کاربر:Salehi/صفحه تمرین۱: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی امام خمینی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۴۱ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''کشاورزی'''، جایگاه و اهمیت کشاورزی و کشاورزان.
{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =
| نام عنوان = رساله توضیح المسائل
| نام‌های دیگر =
| نام‌کتاب‌به‌فارسی =
| نویسنده = [[امام‌خمینی]]
| مترجم =
| ترجمه‌به‌دیگرزبان‌ها =
| تاریخ نگارش =
| موضوع =
| سبک =
| زبان = فارسی
| ویراستار =
| به تصحیح =
| به کوشش =
| طراح جلد =
| تعداد جلد = ۱جلد
| تعداد صفحات =
| قطع =
| مجموعه =
| نسخه‌الکترونیکی =
| ناشر = [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]]
| محل نشر =تهران
| تاریخ نشر =۱۳۷۸ش
| نوبت چاپ =
| شمارگان =
| شابک =
| نوع رسانه =
| وبسایت ناشر =
| مشخصات نشر =
}}
'''رساله توضیح المسائل'''، رساله عملیه [[امام‌خمینی]] برای عموم مردم؛ فارسی.


==مفهوم‌شناسی==
در گذشته نوعاً رساله‌های احکام شرعی به زبان عربی نگاشته می‌شده است، اما با فزونی [[شیعیان]] فارسی‌زبان، برخی [[مراجع دینی]] بر آن شدند که فتاوای خود را به زبان فارسی در اختیار آنان قرار دهند. جامع [[عباسی شیخ بهایی]] (م۱۰۳۰ق) نخستین رساله از این دست است.<ref>(جناتی، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، ۲۳۴)</ref> از آن پس کتاب‌های بسیاری با عنوان «رساله عملیه» نگاشته شده که دربردارنده احکام مورد نیاز مقلدان بوده است. این رساله‌ها عمدتاً دربردارنده احکام [[طهارت]]، [[نماز]] و [[روزه]] و گاه احکام [[خمس]]، [[زکات]] و [[حج]] بوده است. از قرن چهاردهم هجری، مراجع تقلید بر رساله‌های فقهای سابق حاشیه می‌نوشتند اما پس از آن [[سیدحسین بروجردی]] رساله عملیه‌ای با عنوان «توضیح المسائل» منتشر کرد و مراجع تقلید پس از او نیز با مبنا قراردادن آن، فتاوای خود را عرضه می‌کردند.<ref>(دوانی، مفاخر اسلام، ۱۲/۲۲۲ ـ ۲۲۳)</ref>
کشاورزی به معنایِ کشت‌کاری، برزگری<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۱/۱۶۱۷۶.</ref> و زراعت و فلاحت<ref>معین، فرهنگ فارسی، ۳/۲۹۷۹.</ref> است و نیز به مجموعه فنون و عملیاتی که برای تولید محصول از گیاهان زراعی و باغی به ‌کار گرفته می‌شود، کشاورزی گویند.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۶/۵۸۲۲.</ref> کشاورزی به معنای اخص انجام عملیات زراعی بر روی زمین و به معنای وسیع کلمه شامل علم تولیدِ محصول و پرورش دام با استفاده از منابع طبیعی زمین می‌شود.<ref>مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۲/۲۲۲۲.</ref>


