غلامرضا رضوانی، شاگرد، وصی و عضو دفتر امام‌خمینی، عضو شورای نگهبان و مجلس خبرگان رهبری.
غلامرضا رضوانی خمینی، فرزند محمدکریم در اول مهر ۱۳۰۹ در خمین متولد شد. پدرش کاسبی متدین بود و او درس را از مکتبخانه آغاز کرد؛ سپس به دبستان رفت و تا مقطع متوسطه ادامه داد.[۱] رضوانی در سال ۱۳۲۷، برای تحصیل علوم حوزوی به قم رفت و پس از طی دوره مقدمات، سطوح متوسطه و عالی را نزد عبدالجواد اصفهانی و سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی فرا گرفت.[۲] سپس از درس خارج فقه و اصول مرجع تقلید سیدحسین بروجردی، سیدمحمد محقق داماد و امام‌خمینی بهره جست و برای ادامه تحصیل در سال ۱۳۳۲ به نجف رفت و در درس سیدمحمود شاهرودی شرکت کرد.[۳] آشنایی و ارتباط رضوانی با امام‌خمینی به سال‌های حضور در قم و شرکت وی در درس خارج ایشان باز می‌گردد که پس از سفر به نجف و انتقال امام‌خمینی به نجف در سال ۱۳۴۴ نیز ادامه یافت.[۴] پس از مخالفت امام‌خمینی با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی[۵] رضوانی یکی از روحانیانی بود که در نجف از نهضت امام‌خمینی حمایت کرد[۶] و به دنبال بازداشت امام‌خمینی پس از سخنرانی علیه رژیم پهلوی در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و شایعه احتمال اعدام ایشان، وی به همراه محمدحسن قدیری نزد مراجع برجسته‌ای چون سیدمحمود شاهرودی، سیدابوالقاسم خویی و سیدمحسن حکیم رفت و تأیید آنان را درباره اجتهاد و مرجعیت ایشان به دست آورد.[۷] پس از تبعید امام‌خمینی به ترکیه، رضوانی در نجف از روحانیانی بود که برای انتقال ایشان به عراق تلاش می‌کرد.[۸] پس از ورود امام‌خمینی به نجف و درخواست برخی استادان حوزه علمیه نجف ازجمله رضوانی و قدیری و حسین راستی کاشانی در برگزاری درس خارج، امام‌خمینی به تدریس خارج فقه اقدام کرد. رضوانی با اینکه خود مدرس سطوح عالی حوزه بود، همراه گروهی از فاضلان ازجمله راستی کاشانی و نصرالله خلخالی، به حلقه درس امام‌خمینی پیوست.[۹] حضور وی و دیگر استادان در درس ایشان، بر اشتیاق طلاب به درس می‌افزود.[۱۰]
پس از رفتن عبدالعلی قرهی به ایران که مسئول دیدارهای امام‌خمینی در نجف بود، رضوانی مسئولیت دیدارهای ایشان را بر عهده گرفت؛[۱۱] سپس مسئول دفتر امام‌خمینی و شهریه ایشان شد.[۱۲] در جلسات استفتا که شب‌ها در حضور امام‌خمینی تشکیل می‌شد، رضوانی شرکت[۱۳] و پرسش‌های فقهی را به ایشان منتقل می‌کرد و پاسخ آن را به صاحبان آنها می‌رساند.[۱۴] نیز رضوانی معرف بسیاری از افراد برای دریافت اجازه در امور حسبیه از امام‌خمینی بود[۱۵] و از کسانی به شمار می‌رفت که همراه یاران امام‌خمینی در نجف مسئولیت نوشتن نوارهای سخنرانی، بازنویسی، اصلاح و چاپ اعلامیه‌های ایشان را بر عهده داشت، و به کمک یاران ایشان در شهرهای مختلف ازجمله شهر بصره در مسجدها و محفل‌های مختلف پخش می‌کرد.[۱۶] وی در خانه امام‌خمینی حضور پررنگی داشت و در همه دیدارهای علما و فضلا با ایشان در نجف، در کنار ایشان حضور داشت.[۱۷] فعالیت‌های رضوانی در نجف موجب شد، سازمان اطلاعات و امنیت کشور ایران (ساواک) در گزارشی وی و محمدرضا ناصری را رابط امام‌خمینی و روحانیان لبنان معرفی کند.[۱۸]
امام‌خمینی که رضوانی را از روحانیان مورد اعتماد خود می‌دانست، در ۳ آذر ۱۳۵۶ او را همراه سیدعباس خاتم یزدی، میرزاحبیب‌الله اراکی و سیدجعفر کریمی وصی خود انتخاب و تأکید کرد اگر برای یک نفر یا بیشتر حادثه‌ای رخ داد، بقیه به وصیت عمل کنند و به جای او فردی مورد اطمینان و معروف به صحت و امانت را برای عمل به وصیت برگزینند.[۱۹] ایشان در ۱۸ آذر همان سال امور وجوه شرعی را به افراد گفته شده واگذار کرد که پس از ایشان در حوزه‌های علمیه هر گونه صلاح می‌دانند به مصرف برسانند و تأکید کرد اگر همسر ایشان و خانواده فرزندشان سیدمصطفی خواستند در نجف بمانند به مقدار متعارف هزینه آنان پرداخت شود. ایشان در پشت پاکت وصیت‌نامه یادآوری کرد وصیت‌نامه نزد سیدجعفر کریمی است تا پس از مرگ ایشان گشوده شود.[۲۰]
