Image-reviewer، emailconfirmed، مدیران
۴٬۵۲۶
ویرایش
کاربر:Salehi/صفحه تمرین۱: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(اصلاح ارقام) برچسب: برگردانده‌شده |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: برگردانده‌شده |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
کشاورزی به معنایِ کشت‌کاری، برزگری (دهخدا، ۱۱/۱۶۱۷۶) و زراعت و فلاحت (معین، ۳/۲۹۷۹) است و نیز به مجموعه فنون و عملیاتی که برای تولید محصول از گیاهان زراعی و باغی به کار گرفته می‌شود، کشاورزی گویند (انوری، ۶/۵۸۲۲) | کشاورزی به معنایِ کشت‌کاری، برزگری<ref>(دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۱/۱۶۱۷۶)</ref> و زراعت و فلاحت<ref>(معین، فرهنگ فارسی، ۳/۲۹۷۹)</ref> است و نیز به مجموعه فنون و عملیاتی که برای تولید محصول از گیاهان زراعی و باغی به کار گرفته می‌شود، کشاورزی گویند.<ref>(انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۶/۵۸۲۲)</ref> کشاورزی به معنای اخص انجام عملیات زراعی بر روی زمین و به معنای وسیع کلمه شامل علم تولیدِ محصول و پرورش دام با استفاده از منابع طبیعی زمین می‌شود.<ref>(مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۲/۲۲۲۲)</ref> | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
ساکنان فلات ایران از نخستین زمان شکل‌گیری جامعه انسانی با زراعت و کشاورزی، باغداری و امور مربوط به آن آشنایی داشتند و به اهمیت آن واقف بودند (هوشمند، ۱۳) | ساکنان فلات ایران از نخستین زمان شکل‌گیری جامعه انسانی با زراعت و کشاورزی، باغداری و امور مربوط به آن آشنایی داشتند و به اهمیت آن واقف بودند.<ref>(هوشمند، جایگاه کشاورزان در تاریخ ایران، ۱۳)</ref> ایرانیان باستان بر اساس کتاب‌های مذهبی زرتشتی یکی از طبقات چهارگانه را که وظیفه‌شان کشت زمین و تأمین رونق و ثروت شاه بود، کشاورز می‌نامیدند.<ref>(بهار، پژوهشی در اساطیر ایران، ۷۴)</ref> در ادوار مختلف تاریخ ایران به طور کلی بیش از نیمی (حدود دو سوم) از ساکنان ایران را روستاییان تشکیل می‌دادند که از طریق کشت و دامپروری روزگار می‌گذراندند.<ref>(شعبانی، مبانی تاریخ اجتماعی ایران، ۴۷)</ref> | ||
:{{ببینید|روستاییان}} | |||
در دوران ساسانی همانند دوران پیش، تعداد زیادی از مردم مشغول کشاورزی بودند؛ اما پس از آن، به دلیل نبود حکومت مرکزی و بی‌توجهی به کشاورزان و بستن مالیات‌های سنگین و نیز مهاجرت بسیاری از کشاورزان، کشاورزی دچار افت شد.<ref>(زرین‌کوب، تاریخ مردم ایران، از پایان ساسانیان تا پایان آل بویه، ۲/۳۶ و ۵۲)</ref> در زمان غزنویان (۳۵۱ ـ ۵۸۲ق) به حفر قنات و اصلاح امور آبیاری و تقسیم آب از طریق کانال‌ها و مانند آن توجه بسیاری شد؛<ref>(هوشمند، جایگاه کشاورزان در تاریخ ایران، ۶۶ ـ ۶۷)</ref> ولی حاکمان سلجوقی (۴۲۹ ـ ۵۹۰ق) با وضع قوانین نادرست، بیگاری‌کشیدن از کشاورزان برای حکومت یا مالکان زمین‌ها و وضع مالیات‌ها، کشاورزی را دچار ضعف بیشتری کردند.