==پیشینه==
امام‌خمینی همانند فقهای معاصر خود نخست بر رساله بروجردی حاشیه نوشت<ref>(عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۵۳۵)</ref> که در دوره مرجعیت ایشان به صورت مستقل به چاپ رسید؛ سپس [[مجتبی تهرانی]] که مورد وثوق امام‌خمینی بود، حاشیه‌های ایشان را در متن درج کرد<ref>(استادی، تألیفات و آثار حضرت امام‌خمینی، ۲۶۷؛ احمدی فقیه، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، ۳۴)</ref> و به تایید امام‌خمینی رسید و در خرداد ۱۳۴۲ منتشر گردید.<ref>(روحانی، حاج‌آقامجتبی تهرانی، شاگرد دلباخته مکتب امام، ۳۰ ـ ۳۱)</ref> این رساله جانشین [[رساله نجاة‌ العباد]] امام‌خمینی شد که پیش از آن با اصرار و همت برخی از شاگردان ایشان، تدوین و منتشر شده بود.
ساکنان فلات ایران از نخستین زمان شکل‌گیری جامعه انسانی با زراعت و کشاورزی، باغداری و امور مربوط به آن آشنایی داشتند و به اهمیت آن واقف بودند.<ref>هوشمند، جایگاه کشاورزان در تاریخ ایران، ۱۳.</ref> ایرانیان باستان بر اساس کتاب‌های مذهبی زرتشتی یکی از طبقات چهارگانه را که وظیفه‌شان کشت زمین و تأمین رونق و ثروت شاه بود، کشاورز می‌نامیدند.<ref>بهار، پژوهشی در اساطیر ایران، ۷۴.</ref> در ادوار مختلف تاریخ ایران به‌ طور کلی بیش از نیمی (حدود دو سوم) از ساکنان ایران را روستاییان تشکیل می‌دادند که از طریق کشت و دامپروری روزگار می‌گذراندند.<ref>شعبانی، مبانی تاریخ اجتماعی ایران، ۴۷.</ref>
:{{ببینید|حاشیه بر رساله توضیح المسائل|رساله نجاة‌ العباد}}
:{{ببینید|روستاییان}}
رساله امام‌خمینی، دربرگیرنده احکام تقلید، طهارت، نماز، روزه، خمس، زکات، حج، خرید و فروش، شرکت، [[صلح]]، اجاره، جعاله، مزارعه، مساقات، محجوران، وکالت، قرض، حواله‌دادن، رهن، ضمان، کفالت، ودیعه، عاریه، [[نکاح]]، [[طلاق]]، [[غصب]]، مال پیداشده، سربریدن و شکار حیوانات، ‌خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، نذر و عهد و قسم، [[وقف]]، وصیت و ارث می‌باشد و ابوابی چون قضا و شهادات و [[حدود]] و [[دیات]] و [[قصاص]]، مانند توضیح المسائل دیگر مراجع در آن نیامده است. این کتاب افزوده‌هایی با عنوان‌های احکام [[امر به معروف و نهی از منکر]]، دفاع، احکام [[نماز جمعه]]، مسائلی درباره سفته، سرقفلی، معاملات بانکی، بیمه و بخت‌آزمایی، [[تلقیح]] و احکام تشریح، پیوند اعضا و بعضی از استفتائات جدید و یک خاتمه دارد که با عنوان مسائل متفرقه آمده است. این پیوست‌ها در [[کتاب تحریر الوسیله]] امام‌خمینی با عنوان «المسائل‌المستحدثه» آمده و احکامی از آن در این رساله به فارسی برگردانده شده است.<ref>(عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۳)</ref> ترتیب این رساله با سایر کتاب‌های فتوایی امام‌خمینی مانند [[نجاة‌ العباد]] فرق می‌کند.<ref>(متین،  مجله، ۲۹۷)</ref> طرح مسائل مورد ابتلا همچون امر به معروف و نهی از منکر و دفاع، آن را از رساله‌های مشابه ممتاز کرده است.<ref>(عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۲)</ref>
در دوران ساسانی همانند دوران پیش، تعداد زیادی از مردم مشغول کشاورزی بودند؛ اما پس از آن، به دلیل نبود حکومت مرکزی و بی‌توجهی به کشاورزان و بستن مالیات‌های سنگین و نیز مهاجرت بسیاری از کشاورزان، کشاورزی دچار افت شد.<ref>زرین‌کوب، تاریخ مردم ایران، از پایان ساسانیان تا پایان آل بویه، ۲/۳۶ و ۵۲.</ref> در زمان غزنویان (۳۵۱ ـ ۵۸۲ق) به حفر قنات و اصلاح امور آبیاری و تقسیم آب از طریق کانال‌ها و مانند آن توجه بسیاری شد؛<ref>هوشمند، جایگاه کشاورزان در تاریخ ایران، ۶۶ ـ ۶۷.</ref> ولی حاکمان سلجوقی (۴۲۹ ـ ۵۹۰ق) با وضع قوانین نادرست، بیگاری‌کشیدن از کشاورزان برای حکومت یا مالکان زمین‌ها و وضع مالیات‌ها، کشاورزی را دچار ضعف بیشتری کردند.<ref>ولادیمیرونا، تاریخ اسماعیلیان در ایران، ۱۷ و ۱۹.</ref> در دوران‌های بعدی با گسترش جامعه‌ای طبقاتی، اموری مانند نابسامانی اوضاع سیاسی ـ اقتصادی کشور، بی‌توجهی حاکمان به اوضاع زندگی و صنفی کشاورزان، مالیات‌های سنگین و وجود انحصار خرید و فروش محصولات کشاورزی که عامل پایین نگه‌داشتن قیمت محصولات کشاورزی بود و موجب آسیب‌رساندن به [[امنیت]] مالکیت دهقانان می‌شد، به مشکلات کشاورزان افزوده شد.<ref>کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، ۳۴۶.</ref>
:{{ببینید|مسائل مستحدثه}}
رساله توضیح المسائل پیش از [[انقلاب اسلامی]]، همانند دیگر آثار امام‌خمینی از کتاب‌های ممنوعه به شمار می‌رفت. در عین حال برخی افراد، ناشران و کتاب‌فروشی‌ها ازجمله [[سید‌محمدرضا سعیدی]] تهیه و نشر و پخش رساله امام‌خمینی را وظیفه خود می‌دانستند.<ref>(مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۲۲، ۳۲۰ و ۳۳۴)</ref> سعیدی به مردم نیز توصیه می‌کرد که رساله ایشان را تهیه کنند<ref>(مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۱۸ و ۱۳۸)</ref> و خود نیز فتاوای ایشان را از رساله نقل می‌کرد.<ref>(مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۱۹ و ۲۰۸)</ref> وی حتی در [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] ([[ساواک]]) تعهد نداد که در نشر و تشریح مسائل فقهی امام‌خمینی دخالتی نداشته باشد.<ref>(مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۲۲ و ۳۶۳)</ref> در جلد سوم، چهارم و پنجم مجموعه اسناد شهربانی درباره امام‌خمینی، اسناد بسیاری وجود دارد که شهربانی به دستور ساواک موظف شده است با ناشرانی که رساله ایشان را چاپ می‌کنند، کتاب‌فروشی‌هایی که رساله را می‌فروشند و افرادی که دارای رساله ایشان هستند، برخورد شود و همه نسخه‌های آن را جمع کند. مأموران افزون بر کتابفروشی‌ها نسخه‌های رساله ایشان را از کتابخانه‌های عمومی و دیگر اماکن شخصی نیز جمع‌آوری کردند.<ref>(مؤسسه تنظیم، امام در آینه اسناد، ۳/۱۳۸، ۴۱۷، ۴۳۴، ۴۴۴، ۵۱۲؛ ۴/۳، ۳۳ ـ ۳۹، ۶۶، ۷۰، ۷۶ ـ ۷۸ و ۵/۵، ۱۹، ۲۴، ۹۸، ۱۰۰، ۱۳۶)</ref> ممنوعیت چاپ و نشر رساله امام‌خمینی سبب شده بود که گاه بدون نام ایشان و گاه با نام مراجع دیگر انتشار یابد؛<ref>(عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۳)</ref> چنان‌که نام امام‌خمینی در حواشی ایشان بر رساله توضیح المسائل بروجردی و فتاوای ایشان بر [[العروة‌ الوثقی]] با علامت اختصاری «خ» معین شده بود.


یکی از مهم‌ترین اتفاقات معاصر برای کشاورزی [[ایران]] رخداد اجرای [[اصلاحات ارضی|قانون اصلاحات ارضی]] در دوران [[محمدرضا پهلوی]] بود. این [[قانون]] که از منظر موافقان قرار بود ازدیاد تولید و بهبود اوضاع کشاورزان را در پی داشته باشد، نتیجه‌ عکس داد و کشاورزی ایران را بیش از پیش به انحطاط کشاند.<ref>رستمی، پهلوی‌ها، ۳/۳۳ ـ ۳۴.</ref>
پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، مؤسسه‌ها و نهادهای مختلفی به چاپ و انتشار این رساله اقدام کرده‌اند؛ ازجمله: انتشارات راه امام<ref>(تهران، ۱۳۵۹، ۳۳۷ + ۱۱، وزیری.)</ref> و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (۱۳۶۵، بیش از سیزده بار). مرکز پژوهش‌های علوم اسلامی و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ناشران دیگر نیز این رساله را بارها منتشر ساختند. در سال ۱۳۷۸ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی با بررسی و تطبیق چاپ‌های مختلف آن، متن صحیحی همراه با پاورقی استفتائات، منتشر کرد. همچنین این کتاب در جلد ۲۹ «موسوعة الامام‌الخمینی» در سال ۱۳۹۲ش/ ۱۴۳۴ق منتشر شده است. گزیده‌هایی از رساله توضیح المسائل امام‌خمینی، همراه بعضی از مسائل تحریر الوسیله نیز برای اصناف مختلف تهیه و چاپ شده است؛ ازجمله: فتاوای امام‌خمینی در رابطه با جانبازان،<ref>(تهران، رجا، ۱۳۶۴)</ref> احکام جبهه،<ref>(مرکز بررسی و تحقیقات عقیدتی سیاسی سپاه، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۶۵)</ref> احکام معلولین و مجروحین،<ref>(حسین مهاجر، قم، بی‌نا)</ref> احکام جبهه،<ref>(علی‌محمد اسدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۶)</ref> احکام خانواده،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ ۱۳، ۱۳۷۰)</ref> احکام نماز،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۲)</ref> احکام ازدواج،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۲)</ref> منتخب توضیح المسائل امام‌خمینی،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، محدث، بی‌تا، جیبی)</ref> احکام آب‌ها، مطهرات و نجاسات،<ref>(محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵)</ref> روشی در تدریس احکام،<ref>(علی‌محمد اسدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۵)</ref> احکام نماز، وقت‌شناسی، قبله‌شناسی،<ref>(محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵)</ref> احکام تقلید و اجتهاد امام‌خمینی،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶)</ref> احکام بانوان و مادران،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۷)</ref> منتخب توضیح المسائل،<ref>(کمال‌الدین خدامی، قم، شفق، چاپ دوم، ۱۳۷۷)</ref> رساله آموزشی،<ref>(رضا قربانیان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۷)</ref> احکام بانوان<ref>(محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸)</ref> و احکام دختران.<ref>(محمد وحیدی، قم، عصمت، ۱۳۷۸)</ref>
:{{ببینید|اصلاحات ارضی}}