در سال ۱۳۵۷، خروج امام‌خمینی از نجف از نظر امنیتی بی‌سروصدا انجام گرفت؛[۲۱] امام‌خمینی در آخرین شب اقامت خود در نجف به رضوانی، کریمی، خاتم یزدی و اراکی سفارش کرد برای حفظ و اداره حوزه نجف که پایگاه جهان تشیع است، کوشا باشند و مسئولیت ایشان را در حوزه نجف عهده‌دار شوند.[۲۲] رضوانی برای رسیدگی به امور دفتر امام‌خمینی در عراق ماند و همچون گذشته به اداره بیت و پاسخ به ارباب رجوع مشغول بود و تا امام‌خمینی در پاریس بود، رژیم بعثی عراق با بیت و دفتر ایشان مزاحمت و برخوردی نداشت.[۲۳]
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام‌خمینی در ۲۸ فروردین ۱۳۵۸ در پاسخ پیام تبریک احمد حسن البکر رئیس‌جمهور عراق راجع به استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران از وی تشکر کرد و تأکید کرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران در برابر رژیم دیکتاتوری پهلوی هشداری است برای همه دولت‌هایی که با ملت خودشان رفتار مسالمت‌آمیز ندارند.[۲۴] این موضوع برای دولت عراق گران آمد و اقدام به مزاحمت در امور دفتر امام‌خمینی در نجف کرد و رضوانی به دست دولت بعثی بازداشت شد؛[۲۵] اما پس از چند روز با وساطت سیدمحمود دعایی، سفیر جمهوری اسلامی ایران، آزاد گردید.[۲۶] وی با همکاری محمود قوچانی آخرین شهریه امام‌خمینی را در نجف پرداخت کردند؛ اما طلاب به دلیل سختگیری‌ها و حساسیتِ دولت بعثی علیه امام‌خمینی، جرئت دریافت شهریه را نداشتند.[۲۷] پس از سقوط دولت حسن البکر و روی‌کار آمدن صدام حسین، بسیاری از شیعیان و علمای نجف از عراق اخراج شدند. رضوانی نیز مجبور به ترک عراق شد و در سال ۱۳۵۸ به ایران آمد.[۲۸]
امام‌خمینی در نخستین دوره شورای نگهبان قانون اساسی رضوانی را به عضویت فقهای این شورا منصوب کرد و پس از گذشت سه سال در نخستین دوره، وی برابر قانون اساسی، به قید قرعه از جمع فقیهان شورا، خارج و به ریاست دیوان عدالت اداری منصوب شد.[۲۹] همچنین ایشان در اسفند ۱۳۶۳ رضوانی را که معتمد خود می‌دانست، پس از درگذشت مرجع تقلید وقت، سیداحمد خوانساری به امامت مسجد سیدعزیزالله واقع در بازار تهران برگزید و در این حکم بر صلاحیت، علم، تقوا، استقامت، راستی و صلاح رضوانی تأکید کرد و با یادآوری سابقه آشنایی با وی، او را وکیل خود در دریافت وجوه شرعی معرفی کرد.[۳۰] رضوانی همچنین مسئولیت امور شرعی اصناف بازار را بر عهده داشت. وی برای رسیدگی بیشتر به امور شرعی بازاریان، بیش از یک سال در دیوان عدالت اداری نماند و از آن نهاد استعفا داد.[۳۱]
- (ببینید: شورای نگهبان)
از نظر رضوانی توجه به نقش زمان و مکان در فهم احکام و پرداختن به مباحث ولایت فقیه و حکومت از ویژگی‌های درسی امام‌خمینی بود؛[۳۲] چنان‌که ایشان در تدریس خود تلاش می‌کرد طلاب، محقق، ورزیده و متکی بر فهم خود تربیت شوند تا در احکام و مطالب علمی صاحب‌نظر شوند و مقلد نباشند.[۳۳] وی خصوصیات روحی و اخلاقی امام‌خمینی را موجب جذب افراد حق‌طلب می‌دانست که با نزدیک‌شدن به ایشان ارادت و اشتیاق حق‌جویان به وی بیشتر می‌شد.[۳۴] وی شب‌زنده‌داری و تهجد از دوره جوانی را از امتیازات امام‌خمینی می‌خواند[۳۵] و نظم در زندگی شخصی و علمی و مواظبت بر سلامت بدن، ورزش، ساده‌‌زیستی و زهد به معنای واقعی در طول دوره زندگی ایشان را از قم و نجف و دوره قدرت و تشکیل دولت از امتیازات دیگر ایشان می‌دانست.[۳۶] وی انقلاب اسلامی را حاصل خودسازی، نظریات فقهی و نیز پشتکار امام‌خمینی در اجرای آن می‌شمرد و همچنین هدف ایشان را در انقلاب، تحقق اسلام واقعی و اجرایی‌شدن احکام اسلامی می‌دانست.[۳۷]
پس از رحلت امام‌خمینی رضوانی دوباره از سوی سیدعلی خامنه‌ای رهبر جدید انقلاب به عضویت شورای نگهبان درآمد و تا سال ۱۳۹۱ در این سمت ایفای وظیفه کرد.[۳۸] وی در ۳۱ فروردین ۱۳۹۲ در ۸۳سالگی در تهران از دنیا رفت و پیکر او پس از انتقال به قم در حرم فاطمه معصومه(س) به خاک سپرده شد.[۳۹] از وی تألیفاتی در علوم دینی و حوزوی به جا مانده است، ازجمله، حاشیه بر عروة الوثقی، حاشیه بر کفایة الاصول و المکاسب.[۴۰]
پانویس
- ↑ مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.
