کاربر:Salehi/صفحه تمرین۱: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی امام خمینی
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۸۹ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
==فیضیه، مدرسه==
{{جعبه اطلاعات کتاب
از مهم‌ترین مدارس علوم دینی و نماد [[حوزه علمیه قم]].
| تصویر =  
==معرفی==
| نام عنوان = رساله توضیح المسائل
[[مدرسه فیضیه قم]] از مدارس دینی قدیمی و مهم [[ایران]] محسوب می‌شود و از پرآوازه‌ترین حوزه‌های [[علوم دینی تشیع]] در [[جهان اسلام]] است.<ref>(شریف رازی، آثار الحجه، ۱/۷۲.)</ref> نخستین بار عبدالجلیل قزوینی مؤلف کتاب نقض (۵۵۹ ـ ۵۶۶ق) از مدرسه‌ای با عنوان مدرسه ستّی (مخفف سیّدتی به معنای بانوی من) [[فاطمه معصومه]] [[دختر ‌موسی‌بن‌جعفر(ع)]] در کنار [[آستانه مقدسه]] نام‌برده که در قسمت شمالی بارگاه و در کنار [[قبرستان بابلان]] قرار داشته<ref>(رازی قزوینی، نقض، ۱۹۵؛ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۲۷۱ ـ ۲۷۲.)</ref> و در آغاز قرن دهم این مرکز علمی به نام [[مدرسه آستانه]] شناخته می‌شده است.<ref>(فقیهی، تاریخ مذهبی ۱۹۴؛ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۶۷۰.)</ref> در دوره [[شاه‌طهماسب صفوی]] (۹۳۰ ـ ۹۸۴ق) این مدرسه بازسازی شد. بر اساس تاریخی که در کتیبه سر در مدرسه فیضیه از طرف صحن عتیق آمده است (۹۳۴ق) بازسازی مدرسه فیضیه در همان آغاز [[حکومت صفویه]] و تنها چهار سال پس از آغاز سلطنت دومین پادشاه صفوی، شاه‌طهماسب بوده است.<ref>(دفتر آستانه، راهنمای قم، ۸۱؛ ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۵۵.)</ref> [[امام‌خمینی]] نیز در سخنرانی ۱۱ آبان و ۲۱ آذر ۱۳۵۸ در فیضیه، به کتیبه یادشده از نظر اوج هنری آن اشاره کرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۴۳۳ ـ ۴۳۷ و ۱۱/۲۲۰ ـ ۲۲۱.</ref> در قرن یازدهم هجری گروهی از علمای بزرگ شیعه ازجمله [[بهاءالدین عاملی]] معروف به شیخ بهایی، [[سلطان‌العلماء]]، [[قاضی‌سعید قمی]]، [[ملاعبدالرزاق لاهیجی]] و [[ملامحسن فیض کاشانی]] در مدرسه فیضیه تدریس می‌کرده‌اند.<ref>(مدرسی طباطبایی، مدرسه آستانه مقدسه (فیضیه)، ۱۲۸.)</ref>
| نام‌های دیگر =
| نام‌کتاب‌به‌فارسی =
| نویسنده = [[امام‌خمینی]]
| مترجم =
| ترجمه‌به‌دیگرزبان‌ها =
| تاریخ نگارش =
| موضوع =
| سبک =
| زبان = فارسی
| ویراستار =
| به تصحیح =
| به کوشش =
| طراح جلد =
| تعداد جلد = ۱جلد
| تعداد صفحات =
| قطع =
| مجموعه =
| نسخه‌الکترونیکی =
| ناشر = [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]]  
| محل نشر =تهران
| تاریخ نشر =۱۳۷۸ش
| نوبت چاپ =
| شمارگان =
| شابک =
| نوع رسانه =
| وبسایت ناشر =
| مشخصات نشر =
}}
'''رساله توضیح المسائل'''، رساله عملیه [[امام‌خمینی]] برای عموم مردم؛ فارسی.


مدرسه فیضیه در سیل بزرگ سال ۱۰۴۵ق به‌کلی ویران شد.<ref>(فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۶۷۵.)</ref> پس از آن ملامحسن فیض کاشانی با حمایت [[شاه‌عباس دوم]] (۱۰۵۲ ـ ۱۰۷۶ق)، به جای آن مدرسه‌ای بنا کرد که به سبب کوشش‌های وی در ساخت آن یا سکونت در آن، مدرسه فیضیه نامیده شد.<ref>فیض قمی، گنجینه آثار قم، ، ۱/۶۷۳ ـ ۶۷۵.</ref> به باور برخی این مدرسه به دلیل همجواری با مشهد فیض آثار حرم فاطمه معصومه(س) چنین نامیده شده است.<ref>(ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۵۶؛ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱/۴۱.)</ref>
در گذشته نوعاً رساله‌های احکام شرعی به زبان عربی نگاشته می‌شده است، اما با فزونی [[شیعیان]] فارسی‌زبان، برخی [[مراجع دینی]] بر آن شدند که فتاوای خود را به زبان فارسی در اختیار آنان قرار دهند. جامع [[عباسی شیخ بهایی]] (م۱۰۳۰ق) نخستین رساله از این دست است.<ref>(جناتی، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، ۲۳۴)</ref> از آن پس کتاب‌های بسیاری با عنوان «رساله عملیه» نگاشته شده که دربردارنده احکام مورد نیاز مقلدان بوده است. این رساله‌ها عمدتاً دربردارنده احکام [[طهارت]]، [[نماز]] و [[روزه]] و گاه احکام [[خمس]]، [[زکات]] و [[حج]] بوده است. از قرن چهاردهم هجری، مراجع تقلید بر رساله‌های فقهای سابق حاشیه می‌نوشتند اما پس از آن [[سیدحسین بروجردی]] رساله عملیه‌ای با عنوان «توضیح المسائل» منتشر کرد و مراجع تقلید پس از او نیز با مبنا قراردادن آن، فتاوای خود را عرضه می‌کردند.<ref>(دوانی، مفاخر اسلام، ۱۲/۲۲۲ ـ ۲۲۳)</ref>