<ref>(ولادیمیرونا، تاریخ اسماعیلیان در ایران، ۱۷ و ۱۹)</ref> در دوران‌های بعدی با گسترش جامعه‌ای طبقاتی، اموری مانند نابسامانی اوضاع سیاسی ـ اقتصادی کشور، بی‌توجهی حاکمان به اوضاع زندگی و صنفی کشاورزان، مالیات‌های سنگین و وجود انحصار خرید و فروش محصولات کشاورزی که عامل پایین نگه‌داشتن قیمت محصولات کشاورزی بود و موجب آسیب‌رساندن به امنیت مالکیت دهقانان می‌شد، به مشکلات کشاورزان افزوده شد.<ref>(کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، ۳۴۶)</ref> | |||
یکی از مهم‌ترین اتفاقات معاصر برای کشاورزی ایران رخداد اجرای قانون اصلاحات ارضی در دوران محمدرضا پهلوی بود. این قانون که از منظر موافقان قرار بود ازدیاد تولید و بهبود اوضاع کشاورزان را در پی داشته باشد، نتیجه عکس داد و کشاورزی ایران را بیش از پیش به انحطاط کشاند.<ref>(رستمی، پهلوی‌ها، ۳/۳۳ ـ ۳۴)</ref> | |||
:{{ببینید|اصلاحات ارضی}} | |||
یکی از مهم‌ترین اتفاقات معاصر برای کشاورزی ایران رخداد اجرای قانون اصلاحات ارضی در دوران محمدرضا پهلوی بود. این قانون که از منظر موافقان قرار بود ازدیاد تولید و بهبود اوضاع کشاورزان را در پی داشته باشد، نتیجه عکس داد و کشاورزی ایران را بیش از پیش به انحطاط کشاند (رستمی، ۳/۳۳ ـ ۳۴) | |||
==اهمیت کشاورزی== | ==اهمیت کشاورزی== | ||
آیین زرتشت در آموزه‌های خود مردم را به کار و کوشش و فعالیت‌های گوناگون کشاورزی که به نوعی وظیفه دینی هم محسوب می‌شده دعوت کرده و در بخش‌های مختلف اوستا از آن حمایت کرده است (دورانت، ۴/۱۷۲) | آیین زرتشت در آموزه‌های خود مردم را به کار و کوشش و فعالیت‌های گوناگون کشاورزی که به نوعی وظیفه دینی هم محسوب می‌شده دعوت کرده و در بخش‌های مختلف اوستا از آن حمایت کرده است.<ref>(دورانت، تاریخ تمدن، عصر ایمان، ۴/۱۷۲)</ref> دین یهود نیز توجه خود به زمین و محصولات آن را با برگزاری آیین‌هایی خاص نشان داده است. اجرای حکم سَبَّت ازجمله این موارد است (کشت شش‌‌ساله متوالی بر روی زمین و دادن استراحتی یک‌ساله به خاک کشاورزی).<ref>(کتاب مقدس، لاویان، ب۲۰، ۲۲ ـ ۲۵)</ref> حضرت عیسی(ع) نیز برای ارشاد پیروان خود بارها از مثال کشت دانه در زمین استفاده کرده است.<ref>(کتاب مقدس، متی، ب۱۳، ۲۴ ـ ۳۰)</ref> | ||
قرآن کریم انسان‌ها را نشئت‌گرفته از زمین و مأمور به آبادکردن آن معرفی می‌کند (هود، ۶۱) تا معاش و روزی خود را از آن به دست آورند (انعام، ۳۸) | قرآن کریم انسان‌ها را نشئت‌گرفته از زمین و مأمور به آبادکردن آن معرفی می‌کند<ref>(هود، ۶۱)</ref> تا معاش و روزی خود را از آن به دست آورند.<ref>(انعام، ۳۸)</ref> با توجه به روایات، فرزندان حضرت آدم(ع) به کشاورزی و دامداری اشتغال داشته‌اند.