کاربر:Salehi/صفحه تمرین۱: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی امام خمینی
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۷ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''غلامرضا رضوانی'''، شاگرد، وصی و عضو دفتر [[امام‌خمینی]]، عضو [[شورای نگهبان]] و [[مجلس خبرگان رهبری]].
{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =
| نام عنوان = رساله توضیح المسائل
| نام‌های دیگر =
| نام‌کتاب‌به‌فارسی =
| نویسنده = [[امام‌خمینی]]
| مترجم =
| ترجمه‌به‌دیگرزبان‌ها =
| تاریخ نگارش =
| موضوع =
| سبک =
| زبان = فارسی
| ویراستار =
| به تصحیح =
| به کوشش =
| طراح جلد =
| تعداد جلد = ۱جلد
| تعداد صفحات =
| قطع =
| مجموعه =
| نسخه‌الکترونیکی =
| ناشر = [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]]  
| محل نشر =تهران
| تاریخ نشر =۱۳۷۸ش
| نوبت چاپ =
| شمارگان =
| شابک =
| نوع رسانه =
| وبسایت ناشر =
| مشخصات نشر =
}}
'''رساله توضیح المسائل'''، رساله عملیه [[امام‌خمینی]] برای عموم مردم؛ فارسی.


غلامرضا رضوانی خمینی، فرزند محمدکریم‌ در اول‌ مهر ۱۳۰۹‌ در خمین‌ متولد شد. پدرش‌ کاسبی متدین بود و او درس‌ را از مکتبخانه‌ آغاز کرد؛ سپس به دبستان رفت و تا مقطع متوسطه ادامه داد.<ref>مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.</ref> رضوانی در سال ۱۳۲۷، برای تحصیل علوم حوزوی به [[قم]] رفت و پس از طی دوره مقدمات، سطوح متوسطه و عالی را نزد [[عبدالجواد اصفهانی]] و [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]] فرا گرفت.<ref>مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.</ref> سپس از درس خارج فقه و اصول مرجع تقلید [[سیدحسین بروجردی]]، [[سیدمحمد محقق داماد]] و امام‌خمینی بهره جست و برای ادامه تحصیل در سال ۱۳۳۲ به [[نجف]] رفت و در درس [[سیدمحمود شاهرودی]] شرکت کرد.<ref>مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳؛ رضوانی، حوزه، ۵۳.</ref> آشنایی و ارتباط رضوانی با امام‌خمینی به سال‌های حضور در قم و شرکت وی در درس خارج ایشان باز می‌گردد که پس از سفر به نجف و انتقال امام‌خمینی به نجف در سال ۱۳۴۴ نیز ادامه یافت.<ref>رضوانی، سرگذشتهای ویژه، ۵/۷۷؛ مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.</ref> پس از مخالفت امام‌خمینی با [[لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۸۲.</ref> رضوانی یکی از روحانیانی بود که در نجف از نهضت امام‌خمینی حمایت کرد<ref>مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.</ref> و به دنبال بازداشت امام‌خمینی پس از سخنرانی علیه [[رژیم پهلوی]] در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و شایعه احتمال اعدام ایشان، وی به همراه [[محمدحسن قدیری]] نزد مراجع برجسته‌ای چون سیدمحمود شاهرودی، [[سیدابوالقاسم خویی]] و [[سیدمحسن حکیم]] رفت و تأیید آنان را درباره [[اجتهاد]] و [[مرجعیت]] ایشان به دست آورد.<ref>اختری، خاطرات، ۱/۳۷ ـ ۳۸.</ref> پس از تبعید امام‌خمینی به [[اقامتگاه‌های امام‌خمینی|ترکیه]]، رضوانی در نجف از روحانیانی بود که برای انتقال ایشان به [[عراق]] تلاش می‌کرد.<ref>مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.</ref> پس از ورود امام‌خمینی به نجف و درخواست برخی استادان [[حوزه علمیه نجف]] ازجمله رضوانی و قدیری و [[حسین راستی کاشانی]] در برگزاری درس خارج، امام‌خمینی به تدریس خارج فقه اقدام کرد. رضوانی با اینکه خود مدرس سطوح عالی حوزه بود، همراه گروهی از فاضلان ازجمله راستی‌ کاشانی و [[نصرالله خلخالی]]، به حلقه درس امام‌خمینی پیوست.<ref>اختری، خاطرات، ۱/۴۳؛ خبرگان رهبری.</ref> حضور وی و دیگر استادان در درس ایشان، بر اشتیاق [[طلاب]] به درس می‌افزود.<ref>مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.</ref>
در گذشته نوعاً رساله‌های احکام شرعی به زبان عربی نگاشته می‌شده است، اما با فزونی [[شیعیان]] فارسی‌زبان، برخی [[مراجع دینی]] بر آن شدند که فتاوای خود را به زبان فارسی در اختیار آنان قرار دهند. جامع [[عباسی شیخ بهایی]] (م۱۰۳۰ق) نخستین رساله از این دست است.<ref>(جناتی، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، ۲۳۴)</ref> از آن پس کتاب‌های بسیاری با عنوان «رساله عملیه» نگاشته شده که دربردارنده احکام مورد نیاز مقلدان بوده است. این رساله‌ها عمدتاً دربردارنده احکام [[طهارت]]، [[نماز]] و [[روزه]] و گاه احکام [[خمس]]، [[زکات]] و [[حج]] بوده است. از قرن چهاردهم هجری، مراجع تقلید بر رساله‌های فقهای سابق حاشیه می‌نوشتند اما پس از آن [[سیدحسین بروجردی]] رساله عملیه‌ای با عنوان «توضیح المسائل» منتشر کرد و مراجع تقلید پس از او نیز با مبنا قراردادن آن، فتاوای خود را عرضه می‌کردند.<ref>(دوانی، مفاخر اسلام، ۱۲/۲۲۲ ـ ۲۲۳)</ref>