[[فتحعلی‌شاه قاجار]] در سال ۱۲۱۴ق ضمن زیارت حضرت معصومه‌(س) و بازدید از قم و مدرسه فیضیه، دستور نوسازی و گسترش آن را صادر کرد که این عملیات، در سال ۱۲۱۷ق به پایان رسید.<ref>(شریف رازی، آثار الحجه، ۱/۷۲؛ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۶۷۵.)</ref> صحن و حجره‌های این مدرسه بار دیگر در دوره [[محمد‌شاه قاجار]] در سال ۱۲۵۵ق به سرمایه [[میرزاعلی‌محمد قرغی]] عموی [[میرزاعلی‌اکبر فیض]] (از نویسندگان، شاعران و خوشنویسان آن عصر) و متولی مقبره فتحعلی‌شاه تعمیر شد.<ref>(مؤسسه تنظیم، همراه با امام در شهر قم، ۲۱.)</ref>
امام‌خمینی همانند فقهای معاصر خود نخست بر رساله بروجردی حاشیه نوشت<ref>(عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۵۳۵)</ref> که در دوره مرجعیت ایشان به صورت مستقل به چاپ رسید؛ سپس [[مجتبی تهرانی]] که مورد وثوق امام‌خمینی بود، حاشیه‌های ایشان را در متن درج کرد<ref>(استادی، تألیفات و آثار حضرت امام‌خمینی، ۲۶۷؛ احمدی فقیه، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، ۳۴)</ref> و به تایید امام‌خمینی رسید و در خرداد ۱۳۴۲ منتشر گردید.<ref>(روحانی، حاج‌آقامجتبی تهرانی، شاگرد دلباخته مکتب امام، ۳۰ ـ ۳۱)</ref> این رساله جانشین [[رساله نجاة‌ العباد]] امام‌خمینی شد که پیش از آن با اصرار و همت برخی از شاگردان ایشان، تدوین و منتشر شده بود.
:{{ببینید|حاشیه بر رساله توضیح المسائل|رساله نجاة‌ العباد}}
رساله امام‌خمینی، دربرگیرنده احکام تقلید، طهارت، نماز، روزه، خمس، زکات، حج، خرید و فروش، شرکت، [[صلح]]، اجاره، جعاله، مزارعه، مساقات، محجوران، وکالت، قرض، حواله‌دادن، رهن، ضمان، کفالت، ودیعه، عاریه، [[نکاح]]، [[طلاق]]، [[غصب]]، مال پیداشده، سربریدن و شکار حیوانات، ‌خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، نذر و عهد و قسم، [[وقف]]، وصیت و ارث می‌باشد و ابوابی چون قضا و شهادات و [[حدود]] و [[دیات]] و [[قصاص]]، مانند توضیح المسائل دیگر مراجع در آن نیامده است. این کتاب افزوده‌هایی با عنوان‌های احکام [[امر به معروف و نهی از منکر]]، دفاع، احکام [[نماز جمعه]]، مسائلی درباره سفته، سرقفلی، معاملات بانکی، بیمه و بخت‌آزمایی، [[تلقیح]] و احکام تشریح، پیوند اعضا و بعضی از استفتائات جدید و یک خاتمه دارد که با عنوان مسائل متفرقه آمده است. این پیوست‌ها در [[کتاب تحریر الوسیله]] امام‌خمینی با عنوان «المسائل‌المستحدثه» آمده و احکامی از آن در این رساله به فارسی برگردانده شده است.<ref>(عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۳)</ref> ترتیب این رساله با سایر کتاب‌های فتوایی امام‌خمینی مانند [[نجاة‌ العباد]] فرق می‌کند.<ref>(متین،  مجله، ۲۹۷)</ref> طرح مسائل مورد ابتلا همچون امر به معروف و نهی از منکر و دفاع، آن را از رساله‌های مشابه ممتاز کرده است.<ref>(عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۲)</ref>
:{{ببینید|مسائل مستحدثه}}
رساله توضیح المسائل پیش از [[انقلاب اسلامی]]، همانند دیگر آثار امام‌خمینی از کتاب‌های ممنوعه به شمار می‌رفت. در عین حال برخی افراد، ناشران و کتاب‌فروشی‌ها ازجمله [[سید‌محمدرضا سعیدی]] تهیه و نشر و پخش رساله امام‌خمینی را وظیفه خود می‌دانستند.<ref>(مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۲۲، ۳۲۰ و ۳۳۴)</ref> سعیدی به مردم نیز توصیه می‌کرد که رساله ایشان را تهیه کنند<ref>(مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۱۸ و ۱۳۸)</ref> و خود نیز فتاوای ایشان را از رساله نقل می‌کرد.<ref>(مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۱۹ و ۲۰۸)</ref> وی حتی در [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] ([[ساواک]]) تعهد نداد که در نشر و تشریح مسائل فقهی امام‌خمینی دخالتی نداشته باشد.<ref>(مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۲۲ و ۳۶۳)</ref> در جلد سوم، چهارم و پنجم مجموعه اسناد شهربانی درباره امام‌خمینی، اسناد بسیاری وجود دارد که شهربانی به دستور ساواک موظف شده است با ناشرانی که رساله ایشان را چاپ می‌کنند، کتاب‌فروشی‌هایی که رساله را می‌فروشند و افرادی که دارای رساله ایشان هستند، برخورد شود و همه نسخه‌های آن را جمع کند. مأموران افزون بر کتابفروشی‌ها نسخه‌های رساله ایشان را از کتابخانه‌های عمومی و دیگر اماکن شخصی نیز جمع‌آوری کردند.<ref>(مؤسسه تنظیم، امام در آینه اسناد، ۳/۱۳۸، ۴۱۷، ۴۳۴، ۴۴۴، ۵۱۲؛ ۴/۳، ۳۳ ـ ۳۹، ۶۶، ۷۰، ۷۶ ـ ۷۸ و ۵/۵، ۱۹، ۲۴، ۹۸، ۱۰۰، ۱۳۶)</ref> ممنوعیت چاپ و نشر رساله امام‌خمینی سبب شده بود که گاه بدون نام ایشان و گاه با نام مراجع دیگر انتشار یابد؛<ref>(عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۳)</ref> چنان‌که نام امام‌خمینی در حواشی ایشان بر رساله توضیح المسائل بروجردی و فتاوای ایشان بر [[العروة‌ الوثقی]] با علامت اختصاری «خ» معین شده بود.


حوزه علمیه قم پس از درگذشت [[میرزاابوالقاسم قمى]] (م۱۲۳۱ق) نویسنده قوانین الاصول از رونق افتاد تا جایى که مدرسه فیضیه محل اسکان افراد بی‌کسب و کار،<ref>(ریحان یزدی، همراه با امام در شهر قم، ۳۳.)</ref> انبار مغازه‏داران و محل عبور و مرور مردم شد<ref>(عفتی، مجله حضور، ۱۶۸ ـ ۱۶۹.)</ref> و عمارت بزرگ آن رو به خرابی رفت؛<ref>(ریحان یزدی، همراه با امام در شهر قم، ۳۳.)</ref> تا اینکه در سال ۱۳۳۶ق [[میرزامحمد فیض]] (از علمای تراز اول قم) مدرسه را تعمیر کرد و در سمت شمال و شرق مدرسه در طبقه بالا حجره‌هایی به آن افزود.<ref>فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۶۷۷.</ref> فیضیه پس از مدتی دوباره دچار فراموشی و رکود و رخوت شد و به مرور تبدیل به خرابه متروکه‌ای شد و حجره‌های آن محل سکونت دراویش و گدایان گشت.<ref>(شریف رازی، آثار الحجه، ۱/۷۲.)</ref>
پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، مؤسسه‌ها و نهادهای مختلفی به چاپ و انتشار این رساله اقدام کرده‌اند؛ ازجمله: انتشارات راه امام<ref>(تهران، ۱۳۵۹، ۳۳۷ + ۱۱، وزیری.)</ref> و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (۱۳۶۵، بیش از سیزده بار). مرکز پژوهش‌های علوم اسلامی و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ناشران دیگر نیز این رساله را بارها منتشر ساختند. در سال ۱۳۷۸ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی با بررسی و تطبیق چاپ‌های مختلف آن، متن صحیحی همراه با پاورقی استفتائات، منتشر کرد. همچنین این کتاب در جلد ۲۹ «موسوعة الامام‌الخمینی» در سال ۱۳۹۲ش/ ۱۴۳۴ق منتشر شده است. گزیده‌هایی از رساله توضیح المسائل امام‌خمینی، همراه بعضی از مسائل تحریر الوسیله نیز برای اصناف مختلف تهیه و چاپ شده است؛ ازجمله: فتاوای امام‌خمینی در رابطه با جانبازان،<ref>(تهران، رجا، ۱۳۶۴)</ref> احکام جبهه،<ref>(مرکز بررسی و تحقیقات عقیدتی سیاسی سپاه، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۶۵)</ref> احکام معلولین و مجروحین،<ref>(حسین مهاجر، قم، بی‌نا)</ref> احکام جبهه،<ref>(علی‌محمد اسدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۶)</ref> احکام خانواده،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ ۱۳، ۱۳۷۰)</ref> احکام نماز،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۲)</ref> احکام ازدواج،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۲)</ref> منتخب توضیح المسائل امام‌خمینی،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، محدث، بی‌تا، جیبی)</ref> احکام آب‌ها، مطهرات و نجاسات،<ref>(محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵)</ref> روشی در تدریس احکام،<ref>(علی‌محمد اسدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۵)</ref> احکام نماز، وقت‌شناسی، قبله‌شناسی،<ref>(محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵)</ref> احکام تقلید و اجتهاد امام‌خمینی،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶)</ref> احکام بانوان و مادران،<ref>(عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۷)</ref> منتخب توضیح المسائل،<ref>(کمال‌الدین خدامی، قم، شفق، چاپ دوم، ۱۳۷۷)</ref> رساله آموزشی،<ref>(رضا قربانیان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۷)</ref> احکام بانوان<ref>(محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸)</ref> و احکام دختران.<ref>(محمد وحیدی، قم، عصمت، ۱۳۷۸)</ref>
 