==اهمیت کشاورزی==
رساله توضیح المسائل با حواشی برخی مراجع تقلید معاصر نیز چند گونه و بارها به چاپ رسیده است؛ نمونه معروف آن توضیح المسائل امام‌خمینی، چاپ و نشر انتشارات اسلامی وابسته به [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]] است که با بیش از ده حاشیه منتشر شده است. این رساله تا کنون به زبان‌های چندی ترجمه شده و ناشران پرشماری در سراسر دنیا آن را چاپ و منتشر ساخته‌اند<ref>(شیرازی، کتابشناسی توصیفی سیری در آثار ارزشمند امام‌خمینی، ۱۰۲)</ref> و از این نظر هیچ رساله عملیه‌ای به اندازه آن، با اقبال عمومی روبه‌رو نشده است.<ref>(عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۲)</ref>
آیین زرتشت در آموزه‌های خود مردم را به کار و کوشش و فعالیت‌های گوناگون کشاورزی که به نوعی وظیفه دینی هم محسوب می‌شده دعوت کرده و در بخش‌های مختلف اوستا از آن حمایت کرده است.<ref>دورانت، تاریخ تمدن، عصر ایمان، ۴/۱۷۲.</ref> [[دین یهود]] نیز توجه خود به زمین و محصولات آن را با برگزاری آیین‌هایی خاص نشان داده است. اجرای حکم سَبَّت ازجمله این موارد است (کشت شش‌‌ساله متوالی بر روی زمین و دادن استراحتی یک‌ساله به خاک کشاورزی).<ref>کتاب مقدس، لاویان، ب۲۰، ۲۲ ـ ۲۵.</ref> [[حضرت عیسی(ع)]] نیز برای ارشاد پیروان خود بارها از مثال کشت دانه در زمین استفاده کرده است.<ref>کتاب مقدس، متی، ب۱۳، ۲۴ ـ ۳۰.</ref>
 
[[قرآن کریم]] انسان‌ها را نشئت‌گرفته از زمین و مأمور به آبادکردن آن معرفی می‌کند<ref>هود، ۶۱.</ref> تا معاش و روزی خود را از آن به دست آورند.<ref>انعام، ۳۸.</ref> با توجه به [[روایات]]، فرزندان حضرت آدم(ع) به کشاورزی و دامداری اشتغال داشته‌اند.<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۲/۲۷۲.</ref> اشتغال [[پیامبران(ع)]] به زراعت و دامداری<ref>مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۱۰۰/۶۵.</ref> و تأکید بر حلال‌بودن این کسب،<ref>مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۱۰۰/۶۸.</ref> نشانگر اهمیت کشاورزی است. [[پیامبر اکرم(ص)]] پیروان خود را به کشت دانه و نهال و زراعت توصیه می‌کرد و کشاورزان را گنج‌های [[خداوند]] در روی زمین می‌خواند که در [[قیامت]] از بهترین جایگاه نزد خداوند برخوردارند.<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۹/۳۴ ـ ۳۵.</ref> به فرموده آن حضرت، خداوند برکت و روزی انسان‌ها را در کشاورزی و دامداری قرار داده است.<ref>متقی هندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ۴/۳۲.</ref>
 
[[امامان‌ معصوم(ع)]] خود عملاً مشغول به کشاورزی بودند و سختی‌های آن را تحمل می‌کردند.<ref>کلینی، الکافی، ۵/۲۶۰.</ref> [[امام‌علی(ع)]] حتی در دوران حکومت پس از فراغت از [[جهاد و دفاع|جهاد]] و اموری که به مردم مربوط می‌شد، به زراعت می‌پرداخت.<ref>نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۱۳/۲۵.</ref> ایشان در عهدنامه خود به [[مالک‌اشتر]] می‌گوید باید در آبادی زمین بیش از جمع‌آوری خراج (مالیات) کوشا باشد؛ زیرا خراج جز با آبادانی به ‌دست نمی‌آید.<ref>نهج البلاغه، ن۵۳، ۴۶۳ ـ ۴۶۴.</ref> [[امام‌خمینی]] نیز معتقد بود خدمت به امور کشاورزی و کشاورزان خدمت به [[اسلام]] است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۷/۱۶۵.</ref> ایشان کشاورزی را عامل نجات کشور از [[وابستگی]] معرفی می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۴۳۳.</ref> و از این‌رو آن را در رأس امور می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۷/۱۳۰.</ref>
 
==نقش کشاورزی در استقلال اقتصادی==
در تاریخِ [[توسعه اقتصادی]]، کشاورزی منبع انباشت سرمایه و نیز عرضه‌کننده نیروی کار ارزان برای صنعتی‌شدن بخشِ شهری محسوب می‌شود.<ref>کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، ۳۴۴.</ref> گروهی معتقدند [[امریکا]] هسته [[سیاست خارجی]] خود را بر مبنای وابسته‌سازی کشورهای تابع به مواد غذایی قرار داده است. [[ایران]] پیش از [[انقلاب]] نیز یکی از کشورهایی بود که در زمینه تولید مواد غذایی و کشاورزی توان تولید داخلی خود را از دست داده بود و به مقدار زیادی از لحاظ مواد غذایی وابسته به کشورهای دیگر خصوصا امریکا بود.<ref>سلیمان دارابی، انقلاب اسلامی برای ایران چه کرد؟ (۵)، ۱۷۶ ـ ۱۸۴.</ref>
 
