محسن رضایی: تفاوت میان نسخه‌ها

محسن (سبزوار) رضایی میرقائد در دهم شهریور سال ۱۳۳۳ در خانواده‌ای عشایری در روستای بنه‌وار از توابع شهر لالی مسجدسلیمان، در استان خوزستان به دنیا آمد.<ref>رضایی، آشنای غریب، ۱۳؛ رضایی، راه، ۱/۳۸؛ محبوب، رجال سیاسی شوراها، ۱/۲۷۶.</ref> پدرش نجف رضایی میرقائد چوپان بود و مادرش بی‌بی‌زنان سراج‌الدین نام داشت.<ref>رضایی، آشنای غریب، ۱۴ و ۱۶.</ref> وی تنها یک برادر داشت و از هشت‌سالگی وارد مدرسه‌ای در مسجدسلیمان شد<ref>رضایی، سیاست‌مداران جوان، ۲۰۳.</ref> و در دوره دبیرستان، با مسائل سیاسی روز و کتاب‌های [[مهدی بازرگان]]، [[علی شریعتی]] و [[مرتضی مطهری]] آشنا شد و در کلاس‌های قرآنی و فرهنگی [[مسجد]] شرکت کرد. در این دوره او و دوستانش کتابخانه کوچکی نیز در مسجد برپا کردند.<ref>رضایی، سیاست‌مداران جوان، ۲۰۵.</ref>

شرکت در جلسات مذهبی [[اهواز]] مانند انجمن دانشوران که در کنار مباحث معرفتی به موضوعات اجتماعی نیز می‌پرداخت، به‌تدریج ذهن رضایی را وارد فضای سیاسی کرد؛ به این ترتیب از سال ۱۳۵۰ به بعد، فعالیت‌های مذهبی به فعالیت‌های سیاسی و عضویت در گروهی مسلحانه تبدیل شد.<ref>رضایی، راه، ۱/۸۱–۸۲؛ رضایی، سیاست‌مداران جوان، ۲۰۵–۲۰۶.</ref> این گروه که مدتی بعد، با اتحاد شاخه‌های دیگر، گروه «منصورون» نام گرفت و پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، یکی از شاخه‌های هفت‌گانه [[سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی|سازمان مجاهدین]] بود، بیشتر جنبه سیاسی، عقیدتی و چریکی داشت.<ref>سعیدی، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی از تأسیس تا انحلال (۱۳۵۸–۱۳۶۵)، ۱۹–۲۳.</ref>{{ببینید|سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی}}

سابقه آشنایی رضایی با [[امام‌خمینی]]، از سال ۱۳۴۸ بود و به اعتقاد او مصونیت او از انحرافات احتمالی در مسیر مبارزه، تنها تحت تأثیر شخصیت و نفوذ امام‌خمینی بوده است.<ref>رضایی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۱۳۳–۱۳۴.</ref> در آستانه پیروزی انقلاب و ورود امام‌خمینی به کشور، جمعیت منصورون به عنوان گروه چریکی طرفدار امام‌خمینی و [[روحانیت]]، به همراه گروه‌های دیگر ازجمله توحیدی صف و موحدین، وظیفه [[حفاظت از امام‌خمینی|حفاظت از جان امام‌خمینی]] را بر عهده گرفتند<ref>قاسملو و آقاجان‌پور، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام‌خمینی، ۶۹ و ۷۵.</ref> و نخستین دیدار حضوری رضایی با ایشان، هفدهم بهمن ۱۳۵۷ در [[مدرسه رفاه و مدرسه علوی|مدرسه رفاه]] بود.<ref>رضایی، آشنای غریب، ۵۷.</ref>