مدرسه فیضیه کنونی از سمت غرب به رودخانه قمرود و خیابان ساحلی، از شرق به میدان آستانه، از شمال به مدرسه دارالشفا و از جنوب به صحن عتیق (کهنه) منتهی می‌شود. از چهار طرف نیز درِ ورودی دارد؛ ولی در زمان مرجع تقلید وقت؛ [[سیدحسین بروجردی]] درِ صحن عتیق بسته شد؛ اما در اصلی این مدرسه اکنون، از سمت شرقی و از میدان آستانه است. کتیبه‌ها، کاشی‌کاری، گچکاری، نوع خط و دیگر ابعاد هنری مدرسه جلوه‌ای از هنر معماری ایرانی ـ اسلامی است.<ref>(فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۶۷۲ ـ ۶۷۶.)</ref> این بنا ۷۵ ذرع (نزدیک به ۸۰ متر) طول و پنجاه ذرع عرض و دارای چهل اطاق در طبقه پایین و چهل اتاق در طبقه بالا و چهار ایوان بلند و حوضی مربع به اندازه دوازده ذرع در دوازده ذرع است.<ref>(زنده‌دل، مجموعه راهنمای جامعه ایرانگردی استان قم، ۱۵۶.)</ref> در دهه ۱۳۷۰، زیرزمینی وسیع در حیاط مدرسه ساخته شد و ساختمان جدیدی برای کتابخانه در قسمت شمال شرقی مدرسه در نظر گرفته شد و به نام [[کتابخانه آیت‌الله حائری یزدی]] نام‌گذاری شد (اداره امور کتابخانه‌ها).
 
پس از هجرت ‌عبدالکریم حائری یزدی از اراک به قم در رجب ۱۳۴۰ ق (فروردین ۱۳۰۰) مدرسه فیضیه رونق گرفت. به دستور وی مدرسه برای چندمین بار به‌سرعت بازسازی شد و طبقه دوم با همان سبک معماری در سه قسمت دیگر با چهل حجره ساخته شد و ظرفیت آن به بیش از هشتاد حجره و محل سکونت سیصد نفر از طلبه‌ها گردید. کتابخانه‌ای عمومی نیز در بالای مدرس مدرسه فیضیه به ‌دست وی با پنج هزار کتاب تأسیس شد.<ref>(ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۲۹۹؛ بصیرت‌منش، علما و رژیم رضاشاه، ۲۵۵؛ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۶۸۱.)</ref> حائری در فیضیه نماز جماعت اقامه می‌کرد و او پس از ورود [[سیداحمد خوانساری]] از اراک به قم، امامت جماعت در فیضیه را به او واگذار کرد.<ref>(عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۵۱۱.)</ref> با درگذشت حائری و حضور سیدحسین بروجردی در قم، تعمیر کتابخانه فیضیه و افزودن چندین هزار عنوان کتاب جدید به آن<ref>(ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۲۹۹ ـ ۳۰۰؛ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۶۸۱.)</ref> از اقدامات نخستین بروجردی بود. مدرسه فیضیه در دوره مرجعیت و زعامت وی، پایگاه عمومی طلبه‌ها شد و بیشتر آنان در مدرسه فیضیه حضور می‌یافتند و ضمن مباحثه دروس خود، در نماز جماعت [[محمدعلی اراکی]] شرکت می‌کردند.<ref>(جوادی‌راد، مصاحبه، مجله حریم امام، ۶.)</ref>
 
در این دوره امام‌خمینی و عده‌ای از فضلای جوان تأکید می‌کردند که مدرسه فیضیه (به عنوان مرکز حوزه علمیه قم) نظم و ترتیب پیدا کند؛ از این‌رو به همراه چند تن از علما به بروجردی پیشنهاد کردند عده‌ای از طلاب انقلابی را برای نظم و تربیت آن معین کند که وی در آغاز با این پیشنهاد موافقت کرد و نوشته‌ای دراین‌باره داد؛ ولی پس از مدتی از آن صرف نظر کرد و نوشته را پس گرفت.<ref>(واعظ‌زاده خراسانی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، ۶/۱۰۶.)</ref>
 
پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دستور امام‌خمینی مدرسه فیضیه بازسازی شد و کار خود را در تحصیل و اسکان طلاب از سر گرفت. بازسازی جزئی ایوان شرقی آن در سال ۱۳۶۱ و تعمیرات کلی ایوان شرقی در سال ۱۳۶۳ به ‌دستور امام‌خمینی زیر نظر هیئت مدیره جدید، متشکل از دو نماینده از سوی ایشان و دو نماینده از سوی [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، با مشارکت مردم انجام گرفت.<ref>مؤسسه تنظیم، همراه با امام در شهر قم، ۲۲ ـ ۲۳.</ref> در دوران جنگ هشت‌ساله عراق علیه ایران، [[دارالشفا]] یک سال در اختیار مهاجران جنگی قرار گرفت. در سال ۱۳۶۱، بنای مدرسه به دلیل خشت و گلی‌بودن، به‌کلی تخریب شد و ساخت آن با نظارت و اشراف [[حسینعلی منتظری]] و گسترش مساحت آن با خرید املاک اطراف به ‌دست وی، در فضایی به مساحت ۷۵۰۰ متر و زیربنای ۲۲۰۰ متر آغاز شد که در سال ۱۳۷۱ با ساخت سه بخش آموزشی، اداری و حجره‌های مسکونی به پایان رسید.<ref>مؤسسه تنظیم، همراه با امام در شهر قم، ۳۴؛ امیری، دارالشفا در گذر تاریخ، ۶.</ref>
 
این مدرسه در نهم بهمن ۱۳۸۶، با شماره ثبت ۲۰۷۱۵ یکی از آثار ملی ایران شناخته شد (سازمان میراث فرهنگی).
 