<ref>(بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۲/۲۷۲)</ref> اشتغال پیامبران(ع) به زراعت و دامداری<ref>(مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۱۰۰/۶۵)</ref> و تأکید بر حلال‌بودن این کسب،<ref>(مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۱۰۰/۶۸)</ref> نشانگر اهمیت کشاورزی است. پیامبر اکرم(ص) پیروان خود را به کشت دانه و نهال و زراعت توصیه می‌کرد و کشاورزان را گنج‌های خداوند در روی زمین می‌خواند که در قیامت از بهترین جایگاه نزد خداوند برخوردارند.<ref>(حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۹/۳۴ ـ ۳۵)</ref> به فرموده آن حضرت، خداوند برکت و روزی انسان‌ها را در کشاورزی و دامداری قرار داده است.<ref>(متقی هندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ۴/۳۲)</ref> | ||
امامان معصوم(ع) خود عملاً مشغول به کشاورزی بودند و سختی‌های آن را تحمل می‌کردند (کلینی، ۵/۲۶۰) | امامان معصوم(ع) خود عملاً مشغول به کشاورزی بودند و سختی‌های آن را تحمل می‌کردند.<ref>(کلینی، الکافی، ۵/۲۶۰)</ref> امام‌علی(ع) حتی در دوران حکومت پس از فراغت از جهاد و اموری که به مردم مربوط می‌شد، به زراعت می‌پرداخت.<ref>(نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۱۳/۲۵)</ref> ایشان در عهدنامه خود به مالک اشتر می‌گوید باید در آبادی زمین بیش از جمع‌آوری خراج (مالیات) کوشا باشد؛ زیرا خراج جز با آبادانی به دست نمی‌آید.<ref>(نهج البلاغه، ن۵۳، ۴۶۳ ـ ۴۶۴)</ref> امام‌خمینی نیز معتقد بود خدمت به امور کشاورزی و کشاورزان خدمت به اسلام است.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۷/۱۶۵)</ref> ایشان کشاورزی را عامل نجات کشور از وابستگی معرفی می‌کرد<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۴۳۳)</ref> و از این‌رو آن را در رأس امور می‌دانست.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۷/۱۳۰)</ref> | ||
==نقش کشاورزی در استقلال اقتصادی== | ==نقش کشاورزی در استقلال اقتصادی== | ||
در تاریخِ توسعه اقتصادی، کشاورزی منبع انباشت سرمایه و نیز عرضه‌کننده نیروی کار ارزان برای صنعتی‌شدن بخشِ شهری محسوب می‌شود (کاتوزیان، ۳۴۴) | در تاریخِ توسعه اقتصادی، کشاورزی منبع انباشت سرمایه و نیز عرضه‌کننده نیروی کار ارزان برای صنعتی‌شدن بخشِ شهری محسوب می‌شود.<ref>(کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، ۳۴۴)</ref> گروهی معتقدند امریکا هسته سیاست خارجی خود را بر مبنای وابسته‌سازی کشورهای تابع به مواد غذایی قرار داده است. ایران پیش از انقلاب نیز یکی از کشورهایی بود که در زمینه تولید مواد غذایی و کشاورزی توان تولید داخلی خود را از دست داده بود و به مقدار زیادی از لحاظ مواد غذایی وابسته به کشورهای دیگر خصوصا امریکا بود.<ref>(سلیمان دارابی، انقلاب اسلامی برای ایران چه کرد؟ (۵)، ۱۷۶ ـ ۱۸۴)</ref> | ||
