالی کاندیداتوری نمایندگی از تبریز» (۱۳۶۳)، روزنامه¬ اطلاعات، شماره ۱۷۲۷۵، ۲۳ فروردین؛ قیام ۱۵ خرداد به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۲)، ج ۸، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.