حضور امام‌خمینی در مدرسه فیضیه: امام‌خمینی در سال ۱۳۰۱ برای ادامه تحصیل از اراک به قم سفر کرد<ref>(روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۳۹ ـ ۴۰.)</ref> و چند سال در مدرسه فیضیه و مدرسه دارالشفا ساکن شد.<ref>(سبحانی، پابه‌پای آفتاب، ۳/۳۰۰؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۳۹ ـ ۴۰؛ ذاکری، طلوع خورشید، ۴۶.)</ref> ایشان بخش پایانی [[کتاب مطوّل]] را نزد ادیب تهرانی موسوم به [[آقامیرزامحمدعلی]]<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷؛ مرادی‌نیا، منزل به منزل با خمینی، ۳۷.)</ref> و درس‌های سطح را نزد [[سیدمحمدتقی خوانساری]] در مدرسه فیضیه<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷؛ عفتی، اساتید و مشایخ امام‌خمینی، ۱۳۸.)</ref> و بخشی را از [[آقامیرزاسیدعلی یثربی کاشانی]]<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷.)</ref> فرا گرفت؛ همچنین ریاضیات و حساب و هیئت را نزد [[میرزاعلی‌اکبر حکمی یزدی]] خواند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۳۵.)</ref> ایشان تحصیلات درس خارج را در مدرسه فیضیه و از درس ‌عبدالکریم حائری یزدی و دیگر استادان بهره گرفت (← مقاله استادان امام‌خمینی)؛ چنان‌که در درس سیدحسین بروجردی واقع در مدرسه فیضیه، عصرها شرکت می‌کرد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷؛ واعظ‌زاده خراسانی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، ۶/۱۰۴؛ عفتی، اساتید و مشایخ امام‌خمینی، ۲۹۲.)</ref>
 
امام‌خمینی در حدود سال ۱۳۱۱، به اصرار شش تن از طلاب ازجمله محمود و جواد حجت همدانی، ‌فضل‌الله خوانساری و سه تن از سادات قمی، تدریس [[«باب النفس»]] اسفار را صبح‌ها پس از درس حائری در مدرسه فیضیه آغاز کرد؛<ref>(حجت همدانی، سلسله موی دوست، ۶۹؛ حجت همدانی، حضور، ۳۸.)</ref> همچنین از سال ۱۳۱۵ در مدرسه فیضیه، در مدرس زیر کتابخانه به مدت دو سال روزهای پنج‌شنبه و جمعه بر اساس کتاب [[منازل السائرین]] درس اخلاق می‌گفت<ref>(خوانساری، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست۹۲ ـ ۹۳؛ بدلا، هفتاد سال خاطره از آیت‌الله سیدحسین بدلا، ۲۲۴؛ شریف رازی، آثار الحجه، ۲/۴۵.)</ref> و چون ایشان در ضمن درس، عملکرد رژیم پهلوی را نقد می‌کرد، مأموران رضاشاه پهلوی این درس را تعطیل کردند و این درس به [[مدرسه ملاصادق]] در خیابان چهارمردان انتقال یافت و پس از سقوط رضاشاه در شهریور ۱۳۲۰، دوباره در فیضیه برقرار گردید.<ref>مؤسسه تنظیم، همراه با امام در شهر قم، ۲۶؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۵۷ ـ ۵۶.</ref> (← مقاله تدریس امام‌خمینی).
 
امام‌خمینی در یکی از حجره‌های ضلع شرقی مدرسه فیضیه عصرها برای [[مرتضی مطهری]] و عده‌ای دیگر به صورت خصوصی تدریس می‌کرد.<ref>(رسولی محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۲/۲۸۵۰.)</ref> ایشان بار دیگر در همین مدرسه حدود سال ۱۳۱۷ ـ ۱۳۱۸ به درخواست حسینعلی منتظری و مرتضی مطهری «باب نفس» اسفار را برای بار دوم برای ایشان و عده‌ای دیگر ازجمله [[عبدالجواد جبل‌عاملی]] و [[عباس ایزدی نجف‌آبادی]] تدریس کرده است؛<ref>(ایزدی، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست، ۴۳.)</ref> چنان‌که از سال ۱۳۲۳ش/ ۱۳۶۳ق در حجره مطهری در مدرسه فیضیه به درخواست چند تن از فضلای جوان، تدریس درس خارج اصول را از جلد اول [[کفایة الاصول]] آغاز کرد که جنبه خصوصی داشت. هسته‌ اولیه‌ این درس را مطهری، منتظری، [[اسدالله نوراللهی اصفهانی]]، [[جواد و حسین خندق‌آبادی]]، [[ابراهیم امینی]]، [[ابوالقاسم خزعلی]]، [[سیدمحمدرضا سعیدی]] و [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] تشکیل می‌دادند.<ref>(اشرفی اصفهانی، سلسله موی دوست، ۱۰، امینی، سلسله موی دوست، ۲۱، رسولی محلاتی، سلسله موی دوست، ۱۰۶، سبحانی، سلسله موی دوست، ۱۲۰ ـ ۱۲۱ و ۱۲۸.)</ref> ایشان با اتمام تدریس جلد اول در سال ۱۳۲۶ش/ ۱۳۶۶ق تدریس دوره نخست درس خارج اصول برای عموم را از جلد دوم کفایة الاصول (مباحث عقلی) آغاز کرد.<ref>(سبحانی، سلسله موی دوست، ۱۲۷ ـ ۱۲۸.)</ref> با افزایش تعداد شاگردان، درس خارج فقه به [[مسجد محمدیه]] و درس خارج اصول نیز پس از دو سال، به [[مسجد سلماسی]] منتقل شد.<ref>(امامی کاشانی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، ۱۶؛ مؤمن، خاطرات، چاپ‌شده در صحیفه دل، ۱۳۷.)</ref> ایشان همچنین نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشا را در مدرسه فیضیه به امامت [[سیدمحمدتقی خوانساری]] اقامه می‌کرد و در غیاب وی، امامت جماعت را بر عهده داشت.<ref>(حجت همدانی، حضور، ۳۸.)</ref>
 
==فیضیه در نهضت اسلامی==
مدرسه فیضیه با تربیت صدها طلبه و دانشمند دینی، به رشد و ارتقای فکری و فرهنگی جامعه خدمات زیادی ارائه کرده و همواره مرکز اتفاقات و تصمیم‌گیری‌های مهم و از مهم‌ترین مراکز اجتماع طلاب دینی، به‌ویژه طلاب جوان و انقلابی در همان آغاز شکل‌گیری [[حرکت‌های ضد استبدادی]]، بوده است.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی، مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، سه؛ رجائی‌نژاد و میرموسوی، نقش سیاسی و تاریخی مدرسه فیضیه در تجدید حیات شیعه،۵۳، ۶۷ و ۷۰.</ref> از نگاه امام‌خمینی نیز فیضیه فراز و نشیب‌های بسیاری داشته و شاهد حوادث و قضایای فراوانی بوده است که اگر توان بازگویی داشت، همگان را متأثر می‌کرد.(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹/۱۴۹.) ایشان در مناسبت‌های مختلف از فیضیه یاد کرده و مظلومیت فیضیه و طلاب را بیان می‌کرد و از خوی ددمنشی رژیم پهلوی پرده بر می‌داشت (امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۱۳۵ ـ ۱۳۶، ۱۵۵ ـ ۱۵۶ و ۳۶۶). ایشان در پیام بیستم تیر ۱۳۵۴ش/ رجب ۱۳۹۵ق، ضمن ابراز تأسف از حمله رژیم پهلوی به مدرسه دارالشفا و مدرسه فیضیه، از این دو مدرسه به عنوان دو کانون تربیت اسلامی و ایستادگی در برابر ظلم و استبداد یاد کرد (‏امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۱۰۱ و ۱۷۱). ایشان فیضیه و دارالشفا را مهد [[تربیت اسلامی]] و تعلیم احکام الهی و پایگاه [[فقه اسلامی]] (امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۱۱۳ ـ ۱۱۴) و مکانی برای آزادگان و جوانان فداکار می‌دانست (امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۱۷۱) و معتقد بود اصلاح و استقلال کشور به اصلاح آن بستگی دارد (امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۴/۴۳۲ و ۱۷/۴۶۸).
 