پس از رفتن [[عبدالعلی قرهی]] به [[ایران]] که مسئول دیدارهای امام‌خمینی در نجف بود، رضوانی مسئولیت دیدارهای ایشان را بر عهده گرفت؛<ref>مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۲۳.</ref> سپس مسئول دفتر امام‌خمینی و شهریه ایشان شد.<ref>مقدس، خاطرات، ۱/۲۳۳؛ ناصری، خاطرات، ۲/۲۰۱.</ref> در جلسات استفتا که شب‌ها در حضور امام‌خمینی تشکیل می‌شد، رضوانی شرکت<ref>اختری، خاطرات، ۱/۴۰.</ref> و پرسش‌های فقهی را به ایشان منتقل می‌کرد و پاسخ آن‌ را به صاحبان آنها می‌رساند.<ref>قوچانی، خاطرات، ۱/۱۴۶ ـ ۱۴۷.</ref> نیز رضوانی معرف بسیاری از افراد برای دریافت اجازه در [[امور حسبیه]] از امام‌خمینی بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۴۷۱، ۴۷۲، ۴۷۴، ۴۸۹ و ۴۹۷.</ref> و از کسانی به‌ شمار می‌رفت که همراه یاران امام‌خمینی در نجف مسئولیت نوشتن‌ نوارهای سخنرانی، بازنویسی، اصلاح و چاپ [[اعلامیه‌های امام‌خمینی|اعلامیه‌های]] ایشان را بر عهده داشت، و به کمک یاران ایشان در شهرهای مختلف ازجمله شهر بصره در مسجدها و محفل‌های مختلف پخش می‌کرد.<ref>اختری، خاطرات، ۱/۳۷.</ref> وی در خانه امام‌خمینی حضور پررنگی داشت و در همه دیدارهای علما و فضلا با ایشان در نجف، در کنار ایشان حضور داشت.<ref>اختری، خاطرات، ۱/۳۷ ـ ۳۸ و ۴۰؛ طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۳۸۹.</ref> فعالیت‌های رضوانی در نجف موجب شد، [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور|سازمان اطلاعات و امنیت کشور ایران]] ([[ساواک]]) در گزارشی وی و [[محمدرضا ناصری]] را رابط امام‌خمینی و روحانیان لبنان معرفی کند.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۱/۵۰.</ref>
امام‌خمینی همانند فقهای معاصر خود نخست بر رساله بروجردی حاشیه نوشت<ref>(عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۵۳۵)</ref> که در دوره مرجعیت ایشان به صورت مستقل به چاپ رسید؛ سپس [[مجتبی تهرانی]] که مورد وثوق امام‌خمینی بود، حاشیه‌های ایشان را در متن درج کرد<ref>(استادی، تألیفات و آثار حضرت امام‌خمینی، ۲۶۷؛ احمدی فقیه، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، ۳۴)</ref> و به تایید امام‌خمینی رسید و در خرداد ۱۳۴۲ منتشر گردید.<ref>(روحانی، حاج‌آقامجتبی تهرانی، شاگرد دلباخته مکتب امام، ۳۰ ـ ۳۱)</ref> این رساله جانشین [[رساله نجاة‌ العباد]] امام‌خمینی شد که پیش از آن با اصرار و همت برخی از شاگردان ایشان، تدوین و منتشر شده بود.
:{{ببینید|حاشیه بر رساله توضیح المسائل|رساله نجاة‌ العباد}}
رساله امام‌خمینی، دربرگیرنده احکام تقلید، طهارت، نماز، روزه، خمس، زکات، حج، خرید و فروش، شرکت، [[صلح]]، اجاره، جعاله، مزارعه، مساقات، محجوران، وکالت، قرض، حواله‌دادن، رهن، ضمان، کفالت، ودیعه، عاریه، [[نکاح]]، [[طلاق]]، [[غصب]]، مال پیداشده، سربریدن و شکار حیوانات، ‌خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، نذر و عهد و قسم، [[وقف]]، وصیت و ارث می‌باشد و ابوابی چون قضا و شهادات و [[حدود]] و [[دیات]] و [[قصاص]]، مانند توضیح المسائل دیگر مراجع در آن نیامده است. این کتاب افزوده‌هایی با عنوان‌های احکام [[امر به معروف و نهی از منکر]]، دفاع، احکام [[نماز جمعه]]، مسائلی درباره سفته، سرقفلی، معاملات بانکی، بیمه و بخت‌آزمایی، [[تلقیح]] و احکام تشریح، پیوند اعضا و بعضی از استفتائات جدید و یک خاتمه دارد که با عنوان مسائل متفرقه آمده است. این پیوست‌ها در [[کتاب تحریر الوسیله]] امام‌خمینی با عنوان «المسائل‌المستحدثه» آمده و احکامی از آن در این رساله به فارسی برگردانده شده است.<ref>(عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۳)</ref> ترتیب این رساله با سایر کتاب‌های فتوایی امام‌خمینی مانند [[نجاة‌ العباد]] فرق می‌کند.<ref>(متین،  مجله، ۲۹۷)</ref> طرح مسائل مورد ابتلا همچون امر به معروف و نهی از منکر و دفاع، آن را از رساله‌های مشابه ممتاز کرده است.<ref>(عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۲)</ref>
:{{ببینید|مسائل مستحدثه}}
رساله توضیح المسائل پیش از [[انقلاب اسلامی]]، همانند دیگر آثار امام‌خمینی از کتاب‌های ممنوعه به شمار می‌رفت. در عین حال برخی افراد، ناشران و کتاب‌فروشی‌ها ازجمله [[سید‌محمدرضا سعیدی]] تهیه و نشر و پخش رساله امام‌خمینی را وظیفه خود می‌دانستند.<ref>(مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۲۲، ۳۲۰ و ۳۳۴)</ref> سعیدی به مردم نیز توصیه می‌کرد که رساله ایشان را تهیه کنند<ref>(مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۱۸ و ۱۳۸)</ref> و خود نیز فتاوای ایشان را از رساله نقل می‌کرد.<ref>(مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۱۹ و ۲۰۸)</ref> وی حتی در [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] ([[ساواک]]) تعهد نداد که در نشر و تشریح مسائل فقهی امام‌خمینی دخالتی نداشته باشد.<ref>(مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۲۲ و ۳۶۳)</ref> در جلد سوم، چهارم و پنجم مجموعه اسناد شهربانی درباره امام‌خمینی، اسناد بسیاری وجود دارد که شهربانی به دستور ساواک موظف شده است با ناشرانی که رساله ایشان را چاپ می‌کنند، کتاب‌فروشی‌هایی که رساله را می‌فروشند و افرادی که دارای رساله ایشان هستند، برخورد شود و همه نسخه‌های آن را جمع کند. مأموران افزون بر کتابفروشی‌ها نسخه‌های رساله ایشان را از کتابخانه‌های عمومی و دیگر اماکن شخصی نیز جمع‌آوری کردند.<ref>(مؤسسه تنظیم، امام در آینه اسناد، ۳/۱۳۸، ۴۱۷، ۴۳۴، ۴۴۴، ۵۱۲؛ ۴/۳، ۳۳ ـ ۳۹، ۶۶، ۷۰، ۷۶ ـ ۷۸ و ۵/۵، ۱۹، ۲۴، ۹۸، ۱۰۰، ۱۳۶)</ref> ممنوعیت چاپ و نشر رساله امام‌خمینی سبب شده بود که گاه بدون نام ایشان و گاه با نام مراجع دیگر انتشار یابد؛<ref>(عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۳)</ref> چنان‌که نام امام‌خمینی در حواشی ایشان بر رساله توضیح المسائل بروجردی و فتاوای ایشان بر [[العروة‌ الوثقی]] با علامت اختصاری «خ» معین شده بود.


