Image-reviewer، emailconfirmed، مدیران
۴٬۵۲۶
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: برگرداندهشده |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسبها: برگرداندهشده ویرایشگر دیداری |
||
خط ۲: | خط ۲: | ||
==مفهومشناسی== | ==مفهومشناسی== | ||
روستا معادل ده و قریه<ref>نفیسی، فرهنگ نفیسی، ۳/۱۷۰۶، انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۴/۳۷۳۵.</ref> و روستایی به معنای ساکن روستا، کشاورز و دهقان<ref>معین، فرهنگ فارسی، ۲/۱۶۸۹.</ref> است. کلمه روستا از ریشه رستن و روییدن و در معنای رستنگاه بهکار رفته است که نشان از تکیه بر اقتصاد کشاورزی ده دارد؛<ref>ودیعی، مقدمه بر روستاشناسی ایران، ۳۴.</ref> هرچند ممکن است اقتصاد روستا تنها مبتنی بر کشاورزی نباشد و معیشت روستاییان با فعالیتهای دیگری همچون استخراج معدن، صید و صیادی و امثال آن تأمین شود.<ref>فشارکی، جغرافیایی روستایی، ۲۰؛ پاپلی و ابراهیمی، ۲۳.</ref> امامخمینی درباره روستاییان به عناصری مانند | روستا معادل ده و قریه<ref>نفیسی، فرهنگ نفیسی، ۳/۱۷۰۶، انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۴/۳۷۳۵.</ref> و روستایی به معنای ساکن روستا، کشاورز و دهقان<ref>معین، فرهنگ فارسی، ۲/۱۶۸۹.</ref> است. کلمه روستا از ریشه رستن و روییدن و در معنای رستنگاه بهکار رفته است که نشان از تکیه بر اقتصاد کشاورزی ده دارد؛<ref>ودیعی، مقدمه بر روستاشناسی ایران، ۳۴.</ref> هرچند ممکن است اقتصاد روستا تنها مبتنی بر کشاورزی نباشد و معیشت روستاییان با فعالیتهای دیگری همچون استخراج معدن، صید و صیادی و امثال آن تأمین شود.<ref>فشارکی، جغرافیایی روستایی، ۲۰؛ پاپلی و ابراهیمی، ۲۳.</ref> [[امامخمینی]] درباره روستاییان به عناصری مانند [[کشاورزی]]،<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۲۴۹ ـ ۲۵۰.</ref> محرومیت<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۵/۱۱۶ ـ ۱۱۷.</ref> و نیاز به آبادانی<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۹/۱۶۳ ـ ۱۶۴.</ref> اشاره میکند. | ||
جامعهشناسان برای تعریف روستا به ملاک جمعیتی نیز توجه کردهاند.<ref>مرتضوی، مهاجرت روستاییان به شهرها و تأثیرات اقتصادی و سیاسی آن در دوره پهلوی دوم، ۲۲.</ref> در سرشماری سال ۱۳۳۵ و ۱۳۵۵ در ایران، مناطقی که جمعیتشان کمتر از پنجهزار نفر بود، روستا محسوب شدند؛<ref>مرتضوی، مهاجرت روستاییان به شهرها و تأثیرات اقتصادی و سیاسی آن در دوره پهلوی دوم، ۲۲ ـ ۲۳؛ وثوقی، جامعهشناسی روستایی، ۱۱ ـ ۱۲.</ref> اما در ادامه این رقم بالغ بر دههزار نفر شد. این حد نصاب با سایر کشورها، بهویژه کشورهای غربی اختلاف بسیار دارد: برای مثال، در ایالات متحده امریکا ۲۵۰۰ نفر و فرانسه دوهزار نفر ملاک است.<ref>وثوقی، جامعهشناسی روستایی، ۱۱.</ref> | جامعهشناسان برای تعریف روستا به ملاک جمعیتی نیز توجه کردهاند.<ref>مرتضوی، مهاجرت روستاییان به شهرها و تأثیرات اقتصادی و سیاسی آن در دوره پهلوی دوم، ۲۲.</ref> در سرشماری سال ۱۳۳۵ و ۱۳۵۵ در ایران، مناطقی که جمعیتشان کمتر از پنجهزار نفر بود، روستا محسوب شدند؛<ref>مرتضوی، مهاجرت روستاییان به شهرها و تأثیرات اقتصادی و سیاسی آن در دوره پهلوی دوم، ۲۲ ـ ۲۳؛ وثوقی، جامعهشناسی روستایی، ۱۱ ـ ۱۲.</ref> اما در ادامه این رقم بالغ بر دههزار نفر شد. این حد نصاب با سایر کشورها، بهویژه کشورهای غربی اختلاف بسیار دارد: برای مثال، در ایالات متحده امریکا ۲۵۰۰ نفر و فرانسه دوهزار نفر ملاک است.<ref>وثوقی، جامعهشناسی روستایی، ۱۱.</ref> | ||
خط ۹: | خط ۹: | ||
