تعین ثانی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۶ ژوئن ۲۰۲۵، ساعت ۲۳:۳۹

تعین ثانی، همان نسبت علمی تفصیلی حق‌تعالی است.

اهمیت و جایگاه تعین ثانی

تعین ثانی در اصطلاح عرفانی به معنای علم ذات به ذات از حیث الوهیت و تفاصیل اسمایی است.^[۱] عرفای اسلامی در بیان چینش نظام هستی پس از مقام ذات و تعین اول به تعین ثانی توجه ویژه‌ای داشته‌اند و برای ترسیم منشأ پیدایش کثرت خلقی از خدای واحد به بحث علم الهی در موطن تعین ثانی پرداخته‌اند.^[۲] تعین ثانی در بستر نفس رحمانی ظهور و بروز دارد و همه اسما و حقایق، در آن به نحو تمایز نسبی موجود می‌باشد؛ ازاین‌رو تعین ثانی نسب علمی تحصیلی حق‌تعالی است (جامی، اشعة اللمعات، ص۳۴-۳۵؛ نقد النصوص، ص۳۰ و ۳۸). امام‌خمینی نیز به بحث تعین ثانی توجه داشته و آن را نسبت علمی تفصیلی می‌داند و نام‌های مختلفی برای آن بر می‌شمارد.^[۳]

حقیقت تعین ثانی

به اعتقاد امام‌خمینی پس از تعین اول در حضرت علمیه، تعین ثانی جای دارد. در این مقام هر یک از اسما و صفات الهی با یگدیگر تمایز نسبی دارند و خداوند به این کثرات علم دارد، پس نخستین تکثری که در دار هستی به وقوع می‌پیوندد، کثرت اسمایی و صفاتی در تعین ثانی است. امام‌خمینی از مقام تعیین ثانی به مقام جمع الجمع، جمع اسماء، اسم اعظم، اسم جامع الله، مقام تجلی به جمع و تفریق و مقام ظهور و بطون تعبیر می‌کند. به اعتقاد ایشان از آن جهت که اعیان ثابته و مظاهر آن در این مقام به تعین و کمال می‌رسند، به این مقام، مرتبه ربوبیت گویند. مرتبه ربوبی همان تجلی به مقام الوهیت است که به سبب آن تمام اسما در ظل اعیان ثابته متعین می‌شوند؛ اما هنگامی که ظهور اسما و صفات در آینه اعمال خارج از صقع ربوبی لحاظ شود، این مقام را مقام اطلاقی و الوهی گویند. به باور امام‌خمینی در ک مرتبه واحدیت و تعین ثانی برای عامه از اهل الله است.^[۴]

اسمای الهیه

در مقام تعین ثانی اسمای الهیه و اعیان ثابته دو عنصر اصلی و مهم هستند که در تحقق کثرات عالم و پدید آمدن موجودات خلقی، نقش مهمی دارند؛ چنان که می‌توان گفت مقام واحدیت با این دو محور اساسی، شاکله عرفان نظری را تشکیل می‌دهد؛ ازاین‌رو مراد از اسم در این موطن اسم لفظی نیست بلکه اسم عرفانی است (قونوی، رساله نصوص، ص۱۴۸؛ قیصری، شرح فصوص الحكم، ص۴۴؛ ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۳۲۷). امام‌خمینی معتقد است اسمای الهیه در مقام ذات ظهوری ندارند؛ امّا در تعیین ثانی همه اسما و کمالات خداوند و همه انحای تجلیات او ظهور و بروز دارند و بر همین اساس تمام اسم‌های الهی به نحو علمی ظهور کرده و از یکدیگر امتیاز می‌یابند؛ البته مراد از امتیاز، امتیاز نسبی است. به این معنا که امتیاز در متعلقات برقرار است؛ نه این که به طور استقلالی حتی در ذات حق هم بتوان آن را در نظر گرفت. این نظریه در برابر دیدگاه متکلمانی است که برای ذات حق‌تعالی، هفت صفت اصلی در نظر می‌گیرند که به شکل مستقل از حق‌تعالی، موجودند و حق‌تعالی به آنها علم دارد. در عرفان این اسم‌ها در مقام تعین ثانی صرفاً نمود علمی دارند و چون این تعین از تعینات حقی است در این مرحله آنها را اسمای الهیه می‌گویند.^[۵]