امام‌خمینی که رضوانی را از روحانیان مورد اعتماد خود می‌دانست، در ۳ آذر ۱۳۵۶ او را همراه [[سیدعباس خاتم یزدی]]، [[میرزاحبیب‌الله اراکی]] و [[سیدجعفر کریمی]] وصی خود انتخاب و تأکید کرد اگر برای یک نفر یا بیشتر حادثه‌ای رخ داد، بقیه به وصیت عمل کنند و به جای او فردی مورد اطمینان و معروف به صحت و [[امانت]] را برای عمل به وصیت برگزینند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۲۷۰.</ref> ایشان در ۱۸ آذر همان سال امور وجوه شرعی را به افراد گفته‌ شده واگذار کرد که پس از ایشان در [[حوزه‌های علمیه]] هر گونه صلاح می‌دانند به مصرف برسانند و تأکید کرد اگر همسر ایشان و خانواده فرزندشان [[سیدمصطفی خمینی|سیدمصطفی]] خواستند در نجف بمانند به مقدار متعارف هزینه آنان پرداخت شود. ایشان در پشت پاکت [[وصیت‌نامه امام‌خمینی|وصیت‌نامه]] یادآوری کرد وصیت‌نامه نزد سیدجعفر کریمی است تا پس از مرگ ایشان گشوده شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۲۸۰.</ref>
پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، مؤسسه‌ها و نهادهای مختلفی به چاپ و انتشار این رساله اقدام کرده‌اند؛ ازجمله: انتشارات راه امام<ref>(تهران، ۱۳۵۹، ۳۳۷ + ۱۱، وزیری.)</ref> و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (۱۳۶۵، بیش از سیزده بار). مرکز پژوهش‌های علوم اسلامی و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ناشران دیگر نیز این رساله را بارها منتشر ساختند. در سال ۱۳۷۸ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی با بررسی و تطبیق چاپ‌های مختلف آن، متن صحیحی همراه با پاورقی استفتائات، منتشر کرد. همچنین این کتاب در جلد ۲۹ «موسوعة الامام‌الخمینی» در سال ۱۳۹۲ش/ ۱۴۳۴ق منتشر شده است. گزیده‌هایی از رساله توضیح المسائل امام‌خمینی، همراه بعضی از مسائل تحریر الوسیله نیز برای اصناف مختلف تهیه و چاپ شده است؛ ازجمله: فتاوای امام‌خمینی در رابطه با جانبازان،<ref>(تهران، رجا، ۱۳۶۴)</ref> احکام جبهه،<ref>(مرکز بررسی و تحقیقات عقیدتی سیاسی سپاه، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۶۵)</ref> احکام معلولین و مجروحین،<ref>(حسین مهاجر، قم، بی‌نا)</ref> احکام جبهه،<ref>(علی‌محمد اسدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۶)</ref> احکام خانواده،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ ۱۳، ۱۳۷۰)</ref> احکام نماز،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۲)</ref> احکام ازدواج،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۲)</ref> منتخب توضیح المسائل امام‌خمینی،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، محدث، بی‌تا، جیبی)</ref> احکام آب‌ها، مطهرات و نجاسات،<ref>(محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵)</ref> روشی در تدریس احکام،<ref>(علی‌محمد اسدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۵)</ref> احکام نماز، وقت‌شناسی، قبله‌شناسی،<ref>(محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵)</ref> احکام تقلید و اجتهاد امام‌خمینی،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶)</ref> احکام بانوان و مادران،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۷)</ref> منتخب توضیح المسائل،<ref>(کمال‌الدین خدامی، قم، شفق، چاپ دوم، ۱۳۷۷)</ref> رساله آموزشی،<ref>(رضا قربانیان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۷)</ref> احکام بانوان<ref>(محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸)</ref> و احکام دختران.<ref>(محمد وحیدی، قم، عصمت، ۱۳۷۸)</ref>