امام‌خمینی فیضیه را همگام با دانشگاه‌ها، سنگر علم و دانش اسلامی می‌دانست که اگر درست مدیریت شود همه اهل علم را جذب می‌کند و مهاجرت برای کسب دانش به دیگرکشورها را متوقف خواهد کرد (امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۴/۱۷۰). ایشان خواستار وحدت فیضیه و دانشگاه بود و آن دو را مثل دو بال جامعه علمی کشور می‌شمرد که در صورت وحدت و هماهنگی‌هایِ لازم مى‏توانند کشور را به استقلال حقیقى و آزادى برسانند (امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۷/۱۱۱). از نظر ایشان نخستین صدای انقلاب از مدرسه فیضیه بلند شد (امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۲۴۵ و ۱۸/۱۳۶) و روحانیان در صف نخست مبارزه با استبداد بودند؛ بنابراین رژیم پهلوی در صدد آن بود که مدرسه فیضیه را با حمله‌های گوناگون نابود سازد و مردم را از اسلام و روحانیت دور نگه دارد (امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۲۴۶ و ۳/۲۴۱ ـ ۲۴۲). ایشان به همین جهت این مدرسه را «قتلگاه مقدس فیضیه» و «برجسته‏ترین سنگر مبارزات روحانیت»، نامید (امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۶۸۳).
با آغاز نهضت امام‌خمینی و مبارزات روحانیان از سال ۱۳۴۱، چند بار از سوی رژیم پهلوی به این مدرسه حمله شد:
 
۱. به دنبال اعلام [[همه‌پرسی انقلاب سفید]] از سوی [[محمدرضا پهلوی]] و موضع‌گیری شدید امام‌خمینی علیه آن (امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۳۵ ـ ۱۳۸؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۲۵۹ ـ ۲۶۱) که تعطیلی [[بازار قم]] به پیروی از [[بازار تهران]]، همچنین مراجعه مردم و طلاب به منازل مراجع دینی را در پی داشت (روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۲۷۳ ـ ۲۷۴) (← مقاله انقلاب سفید)، نیروهای رژیم پهلوی در روز ۳/۱۱/۱۳۴۱ جمعیتی را که در میدان آستانه بودند و شعار می‌دادند «ما تابع قرآنیم رفراندوم نمی‌خواهیم»، به گلوله بستند و به مدرسه فیضیه حمله کردند و در صحن مدرسه به تیراندازی و زدن طلاب پرداختند و در و پنجره‌های بعضی از حجره‌ها را در هم شکستند (همان، ۱/۲۷۴ ـ ۲۷۶). امام‌خمینی با آگاهی از این جریان در بیانیه‌ای که با جمله «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیهِ راجِعُونَ»(بقره، ۱۵۶) آغاز می‌شد، با اشاره به چگونگی حمله به مردم قم و مدرسه فیضیه از مظلومیت طلاب بی‌پناه و مردم ستم‌دیده قم یاد کرد و از خداوند حفظ اسلام و استقلال مملکت را خواستار شد (امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۴۲).
 
۲. به دنبال حمله رژیم پهلوی به مدرسه فیضیه در پایان اسفند ۱۳۴۱، امام‌خمینی در پیامی به روحانیان و نامه‌ای به [[محمدتقی فلسفی]] و یک سخنرانی در آستانه سال نو، عید نوروز را عزای عمومی اعلام کرد (۱/۱۵۵ ـ ۱۶۵)؛ از این‌رو رژیم پهلوی برای تثبیت قدرت خویش در ۲/۱/۱۳۴۲ به مردم و طلاب عزادار که به دعوت [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] به مناسبت سالروز [[شهادت امام‌جعفرصادق(ع)]] طبق سا‌ل‌های گذشته در مدرسه فیضیه اجتماع کرده بودند، حمله کرد که به کتک‌زدن طلاب و مجروح‌شدن آنان، هتک حرمت روحانیان و سوزاندن کتاب‌های اسلامی منجر شد (همان، ۱/۱۶۶ ـ ۱۶۷؛ ۳/۱۰۰ ـ ۱۰۲ و ۹/۱۴۹) (← مقاله حمله به مدرسه فیضیه). ایشان یک هفته بعد برای همدردی با طلاب مدرسه فیضیه به این مدرسه رفت(روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۴۴۶؛ رجائی‌نژاد، ۶۰/۱۲۰.) و به مناسبت چهلمین روز [[شهدای فیضیه]] در ۲۵/۲/۱۳۴۲ در پایان درس، محمدرضا پهلوی را دشمن اصلی اسلام و مسلمانان و مقصر اصلی حمله به فیضیه دانست (۱/۱۹۶ ـ ۱۹۸) (← مقاله حمله به مدرسه فیضیه). در پی این حمله و آسیب‌هایی که از سوی ماموران رژیم به مدرسه وارد شده بود، امام‌خمینی حسابی را در یکی از بانک‌های قم جهت دریافت کمک‌های مردمی گشود و از محمدتقی فلسفی نیز خواست که آن را اعلام کند (۱/۲۴۲).
 
فاجعه حمله به فیضیه، زمینه‌های [[قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲]] را فراهم کرد؛ قیامی که به انقلاب اسلامی و پیروزی آن در سال ۱۳۵۷ منتهی شد.<ref>(روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۴۱۵ ـ ۴۱۶ و ۴۴۷ ـ ۴۴۹؛ روحبخش، تبعیدی‌‌های نهضت روحانیت، ۷۴ ـ ۷۵ و ۷۸ ـ ۷۹.)</ref> در ۱۳ خرداد ۱۳۴۲، مصادف با عاشورای سال ۱۳۸۳ق امام‌خمینی در حضور هزاران تن از مشتاقان در مدرسه فیضیه سخنرانی کرد و رژیم پهلوی را نوکر [[اسرائیل]] دانست و گفت همه آنان با اساس اسلام و مردم مسلمان مخالف‌اند و [[قرآن]] و روحانیت را سد راه خود می‌دانند و برای قبضه‌کردن اقتصاد و ثروت مملکت معتقدند باید اسلام، قرآن و روحانیت از میان بروند (۱/۲۴۳ ـ ۲۴۸؛ رجائی‌نژاد، ۶۰/۱۲۴ ـ ۱۲۵). این سخنان برای رژیم وحشت‌آفرین بود و سبب شد ایشان را بازداشت و به [[تهران]] منتقل کنند (← مقاله دستگیری امام‌خمینی). پس از آزادی امام‌خمینی از زندان و بازگشت ایشان به قم در فروردین ۱۳۴۳ مجالس شادمانی از هجده فروردین به مدت سه روز در مدرسه فیضیه و غیر آن برپا شد و ایشان خود در شب آخر در مجلس فیضیه شرکت کرد.<ref>(روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۸۳۱ ـ ۸۳۲ و ۸۳۹ ـ ۸۴۰.)</ref>
 
۳. در سال ۱۳۴۶ [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)]] قم به دلیل اینکه مدرسه فیضیه محل تجمع طلاب طرفدار امام‌خمینی بود، به بهانه تعمیرات، مدرسه را خالی کرد و طلابی که در حجره‌های خود تصویر امام‌خمینی و برگه‌های ضد رژیم داشتند، بازداشت کرد؛ ولی با پافشاری طلاب مدرسه، مخالفت علما و مراجع و نرفتن روحانیان به مساجد، فیضیه تحویل طلاب شد (مرکز بررسی اسناد، مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، ۵۸۰ ـ ۶۴۲؛ رجائی‌نژاد، ۶۱/۱۱۶ ـ ۱۱۷ و ۶۲/۱۹۴).
 