اسم جامع الله آنچه در رأس اسماء در مرحله تعیین ثانی قرار دارد و اولین و بزرگترین اسم‌های خداوند را تشکیل می‌دهد، اسم جامع الله است. جامعیت این اسم نسبت به دیگر اسماء از این جهت است که این اسم همه اسمای دیگر را به گونه مندمج و فشرده و انباشته در خود در موطن تعین ثانی دارد. ازاین‌رو اسم جامع الله از حیث تعین جامع اسما و صفات الهی است که همه را به نحو اندماج دارا می‌باشد. به اعتقاد امام‌خمینی اسما الهی در تعیین ثانی به صورت زنجیره‌ای طولی مرتب می‌باشند و پس از اسم جامع الله که کلی‌ترین اسم به شمار می‌آید، اسماء عام و شامل‌تر پدید می‌آیند و پس از آن نوبت به اسمایی می‌رسد که از احاطه و شمول کمتری برخوردارند.^[۶]

روابط اسماء الهی

گذشته از رابطه طولی اسماء که به احاطه و افاضه باز می‌گردد، میان اسمای الهی روابط متنوع و پیچیده‌ای برقرار است. اسمای الهی گاه با ترکیب شدن با اسمی دیگر، موجب پیدایش و ظهور مظاهری می‌شوند که دارای ویژگی‌هایی متفاوت با ویژگی‌های خاص مظاهر هر یک از این دو اسم، می‌باشند. به سبب همین تناکحات است که اسمای الهی، بی‌شمار و غیرمتناهی‌اند، اگر چه اصول اسما محدود و متناهی باشند. همچنین گاهی میان اسمای الهی تزاحم و اختلافاتی رخ می‌دهد که این تزاحم ناشی از اقتضائات اسمایی می‌باشد که سبب تقابل اسماء می‌گردد.^[۷]

پانویس

↑ جامی، نقد النصوص، ص۳۰؛ اشعة اللمعات؛ فرغانی، منتهى المدارک، ج۱، ص۵۶؛ عالمی، نقش حرکت حبّى، ص۴۰۱.
↑ فناری، مصباح الانس، ص۲۹۳؛ فرغانی منتهى المداراک، ص۵۲-۵۳؛ قونوی، رساله نصوص، ص۱۱۱؛ فضلی، هستی‌شناسی عرفانی، ص۷۶-۷۹.
↑ امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۱۸-۱۹؛ آداب الصلاة، ص۳۰۷؛ شرح چهل حدیث، ص۱۲۵ و ۶۲۴؛ سرّالصلاة، ص۹۰-۹۱.
↑ امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۱۸-۱۹؛ آداب الصلاة، ص۳۰۷؛ شرح چهل حدیث، ص۶۲۴-۶۲۵؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۰۷-۲۰۹.
↑ امام‌خمینی، شرح دعای سحر ۷۳؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۳۳؛ آداب الصلاة، ص۲۴۱-۲۴۲؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۱۰-۲۱۱.
↑ امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۱۷-۱۹؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۲۱-۲۲۲.
↑ امام‌خمینی، شرح دعای سحر، ص۹۱؛ مصباح الهدایه، ص۴۱؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۲۴-۲۲۵.

منابع

امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۴ش.
امام‌خمینی، سیدروح‌الله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۷۸ش.
امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۸ش.
امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۳ش.
امام‌خمینی، سیدروح‌الله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۶ش.
جامی، عبدالرحمان، أشعة اللمعات، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۹ش.
جامی، عبدالرحمان، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، مقدمه و تصحیح ویلیام چیتیک، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۰ش.
صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشرعروج، ۱۳۹۸ش.
عالمی، عبدالطیف، حرکت حبی و نقش آن در ظهور تعینات در مکتب ابن‌عربی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی، ۱۳۹۶ش.
فرغانی، سعیدالدین، منتهی المدارک، بیروت، دار الکتب، ۱۴۲۸ق.
فضلی، علی، هستی‌شناسی عرفانی، قم، نشر ادیان، ۱۳۹۰ش.
فناری، محمدبن‌حمزه، مصباح الانس، تهران ، انتشارات مولی، ۱۳۷۴ش.