در سال ۱۳۵۷، خروج امام‌خمینی از نجف از نظر امنیتی بی‌سروصدا انجام گرفت؛<ref>فردوسی‌پور، خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین فردوسی‌پور، ۲۰۷.</ref> امام‌خمینی در آخرین شب اقامت خود در نجف به رضوانی، کریمی، خاتم یزدی و اراکی سفارش کرد برای حفظ و اداره حوزه نجف که پایگاه جهان تشیع است، کوشا باشند و مسئولیت ایشان را در حوزه نجف عهده‌دار شوند.<ref>کریمی، بیست ‌و پنج‌ سال در کنار امام راحل، ۴۰.</ref> رضوانی برای رسیدگی به امور دفتر امام‌خمینی در عراق ماند و همچون گذشته به اداره بیت و پاسخ به ارباب رجوع مشغول بود و تا امام‌خمینی در [[اقامتگاه‌های امام‌خمینی|پاریس]] بود، [[رژیم بعثی عراق]] با بیت و دفتر ایشان مزاحمت و برخوردی نداشت.<ref>قوچانی، خاطرات، ۱/۱۹۲.</ref>
رساله توضیح المسائل با حواشی برخی مراجع تقلید معاصر نیز چند گونه و بارها به چاپ رسیده است؛ نمونه معروف آن توضیح المسائل امام‌خمینی، چاپ و نشر انتشارات اسلامی وابسته به [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]] است که با بیش از ده حاشیه منتشر شده است. این رساله تا کنون به زبان‌های چندی ترجمه شده و ناشران پرشماری در سراسر دنیا آن را چاپ و منتشر ساخته‌اند<ref>(شیرازی، کتابشناسی توصیفی سیری در آثار ارزشمند امام‌خمینی، ۱۰۲)</ref> و از این نظر هیچ رساله عملیه‌ای به اندازه آن، با اقبال عمومی روبه‌رو نشده است.<ref>(عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۲)</ref>
 