۴. در سال ۱۳۵۴ به دنبال تظاهرات و فعالیت‌های گسترده‌ای که در روزهای ۱۵ تا ۱۷ خرداد علیه رژیم پهلوی انجام گرفت، مدرسه فیضیه به دست ساواک بسته شد. در سال ۱۳۵۶ در جریان تشییع جنازه [[ابوالفضل زاهدی]]، امام جماعت [[مسجد امام‌حسن عسکری(ع)]]، درِ مدرسه از سوی تشییع‌کنندگان گشوده و پیکر زاهدی پس از سخنرانی فرزند وی، محمود زاهدی برای دفن ـ در [[قبرستان شیخان]] ـ به بیرون از فیضیه منتقل شد؛ ولی عده‌ای از طلاب در فیضیه ماندند و پس از اقامه نماز ظهر و عصر و سخنرانی [[محسن قرائتی]]، مدرسه دوباره تا [[پیروزی انقلاب اسلامی]] بسته شد (شیرخانی، حماسه ۱۷خرداد ۱۳۵۴ مدرسه فیضیه، ۱۶۵ ـ ۱۶۷؛ رجائی‌نژاد، ۶۰/۱۲۹) (← مقاله‌ هفده خرداد).
 
امام‌خمینی در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ به ایران بازگشت و در تهران در [[مدرسه علوی]] مستقر شد (← مقاله مدرسه رفاه ـ مدرسه علوی) و پس از پیروزی انقلاب در ۱۰/۱۲/۱۳۵۷ به قم رفت و مدرسه فیضیه محل دیدار عمومی ایشان شد. ایشان در این‌روز در نخستین سخنرانى خود پس از چهارده سال دورى، در مدرسه فیضیه به تبیین مبارزات ملت و برنامه‌ها و اهداف [[نظام جمهورى اسلامى]] پرداخت (۶/۲۶۹) و تا ۳/۱۱/۱۳۵۸ که در قم اقامت داشت، در مدرسه فیضیه سخنرانی‌های متعددی کرد (← ۶/۲۹۷، ۲۹۹، ۳۱۸، ۳۲۳ و...) (← مقاله سخنرانی‌ها).


رساله توضیح المسائل با حواشی برخی مراجع تقلید معاصر نیز چند گونه و بارها به چاپ رسیده است؛ نمونه معروف آن توضیح المسائل امام‌خمینی، چاپ و نشر انتشارات اسلامی وابسته به [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]] است که با بیش از ده حاشیه منتشر شده است. این رساله تا کنون به زبان‌های چندی ترجمه شده و ناشران پرشماری در سراسر دنیا آن را چاپ و منتشر ساخته‌اند<ref>(شیرازی، کتابشناسی توصیفی سیری در آثار ارزشمند امام‌خمینی، ۱۰۲)</ref> و از این نظر هیچ رساله عملیه‌ای به اندازه آن، با اقبال عمومی روبه‌رو نشده است.<ref>(عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۲)</ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
 
==منابع==
==منابع==
* قرآن کریم.
{{منابع}}
* اداره امور کتابخانه‌ها، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۴/۴/۱۳۹۷ش.
* احمدی فقیه یزدی، محمدحسن، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، تهران، مدرس، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
* اشرفی اصفهانی، عطاءالله، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی، تدوین مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی،‌ چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* استادی، رضا، تألیفات و آثار حضرت امام‌خمینی، مجله مشکوة، شماره ۲۳ ـ ۲۴، ۱۳۶۸ش.
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، رساله نجاة العباد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
* امامی کاشانی، محمد، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
* جناتی، محمدابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، کیهان، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
* امیری، ابراهیم، دارالشفا در گذر تاریخ، روزنامه جمهوری اسلامی، ۹/۲/۱۳۸۱ش.
* دوانی، علی، مفاخر اسلام، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۷۹ش.
* امینی، ابراهیم، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی، تدوین مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسه تنظیم ...،‌ چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* روحانی، سیدحمید، حاج‌آقامجتبی تهرانی، شاگرد دلباخته مکتب امام، فصلنامه ۱۵ خرداد، شماره ۳۴، ۱۳۹۱ش.
* ایزدی نجف‌آبادی، عباس، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی، تدوین مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسه تنظیم ...،‌ چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* شیرازی، علی، کتابشناسی توصیفی سیری در آثار ارزشمند امام‌خمینی، مجله معرفت، شماره ۳۱، ۱۳۷۸ش.
* بدلا، سیدحسین، هفتاد سال خاطره از آیت‌الله سیدحسین بدلا، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش. بصیرت‌منش، حمید، علما و رژیم رضاشاه؛ نظری بر عملکرد سیاسی ـ فرهنگی روحانیون در سال‌های ۱۳۰۵ ـ ۱۳۲۰ش، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
* جوادی‌راد، علی، مصاحبه، مجله حریم امام، شماره ۷۹، ۱۳۹۲ش؛.
* حجت ‌همدانی، محمود، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی، تدوین مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسه تنظیم ...،‌ چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* حجت ‌همدانی، محمود، مصاحبه، مجله حضور، شماره ۵ ـ ۶، سال ۱۳۷۱ش.
* خوانساری، سیدمصطفی، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی، تدوین مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسه تنظیم ...،‌ چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* دفتر آستانه مقدسه، راهنمای قم، چاپ اول، ۱۳۱۷ش.
* ذاکری، علی‌اکبر، طلوع خورشید، سال‌شمار زندگانی امام‌خمینی قدس سره، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۹۱ش.
* رازی قزوینی، عبدالجلیل، نقض، به کوشش سیدجلال‌الدین محدث، تهران، انجمن آثار ملی؛ چاپ اول، ۱۳۵۸ش.
* رجائی‌نژاد، محمد، روزشمار زندگی اجتماعی و سیاسی امام‌خمینی، مجله حضور، شماره‌های ۶۰، ۶۱ و ۶۲، ۱۳۸۶ش.
* رجائی‌نژاد، محمد و سیدعلی میرموسوی، نقش سیاسی و تاریخی مدرسه فیضیه در تجدید حیات شیعه، مجله علمی ترویجی شیعه‌پژوهی، شماره ۵، ۱۳۹۴ش.
* رسولی محلاتی، سیدهاشم، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی، تدوین مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسه تنظیم ...،‌ چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* رسولی محلاتی، سیدهاشم، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
* روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم .... چاپ پانزدهم، ۱۳۸۱ش.
* روحبخش، رحیم، تبعیدی‌‌های نهضت روحانیت، بررسی علل و پیامدهای تبعید روحانیون مبارز، مجله حضور، شماره ۵۲، ۱۳۸۴ش.
* ریحان یزدی، علیرضا، آینه دانشوران، مقدمه، تعلیقات و اضافات ناصر باقری بیدهندی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
* زنده‌دل، حسن و دستیاران، مجموعه راهنمای جامعه ایرانگردی استان قم، قم، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
* سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری ایران، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۴/۴/۱۳۹۷ش.
* سبحانی، جعفر، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی، تدوین مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسه تنظیم ...،‌ چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* سبحانی، جعفر، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
* شریف رازی، محمد، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۳۳۲ش.
* شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تصحیح سیدهدایت‌الله مسترحمی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۲ش.
* شیرخانی، علی، حماسه ۱۷خرداد ۱۳۵۴ مدرسه فیضیه، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
* عفتی، قدرت‌الله، اساتید و مشایخ امام‌خمینی، قم، مارینا، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
* عفتی، قدرت‌الله، آیت‌الله مؤسس، حائری یزدی، شیخ‌عبدالکریم، مجله حضور، شماره ۵۷، ۱۳۸۵ش.
* عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم، نوید اسلام، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش.
* عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم، نوید اسلام، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش.
* فقیهی، علی‌اصغر، تاریخ مذهبی قم؛ بخش اول از تاریخ جامع قم، قم، زائر، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
* عماد دشتی، صدرالدین، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، مجله حضور (ویژه‌نامه هشتمین سالگرد رحلت امام‌خمینی)، ۱۳۷۶ش.
* فیض قمی، عباس، گنجینه آثار قم، قم، مهر استوار قم ـ بنگاه چاپ قم، چاپ اول، ۱۳۴۹ش.
* متین، مجله، آشنایی با دفتر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی در قم، شماره ۲، ۱۳۷۸ش.
* مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (دفتر قم)، همراه با امام در شهر قم، ۱۳۸۲ش.
* مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام‌ در آینه اسناد، سیر مبارزات امام‌خمینی به روایت اسناد شهربانی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* مؤمن، محمد، خاطرات، چاپ‌شده در صحیفه دل، به کوشش حمید بصیرت‌منش و احمد میریان، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اوّل، ۱۳۷۹ش.
* مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
* مدرسی طباطبایی، سیدحسین، مدرسه آستانه مقدسه (فیضیه)، مجله وحید، شماره ۸۸، ۱۳۵۰ش.
{{پایان}}
* مرادی‌نیا، محمدجواد، منزل به منزل با خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ سوم، ۱۳۸۷ش.
ابوالفضل یغمایی
* مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
* ناصرالشریعه، محمدحسین، تاریخ قم، تهران، رهنمون، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* واعظ‌زاده خراسانی، محمد، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
ستار عودی ـ قاسمعلی صادق‌زاده