نویسنده: باقر صاحبی

[1] جامی، نقد النصوص، ص۳۰؛ اشعة اللمعات؛ فرغانی، منتهى المدارک، ج۱، ص۵۶؛ عالمی، نقش حرکت حبّى، ص۴۰۱.

[2] فناری، مصباح الانس، ص۲۹۳؛ فرغانی منتهى المداراک، ص۵۲-۵۳؛ قونوی، رساله نصوص، ص۱۱۱؛ فضلی، هستی‌شناسی عرفانی، ص۷۶-۷۹.

[3] امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۱۸-۱۹؛ آداب الصلاة، ص۳۰۷؛ شرح چهل حدیث، ص۱۲۵ و ۶۲۴؛ سرّالصلاة، ص۹۰-۹۱.

[4] امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۱۸-۱۹؛ آداب الصلاة، ص۳۰۷؛ شرح چهل حدیث، ص۶۲۴-۶۲۵؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۰۷-۲۰۹.

[5] امام‌خمینی، شرح دعای سحر ۷۳؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۳۳؛ آداب الصلاة، ص۲۴۱-۲۴۲؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۱۰-۲۱۱.

[6] امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۱۷-۱۹؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۲۱-۲۲۲.

[7] امام‌خمینی، شرح دعای سحر، ص۹۱؛ مصباح الهدایه، ص۴۱؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۲۴-۲۲۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