- ↑ مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.
- ↑ مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳؛ رضوانی، حوزه، ۵۳.
- ↑ رضوانی، سرگذشتهای ویژه، ۵/۷۷؛ مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۸۲.
- ↑ مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.
- ↑ اختری، خاطرات، ۱/۳۷ ـ ۳۸.
- ↑ مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.
- ↑ اختری، خاطرات، ۱/۴۳؛ خبرگان رهبری.
- ↑ مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.
- ↑ مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۲۳.
- ↑ مقدس، خاطرات، ۱/۲۳۳؛ ناصری، خاطرات، ۲/۲۰۱.
- ↑ اختری، خاطرات، ۱/۴۰.
- ↑ قوچانی، خاطرات، ۱/۱۴۶ ـ ۱۴۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۴۷۱، ۴۷۲، ۴۷۴، ۴۸۹ و ۴۹۷.
- ↑ اختری، خاطرات، ۱/۳۷.
- ↑ اختری، خاطرات، ۱/۳۷ ـ ۳۸ و ۴۰؛ طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۳۸۹.
- ↑ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۱/۵۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۲۷۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۲۸۰.
- ↑ فردوسی‌پور، خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین فردوسی‌پور، ۲۰۷.
- ↑ کریمی، بیست و پنج سال در کنار امام راحل، ۴۰.
- ↑ قوچانی، خاطرات، ۱/۱۹۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۳۲.
- ↑ قوچانی، خاطرات، ۱/۱۹۷.
- ↑ قوچانی، خاطرات، ۱/۱۹۷.
- ↑ قوچانی، خاطرات، ۱/۱۹۷ ـ ۱۹۸.
- ↑ مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.
- ↑ مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۱۷۴.
- ↑ مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.
- ↑ رضوانی، حوزه، ۵۷.
- ↑ رضوانی، حوزه، ۵۴.
- ↑ رضوانی، حوزه، ۵۸.
- ↑ رضوانی، سرگذشتهای ویژه، ۵/۷۹.
- ↑ رضوانی، سرگذشتهای ویژه، ۵/۷۷ و ۷۹ ـ ۸۰.
- ↑ شخصیت‌نگار، پایگاه اطلاع‌رسانی.
- ↑ مختاری، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، ۱/۱۸۳.
- ↑ انصاری، درگذشتگان، ۱۲۴.
- ↑ انصاری، درگذشتگان، ۱۲۴.
منابع
- اختری، محمدحسن، خاطرات، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- انصاری، ناصرالدین، درگذشتگان، مجله آینه پژوهش، شماره ۱۴۰، ۱۳۹۲ش.
- خبرگان رهبری، پایگاه اطلاع‌رسانی ۶/۳/۱۳۹۵ش.
- رضوانی، غلامرضا، مصاحبه، مجله حوزه، شماره ۳۷ ـ ۳۸، ۱۳۶۹ش.
- رضوانی، غلامرضا، خاطرات، چاپ‌شده در سرگذشتهای ویژه از زندگی حضرت امام‌خمینی، تدوین رضا شعرباف، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۳۶۷ش.
- شخصیت‌نگار، پایگاه اطلاع‌رسانی ۱۰/۳/۱۳۹۵ش.
- طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، تهران، پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- فردوسی‌پور، اسماعیل، خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین فردوسی‌پور، تدوین شعاع حسینی و رحیم روح‌بخش، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- قوچانی، محمود، خاطرات، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- کریمی، سیدجعفر، بیست و پنج سال در کنار امام راحل، خاطرات حضرت آیت‌الله سیدجعفر کریمی، تدوین رسول جعفریان، قم، مورخ، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- مختاری، رضا، رضوانی، غلامرضا (آیت‌الله)، چاپ‌شده در فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام‌خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- مقدس، هادی، خاطرات، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- ناصری، محمدرضا، خاطرات، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
سیدعباس رضوی