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ بهمن ۱۴۰۱، ساعت ۲۱:۳۱

Salehi/صفحه تمرین۱
اطلاعات کتاب
عنوانرساله توضیح المسائل
نویسندهامام‌خمینی
زبانفارسی
تعداد جلد۱جلد
اطلاعات نشر
ناشرمؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی
محل نشرتهران
تاریخ نشر۱۳۷۸ش


رساله توضیح المسائل، رساله عملیه امام‌خمینی برای عموم مردم؛ فارسی.

در گذشته نوعاً رساله‌های احکام شرعی به زبان عربی نگاشته می‌شده است، اما با فزونی شیعیان فارسی‌زبان، برخی مراجع دینی بر آن شدند که فتاوای خود را به زبان فارسی در اختیار آنان قرار دهند. جامع عباسی شیخ بهایی (م۱۰۳۰ق) نخستین رساله از این دست است.[۱] از آن پس کتاب‌های بسیاری با عنوان «رساله عملیه» نگاشته شده که دربردارنده احکام مورد نیاز مقلدان بوده است. این رساله‌ها عمدتاً دربردارنده احکام طهارت، نماز و روزه و گاه احکام خمس، زکات و حج بوده است. از قرن چهاردهم هجری، مراجع تقلید بر رساله‌های فقهای سابق حاشیه می‌نوشتند اما پس از آن سیدحسین بروجردی رساله عملیه‌ای با عنوان «توضیح المسائل» منتشر کرد و مراجع تقلید پس از او نیز با مبنا قراردادن آن، فتاوای خود را عرضه می‌کردند.[۲]

امام‌خمینی همانند فقهای معاصر خود نخست بر رساله بروجردی حاشیه نوشت[۳] که در دوره مرجعیت ایشان به صورت مستقل به چاپ رسید؛ سپس مجتبی تهرانی که مورد وثوق امام‌خمینی بود، حاشیه‌های ایشان را در متن درج کرد[۴] و به تایید امام‌خمینی رسید و در خرداد ۱۳۴۲ منتشر گردید.[۵] این رساله جانشین رساله نجاة‌ العباد امام‌خمینی شد که پیش از آن با اصرار و همت برخی از شاگردان ایشان، تدوین و منتشر شده بود.

(ببینید: حاشیه بر رساله توضیح المسائل و رساله نجاة‌ العباد)

رساله امام‌خمینی، دربرگیرنده احکام تقلید، طهارت، نماز، روزه، خمس، زکات، حج، خرید و فروش، شرکت، صلح، اجاره، جعاله، مزارعه، مساقات، محجوران، وکالت، قرض، حواله‌دادن، رهن، ضمان، کفالت، ودیعه، عاریه، نکاح، طلاق، غصب، مال پیداشده، سربریدن و شکار حیوانات، ‌خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، نذر و عهد و قسم، وقف، وصیت و ارث می‌باشد و ابوابی چون قضا و شهادات و حدود و دیات و قصاص، مانند توضیح المسائل دیگر مراجع در آن نیامده است. این کتاب افزوده‌هایی با عنوان‌های احکام امر به معروف و نهی از منکر، دفاع، احکام نماز جمعه، مسائلی درباره سفته، سرقفلی، معاملات بانکی، بیمه و بخت‌آزمایی، تلقیح و احکام تشریح، پیوند اعضا و بعضی از استفتائات جدید و یک خاتمه دارد که با عنوان مسائل متفرقه آمده است. این پیوست‌ها در کتاب تحریر الوسیله امام‌خمینی با عنوان «المسائل‌المستحدثه» آمده و احکامی از آن در این رساله به فارسی برگردانده شده است.[۶] ترتیب این رساله با سایر کتاب‌های فتوایی امام‌خمینی مانند نجاة‌ العباد فرق می‌کند.[۷] طرح مسائل مورد ابتلا همچون امر به معروف و نهی از منکر و دفاع، آن را از رساله‌های مشابه ممتاز کرده است.[۸]

(ببینید: مسائل مستحدثه)