امام‌خمینی کشاورزی را یکی از عوامل رسیدن به اقتصاد سالم<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۳۷۷.</ref> و [[اقتصاد]] و [[استقلال]] ایران را وابسته به کشاورزی<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۲۸۶؛ ۱۰/۳ و ۱۴/۳۲۸.</ref> می‌دانست و کشاورزی را عامل خودکفایی معرفی می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۳۳۳.</ref>. ایشان باور داشت رونق کشاورزی و تحول در اقتصاد، موجب می‌شود دیگر کشورها نتوانند از لحاظ سیاسی ایران را تحت فشار قرار دهند؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۳۶۶.</ref> بر همین اساس کشاورزان را به کشت محصولاتی از قبیل گندم، جو، برنج که مورد نیاز مردم است، سفارش می‌کرد تا بر اثر توطئه بیگانگان، مردم با قحطی مصنوعی روبه‌رو نشوند و کشور به خودکفایی در محصولات کشاورزی برسد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۳۳۱ ـ ۳۳۲، ۴۷۸ و ۶/۳۷۷، ۳۹۴ ـ ۳۹۵.</ref> امام‌خمینی با تأکید بر ضعف صنعتی ایران پیشنهاد می‌کرد کشاورزان از زمین‌های مناسب برای کشت استفاده کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۳۳۶ و ۲۱/۱۵۸.</ref> و با دستیابی به کشاورزی مستقل و قدرتمند زنجیرهای وابستگی را از میان بردارند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۲۳۶ و ۲۴۰.</ref> از نگاه ایشان رسیدن به [[صادرات]] محصولات کشاورزی و مشارکت همگانی مردم در این جهت برای کسب استقلال اقتصادی کشور بسیار بااهمیت بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۴۳۵، ۴۴۳؛ ۱۱/۲۲۲، ۴۲۴ و ۱۴/۱۱۵.</ref>
 
==جایگاه کشاورزان==
همواره مهم‌ترین شکل زندگی اجتماعی در [[تاریخ ایران]] که بخش اعظم جمعیت را دربر می‌گرفته، [[روستاییان]] بوده‌اند و حیات آنان به کشاورزی وابستگی زیادی داشته است<ref>اله‌یاری، مبانی تاریخ اجتماعی ایران، ۶۴ ـ ۶۵.</ref> که این خود نشان‌دهنده جایگاه این قشر و پیشه در حیات اجتماعی ایران است.
:{{ببینید|روستاییان}}
خاندان امام‌خمینی کشاورز بودند و ایشان خود از خانواده‌ای روحانی بود که به کار کشاورزی در شهر [[خمین]] اشتغال داشتند.<ref>مرادی‌نیا، خاندان امام‌خمینی، ۷۰.</ref> ایشان که برای کشاورزان جایگاه ویژه‌ای قائل بود، آنان را بهترین مخلوقات [[خدا]] می‌دانست و باور داشت کشاورزی شغلی است که [[پیامبران(ع)]] به آن مشغول بوده‌اند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵/۲۶۰.</ref> ایشان که کشاورزان را جهادگرانی می‌دانست که بر روی زمین‌ها مشغول جهادند و ارزاق مردم را در سراسر کشور تأمین می‌کنند،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵/۲۶۰.</ref> کشاورزان را نگهبانان داخلی کشور می‌نامید و معتقد بود همان‌طور که [[قوای مسلح]] از مرزها [[جهاد و دفاع|دفاع]] می‌کنند کشاورزان در داخل مشغول تلاش‌اند تا کشور را از وابستگی حفظ کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۴/۳۲۹.</ref> و با پشتیبانی از قشرهای دیگر، کشور را به خودکفایی برسانند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۴/۳۳۰.</ref>
:{{ببینید|تولید و صنعت}}
 
==کشاورزی در دوران پهلوی==
با روی‌کارآمدن [[رضاشاه پهلوی]] و ایجاد دولتی متمرکز، خودکامگی اشراف محلی رو به ضعف نهاد؛ اما [[نظام ارباب و رعیتی]] به شکلی دیگر بر کشور حاکم شد؛ بدین صورت که پهلوی بخش عمده‌ای از بازرگانان و ثروتمندان، عده‌ای از مأموران نظامی و دولتی و صاحب‌نفوذان دولتی را تشویق به خرید زمین‌های حاصلخیز کرد.<ref>قانعی، تاریخ پهلوی، ۱۸۹ ـ ۱۹۱.</ref> طی سال‌های ۱۳۰۷ ـ ۱۳۰۹ش/ ۱۹۲۸ ـ ۱۹۳۰م کشاورزی در ایران شیب نزولی را طی می‌کرد. در این سال‌ها انواع قانون‌های دولتی به نفع مالکان به تصویب رسید و بیش از هشتاد درصد از زمین‌های بارور در اختیار شاه و مالکان خصوصی و خان‌ها درآمد، تقسیم محصول میان مالک و دهقان در این دوران به‌صورت ناعادلانه شکل می‌گرفت و چهار سهم از پنج سهم برای مالکان در نظر گرفته می‌شد. در آن سال‌ها عموماً دهقانان در حالت نیمه‌گرسنگی و [[فقر]] زندگی می‌کردند.<ref>گرانتوسکی، تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ۴۵۸ ـ ۴۵۹.</ref>
 
روی‌کارآمدن [[محمدرضا پهلوی]] هم‌زمان با رواج انقلاب‌های کمونیستی در جهان، به‌ویژه کشورهای تحت استعمار غرب بود. امریکاییان برای جلوگیری از گسترش آنها در کشورهای وابسته، تنها راه نجات را دادن رفاه نسبی به اقشار کم‌درآمد می‌دانستند.<ref>سلیمان دارابی، انقلاب اسلامی برای ایران چه کرد؟ (۵)، ۱۷۶ ـ ۱۷۹.</ref> جامعه ایران در این دوران نیازمند اصلاحات بود؛ اما این اصلاحات پس از چندی (۱۳۴۱) به شکل انقلابی ساختگی ـ دولتی تغییر چهره داد و [[علی امینی]]، نخست‌وزیر، برای نخستین بار آن را «اصلاحات ارضی» یا «انقلاب سفید» (۱۳۴۱) نامید.<ref>رستمی، پهلوی‌ها، ۳/۳۲.</ref>
:{{ببینید|اصلاحات ارضی|انقلاب سفید}}
 