@@ خط ۲: / خط ۲: @@
 ==اهمیت و جایگاه تعین ثانی==
-تعین ثانی در اصطلاح عرفانی به معنای علم ذات به ذات از حیث الوهیت و تفاصیل اسمایی است <ref>(جامی، نقد النصوص، ص۳۰؛ اشعة اللمعات؛ فرغانی، منتهى المدارک، ج۱، ص۵۶؛ عالمی، نقش حرکت حبّى، ص۴۰۱).</ref>
+تعین ثانی در اصطلاح عرفانی به معنای علم ذات به ذات از حیث الوهیت و تفاصیل اسمایی است.<ref>جامی، نقد النصوص، ص۳۰؛ اشعة اللمعات؛ فرغانی، منتهى المدارک، ج۱، ص۵۶؛ عالمی، نقش حرکت حبّى، ص۴۰۱.</ref>
-عرفای اسلامی در بیان چینش نظام هستی پس از مقام ذات و تعین اول به تعین ثانی توجه ویژه‌ای داشته‌اند و برای ترسیم منشأ پیدایش کثرت خلقی از خدای واحد به بحث علم الهی در موطن تعین ثانی پرداخته‌اند <ref>(فناری، مصباح الانس، ص۲۹۳؛ فرغانی منتهى المداراک، ص۵۲-۵۳؛ قونوی، رساله نصوص، ص۱۱۱؛ فضلی، هستی‌شناسی عرفانی، ص۷۶-۷۹).</ref> تعین ثانی در بستر نفس رحمانی ظهور و بروز دارد و همه اسما و حقایق، در آن به نحو تمایز نسبی موجود می‌باشد؛ ازاین‌رو تعین ثانی نسب علمی تحصیلی حق‌تعالی است (جامی، اشعة اللمعات، ص۳۴-۳۵؛ نقد النصوص، ص۳۰ و ۳۸).
+عرفای اسلامی در بیان چینش نظام هستی پس از مقام ذات و تعین اول به تعین ثانی توجه ویژه‌ای داشته‌اند و برای ترسیم منشأ پیدایش کثرت خلقی از خدای واحد به بحث علم الهی در موطن تعین ثانی پرداخته‌اند.<ref>فناری، مصباح الانس، ص۲۹۳؛ فرغانی منتهى المداراک، ص۵۲-۵۳؛ قونوی، رساله نصوص، ص۱۱۱؛ فضلی، هستی‌شناسی عرفانی، ص۷۶-۷۹.</ref> تعین ثانی در بستر نفس رحمانی ظهور و بروز دارد و همه اسما و حقایق، در آن به نحو تمایز نسبی موجود می‌باشد؛ ازاین‌رو تعین ثانی نسب علمی تحصیلی حق‌تعالی است (جامی، اشعة اللمعات، ص۳۴-۳۵؛ نقد النصوص، ص۳۰ و ۳۸).
-امام‌خمینی نیز به بحث تعین ثانی توجه داشته و آن را نسبت علمی تفصیلی می‌داند و نام‌های مختلفی برای آن بر می‌شمارد <ref>(امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۱۸-۱۹؛ آداب الصلاة، ص۳۰۷؛ شرح چهل حدیث، ص۱۲۵ و ۶۲۴؛ سرّالصلاة، ص۹۰-۹۱).</ref>
+امام‌خمینی نیز به بحث تعین ثانی توجه داشته و آن را نسبت علمی تفصیلی می‌داند و نام‌های مختلفی برای آن بر می‌شمارد.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۱۸-۱۹؛ آداب الصلاة، ص۳۰۷؛ شرح چهل حدیث، ص۱۲۵ و ۶۲۴؛ سرّالصلاة، ص۹۰-۹۱.</ref>
 ==حقیقت تعین ثانی==
-به اعتقاد امام‌خمینی پس از تعین اول در حضرت علمیه، تعین ثانی جای دارد. در این مقام هر یک از اسما و صفات الهی با یگدیگر تمایز نسبی دارند و خداوند به این کثرات علم دارد، پس نخستین تکثری که در دار هستی به وقوع می‌پیوندد، کثرت اسمایی و صفاتی در تعین ثانی است. امام‌خمینی از مقام تعیین ثانی به مقام جمع الجمع، جمع اسماء، اسم اعظم، اسم جامع الله، مقام تجلی به جمع و تفریق و مقام ظهور و بطون تعبیر می‌کند. به اعتقاد ایشان از آن جهت که اعیان ثابته و مظاهر آن در این مقام به تعین و کمال می‌رسند، به این مقام، مرتبه ربوبیت گویند. مرتبه ربوبی همان تجلی به مقام الوهیت است که به سبب آن تمام اسما در ظل اعیان ثابته متعین می‌شوند؛ اما هنگامی که ظهور اسما و صفات در آینه اعمال خارج از صقع ربوبی لحاظ شود، این مقام را مقام اطلاقی و الوهی گویند. به باور امام‌خمینی در ک مرتبه واحدیت و تعین ثانی برای عامه از اهل الله است <ref>(امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۱۸-۱۹؛ آداب الصلاة، ص۳۰۷؛ شرح چهل حدیث، ص۶۲۴-۶۲۵؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۰۷-۲۰۹).</ref>