پس‌ از [[پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی]]، امام‌خمینی‌ در ۲۸ فروردین ۱۳۵۸ در پاسخ پیام تبریک احمد حسن ‌البکر رئیس‌جمهور عراق راجع به استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران از وی تشکر کرد و تأکید کرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران در برابر رژیم دیکتاتوری پهلوی هشداری است برای همه دولت‌هایی که با ملت خودشان رفتار مسالمت‌آمیز ندارند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۳۲.</ref> این موضوع برای دولت عراق گران آمد و اقدام به مزاحمت در امور دفتر امام‌خمینی در نجف کرد و رضوانی به ‌دست دولت بعثی بازداشت شد؛<ref>قوچانی، خاطرات، ۱/۱۹۷.</ref> اما پس از چند روز با وساطت [[سیدمحمود دعایی]]، سفیر جمهوری اسلامی ایران، آزاد گردید.<ref>قوچانی، خاطرات، ۱/۱۹۷.</ref> وی با همکاری [[محمود قوچانی]] آخرین شهریه امام‌خمینی را در نجف پرداخت کردند؛ اما [[طلاب]] به‌ دلیل سختگیری‌ها و حساسیتِ دولت بعثی علیه امام‌خمینی، جرئت دریافت شهریه را نداشتند.<ref>قوچانی، خاطرات، ۱/۱۹۷ ـ ۱۹۸.</ref> پس از سقوط دولت حسن ‌البکر و روی‌کار آمدن صدام حسین، بسیاری از [[شیعیان]] و علمای نجف از عراق اخراج شدند. رضوانی نیز مجبور به ترک عراق شد و در سال ۱۳۵۸ به ایران آمد.<ref>مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.</ref>
 
[[امام‌خمینی]] در نخستین دوره [[شورای نگهبان قانون اساسی]] رضوانی را به عضویت فقهای این شورا منصوب کرد و پس از گذشت سه سال در نخستین دوره، وی‌ برابر قانون اساسی، به‌ قید قرعه‌ از جمع‌ فقیهان‌ شورا، خارج‌ و به‌ ریاست‌ [[دیوان‌ عدالت‌ اداری‌]] منصوب‌ شد.<ref>مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.</ref> همچنین ایشان در اسفند ۱۳۶۳ رضوانی را که معتمد خود می‌دانست، پس از درگذشت مرجع تقلید وقت، [[سیداحمد خوانساری]] به امامت مسجد سیدعزیزالله واقع در بازار تهران برگزید و در این حکم بر صلاحیت، [[علم]]، [[تقوا]]، [[استقامت]]، راستی و صلاح رضوانی تأکید کرد و با یادآوری سابقه آشنایی با وی، او را وکیل خود در دریافت وجوه شرعی معرفی کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۱۷۴.</ref> رضوانی همچنین مسئولیت [[امور شرعی‌]] اصناف‌ بازار را بر عهده داشت. وی برای رسیدگی بیشتر به امور شرعی بازاریان، بیش‌ از یک‌ سال‌ در دیوان‌ عدالت‌ اداری‌ نماند و از آن‌ نهاد استعفا داد.<ref>مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.</ref>
:{{ببینید|شورای نگهبان}}
از نظر رضوانی توجه به نقش زمان و مکان در فهم احکام و پرداختن به مباحث [[ولایت فقیه]] و حکومت از ویژگی‌های درسی امام‌خمینی بود؛<ref>رضوانی، حوزه، ۵۷.</ref> چنان‌که ایشان در تدریس خود تلاش می‌کرد طلاب، محقق، ورزیده و متکی بر فهم خود [[تربیت]] شوند تا در احکام و مطالب علمی صاحب‌نظر شوند و مقلد نباشند.<ref>رضوانی، حوزه، ۵۴.</ref> وی خصوصیات روحی و اخلاقی امام‌خمینی را موجب جذب افراد حق‌طلب می‌دانست که با نزدیک‌شدن به ایشان ارادت و اشتیاق حق‌جویان به وی بیشتر می‌شد.<ref>رضوانی، حوزه، ۵۸.</ref> وی شب‌زنده‌داری و تهجد از دوره جوانی را از امتیازات امام‌خمینی می‌خواند<ref>رضوانی، سرگذشتهای ویژه، ۵/۷۹.</ref> و نظم در زندگی شخصی و علمی و مواظبت بر سلامت بدن، ورزش، [[ساده‌‌زیستی]] و [[زهد]] به معنای واقعی در طول دوره زندگی ایشان را از [[قم]] و [[نجف]] و دوره [[قدرت]] و تشکیل دولت از امتیازات دیگر ایشان می‌دانست.<ref>رضوانی، سرگذشتهای ویژه، ۵/۷۷ و ۷۹ ـ ۸۰.</ref> وی [[انقلاب اسلامی]] را حاصل خودسازی، نظریات فقهی و نیز پشتکار امام‌خمینی در اجرای آن می‌شمرد و همچنین هدف ایشان را در انقلاب، تحقق اسلام واقعی و اجرایی‌شدن [[احکام اسلامی]] می‌دانست.<ref>شخصیت‌نگار، پایگاه اطلاع‌رسانی.</ref>
 