[[امام‌خمینی]] این طرح‌ها را بهانه‌ای برای ایجاد سرگرمی کشاورزان می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۹۱.</ref> و معتقد بود انقلاب سفیدِ پهلوی عامل فرورفتن مردم در فقر و سلب قدرت کشاورزی از دهقانان شده و وضعیت معیشتی آنان را بدتر از زمان پیش از اصلاحات کرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۷۳.</ref> ایشان اصلاحات فرمایشی را عامل [[بیکاری]]، فلج‌کردن ملت<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۷۴.</ref> و تحمیل اقتصاد تک‌محصولی به ملت<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۵۰۶.</ref> می‌دانست و معتقد بود محمدرضا پهلوی به این وسیله عامل نابودی زراعت ایران شده و کشور را به بازاری برای فروش کالاهای امریکایی تبدیل کرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۲۵۵.</ref>
 
برنامه‌های اصلاحی در اجرا، چندان پایبندِ اهداف اولیه طراحان اقتصادی نماند<ref>کدی، ریشه‌های انقلاب ایران، ۲۴۳.</ref> و باعث هجوم سرمایه و کالاهای خارجی به روستاهای ایران، افزایش وابستگی، تشدید فضای دوقطبی ارباب ـ رعیتی<ref>قلی‌پور، مواضع امام‌خمینی در برابر نظام سیاسی پهلوی و نهاد‌های آن، ۱۲۴.</ref> و کاهش سهم کشاورزی در تولید ناخالص ملی<ref>کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، ۳۵۴.</ref> گردید و در نهایت موجب تضعیف بخش کشاورزی به نسبت دیگر بخش‌های صنعت، فقر کشاورزان و وابستگی در محصولات غذایی و مهاجرت روستاییان به شهر‌ها شد.<ref>اشرف، از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی، ۱۲۴.</ref> وابستگی کشور در امر کشاورزی در سال‌های پس از اصلاحات ارضی به حدی بود که کشور در سال ۱۳۵۶ تنها برای ۳۳ روز [[قدرت]] تأمین محصولات کشاورزی خود را داشت.<ref>جمعی از مؤلفین، انقلاب اسلامی ایران، ۲۲۶.</ref>
 
امام‌خمینی وضع [[ایران]] را پس از انقلاب سفید تأسف‌بار می‌خواند و واردکردن اقلامی نظیر گندم، جو و حتی تخم مرغ را برای کشوری که از طریق کشاورزی در گوشه‌هایی از آن می‌توانست برای همه مردم آذوقه تهیه کند، نگران‌کننده می‌خواند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۳۰۵.</ref> ایشان خاطرنشان کرده است که در سال‌های پس از اصلاحات، ۹۳درصد از مواد غذایی وارد کشور شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۳۶۸.</ref> و هدف اصلی اصلاحات ایجاد بازار برای کشورهای خارجی بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۳۶۹.</ref> ایشان باور داشت امریکایی‌ها با این طرح، ملت ایران را جیره‌خوار خود کردند و باعث شدند کشاورزان با ازدست‌دادن زراعت خود به زاغه‌نشینان اطراف [[تهران]] تبدیل شوند که بدون داشتن کار و امکانِ یک زندگی معمولی در چادرها و بیغوله‌ها ساکن بودند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۲۳.</ref>
 
==کشاورزی پس از انقلاب اسلامی==
پس از [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزی انقلاب اسلامی]] رونقِ کشاورزی و حمایت از آن یکی از مهم‌ترین مسائلی بود که [[امام‌خمینی]] بر آن تأکید می‌کرد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۳۶۶.</ref> چنان‌که در اصل ۴۳ [[قانون اساسی]]، [[دولت]] موظف شد از طریق ایجاد تعاونی‌های کشاورزی و دادن وام‌های بدون بهره، کشاورزی را رونق بخشد. در همین راستا تلاش‌های مداومی برای تقویت عوامل طبیعی نظیر آب (از طریق سدسازی و احداث شبکه‌های آبرسانی)، خاک (از طریق مطالعه و مدیریت علمی) و همچنین عوامل انسانی از طریق مدیریت علمی و تشویق کشاورزان صورت گرفت.<ref>رفیعی، توسعه ایران نقدی بر گذشته راهی بسوی آینده، ۲۳۷ ـ ۲۴۴.</ref>
 
[[امام‌خمینی]] معتقد بود برخی از استان‌های ایران نظیر [[خراسان]] و [[آذربایجان]] در صورت توجه به امر کشاورزی توانایی رساندن کشور به خودکفایی را دارند و می‌توانند اضافی محصول خود را به کشورهای دیگر صادر کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۱۸۲ و ۲۸۶.</ref> به همین دلیل ایشان کشاورزان را تشویق می‌کرد تا با تمام قدرت به کشت و تولید مشغول باشند و زمان کشت را از دست ندهند تا کشور طعم شکست کشاورزی را برای بار دیگر نچشد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۲۷۲.</ref> ایشان ایران را کشور مستعد در زمینه کشاورزی معرفی می‌کرد و از کشاورزان می‌خواست به خود اطمینان داشته باشند تا در کشاورزی به پیشرفت دست یابند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۴/۳۰۸.</ref>
 
امام‌خمینی ضمن اشاره به وظایف حکومت در امر توسعه کشاورزی، از مسئولان عالی نظام و [[مجلس]] می‌خواست حل مسائل کشاورزى را از برنامه‌های مهم خود بدانند و آنچه برای رسیدن به توسعه در بخش کشاورزی لازم است، بدون مسامحه انجام دهند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۴۶۴.</ref> ایشان از دولت می‌خواست تا با نظارت و پشتیبانی، امر زراعت را به کشاورزان بسپارد و آنان را یاری کند تا کشاورزى در کشور رشد پیدا کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۳۵.</ref> ایشان ترویج و پشتیبانی از [[صندوق‌های قرض‌الحسنه]] را یکی از راهکارهای حمایت از کشاورزی و کشاورزان می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۰/۳۹۹ ـ ۴۰۰.</ref>
 