+به اعتقاد امام‌خمینی پس از تعین اول در حضرت علمیه، تعین ثانی جای دارد. در این مقام هر یک از اسما و صفات الهی با یگدیگر تمایز نسبی دارند و خداوند به این کثرات علم دارد، پس نخستین تکثری که در دار هستی به وقوع می‌پیوندد، کثرت اسمایی و صفاتی در تعین ثانی است. امام‌خمینی از مقام تعیین ثانی به مقام جمع الجمع، جمع اسماء، اسم اعظم، اسم جامع الله، مقام تجلی به جمع و تفریق و مقام ظهور و بطون تعبیر می‌کند. به اعتقاد ایشان از آن جهت که اعیان ثابته و مظاهر آن در این مقام به تعین و کمال می‌رسند، به این مقام، مرتبه ربوبیت گویند. مرتبه ربوبی همان تجلی به مقام الوهیت است که به سبب آن تمام اسما در ظل اعیان ثابته متعین می‌شوند؛ اما هنگامی که ظهور اسما و صفات در آینه اعمال خارج از صقع ربوبی لحاظ شود، این مقام را مقام اطلاقی و الوهی گویند. به باور امام‌خمینی در ک مرتبه واحدیت و تعین ثانی برای عامه از اهل الله است.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۱۸-۱۹؛ آداب الصلاة، ص۳۰۷؛ شرح چهل حدیث، ص۶۲۴-۶۲۵؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۰۷-۲۰۹.</ref>
 ==اسمای الهیه==
-در مقام تعین ثانی اسمای الهیه و اعیان ثابته دو عنصر اصلی و مهم هستند که در تحقق کثرات عالم و پدید آمدن موجودات خلقی، نقش مهمی دارند؛ چنان که می‌توان گفت مقام واحدیت با این دو محور اساسی، شاکله عرفان نظری را تشکیل می‌دهد؛ ازاین‌رو مراد از اسم در این موطن اسم لفظی نیست بلکه اسم عرفانی است (قونوی، رساله نصوص، ص۱۴۸؛ قیصری، شرح فصوص الحكم، ص۴۴؛ ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۳۲۷). امام‌خمینی معتقد است اسمای الهیه در مقام ذات ظهوری ندارند؛ امّا در تعیین ثانی همه اسما و کمالات خداوند و همه انحای تجلیات او ظهور و بروز دارند و بر همین اساس تمام اسم‌های الهی به نحو علمی ظهور کرده و از یکدیگر امتیاز می‌یابند؛ البته مراد از امتیاز، امتیاز نسبی است. به این معنا که امتیاز در متعلقات برقرار است؛ نه این که به طور استقلالی حتی در ذات حق هم بتوان آن را در نظر گرفت. این نظریه در برابر دیدگاه متکلمانی است که برای ذات حق‌تعالی، هفت صفت اصلی در نظر می‌گیرند که به شکل مستقل از حق‌تعالی، موجودند و حق‌تعالی به آنها علم دارد. در عرفان این اسم‌ها در مقام تعین ثانی صرفاً نمود علمی دارند و چون این تعین از تعینات حقی است در این مرحله آنها را اسمای الهیه می‌گویند <ref>(امام‌خمینی، شرح دعای سحر ۷۳؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۳۳؛ آداب الصلاة، ص۲۴۱-۲۴۲؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۱۰-۲۱۱).</ref>
+در مقام تعین ثانی اسمای الهیه و اعیان ثابته دو عنصر اصلی و مهم هستند که در تحقق کثرات عالم و پدید آمدن موجودات خلقی، نقش مهمی دارند؛ چنان که می‌توان گفت مقام واحدیت با این دو محور اساسی، شاکله عرفان نظری را تشکیل می‌دهد؛ ازاین‌رو مراد از اسم در این موطن اسم لفظی نیست بلکه اسم عرفانی است (قونوی، رساله نصوص، ص۱۴۸؛ قیصری، شرح فصوص الحكم، ص۴۴؛ ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۳۲۷). امام‌خمینی معتقد است اسمای الهیه در مقام ذات ظهوری ندارند؛ امّا در تعیین ثانی همه اسما و کمالات خداوند و همه انحای تجلیات او ظهور و بروز دارند و بر همین اساس تمام اسم‌های الهی به نحو علمی ظهور کرده و از یکدیگر امتیاز می‌یابند؛ البته مراد از امتیاز، امتیاز نسبی است. به این معنا که امتیاز در متعلقات برقرار است؛ نه این که به طور استقلالی حتی در ذات حق هم بتوان آن را در نظر گرفت. این نظریه در برابر دیدگاه متکلمانی است که برای ذات حق‌تعالی، هفت صفت اصلی در نظر می‌گیرند که به شکل مستقل از حق‌تعالی، موجودند و حق‌تعالی به آنها علم دارد. در عرفان این اسم‌ها در مقام تعین ثانی صرفاً نمود علمی دارند و چون این تعین از تعینات حقی است در این مرحله آنها را اسمای الهیه می‌گویند.<ref>امام‌خمینی، شرح دعای سحر ۷۳؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۳۳؛ آداب الصلاة، ص۲۴۱-۲۴۲؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۱۰-۲۱۱.</ref>