پس از رحلت امام‌خمینی رضوانی دوباره از سوی [[سیدعلی خامنه‌ای]] رهبر جدید انقلاب به عضویت شورای نگهبان درآمد و تا سال ۱۳۹۱ در این سمت ایفای وظیفه کرد.<ref>مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.</ref> وی در ۳۱ فروردین ۱۳۹۲ در ۸۳سالگی در تهران از دنیا رفت و پیکر او پس از انتقال به قم در [[حرم فاطمه معصومه(س)]] به خاک سپرده شد.<ref>انصاری، درگذشتگان، ۱۲۴.</ref> از وی تألیفاتی‌ در علوم‌ دینی‌ و حوزوی‌ به‌ جا مانده است، ازجمله، حاشیه‌ بر عروة الوثقی‌، حاشیه‌ بر کفایة الاصول‌ و المکاسب‌.<ref>انصاری، درگذشتگان، ۱۲۴.</ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
==منابع==
==منابع==
{{منابع}}
{{منابع}}
* اختری، محمدحسن، خاطرات، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
* احمدی فقیه یزدی، محمدحسن، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، تهران، مدرس، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
* استادی، رضا، تألیفات و آثار حضرت امام‌خمینی، مجله مشکوة، شماره ۲۳ ـ ۲۴، ۱۳۶۸ش.
* انصاری، ناصرالدین، درگذشتگان، مجله آینه پژوهش، شماره ۱۴۰، ۱۳۹۲ش.
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، رساله نجاة العباد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
* خبرگان رهبری، پایگاه اطلاع‌رسانی ۶/۳/۱۳۹۵ش.
* جناتی، محمدابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، کیهان، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
* رضوانی، غلامرضا، مصاحبه، مجله حوزه، شماره ۳۷ ـ ۳۸، ۱۳۶۹ش.
* دوانی، علی، مفاخر اسلام، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۷۹ش.
* رضوانی، غلامرضا، خاطرات، چاپ‌شده در سرگذشتهای ویژه از زندگی حضرت امام‌خمینی، تدوین رضا شعرباف، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۳۶۷ش.
* روحانی، سیدحمید، حاج‌آقامجتبی تهرانی، شاگرد دلباخته مکتب امام، فصلنامه ۱۵ خرداد، شماره ۳۴، ۱۳۹۱ش.
* شخصیت‌نگار، پایگاه اطلاع‌رسانی ۱۰/۳/۱۳۹۵ش.
* شیرازی، علی، کتابشناسی توصیفی سیری در آثار ارزشمند امام‌خمینی، مجله معرفت، شماره ۳۱، ۱۳۷۸ش.
* طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، تهران، پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
* عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم، نوید اسلام، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش.
* فردوسی‌پور، اسماعیل، خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین فردوسی‌پور، تدوین شعاع حسینی و رحیم روح‌بخش، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
* عماد دشتی، صدرالدین، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، مجله حضور (ویژه‌نامه هشتمین سالگرد رحلت امام‌خمینی)، ۱۳۷۶ش.
* قوچانی، محمود، خاطرات، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
* متین، مجله، آشنایی با دفتر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی در قم، شماره ۲، ۱۳۷۸ش.
* کریمی، سیدجعفر، بیست ‌و پنج‌ سال در کنار امام راحل، خاطرات حضرت آیت‌الله سیدجعفر کریمی، تدوین رسول جعفریان، قم، مورخ، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
* مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام‌ در آینه اسناد، سیر مبارزات امام‌خمینی به روایت اسناد شهربانی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
* مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
* مختاری، رضا، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، چاپ‌شده در فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام‌خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
* مقدس، هادی، خاطرات، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
* ناصری، محمدرضا، خاطرات، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
{{پایان}}
{{پایان}}
سیدعباس رضوی
ابوالفضل یغمایی

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ بهمن ۱۴۰۱، ساعت ۲۱:۳۱

Salehi/صفحه تمرین۱
اطلاعات کتاب
عنوانرساله توضیح المسائل
نویسندهامام‌خمینی
زبانفارسی
تعداد جلد۱جلد
اطلاعات نشر
ناشرمؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی
محل نشرتهران
تاریخ نشر۱۳۷۸ش


رساله توضیح المسائل، رساله عملیه امام‌خمینی برای عموم مردم؛ فارسی.

در گذشته نوعاً رساله‌های احکام شرعی به زبان عربی نگاشته می‌شده است، اما با فزونی شیعیان فارسی‌زبان، برخی مراجع دینی بر آن شدند که فتاوای خود را به زبان فارسی در اختیار آنان قرار دهند. جامع عباسی شیخ بهایی (م۱۰۳۰ق) نخستین رساله از این دست است.[۱] از آن پس کتاب‌های بسیاری با عنوان «رساله عملیه» نگاشته شده که دربردارنده احکام مورد نیاز مقلدان بوده است. این رساله‌ها عمدتاً دربردارنده احکام طهارت، نماز و روزه و گاه احکام خمس، زکات و حج بوده است. از قرن چهاردهم هجری، مراجع تقلید بر رساله‌های فقهای سابق حاشیه می‌نوشتند اما پس از آن سیدحسین بروجردی رساله عملیه‌ای با عنوان «توضیح المسائل» منتشر کرد و مراجع تقلید پس از او نیز با مبنا قراردادن آن، فتاوای خود را عرضه می‌کردند.[۲]

امام‌خمینی همانند فقهای معاصر خود نخست بر رساله بروجردی حاشیه نوشت[۳] که در دوره مرجعیت ایشان به صورت مستقل به چاپ رسید؛ سپس مجتبی تهرانی که مورد وثوق امام‌خمینی بود، حاشیه‌های ایشان را در متن درج کرد[۴] و به تایید امام‌خمینی رسید و در خرداد ۱۳۴۲ منتشر گردید.[۵] این رساله جانشین رساله نجاة‌ العباد امام‌خمینی شد که پیش از آن با اصرار و همت برخی از شاگردان ایشان، تدوین و منتشر شده بود.