سیاست توسعه کشاورزی در آغاز [[انقلاب اسلامی]] واکنشی بر ناکامی سیاست‌های پیش از انقلاب بود که بر رشد فزاینده، [[برابری]] و [[عدالت]] تأکید می‌کرد.<ref>شکوری، سیاست‌های توسعه کشاورزی در ایران، ۷۲.</ref> در قانون، کشاورزی هسته مرکزیِ توسعه و پیونددهنده بخش‌های مختلف اقتصادی و عامل رشد صنایع مولد شناخته و پیش‌بینی شد کشور به خودکفایی برسد.<ref>امیراحمدی و پروین، ایران پس از انقلاب، ۱۳۴.</ref> در [[جمهوری اسلامی|جمهوری اسلامی ایران]] برای تسهیل امور مربوط به توسعه کشاورزی در کشور و جلوگیری از هجرت روستاییان به شهرها کوشش شد روستا‌ها پیشرفت کنند. به همین منظور نهادهایی چون [[جهاد سازندگی]]، پروژه‌های دوره‌ای، مراکز خدمات کشاورزی،<ref>ازکیا و غفاری، توسعه روستایی با تاکید بر جامعه روستایی ایران، ۱۵۵.</ref> تشکیل هیئت‌های هفت‌نفره واگذاری زمین و ایجاد واحدهای تولید مشاع،<ref>وثوقی، جامعه‌شناسی روستایی، ۲۳۲.</ref> [[شوراهای اسلامی روستایی]]<ref>وثوقی، جامعه‌شناسی روستایی، ۲۶۰.</ref> و [[شرکت‌های تعاونی روستایی]]<ref>ازکیا، جامعه‌شناسی توسعه و توسعه‌نیافتگی روستایی ایران، ۱۶۹.</ref> آغاز به کار کردند. از میان این نهاد‌ها جهاد سازندگی که نهادی انقلابی بود و از سال ۱۳۵۸ فعالیت خود را در سطح روستاها آغاز کرده بود، تلاش و مجاهدت زیادی برای عمران روستا‌ها در امور زیربنایی مانند احداث سدها و جاده‌سازی، تأمین آب آشامیدنی، امور بهداشتی، برق‌رسانی کرد.<ref>ازکیا و غفاری، توسعه روستایی با تاکید بر جامعه روستایی ایران، ۱۵۵.</ref> این نهاد همچنین با تلاش در جهت بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی روستاها از طریق توسعه کشاورزی و بازسازی ویرانی‌ها، به روستاییان کمک کرد به سمت [[استقلال]] و [[خودکفایی]] حرکت کنند.<ref>وثوقی، جامعه‌شناسی روستایی، ۲۵۶.</ref>
:{{ببینید|جهاد سازندگی}}
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس|۲}}
==منابع==
==منابع==
{{منابع}}
{{منابع}}
* قرآن کریم.
* احمدی فقیه یزدی، محمدحسن، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، تهران، مدرس، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
* ازکیا، مصطفی و غلامرضا غفاری، توسعه روستایی با تاکید بر جامعه روستایی ایران، تهران، نی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* استادی، رضا، تألیفات و آثار حضرت امام‌خمینی، مجله مشکوة، شماره ۲۳ ـ ۲۴، ۱۳۶۸ش.
* ازکیا، مصطفی، جامعه‌شناسی توسعه و توسعه‌نیافتگی روستایی ایران، تهران، اطلاعات، چاپ چهارم، ۱۳۷۴ش.
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، رساله نجاة العباد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
* اشرف، احمد، از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی، ترجمه محمدسالار کسرایی، مجله متین، شماره ۲۲، ۱۳۸۳ش.
* جناتی، محمدابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، کیهان، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
* اله‌یاری، فریدون، مبانی تاریخ اجتماعی ایران، آبادان، پرسش، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
* دوانی، علی، مفاخر اسلام، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۷۹ش.
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
* روحانی، سیدحمید، حاج‌آقامجتبی تهرانی، شاگرد دلباخته مکتب امام، فصلنامه ۱۵ خرداد، شماره ۳۴، ۱۳۹۱ش.
* امیراحمدی، هوشنگ و منوچهر پروین، ایران پس از انقلاب، ترجمه علی مرشدی‌زاد، تهران، باز، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
* شیرازی، علی، کتابشناسی توصیفی سیری در آثار ارزشمند امام‌خمینی، مجله معرفت، شماره ۳۱، ۱۳۷۸ش.
* انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش.
* عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم، نوید اسلام، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش.
* بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
* عماد دشتی، صدرالدین، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، مجله حضور (ویژه‌نامه هشتمین سالگرد رحلت امام‌خمینی)، ۱۳۷۶ش.
* بهار، مهرداد، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران، آگاه، چاپ هفتم، ۱۳۸۷ش.
* متین، مجله، آشنایی با دفتر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی در قم، شماره ۲، ۱۳۷۸ش.
* جمعی از مؤلفین، انقلاب اسلامی ایران، قم، معارف، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
* مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام‌ در آینه اسناد، سیر مبارزات امام‌خمینی به روایت اسناد شهربانی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
* مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
* دورانت، ویلیام جیمز، تاریخ تمدن، عصر ایمان، بخش اول، ج۴، ترجمه ابوطالب صارمی و دیگران، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
* رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها، تهران، تاریخ معاصر ایران، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
* رفیعی، محمدحسین، توسعه ایران نقدی بر گذشته راهی بسوی آینده، تهران، صمدیه، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
* زرین‌کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران، از پایان ساسانیان تا پایان آل بویه، تهران، امیرکبیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۷ش.
* سلیمان دارابی، حجت، انقلاب اسلامی برای ایران چه کرد؟ (۵)، اصلاحات ارضی، نابودی اقنصاد کشاورزی و ازبین‌رفتن امنیت غذایی ایران در دوران پهلوی، مجله ۱۵ خرداد، شماره ۶، ۱۳۸۴ش.
* شعبانی، رضا، مبانی تاریخ اجتماعی ایران، تهران، قومس، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.
* شکوری، علی، سیاست‌های توسعه کشاورزی در ایران، تهران، سمت، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
* قانعی، سعید، تاریخ پهلوی، تهران، به‌آفرین، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
* قلی‌پور، جعفر، مواضع امام‌خمینی در برابر نظام سیاسی پهلوی و نهاد‌های آن، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
* کاتوزیان، محمدعلی (همایون)، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمد رضا نفیسی، تهران، مرکز، چاپ دوم، ۱۳۷۲ش.
* کتاب مقدس، بی‌جا، ‌دارالکتاب المقدس، ۱۹۸۰م.
* کدی، نیکی آر، ریشه‌های انقلاب ایران، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، قلم، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
* کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
* گرانتوسکی، ا ـ آ، تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه کیخسرو کشاورزی، تهران، پویش، چاپ اول، ۱۳۵۹ش.
* متقی هندی، علاءالدین، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح بکری حیانی و صفوة السقاء، بیروت، مؤسسه الرساله، چاپ پنجم، ۱۴۰۹ق.
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
* مرادی‌نیا، محمدجواد، خاندان امام‌خمینی، تهران، دانشگاه آزاد تهران، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
* مصاحب، غلامحسین، دایرةالمعارف فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ چهارم، ۱۳۸۳ش.
* معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ چهارم، ۱۳۶۰ش.
* نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
* نهج البلاغه، ترجمه سیدجمال‌الدین دین‌پرور، تهران، بنیاد نهج البلاغه، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
* وثوقی، منصور، جامعه‌شناسی روستایی، تهران، کیهان، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
* ولادیمیرونا، استرویوا لودمیلا، تاریخ اسماعیلیان در ایران، ترجمه پروین منزوی، تهران، اشاره، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
* هوشمند، حسن، جایگاه کشاورزان در تاریخ ایران، شیراز، لوزا، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
{{پایان}}
{{پایان}}
محمدجعفر جواد
ابوالفضل یغمایی

