۱۹٬۱۵۹
ویرایش
جز (added Category:مقالههای جلد چهارم دانشنامه using HotCat) |
جز (removed Category:مقاله های نیازمند ارزیابی; added Category:مقالههای دارای شناسه using HotCat) |
||
(۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''جبر و اختیار'''، مجبور یا مختاربودن انسان در انجام یا ترک کارها. | '''جبر و اختیار'''، مجبور یا مختاربودن انسان در انجام یا ترک کارها. | ||
مسئله جبر و اختیار یکی از مسائل مهم اعتقادی است که پیشینه تاریخی طولانی دارد. عقیده به جبر در [[اسلام]] ریشه در برداشتها از برخی آیات دارد که اراده و مشیت انسان را تابع اراده و [[مشیت|مشیت حق]] معرفی میکند. از سوی دیگر برداشت از آیاتی که افعال انسان را براساس کسب خود او میشمارد و بر اساس آن جزا داده میشود، سبب قول به تفویض شده است. | |||
عقیده به جبر و اختیار در متون کلامی با عقیده به [[قضا و قدر]] پیوند خورده است. در متون فلسفه بیشتر با مسائلی چون وجوب و امکان، [[علیت|اصل علیت]] و عدم تخلف معلول از علت تامه پیوند دارد. [[عرفا|عارفان]] نیز با تأکید بر مسئله وحدت وجود حقتعالی را یگانه آفریدگار، خالق انسان و افعال او میدانند، درعینحال انسان را در افعال خود مختار و صاحب اراده میشمارند. | |||
[[امامخمینی]] در آثار خود به بحث جبر و اختیار پرداخته و معتقد است با اینکه این بحث در [[کلام|علم کلام]] مطرح است، از فروع عقلی مسائل علم کلام به شمار میرود. ایشان تفویض به معنای مطلق را امری باطل میداند که دارای دو مؤلفه استقلال برای انسان و محدود کردن قدرت حق تعالی است. همچنین ایشان با بیان چند دلیل نظریه جبر را باطل میکند و با کمک گرفتن از احادیث [[اهل بیت(ع)|اهلبیت(ع)]] و نظریه «أمر بین الأمرین» تأکید میکند و معتقد است تمام افعال و آثار کمالی که به خلق نسبت داده میشود، به همان نسبت به حق تعالی نیز منتسب است. | |||
== مفهومشناسی == | == مفهومشناسی == | ||
خط ۶۶: | خط ۷۲: | ||
امامخمینی جهت نزدیک ساختن موضوع به ذهن و فهم مقوله «امر بین الامرین» و اینکه فعل بنده هم به حقتعالی و هم به بنده انتساب دارد، به آینه مثال میزند؛ چنانکه نور خورشید که از آینه منعکس میشود، برای افراد مختلف برداشتهای گوناگون بروز میکند؛ برخی آن نور را از آینه دانسته و حمل آن را بر خورشید مجاز میشمارند، برخی آن را از خورشید دانسته و حمل آن را بر آینه مجاز میدانند و برخی دیگر وجود نور را هم از خورشید و هم از آینه میدانند؛ زیرا چگونگی آینه در نور تأثیر میکند و از اینروی اسناد تأثیر به آینه نیز صحیح است؛ اگرچه به نحو استقلال نیست.<ref>امامخمینی، تقریرات، ۲/۳۲۳–۳۲۴.</ref>{{سخ}} | امامخمینی جهت نزدیک ساختن موضوع به ذهن و فهم مقوله «امر بین الامرین» و اینکه فعل بنده هم به حقتعالی و هم به بنده انتساب دارد، به آینه مثال میزند؛ چنانکه نور خورشید که از آینه منعکس میشود، برای افراد مختلف برداشتهای گوناگون بروز میکند؛ برخی آن نور را از آینه دانسته و حمل آن را بر خورشید مجاز میشمارند، برخی آن را از خورشید دانسته و حمل آن را بر آینه مجاز میدانند و برخی دیگر وجود نور را هم از خورشید و هم از آینه میدانند؛ زیرا چگونگی آینه در نور تأثیر میکند و از اینروی اسناد تأثیر به آینه نیز صحیح است؛ اگرچه به نحو استقلال نیست.<ref>امامخمینی، تقریرات، ۲/۳۲۳–۳۲۴.</ref>{{سخ}} | ||