(ببینید: حاشیه بر رساله توضیح المسائل و رساله نجاة‌ العباد)

رساله امام‌خمینی، دربرگیرنده احکام تقلید، طهارت، نماز، روزه، خمس، زکات، حج، خرید و فروش، شرکت، صلح، اجاره، جعاله، مزارعه، مساقات، محجوران، وکالت، قرض، حواله‌دادن، رهن، ضمان، کفالت، ودیعه، عاریه، نکاح، طلاق، غصب، مال پیداشده، سربریدن و شکار حیوانات، ‌خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، نذر و عهد و قسم، وقف، وصیت و ارث می‌باشد و ابوابی چون قضا و شهادات و حدود و دیات و قصاص، مانند توضیح المسائل دیگر مراجع در آن نیامده است. این کتاب افزوده‌هایی با عنوان‌های احکام امر به معروف و نهی از منکر، دفاع، احکام نماز جمعه، مسائلی درباره سفته، سرقفلی، معاملات بانکی، بیمه و بخت‌آزمایی، تلقیح و احکام تشریح، پیوند اعضا و بعضی از استفتائات جدید و یک خاتمه دارد که با عنوان مسائل متفرقه آمده است. این پیوست‌ها در کتاب تحریر الوسیله امام‌خمینی با عنوان «المسائل‌المستحدثه» آمده و احکامی از آن در این رساله به فارسی برگردانده شده است.[۶] ترتیب این رساله با سایر کتاب‌های فتوایی امام‌خمینی مانند نجاة‌ العباد فرق می‌کند.[۷] طرح مسائل مورد ابتلا همچون امر به معروف و نهی از منکر و دفاع، آن را از رساله‌های مشابه ممتاز کرده است.[۸]

(ببینید: مسائل مستحدثه)

رساله توضیح المسائل پیش از انقلاب اسلامی، همانند دیگر آثار امام‌خمینی از کتاب‌های ممنوعه به شمار می‌رفت. در عین حال برخی افراد، ناشران و کتاب‌فروشی‌ها ازجمله سید‌محمدرضا سعیدی تهیه و نشر و پخش رساله امام‌خمینی را وظیفه خود می‌دانستند.[۹] سعیدی به مردم نیز توصیه می‌کرد که رساله ایشان را تهیه کنند[۱۰] و خود نیز فتاوای ایشان را از رساله نقل می‌کرد.[۱۱] وی حتی در سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) تعهد نداد که در نشر و تشریح مسائل فقهی امام‌خمینی دخالتی نداشته باشد.[۱۲] در جلد سوم، چهارم و پنجم مجموعه اسناد شهربانی درباره امام‌خمینی، اسناد بسیاری وجود دارد که شهربانی به دستور ساواک موظف شده است با ناشرانی که رساله ایشان را چاپ می‌کنند، کتاب‌فروشی‌هایی که رساله را می‌فروشند و افرادی که دارای رساله ایشان هستند، برخورد شود و همه نسخه‌های آن را جمع کند. مأموران افزون بر کتابفروشی‌ها نسخه‌های رساله ایشان را از کتابخانه‌های عمومی و دیگر اماکن شخصی نیز جمع‌آوری کردند.[۱۳] ممنوعیت چاپ و نشر رساله امام‌خمینی سبب شده بود که گاه بدون نام ایشان و گاه با نام مراجع دیگر انتشار یابد؛[۱۴] چنان‌که نام امام‌خمینی در حواشی ایشان بر رساله توضیح المسائل بروجردی و فتاوای ایشان بر العروة‌ الوثقی با علامت اختصاری «خ» معین شده بود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مؤسسه‌ها و نهادهای مختلفی به چاپ و انتشار این رساله اقدام کرده‌اند؛ ازجمله: انتشارات راه امام[۱۵] و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (۱۳۶۵، بیش از سیزده بار). مرکز پژوهش‌های علوم اسلامی و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ناشران دیگر نیز این رساله را بارها منتشر ساختند. در سال ۱۳۷۸ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی با بررسی و تطبیق چاپ‌های مختلف آن، متن صحیحی همراه با پاورقی استفتائات، منتشر کرد. همچنین این کتاب در جلد ۲۹ «موسوعة الامام‌الخمینی» در سال ۱۳۹۲ش/ ۱۴۳۴ق منتشر شده است. گزیده‌هایی از رساله توضیح المسائل امام‌خمینی، همراه بعضی از مسائل تحریر الوسیله نیز برای اصناف مختلف تهیه و چاپ شده است؛ ازجمله: فتاوای امام‌خمینی در رابطه با جانبازان،[۱۶] احکام جبهه،[۱۷] احکام معلولین و مجروحین،[۱۸] احکام جبهه،[۱۹] احکام خانواده،[۲۰] احکام نماز،[۲۱] احکام ازدواج،[۲۲] منتخب توضیح المسائل امام‌خمینی،[۲۳] احکام آب‌ها، مطهرات و نجاسات،[۲۴] روشی در تدریس احکام،[۲۵] احکام نماز، وقت‌شناسی، قبله‌شناسی،[۲۶] احکام تقلید و اجتهاد امام‌خمینی،[۲۷] احکام بانوان و مادران،[۲۸] منتخب توضیح المسائل،[۲۹] رساله آموزشی،[۳۰] احکام بانوان[۳۱] و احکام دختران.[۳۲]