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ بهمن ۱۴۰۱، ساعت ۲۱:۳۱

Salehi/صفحه تمرین۱
اطلاعات کتاب
عنوانرساله توضیح المسائل
نویسندهامام‌خمینی
زبانفارسی
تعداد جلد۱جلد
اطلاعات نشر
ناشرمؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی
محل نشرتهران
تاریخ نشر۱۳۷۸ش


رساله توضیح المسائل، رساله عملیه امام‌خمینی برای عموم مردم؛ فارسی.

در گذشته نوعاً رساله‌های احکام شرعی به زبان عربی نگاشته می‌شده است، اما با فزونی شیعیان فارسی‌زبان، برخی مراجع دینی بر آن شدند که فتاوای خود را به زبان فارسی در اختیار آنان قرار دهند. جامع عباسی شیخ بهایی (م۱۰۳۰ق) نخستین رساله از این دست است.[۱] از آن پس کتاب‌های بسیاری با عنوان «رساله عملیه» نگاشته شده که دربردارنده احکام مورد نیاز مقلدان بوده است. این رساله‌ها عمدتاً دربردارنده احکام طهارت، نماز و روزه و گاه احکام خمس، زکات و حج بوده است. از قرن چهاردهم هجری، مراجع تقلید بر رساله‌های فقهای سابق حاشیه می‌نوشتند اما پس از آن سیدحسین بروجردی رساله عملیه‌ای با عنوان «توضیح المسائل» منتشر کرد و مراجع تقلید پس از او نیز با مبنا قراردادن آن، فتاوای خود را عرضه می‌کردند.[۲]

امام‌خمینی همانند فقهای معاصر خود نخست بر رساله بروجردی حاشیه نوشت[۳] که در دوره مرجعیت ایشان به صورت مستقل به چاپ رسید؛ سپس مجتبی تهرانی که مورد وثوق امام‌خمینی بود، حاشیه‌های ایشان را در متن درج کرد[۴] و به تایید امام‌خمینی رسید و در خرداد ۱۳۴۲ منتشر گردید.[۵] این رساله جانشین رساله نجاة‌ العباد امام‌خمینی شد که پیش از آن با اصرار و همت برخی از شاگردان ایشان، تدوین و منتشر شده بود.

(ببینید: حاشیه بر رساله توضیح المسائل و رساله نجاة‌ العباد)

رساله امام‌خمینی، دربرگیرنده احکام تقلید، طهارت، نماز، روزه، خمس، زکات، حج، خرید و فروش، شرکت، صلح، اجاره، جعاله، مزارعه، مساقات، محجوران، وکالت، قرض، حواله‌دادن، رهن، ضمان، کفالت، ودیعه، عاریه، نکاح، طلاق، غصب، مال پیداشده، سربریدن و شکار حیوانات، ‌خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، نذر و عهد و قسم، وقف، وصیت و ارث می‌باشد و ابوابی چون قضا و شهادات و حدود و دیات و قصاص، مانند توضیح المسائل دیگر مراجع در آن نیامده است. این کتاب افزوده‌هایی با عنوان‌های احکام امر به معروف و نهی از منکر، دفاع، احکام نماز جمعه، مسائلی درباره سفته، سرقفلی، معاملات بانکی، بیمه و بخت‌آزمایی، تلقیح و احکام تشریح، پیوند اعضا و بعضی از استفتائات جدید و یک خاتمه دارد که با عنوان مسائل متفرقه آمده است. این پیوست‌ها در کتاب تحریر الوسیله امام‌خمینی با عنوان «المسائل‌المستحدثه» آمده و احکامی از آن در این رساله به فارسی برگردانده شده است.[۶] ترتیب این رساله با سایر کتاب‌های فتوایی امام‌خمینی مانند نجاة‌ العباد فرق می‌کند.[۷] طرح مسائل مورد ابتلا همچون امر به معروف و نهی از منکر و دفاع، آن را از رساله‌های مشابه ممتاز کرده است.[۸]

(ببینید: مسائل مستحدثه)

رساله توضیح المسائل پیش از انقلاب اسلامی، همانند دیگر آثار امام‌خمینی از کتاب‌های ممنوعه به شمار می‌رفت. در عین حال برخی افراد، ناشران و کتاب‌فروشی‌ها ازجمله سید‌محمدرضا سعیدی تهیه و نشر و پخش رساله امام‌خمینی را وظیفه خود می‌دانستند.[۹] سعیدی به مردم نیز توصیه می‌کرد که رساله ایشان را تهیه کنند[۱۰] و خود نیز فتاوای ایشان را از رساله نقل می‌کرد.[۱۱] وی حتی در سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) تعهد نداد که در نشر و تشریح مسائل فقهی امام‌خمینی دخالتی نداشته باشد.[۱۲] در جلد سوم، چهارم و پنجم مجموعه اسناد شهربانی درباره امام‌خمینی، اسناد بسیاری وجود دارد که شهربانی به دستور ساواک موظف شده است با ناشرانی که رساله ایشان را چاپ می‌کنند، کتاب‌فروشی‌هایی که رساله را می‌فروشند و افرادی که دارای رساله ایشان هستند، برخورد شود و همه نسخه‌های آن را جمع کند. مأموران افزون بر کتابفروشی‌ها نسخه‌های رساله ایشان را از کتابخانه‌های عمومی و دیگر اماکن شخصی نیز جمع‌آوری کردند.[۱۳] ممنوعیت چاپ و نشر رساله امام‌خمینی سبب شده بود که گاه بدون نام ایشان و گاه با نام مراجع دیگر انتشار یابد؛[۱۴] چنان‌که نام امام‌خمینی در حواشی ایشان بر رساله توضیح المسائل بروجردی و فتاوای ایشان بر العروة‌ الوثقی با علامت اختصاری «خ» معین شده بود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مؤسسه‌ها و نهادهای مختلفی به چاپ و انتشار این رساله اقدام کرده‌اند؛ ازجمله: انتشارات راه امام[۱۵] و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (۱۳۶۵، بیش از سیزده بار). مرکز پژوهش‌های علوم اسلامی و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ناشران دیگر نیز این رساله را بارها منتشر ساختند. در سال ۱۳۷۸ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی با بررسی و تطبیق چاپ‌های مختلف آن، متن صحیحی همراه با پاورقی استفتائات، منتشر کرد. همچنین این کتاب در جلد ۲۹ «موسوعة الامام‌الخمینی» در سال ۱۳۹۲ش/ ۱۴۳۴ق منتشر شده است. گزیده‌هایی از رساله توضیح المسائل امام‌خمینی، همراه بعضی از مسائل تحریر الوسیله نیز برای اصناف مختلف تهیه و چاپ شده است؛ ازجمله: فتاوای امام‌خمینی در رابطه با جانبازان،[۱۶] احکام جبهه،[۱۷] احکام معلولین و مجروحین،[۱۸] احکام جبهه،[۱۹] احکام خانواده،[۲۰] احکام نماز،[۲۱] احکام ازدواج،[۲۲] منتخب توضیح المسائل امام‌خمینی،[۲۳] احکام آب‌ها، مطهرات و نجاسات،[۲۴] روشی در تدریس احکام،[۲۵] احکام نماز، وقت‌شناسی، قبله‌شناسی،[۲۶] احکام تقلید و اجتهاد امام‌خمینی،[۲۷] احکام بانوان و مادران،[۲۸] منتخب توضیح المسائل،[۲۹] رساله آموزشی،[۳۰] احکام بانوان[۳۱] و احکام دختران.[۳۲]