رساله توضیح المسائل پیش از انقلاب اسلامی، همانند دیگر آثار امام‌خمینی از کتاب‌های ممنوعه به شمار می‌رفت. در عین حال برخی افراد، ناشران و کتاب‌فروشی‌ها ازجمله سید‌محمدرضا سعیدی تهیه و نشر و پخش رساله امام‌خمینی را وظیفه خود می‌دانستند.[۹] سعیدی به مردم نیز توصیه می‌کرد که رساله ایشان را تهیه کنند[۱۰] و خود نیز فتاوای ایشان را از رساله نقل می‌کرد.[۱۱] وی حتی در سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) تعهد نداد که در نشر و تشریح مسائل فقهی امام‌خمینی دخالتی نداشته باشد.[۱۲] در جلد سوم، چهارم و پنجم مجموعه اسناد شهربانی درباره امام‌خمینی، اسناد بسیاری وجود دارد که شهربانی به دستور ساواک موظف شده است با ناشرانی که رساله ایشان را چاپ می‌کنند، کتاب‌فروشی‌هایی که رساله را می‌فروشند و افرادی که دارای رساله ایشان هستند، برخورد شود و همه نسخه‌های آن را جمع کند. مأموران افزون بر کتابفروشی‌ها نسخه‌های رساله ایشان را از کتابخانه‌های عمومی و دیگر اماکن شخصی نیز جمع‌آوری کردند.[۱۳] ممنوعیت چاپ و نشر رساله امام‌خمینی سبب شده بود که گاه بدون نام ایشان و گاه با نام مراجع دیگر انتشار یابد؛[۱۴] چنان‌که نام امام‌خمینی در حواشی ایشان بر رساله توضیح المسائل بروجردی و فتاوای ایشان بر العروة‌ الوثقی با علامت اختصاری «خ» معین شده بود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مؤسسه‌ها و نهادهای مختلفی به چاپ و انتشار این رساله اقدام کرده‌اند؛ ازجمله: انتشارات راه امام[۱۵] و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (۱۳۶۵، بیش از سیزده بار). مرکز پژوهش‌های علوم اسلامی و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ناشران دیگر نیز این رساله را بارها منتشر ساختند. در سال ۱۳۷۸ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی با بررسی و تطبیق چاپ‌های مختلف آن، متن صحیحی همراه با پاورقی استفتائات، منتشر کرد. همچنین این کتاب در جلد ۲۹ «موسوعة الامام‌الخمینی» در سال ۱۳۹۲ش/ ۱۴۳۴ق منتشر شده است. گزیده‌هایی از رساله توضیح المسائل امام‌خمینی، همراه بعضی از مسائل تحریر الوسیله نیز برای اصناف مختلف تهیه و چاپ شده است؛ ازجمله: فتاوای امام‌خمینی در رابطه با جانبازان،[۱۶] احکام جبهه،[۱۷] احکام معلولین و مجروحین،[۱۸] احکام جبهه،[۱۹] احکام خانواده،[۲۰] احکام نماز،[۲۱] احکام ازدواج،[۲۲] منتخب توضیح المسائل امام‌خمینی،[۲۳] احکام آب‌ها، مطهرات و نجاسات،[۲۴] روشی در تدریس احکام،[۲۵] احکام نماز، وقت‌شناسی، قبله‌شناسی،[۲۶] احکام تقلید و اجتهاد امام‌خمینی،[۲۷] احکام بانوان و مادران،[۲۸] منتخب توضیح المسائل،[۲۹] رساله آموزشی،[۳۰] احکام بانوان[۳۱] و احکام دختران.[۳۲]

رساله توضیح المسائل با حواشی برخی مراجع تقلید معاصر نیز چند گونه و بارها به چاپ رسیده است؛ نمونه معروف آن توضیح المسائل امام‌خمینی، چاپ و نشر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است که با بیش از ده حاشیه منتشر شده است. این رساله تا کنون به زبان‌های چندی ترجمه شده و ناشران پرشماری در سراسر دنیا آن را چاپ و منتشر ساخته‌اند[۳۳] و از این نظر هیچ رساله عملیه‌ای به اندازه آن، با اقبال عمومی روبه‌رو نشده است.[۳۴]

پانویس

  1. (جناتی، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، ۲۳۴)
  2. (دوانی، مفاخر اسلام، ۱۲/۲۲۲ ـ ۲۲۳)
  3. (عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۵۳۵)
  4. (استادی، تألیفات و آثار حضرت امام‌خمینی، ۲۶۷؛ احمدی فقیه، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، ۳۴)
  5. (روحانی، حاج‌آقامجتبی تهرانی، شاگرد دلباخته مکتب امام، ۳۰ ـ ۳۱)
  6. (عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۳)
  7. (متین، مجله، ۲۹۷)
  8. (عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۲)
  9. (مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۲۲، ۳۲۰ و ۳۳۴)
  10. (مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۱۸ و ۱۳۸)
  11. (مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۱۹ و ۲۰۸)
  12. (مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۲۲ و ۳۶۳)
  13. (مؤسسه تنظیم، امام در آینه اسناد، ۳/۱۳۸، ۴۱۷، ۴۳۴، ۴۴۴، ۵۱۲؛ ۴/۳، ۳۳ ـ ۳۹، ۶۶، ۷۰، ۷۶ ـ ۷۸ و ۵/۵، ۱۹، ۲۴، ۹۸، ۱۰۰، ۱۳۶)
  14. (عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۳)
  15. (تهران، ۱۳۵۹، ۳۳۷ + ۱۱، وزیری.)
  16. (تهران، رجا، ۱۳۶۴)
  17. (مرکز بررسی و تحقیقات عقیدتی سیاسی سپاه، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۶۵)
  18. (حسین مهاجر، قم، بی‌نا)
  19. (علی‌محمد اسدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۶)
  20. (عبدالرحیم موگهی، قم دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ ۱۳، ۱۳۷۰)
  21. (عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۲)
  22. (عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۲)
  23. (عبدالرحیم موگهی، قم، محدث، بی‌تا، جیبی)
  24. (محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵)
  25. (علی‌محمد اسدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۵)
  26. (محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵)
  27. (عبدالرحیم موگهی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶)
  28. (عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۷)
  29. (کمال‌الدین خدامی، قم، شفق، چاپ دوم، ۱۳۷۷)
  30. (رضا قربانیان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۷)
  31. (محمد وحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸)
  32. (محمد وحیدی، قم، عصمت، ۱۳۷۸)
  33. (شیرازی، کتابشناسی توصیفی سیری در آثار ارزشمند امام‌خمینی، ۱۰۲)
  34. (عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۲)

منابع

  • احمدی فقیه یزدی، محمدحسن، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، تهران، مدرس، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
  • استادی، رضا، تألیفات و آثار حضرت امام‌خمینی، مجله مشکوة، شماره ۲۳ ـ ۲۴، ۱۳۶۸ش.
  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، رساله نجاة العباد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
  • جناتی، محمدابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، کیهان، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
  • دوانی، علی، مفاخر اسلام، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۷۹ش.
  • روحانی، سیدحمید، حاج‌آقامجتبی تهرانی، شاگرد دلباخته مکتب امام، فصلنامه ۱۵ خرداد، شماره ۳۴، ۱۳۹۱ش.
  • شیرازی، علی، کتابشناسی توصیفی سیری در آثار ارزشمند امام‌خمینی، مجله معرفت، شماره ۳۱، ۱۳۷۸ش.
  • عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم، نوید اسلام، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش.
  • عماد دشتی، صدرالدین، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، مجله حضور (ویژه‌نامه هشتمین سالگرد رحلت امام‌خمینی)، ۱۳۷۶ش.
  • متین، مجله، آشنایی با دفتر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی در قم، شماره ۲، ۱۳۷۸ش.
  • مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام‌ در آینه اسناد، سیر مبارزات امام‌خمینی به روایت اسناد شهربانی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
  • مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.

ابوالفضل یغمایی