امام‌خمینی کشاورزی را یکی از عوامل رسیدن به اقتصاد سالم (۶/۳۷۷) و اقتصاد و استقلال ایران را وابسته به کشاورزی (۸/۲۸۶؛ ۱۰/۳ و ۱۴/۳۲۸) می‌دانست و کشاورزی را عامل خودکفایی معرفی می‌کرد (۱۰/۳۳۳). ایشان باور داشت رونق کشاورزی و تحول در اقتصاد، موجب می‌شود دیگر کشورها نتوانند از لحاظ سیاسی ایران را تحت فشار قرار | امام‌خمینی کشاورزی را یکی از عوامل رسیدن به اقتصاد سالم<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۳۷۷)</ref> و اقتصاد و استقلال ایران را وابسته به کشاورزی<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۲۸۶؛ ۱۰/۳ و ۱۴/۳۲۸)</ref> می‌دانست و کشاورزی را عامل خودکفایی معرفی می‌کرد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۳۳۳)</ref>. ایشان باور داشت رونق کشاورزی و تحول در اقتصاد، موجب می‌شود دیگر کشورها نتوانند از لحاظ سیاسی ایران را تحت فشار قرار دهند؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۳۶۶)</ref> بر همین اساس کشاورزان را به کشت محصولاتی از قبیل گندم، جو، برنج که مورد نیاز مردم است، سفارش می‌کرد تا بر اثر توطئه بیگانگان، مردم با قحطی مصنوعی روبه‌رو نشوند و کشور به خودکفایی در محصولات کشاورزی برسد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۳۳۱ ـ ۳۳۲، ۴۷۸ و ۶/۳۷۷، ۳۹۴ ـ ۳۹۵)</ref> امام‌خمینی با تأکید بر ضعف صنعتی ایران پیشنهاد می‌کرد کشاورزان از زمین‌های مناسب برای کشت استفاده کنند<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۳۳۶ و ۲۱/۱۵۸)</ref> و با دستیابی به کشاورزی مستقل و قدرتمند زنجیرهای وابستگی را از میان بردارند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۲۳۶ و ۲۴۰)</ref> از نگاه ایشان رسیدن به صادرات محصولات کشاورزی و مشارکت همگانی مردم در این جهت برای کسب استقلال اقتصادی کشور بسیار بااهمیت بود.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۴۳۵، ۴۴۳؛ ۱۱/۲۲۲، ۴۲۴ و ۱۴/۱۱۵)</ref> | ||
==جایگاه کشاورزان== | ==جایگاه کشاورزان== | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۱: | ||
==کشاورزی در دوران پهلوی== | ==کشاورزی در دوران پهلوی== | ||
با روی‌کارآمدن رضاشاه پهلوی و ایجاد دولتی متمرکز، خودکامگی اشراف محلی رو به ضعف نهاد؛ اما نظام ارباب و رعیتی به شکلی دیگر بر کشور حاکم شد؛ بدین صورت که پهلوی بخش عمده‌ای از بازرگانان و ثروتمندان، عده‌ای از مأموران نظامی و دولتی و صاحب‌نفوذان دولتی را تشویق به خرید زمین‌های حاصلخیز کرد (قانعی، ۱۸۹ ـ ۱۹۱). طی سال‌های ۱۳۰۷ ـ ۱۳۰۹ش/ ۱۹۲۸ ـ ۱۹۳۰م کشاورزی در ایران شیب نزولی را طی می‌کرد. در این سال‌ها انواع قانون‌های دولتی به نفع مالکان به تصویب رسید و بیش از هشتاد درصد از زمین‌های بارور در اختیار شاه و مالکان خصوصی و خان‌ها درآمد، تقسیم محصول میان مالک و دهقان در این دوران به‌صورت ناعادلانه شکل می‌گرفت و چهار سهم از پنج سهم برای مالکان در نظر گرفته می‌شد. در آن سال‌ها عموماً دهقانان در حالت نیمه‌گرسنگی و فقر زندگی می‌کردند (گرانتوسکی، ۴۵۸ ـ ۴۵۹). | با روی‌کارآمدن رضاشاه پهلوی و ایجاد دولتی متمرکز، خودکامگی اشراف محلی رو به ضعف نهاد؛ اما نظام ارباب و رعیتی به شکلی دیگر بر کشور حاکم شد؛ بدین صورت که پهلوی بخش عمده‌ای از بازرگانان و ثروتمندان، عده‌ای از مأموران نظامی