رساله توضیح المسائل با حواشی برخی مراجع تقلید معاصر نیز چند گونه و بارها به چاپ رسیده است؛ نمونه معروف آن توضیح المسائل امام‌خمینی، چاپ و نشر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است که با بیش از ده حاشیه منتشر شده است. این رساله تا کنون به زبان‌های چندی ترجمه شده و ناشران پرشماری در سراسر دنیا آن را چاپ و منتشر ساخته‌اند[۳۳] و از این نظر هیچ رساله عملیه‌ای به اندازه آن، با اقبال عمومی روبه‌رو نشده است.[۳۴]

پانویس

  1. ↑ (جناتی، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، ۲۳۴)
  2. ↑ (دوانی، مفاخر اسلام، ۱۲/۲۲۲ ـ ۲۲۳)
  3. ↑ (عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۵۳۵)
  4. ↑ (استادی، تألیفات و آثار حضرت امام‌خمینی، ۲۶۷؛ احمدی فقیه، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، ۳۴)
  5. ↑ (روحانی، حاج‌آقامجتبی تهرانی، شاگرد دلباخته مکتب امام، ۳۰ ـ ۳۱)
  6. ↑ (عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۳)
  7. ↑ (متین، مجله، ۲۹۷)
  8. ↑ (عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۲)
  9. ↑ (مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۲۲، ۳۲۰ و ۳۳۴)
  10. ↑ (مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۱۸ و ۱۳۸)
  11. ↑ (مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۱۹ و ۲۰۸)
  12. ↑ (مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۲۲ و ۳۶۳)
  13. ↑ (مؤسسه تنظیم، امام در آینه اسناد، ۳/۱۳۸، ۴۱۷، ۴۳۴، ۴۴۴، ۵۱۲؛ ۴/۳، ۳۳ ـ ۳۹، ۶۶، ۷۰، ۷۶ ـ ۷۸ و ۵/۵، ۱۹، ۲۴، ۹۸، ۱۰۰، ۱۳۶)
  14. ↑ (عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۳)
  15. ↑ (تهران، ۱۳۵۹، ۳۳۷ + ۱۱، وزیری.)
  16. ↑ (تهران، رجا، ۱۳۶۴)
  17. ↑ (مرکز بررسی و تحقیقات عقیدتی سیاسی سپاه، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۶۵)
  18. ↑ (حسین مهاجر، قم، بی‌نا)
  19. ↑ (علی‌محمد اسدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۶)
  20. ↑ (عبدالرحیم موگهی، قم دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ ۱۳، ۱۳۷۰)
  21. ↑ (عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۲)
  22. ↑ (عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۲)
  23. ↑ (عبدالرحیم موگهی، قم، محدث، بی‌تا، جیبی)
  24. ↑ (محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵)
  25. ↑ (علی‌محمد اسدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۵)
  26. ↑ (محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵)
  27. ↑ (عبدالرحیم موگهی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶)
  28. ↑ (عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۷)
  29. ↑ (کمال‌الدین خدامی، قم، شفق، چاپ دوم، ۱۳۷۷)
  30. ↑ (رضا قربانیان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۷)
  31. ↑ (محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸)
  32. ↑ (محمد وحیدی، قم، عصمت، ۱۳۷۸)
  33. ↑ (شیرازی، کتابشناسی توصیفی سیری در آثار ارزشمند امام‌خمینی، ۱۰۲)
  34. ↑ (عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۲)

منابع

  • احمدی فقیه یزدی، محمدحسن، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، تهران، مدرس، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
  • استادی، رضا، تألیفات و آثار حضرت امام‌خمینی، مجله مشکوة، شماره ۲۳ ـ ۲۴، ۱۳۶۸ش.
  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، رساله نجاة العباد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
  • جناتی، محمدابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، کیهان، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
  • دوانی، علی، مفاخر اسلام، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۷۹ش.
  • روحانی، سیدحمید، حاج‌آقامجتبی تهرانی، شاگرد دلباخته مکتب امام، فصلنامه ۱۵ خرداد، شماره ۳۴، ۱۳۹۱ش.
  • شیرازی، علی، کتابشناسی توصیفی سیری در آثار ارزشمند امام‌خمینی، مجله معرفت، شماره ۳۱، ۱۳۷۸ش.
  • عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم، نوید اسلام، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش.
  • عماد دشتی، صدرالدین، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، مجله حضور (ویژه‌نامه هشتمین سالگرد رحلت امام‌خمینی)، ۱۳۷۶ش.
  • متین، مجله، آشنایی با دفتر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی در قم، شماره ۲، ۱۳۷۸ش.
  • مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام‌ در آینه اسناد، سیر مبارزات امام‌خمینی به روایت اسناد شهربانی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
  • مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.

ابوالفضل یغمایی

برگرفته از «http://fa.wiki.khomeini.ir/w/index.php?title=کاربر:Salehi/صفحه_تمرین۱&oldid=19665»