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رضایی نخست با کمک محمد بروجردی، به تشکیل سازمان مجاهدین انقلاب همت گماشت. به‌دلیل تجربه‌های تاریخی، این سازمان نخست به شکل نیمه‌مخفی و نیمه‌علنی آغاز به کار کرد تا اگر انقلاب با خطری چون کودتای ۲۸ مرداد روبه‌رو شد، تمام سرمایه خود را از دست ندهد.<ref>محبوب، رجال سیاسی شوراها، ۱/۲۷۹؛ سعیدی، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی از تأسیس تا انحلال (۱۳۵۸–۱۳۶۵)، ۸۲.</ref> آمادگی اعضای این سازمان در مسائل نظامی، موجب شد نقش مؤثری در تشکیل [[کمیته انقلاب اسلامی|کمیته‌ها]] و [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] ایفا کنند و رضایی نماینده این سازمان در سپاه بود. او در سال ۱۳۵۸ وارد سپاه پاسداران شده بود و چند ماه پس از شکل‌گیری سپاه، مسئول اداره اطلاعات سپاه شد.<ref>سعیدی، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی از تأسیس تا انحلال (۱۳۵۸–۱۳۶۵)، ۸۹؛ محبوب، رجال سیاسی شوراها، ۱/۲۷۹؛ رضایی، آشنای غریب، ۲۵ و ۷۳.</ref> فضای سیاسی ایران در سال ۱۳۶۰ و برخی انتقادهای درون‌گروهی موجب شد رضایی در شهریور۱۳۶۰ از عضویت در [[سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی|سازمان مجاهدین انقلاب]] استعفا کند.<ref>سعیدی، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی از تأسیس تا انحلال (۱۳۵۸–۱۳۶۵)، ۱۳۷–۱۴۰ و ۲۹۴.</ref>

 

 

 

از سوی دیگر، در ۲۴ فروردین ۱۳۶۵، [[اکبر هاشمی رفسنجانی]]، فرمانده جنگ، رضایی را به جانشینی فرمانده و [[علی صیاد شیرازی]]، فرمانده نیروی زمینی ارتش را به معاونت وی برگزید.<ref>هاشمی رفسنجانی، اوج دفاع، ۵۹.</ref> به‌طور کلی راهبرد جنگ، از سال دوم و حضور رضایی، تفاوت اساسی با سال اول داشت. طرح‌های عملیاتی که در این سال با همکاری رضایی و صیاد شیرازی به تصویب می‌رسید نسبت به طرح‌های سال اول بی‌عیب و نقص بود و [[دشمن]] را در برابر راهکارهای جدید رزم، غافلگیر می‌کرد.<ref>رشید، مقدمه کتاب جنگ به روایت فرمانده، ۱۵–۱۶.</ref> گفته شده در سال دوم، فرمانده سپاه، با ایجاد سازمان رزمی یکپارچه، راهبرد نظامی مشخص و دقیقی را تعقیب می‌کرد. حضور دایم و مؤثر فرماندهی کل سپاه قبل و هنگام نبرد نیز، بسیار راهگشا بود.<ref>رشید، مقدمه کتاب جنگ به روایت فرمانده، ۱۶.</ref> وی حضوری دایمی در جبهه‌های جنگ داشت؛ جلسات نظامی را با استدلال و منطق نظامی قوی اداره می‌کرد و معمولاً طرح‌هایی تازه و ابتکاری داشت که گاه تشخیص‌های او بر اطلاعاتی‌ترین فرماندهان نیز غلبه می‌کرد.<ref>رشید، مقدمه کتاب جنگ به روایت فرمانده، ۱۷.</ref> به‌ویژه یکی از طرح‌های مهمی که در سرنوشت جنگ، تأثیر به‌سزایی داشت و مایه قدرت [[جمهوری اسلامی ایران]] شد، طرح [[آزادسازی خرمشهر]] و تغییر تاکتیکی طرح در مرحله نهایی عملیات بود که رضایی و صیاد شیرازی با همفکری هم ارائه کردند و موجب پیروزی عملیات شد.<ref>صیاد شیرازی، ناگفته‌های جنگ (خاطرات علی صیاد شیرازی)، ۳۰۰–۳۰۹.</ref> همراهی این دو فرمانده، نقش قابل توجهی در هماهنگی [[ارتش جمهوری اسلامی ایران|ارتش]] و [[سپاه]] و پیشبرد اهداف جنگ در مراحل مختلف داشت.<ref>صیاد شیرازی، ناگفته‌های جنگ (خاطرات علی صیاد شیرازی)، ۲۱۵ و ۳۰۱.</ref>{{ببینید|علی صیاد شیرازی|آزادسازی خرمشهر}}