و دولتی و صاحب‌نفوذان دولتی را تشویق به خرید زمین‌های حاصلخیز کرد (قانعی، ۱۸۹ ـ ۱۹۱). طی سال‌های ۱۳۰۷ ـ ۱۳۰۹ش/ ۱۹۲۸ ـ ۱۹۳۰م کشاورزی در ایران شیب نزولی را طی می‌کرد. در این سال‌ها انواع قانون‌های دولتی به نفع مالکان به تصویب رسید و بیش از هشتاد درصد از زمین‌های بارور در اختیار شاه و مالکان خصوصی و خان‌ها درآمد، تقسیم محصول میان مالک و دهقان در این دوران به‌صورت ناعادلانه شکل می‌گرفت و چهار سهم از پنج سهم برای مالکان در نظر گرفته می‌شد. در آن سال‌ها عموماً دهقانان در حالت نیمه‌گرسنگی و فقر زندگی می‌کردند (گرانتوسکی، ۴۵۸ ـ ۴۵۹). | ||
روی‌کارآمدن محمدرضا پهلوی هم‌زمان با رواج انقلاب‌های کمونیستی در جهان، به‌ویژه کشورهای تحت استعمار غرب بود. امریکاییان برای جلوگیری از گسترش آنها در کشورهای وابسته، تنها راه نجات را دادن رفاه نسبی به اقشار کم‌درآمد می‌دانستند (سلیمان دارابی، ۱۷۶ ـ ۱۷۹). جامعه ایران در این دوران نیازمند اصلاحات بود؛ اما این اصلاحات پس از چندی (۱۳۴۱) به شکل انقلابی ساختگی ـ دولتی تغییر چهره داد و علی امینی، نخست‌وزیر، برای نخستین بار آن را «اصلاحات ارضی» یا «انقلاب سفید» (۱۳۴۱) نامید (رستمی، ۳/۳۲) (← مقاله‌های اصلاحات ارضی؛ انقلاب سفید). | روی‌کارآمدن محمدرضا پهلوی هم‌زمان با رواج انقلاب‌های کمونیستی در جهان، به‌ویژه کشورهای تحت استعمار غرب بود. امریکاییان برای جلوگیری از گسترش آنها در کشورهای وابسته، تنها راه نجات را دادن رفاه نسبی به اقشار کم‌درآمد می‌دانستند (سلیمان دارابی، انقلاب اسلامی برای ایران چه کرد؟ (۵)، ۱۷۶ ـ ۱۷۹). جامعه ایران در این دوران نیازمند اصلاحات بود؛ اما این اصلاحات پس از چندی (۱۳۴۱) به شکل انقلابی ساختگی ـ دولتی تغییر چهره داد و علی امینی، نخست‌وزیر، برای نخستین بار آن را «اصلاحات ارضی» یا «انقلاب سفید» (۱۳۴۱) نامید (رستمی، پهلوی‌ها، ۳/۳۲) (← مقاله‌های اصلاحات ارضی؛ انقلاب سفید). | ||
امام‌خمینی این طرح‌ها را بهانه‌ای برای ایجاد سرگرمی کشاورزان می‌دانست (۱/۱۹۱) و معتقد بود انقلاب سفیدِ پهلوی عامل فرورفتن مردم در فقر و سلب قدرت کشاورزی از دهقانان شده و وضعیت معیشتی آنان را بدتر از زمان پیش از اصلاحات کرده است (۳/۷۳). ایشان اصلاحات فرمایشی را عامل بیکاری، فلج‌کردن ملت (۳/۷۴) و تحمیل اقتصاد تک‌محصولی به ملت (۴/۵۰۶) می‌دانست و معتقد بود محمدرضا پهلوی به این وسیله عامل نابودی زراعت ایران شده و کشور را به بازاری برای فروش کالاهای امریکایی تبدیل کرده است (۳/۲۵۵). | امام‌خمینی این طرح‌ها را بهانه‌ای برای ایجاد سرگرمی کشاورزان می‌دانست (۱/۱۹۱) و معتقد بود انقلاب سفیدِ پهلوی عامل فرورفتن مردم در فقر و سلب قدرت کشاورزی از دهقانان شده و وضعیت معیشتی آنان را بدتر از زمان پیش از اصلاحات کرده است (۳/۷۳). ایشان اصلاحات فرمایشی را عامل بیکاری، فلج‌کردن ملت (۳/۷۴) و تحمیل اقتصاد تک‌محصولی به ملت (۴/۵۰۶) می‌دانست و معتقد بود محمدرضا پهلوی به این وسیله عامل نابودی زراعت ایران شده و کشور را به بازاری برای فروش کالاهای امریکایی تبدیل کرده است (۳/۲۵۵). | ||