رساله توضیح المسائل با حواشی برخی مراجع تقلید معاصر نیز چند گونه و بارها به چاپ رسیده است؛ نمونه معروف آن توضیح المسائل امام‌خمینی، چاپ و نشر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است که با بیش از ده حاشیه منتشر شده است. این رساله تا کنون به زبان‌های چندی ترجمه شده و ناشران پرشماری در سراسر دنیا آن را چاپ و منتشر ساخته‌اند[۳۳] و از این نظر هیچ رساله عملیه‌ای به اندازه آن، با اقبال عمومی روبه‌رو نشده است.[۳۴]

پانویس

  1. (جناتی، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، ۲۳۴)
  2. (دوانی، مفاخر اسلام، ۱۲/۲۲۲ ـ ۲۲۳)
  3. (عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۵۳۵)
  4. (استادی، تألیفات و آثار حضرت امام‌خمینی، ۲۶۷؛ احمدی فقیه، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، ۳۴)
  5. (روحانی، حاج‌آقامجتبی تهرانی، شاگرد دلباخته مکتب امام، ۳۰ ـ ۳۱)
  6. (عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۳)
  7. (متین، مجله، ۲۹۷)
  8. (عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۲)
  9. (مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۲۲، ۳۲۰ و ۳۳۴)
  10. (مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۱۸ و ۱۳۸)
  11. (مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۱۹ و ۲۰۸)
  12. (مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۲۲ و ۳۶۳)
  13. (مؤسسه تنظیم، امام در آینه اسناد، ۳/۱۳۸، ۴۱۷، ۴۳۴، ۴۴۴، ۵۱۲؛ ۴/۳، ۳۳ ـ ۳۹، ۶۶، ۷۰، ۷۶ ـ ۷۸ و ۵/۵، ۱۹، ۲۴، ۹۸، ۱۰۰، ۱۳۶)
  14. (عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۳)
  15. (تهران، ۱۳۵۹، ۳۳۷ + ۱۱، وزیری.)
  16. (تهران، رجا، ۱۳۶۴)
  17. (مرکز بررسی و تحقیقات عقیدتی سیاسی سپاه، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۶۵)
  18. (حسین مهاجر، قم، بی‌نا)
  19. (علی‌محمد اسدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۶)
  20. (عبدالرحیم موگهی، قم دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ ۱۳، ۱۳۷۰)
  21. (عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۲)
  22. (عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۲)
  23. (عبدالرحیم موگهی، قم، محدث، بی‌تا، جیبی)
  24. (محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵)
  25. (علی‌محمد اسدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۵)
  26. (محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵)
  27. (عبدالرحیم موگهی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶)
  28. (عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۷)
  29. (کمال‌الدین خدامی، قم، شفق، چاپ دوم، ۱۳۷۷)
  30. (رضا قربانیان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۷)
  31. (محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸)
  32. (محمد وحیدی، قم، عصمت، ۱۳۷۸)
  33. (شیرازی، کتابشناسی توصیفی سیری در آثار ارزشمند امام‌خمینی، ۱۰۲)
  34. (عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۲)

منابع

  • احمدی فقیه یزدی، محمدحسن، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، تهران، مدرس، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
  • استادی، رضا، تألیفات و آثار حضرت امام‌خمینی، مجله مشکوة، شماره ۲۳ ـ ۲۴، ۱۳۶۸ش.
  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، رساله نجاة العباد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
  • جناتی، محمدابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، کیهان، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
  • دوانی، علی، مفاخر اسلام، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۷۹ش.
  • روحانی، سیدحمید، حاج‌آقامجتبی تهرانی، شاگرد دلباخته مکتب امام، فصلنامه ۱۵ خرداد، شماره ۳۴، ۱۳۹۱ش.
  • شیرازی، علی، کتابشناسی توصیفی سیری در آثار ارزشمند امام‌خمینی، مجله معرفت، شماره ۳۱، ۱۳۷۸ش.
  • عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم، نوید اسلام، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش.
  • عماد دشتی، صدرالدین، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، مجله حضور (ویژه‌نامه هشتمین سالگرد رحلت امام‌خمینی)، ۱۳۷۶ش.
  • متین، مجله، آشنایی با دفتر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی در قم، شماره ۲، ۱۳۷۸ش.
  • مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام‌ در آینه اسناد، سیر مبارزات امام‌خمینی به روایت اسناد شهربانی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
  • مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.

ابوالفضل یغمایی