رضایی در دوره تصدی فرماندهی کل سپاه، سازمان رزم سپاه را طرح‌ریزی کرد و با تجهیز سه نیروی زمینی، دریایی و هوایی، سپاه را در قالب پنج نیرو سازماندهی کرد.<ref>رضایی، جنگ به روایت، ۲۱.</ref> او در اردیبهشت ۱۳۶۶، به‌دلیل آنچه مشکلات اداره سپاه و عدم هماهنگی با ارتش ذکر کرد، از سمت فرماندهی سپاه استعفا کرد؛ اما [[امام‌خمینی]] استعفای وی را نپذیرفت.<ref>هاشمی رفسنجانی، دفاع و سیاست، ۹۰.</ref> ایشان در ۲۷ اسفند ۱۳۶۶ در نامه‌ای خطاب به رضایی، با قدردانی از دلاوری‌های [[رزمندگان]]، جوانان غیرتمند را به رفتن به سوی جبهه‌های جنگ و مجال‌ندادن به دشمن برای تجدید سازمان تشویق کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۰/۵۰۱–۵۰۲.</ref>

رضایی امام‌خمینی را شخصیتی استثنایی می‌دانست که ملت [[ایران]] برای تحول و رشد خود، سخت به آن نیازمند بود. وی خاطرنشان کرده که مردم بیش از نیاز به فناوری و [[تولید و صنعت|صنعت]]، به بیداری روح و همت والا نیاز داشتند و این همه تنها از امام‌خمینی که هدیه‌ای از جانب [[خداوند]] و الگویی بی‌بدیل برای نجات مردم زجرکشیده ایران بود، انتظار می‌رفت.<ref>رضایی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۱۳۳.</ref> وی که همه وجود و شخصیت خود را مدیون و متأثر از امام‌خمینی دانسته، معتقد است به دلیل روح باز، حسن نظر و توجه ایشان به رزمندگان، ارتباطی عمیق میان آنان برقرار بود و تمام تلاش [[سپاه پاسداران]] و شخص او، به دست آوردن رضایت امام‌خمینی بود.<ref>رضایی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۱۳۳–۱۳۴.</ref> به باور وی امام‌خمینی ضمن حفظ و تقویت فضای معنوی در نیروهای نظامی سپاه، رعایت سلسله‌مراتب و فرمانبری را نیز از نظر دور نمی‌داشت<ref>رضایی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۱۳۴.</ref> و از آغاز جنگ با روحیه‌ای قوی و با اشراف کامل، به پیگیری مسائل جنگ می‌پرداخت و در جلسات شرکت فعال می‌داشت؛ با این حال، جز در موارد استثنایی، تصمیم‌گیری نهایی را به فرماندهان نظامی وامی‌گذاشت. در واقع ایشان تنها از نظر راهبردی به مسائل جنگ وارد می‌شد و مباحث تاکتیکی آن را به متخصصان وامی‌نهاد؛<ref>رضایی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۱۳۴–۱۳۵ و ۱۳۷.</ref> چنان‌که خونسردی و [[توکل]] ایشان در شرایط بحرانی [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ تحمیلی]]، مایه تقویت روحی نظامیان و فرماندهان بود.<ref>رضایی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۱۳۸–۱۳۹.</ref> آخرین دیدار رضایی با امام‌خمینی، حدود سه ماه پیش از درگذشت ایشان بود. وی در خاطرات خود از این دیدار، امام‌خمینی را آرام و فارغ از همه دردسرها و مشغله‌های نظامی و سیاسی شمرده که تنها در مؤمنان خاص دیده می‌شود.<ref>رضایی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۱۴۶.</ref>

رضایی افزون بر فعالیت‌های نظامی و سیاسی تألیفاتی هم دارد، ازجمله آیین فتح، به‌دنبال خورشید، پاسخ به چند پرسش دربارهٔ جنگ ایران و عراق، تشکیل سپاه بدر، حقوق متهم در نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران، رویارویی سوم و جهاد اقتصادی، جنگ به روایت فرمانده محسن رضایی و آشنای غریب (خاطرات).<ref>رضایی، پایگاه اطلاع‌رسانی.</ref> او همچنین در دوره فرماندهی خود بر سپاه، اقدام با تأسیس دو دانشگاه امام‌حسین(ع) و بقیةالله(ع) کرد.<ref>رضایی، جنگ به روایت، ۲۱.</ref> وی پس از [[ارتحال امام‌خمینی|رحلت امام‌خمینی]] و جداشدن از فعالیت نظامی در سپاه، از سوی رهبری نظام سال‌ها دبیر [[مجمع تشخیص مصلحت نظام]] بوده است.