برنامه‌های اصلاحی در اجرا، چندان پایبندِ اهداف اولیه طراحان اقتصادی نماند (کدی، ۲۴۳) و باعث هجوم سرمایه و کالاهای خارجی به روستاهای ایران، افزایش وابستگی، تشدید فضای دوقطبی ارباب ـ رعیتی (قلی‌پور، ۱۲۴) و کاهش سهم کشاورزی در تولید ناخالص ملی (کاتوزیان، ۳۵۴) گردید و در نهایت موجب تضعیف بخش کشاورزی به نسبت دیگر بخش‌های صنعت، فقر کشاورزان و وابستگی در محصولات غذایی و مهاجرت روستاییان به شهر‌ها شد (اشرف، ۱۲۴). وابستگی کشور در امر کشاورزی در سال‌های پس از اصلاحات ارضی به حدی بود که کشور در سال ۱۳۵۶ تنها برای ۳۳ روز قدرت تأمین محصولات کشاورزی خود را داشت (جمعی از مؤلفین، ۲۲۶). | برنامه‌های اصلاحی در اجرا، چندان پایبندِ اهداف اولیه طراحان اقتصادی نماند (کدی، ۲۴۳) و باعث هجوم سرمایه و کالاهای خارجی به روستاهای ایران، افزایش وابستگی، تشدید فضای دوقطبی ارباب ـ رعیتی (قلی‌پور، ۱۲۴) و کاهش سهم کشاورزی در تولید ناخالص ملی (کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، ۳۵۴) گردید و در نهایت موجب تضعیف بخش کشاورزی به نسبت دیگر بخش‌های صنعت، فقر کشاورزان و وابستگی در محصولات غذایی و مهاجرت روستاییان به شهر‌ها شد (اشرف، ۱۲۴). وابستگی کشور در امر کشاورزی در سال‌های پس از اصلاحات ارضی به حدی بود که کشور در سال ۱۳۵۶ تنها برای ۳۳ روز قدرت تأمین محصولات کشاورزی خود را داشت (جمعی از مؤلفین، ۲۲۶). | ||
امام‌خمینی وضع ایران را پس از انقلاب سفید تأسف‌بار می‌خواند و واردکردن اقلامی نظیر گندم، جو و حتی تخم مرغ را برای کشوری که از طریق کشاورزی در گوشه‌هایی از آن می‌توانست برای همه مردم آذوقه تهیه کند، نگران‌کننده می‌خواند (۳/۳۰۵). ایشان خاطرنشان کرده است که در سال‌های پس از اصلاحات، ۹۳درصد از مواد غذایی وارد کشور شد (۳/۳۶۸) و هدف اصلی اصلاحات ایجاد بازار برای کشورهای خارجی بود (۳/۳۶۹). ایشان باور داشت امریکایی‌ها با این طرح، ملت ایران را جیره‌خوار خود کردند و باعث شدند کشاورزان با ازدست‌دادن زراعت خود به زاغه‌نشینان اطراف تهران تبدیل شوند که بدون داشتن کار و امکانِ یک زندگی معمولی در چادرها و بیغوله‌ها ساکن بودند (۴/۲۳). | امام‌خمینی وضع ایران را پس از انقلاب سفید تأسف‌بار می‌خواند و واردکردن اقلامی نظیر گندم، جو و حتی تخم مرغ را برای کشوری که از طریق کشاورزی در گوشه‌هایی از آن می‌توانست برای همه مردم آذوقه تهیه کند، نگران‌کننده می‌خواند (۳/۳۰۵). ایشان خاطرنشان کرده است که در سال‌های پس از اصلاحات، ۹۳درصد از مواد غذایی وارد کشور شد (۳/۳۶۸) و هدف اصلی اصلاحات ایجاد بازار برای کشورهای خارجی بود (۳/۳۶۹). ایشان باور داشت امریکایی‌ها با این طرح، ملت ایران را جیره‌خوار خود کردند و باعث شدند کشاورزان با ازدست‌دادن زراعت خود به زاغه‌نشینان اطراف تهران تبدیل شوند که بدون داشتن کار و امکانِ یک زندگی معمولی در چادرها و بیغوله‌ها ساکن بودند (۴/۲۳). | ||