حل مسئله جبر و اختیار در اراده انسان ارتباط مستقیم با عین ثابت اشیا در علم ازلی حق و [[سرالقدر|سرّالقدر]] دارد. امامخمینی بر این باور است که [[هدایت و ضلالت]] و سعادت و شقاوت مقتضای عین ثابت هر شخصی بوده و اقتضای عین ثابت اشیا نسبت به تقدیرات خود میباشد؛<ref>امامخمینی، تعلیقات فصوص، ۱۷۷؛ امامخمینی، آداب الصلاة، ۲۹۰.</ref> و هر شیئی در مرتبه عین ثابت و حضرت علمیه، استعداد خاص خود را دارد<ref>امامخمینی، مصباح الهدایه، ۳۱.</ref> و با این استعداد درخواست ظهور وجودی و کمالاتش را میکند.<ref>امامخمینی، دعاء السحر، ۱۲۷.</ref>{{سخ}} | حل مسئله جبر و اختیار در اراده انسان ارتباط مستقیم با عین ثابت اشیا در علم ازلی حق و [[سرالقدر|سرّالقدر]] دارد. امامخمینی بر این باور است که [[هدایت و ضلالت]] و سعادت و شقاوت مقتضای عین ثابت هر شخصی بوده و اقتضای عین ثابت اشیا نسبت به تقدیرات خود میباشد؛<ref>امامخمینی، تعلیقات فصوص، ۱۷۷؛ امامخمینی، آداب الصلاة، ۲۹۰.</ref> و هر شیئی در مرتبه عین ثابت و حضرت علمیه، استعداد خاص خود را دارد<ref>امامخمینی، مصباح الهدایه، ۳۱.</ref> و با این استعداد درخواست ظهور وجودی و کمالاتش را میکند.<ref>امامخمینی، دعاء السحر، ۱۲۷.</ref>{{سخ}} | ||
بنابراین احوال و تجلیاتی که بر مخلوقات میگذرد همگی طبق درخواست و طلب خود آنهاست و [[سعادت و شقاوت]] هر کسی اقتضای عین ثابت او و از تقدیرات حضرت علمیه و عالم ربوبی است.<ref>امامخمینی، تعلیقات فصوص، ۱۱۹ و ۱۷۷.</ref> البته این معنای جبر نیست؛ بلکه در عین ثابت شخص شقیّ تقدیر شده که او با اختیار و [[اراده]] خود شقاوت را انتخاب میکند.<ref>امامخمینی، تعلیقات فصوص، ۱۱۷.</ref> بنابراین تمام افعال و آثار کمالیه که به خلق نسبت داده میشود، به همان نسبت به حق نیز منتسب است؛ زیرا تمام مراتب وجود صورت [[فیض اقدس و مقدس|فیض مقدس]] حقتعالی و اضافه اشراقی اوست و اضافه اشراقی محض ربط است و صور آن هم عین ربط میباشند و از خود استقلالی ندارند.<ref>امامخمینی، آداب الصلاة، ۳۱۹–۳۲۰.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| | بنابراین احوال و تجلیاتی که بر مخلوقات میگذرد همگی طبق درخواست و طلب خود آنهاست و [[سعادت و شقاوت]] هر کسی اقتضای عین ثابت او و از تقدیرات حضرت علمیه و عالم ربوبی است.<ref>امامخمینی، تعلیقات فصوص، ۱۱۹ و ۱۷۷.</ref> البته این معنای جبر نیست؛ بلکه در عین ثابت شخص شقیّ تقدیر شده که او با اختیار و [[اراده]] خود شقاوت را انتخاب میکند.<ref>امامخمینی، تعلیقات فصوص، ۱۱۷.</ref> بنابراین تمام افعال و آثار کمالیه که به خلق نسبت داده میشود، به همان نسبت به حق نیز منتسب است؛ زیرا تمام مراتب وجود صورت [[فیض اقدس و مقدس|فیض مقدس]] حقتعالی و اضافه اشراقی اوست و اضافه اشراقی محض ربط است و صور آن هم عین ربط میباشند و از خود استقلالی ندارند.<ref>امامخمینی، آداب الصلاة، ۳۱۹–۳۲۰.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|سرالقدر|اعیان ثابته}} | ||
== شبهات در جبر و اختیار == | == شبهات در جبر و اختیار == | ||
خط ۱۵۷: | خط ۱۶۳: | ||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||
حسین الهینژاد، دانشنامه | * حسین الهینژاد، [https://books.khomeini.ir/books/10004/63/ «جبر و اختیار»]، [[دانشنامه امامخمینی]]، ج۴، ص۶۳-۷۱. | ||
[[رده:مقالههای تأییدشده]] | [[رده:مقالههای تأییدشده]] | ||
[[رده:مقالههای | [[رده:مقالههای دارای لینک دانشنامه]] | ||
[[رده:مقالههای بینیاز از جعبه اطلاعات]] | [[رده:مقالههای بینیاز از جعبه اطلاعات]] | ||
[[رده:مقالههای جلد چهارم دانشنامه]] | [[رده:مقالههای جلد چهارم دانشنامه امامخمینی]] | ||
[[رده:کلام]] | |||
[[رده:مقالههای دارای شناسه]] |