 اسم جامع الله
-آنچه در رأس اسماء در مرحله تعیین ثانی قرار دارد و اولین و بزرگترین اسم‌های خداوند را تشکیل می‌دهد، اسم جامع الله است. جامعیت این اسم نسبت به دیگر اسماء از این جهت است که این اسم همه اسمای دیگر را به گونه مندمج و فشرده و انباشته در خود در موطن تعین ثانی دارد. ازاین‌رو اسم جامع الله از حیث تعین جامع اسما و صفات الهی است که همه را به نحو اندماج دارا می‌باشد. به اعتقاد امام‌خمینی اسما الهی در تعیین ثانی به صورت زنجیره‌ای طولی مرتب می‌باشند و پس از اسم جامع الله که کلی‌ترین اسم به شمار می‌آید، اسماء عام و شامل‌تر پدید می‌آیند و پس از آن نوبت به اسمایی می‌رسد که از احاطه و شمول کمتری برخوردارند <ref>(امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۱۷-۱۹؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۲۱-۲۲۲).</ref>
+آنچه در رأس اسماء در مرحله تعیین ثانی قرار دارد و اولین و بزرگترین اسم‌های خداوند را تشکیل می‌دهد، اسم جامع الله است. جامعیت این اسم نسبت به دیگر اسماء از این جهت است که این اسم همه اسمای دیگر را به گونه مندمج و فشرده و انباشته در خود در موطن تعین ثانی دارد. ازاین‌رو اسم جامع الله از حیث تعین جامع اسما و صفات الهی است که همه را به نحو اندماج دارا می‌باشد. به اعتقاد امام‌خمینی اسما الهی در تعیین ثانی به صورت زنجیره‌ای طولی مرتب می‌باشند و پس از اسم جامع الله که کلی‌ترین اسم به شمار می‌آید، اسماء عام و شامل‌تر پدید می‌آیند و پس از آن نوبت به اسمایی می‌رسد که از احاطه و شمول کمتری برخوردارند.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۱۷-۱۹؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۲۱-۲۲۲.</ref>
 ==روابط اسماء الهی==
-گذشته از رابطه طولی اسماء که به احاطه و افاضه باز می‌گردد، میان اسمای الهی روابط متنوع و پیچیده‌ای برقرار است. اسمای الهی گاه با ترکیب شدن با اسمی دیگر، موجب پیدایش و ظهور مظاهری می‌شوند که دارای ویژگی‌هایی متفاوت با ویژگی‌های خاص مظاهر هر یک از این دو اسم، می‌باشند. به سبب همین تناکحات است که اسمای الهی، بی‌شمار و غیرمتناهی‌اند، اگر چه اصول اسما محدود و متناهی باشند. همچنین گاهی میان اسمای الهی تزاحم و اختلافاتی رخ می‌دهد که این تزاحم ناشی از اقتضائات اسمایی می‌باشد که سبب تقابل اسماء می‌گردد <ref>(امام‌خمینی، شرح دعای سحر، ص۹۱؛ مصباح الهدایه، ص۴۱؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۲۴-۲۲۵).</ref>
+گذشته از رابطه طولی اسماء که به احاطه و افاضه باز می‌گردد، میان اسمای الهی روابط متنوع و پیچیده‌ای برقرار است. اسمای الهی گاه با ترکیب شدن با اسمی دیگر، موجب پیدایش و ظهور مظاهری می‌شوند که دارای ویژگی‌هایی متفاوت با ویژگی‌های خاص مظاهر هر یک از این دو اسم، می‌باشند. به سبب همین تناکحات است که اسمای الهی، بی‌شمار و غیرمتناهی‌اند، اگر چه اصول اسما محدود و متناهی باشند. همچنین گاهی میان اسمای الهی تزاحم و اختلافاتی رخ می‌دهد که این تزاحم ناشی از اقتضائات اسمایی می‌باشد که سبب تقابل اسماء می‌گردد.<ref>امام‌خمینی، شرح دعای سحر، ص۹۱؛ مصباح الهدایه، ص۴۱؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۲۴-۲۲۵.</ref>
 ==پانویس==
 {{پانویس}}