آغاز روستانشینی بهروشنی معلوم نیست؛ اما میتوان گفت انسانها در آغاز یکجانشینی به تولید مواد غذایی، پرورش انواع نباتات و اهلیکردن حیوانات پرداختند؛<ref>غفوروف، تاریخ قدیم، قرون وسطی و دوره نوین، ۱/۱۲.</ref> بدین ترتیب میتوان گفت آغاز تشکیل روستاها با آغاز زراعت و برداشت محصول نزدیکی زمانی دارد.<ref>پالمر، تاریخ جهان نو، ۱/۱۶.</ref> پیدایش و ظهور دهکدههای آغازین در دشتهای فلات ایران ازجمله تپه سیلک کاشان به هزاران سال پیش از میلاد باز میگردد،<ref>سهرابی، شهر و شهرنشینی در ایران، ۲۷.</ref> به طوری که کشاورزی و روستانشینی در این قسمت از فلات ایران خیلی زودتر از مصر و بینالنهرین آغاز شده است.<ref>انصافپور، تاریخ زندگی روستاییان و طبقات اجتماعی، ۵۸.</ref> | آغاز روستانشینی بهروشنی معلوم نیست؛ اما میتوان گفت انسانها در آغاز یکجانشینی به تولید مواد غذایی، پرورش انواع نباتات و اهلیکردن حیوانات پرداختند؛<ref>غفوروف، تاریخ قدیم، قرون وسطی و دوره نوین، ۱/۱۲.</ref> بدین ترتیب میتوان گفت آغاز تشکیل روستاها با آغاز زراعت و برداشت محصول نزدیکی زمانی دارد.<ref>پالمر، تاریخ جهان نو، ۱/۱۶.</ref> پیدایش و ظهور دهکدههای آغازین در دشتهای فلات ایران ازجمله تپه سیلک کاشان به هزاران سال پیش از میلاد باز میگردد،<ref>سهرابی، شهر و شهرنشینی در ایران، ۲۷.</ref> به طوری که کشاورزی و روستانشینی در این قسمت از فلات ایران خیلی زودتر از مصر و بینالنهرین آغاز شده است.<ref>انصافپور، تاریخ زندگی روستاییان و طبقات اجتماعی، ۵۸.</ref> | ||
پس از ظهور | پس از ظهور [[اسلام]]، [[پیامبر اکرم(ص)]] عربهای تازهمسلمان را به زراعت ترغیب میکرد و میفرمود [[خداوند]] برکت و روزی انسانها را در کشاورزی و گوسفندان قرار داده است.<ref>متقی هندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ۴/۳۲.</ref> ایشان پیروان خود را به کشت دانه و نهال و زراعت سفارش میکرد.<ref>حر عاملی، تفصیل وسائلالشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۳/۱۹۴.</ref> همچنین [[امامعلی(ع)]] پس از فراغت از کارها مشغول به کشاورزی میشد<ref>حر عاملی، تفصیل وسائلالشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۷/۳۷.</ref> و [[امامکاظم(ع)]] زراعت را پیشه پیشینیان خود معرفی کرده است.<ref>حر عاملی، تفصیل وسائلالشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۷/۳۹.</ref> | ||
:{{ببینید|کشاورزی}} | :{{ببینید|کشاورزی}} | ||
روستانشینان در زمان ساسانیان وضعیت مناسبی نداشتند و اصلاح نظام مالیات ارضی در زمان خسرو اول (۵۰۱ ـ ۵۷۹ م) نیز موجب فقر و بدبختی مضاعف روستاییان شد.<ref>نوذری، تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت، ۷۸ ـ ۸۰؛ مرتضوی، مهاجرت روستاییان به شهرها و تأثیرات اقتصادی و سیاسی آن در دوره پهلوی دوم، ۲۹.</ref> پس از ساسانیان نیز تصاحب زمینهای کشاورزی به دست حاکمان ظالم و فئودالها و تشدید فشار مالیاتی، مایه فقر و تنگدستی بسیاری از کشاورزان شد؛<ref>پتروشفسکی، تاریخ ایران در سدههای میانهای، ۴۳.</ref> مثلاً در زمان حکومت امویان علاوه بر جزیه و بیگاریگرفتن و بردن موالی، از صاحبان زمینهای کشاورزی خراج میگرفتند که نوعی مالیات بر اراضی بود و همین باعث فشار بیشتر بر روستاییان میگردید.<ref>نوذری، تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت، ۱۰۵ ـ ۱۰۹.</ref> در زمان عباسیان نیز روستاییان اوضاع نابسامانی داشتند. در این دوران به علت بیتوجهی حکومت به امر کشاورزی، مزارع و منابع غذایی رو به کاهش رفتند.<ref>راوندی، تاریخ اجتماعی ایران و کهنترین ملل باستانی از آغاز تا اسلام، ۲/۱۷۱.</ref> | روستانشینان در زمان ساسانیان وضعیت مناسبی نداشتند و اصلاح نظام مالیات ارضی در زمان خسرو اول (۵۰۱ ـ ۵۷۹ م) نیز موجب [[فقر]] و بدبختی مضاعف روستاییان شد.<ref>نوذری، تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت، ۷۸ ـ ۸۰؛ مرتضوی، مهاجرت روستاییان به شهرها و تأثیرات اقتصادی و سیاسی آن در دوره پهلوی دوم، ۲۹.</ref> پس از ساسانیان نیز تصاحب زمینهای کشاورزی به دست حاکمان ظالم و فئودالها و تشدید فشار مالیاتی، مایه فقر و تنگدستی بسیاری از کشاورزان شد؛<ref>پتروشفسکی، تاریخ ایران در سدههای میانهای، ۴۳.</ref> مثلاً در زمان حکومت امویان علاوه بر جزیه و بیگاریگرفتن و بردن موالی، از صاحبان زمینهای کشاورزی خراج میگرفتند که نوعی مالیات بر اراضی بود و همین باعث فشار بیشتر بر روستاییان میگردید.<ref>نوذری، تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت، ۱۰۵ ـ ۱۰۹.</ref> در زمان عباسیان نیز روستاییان اوضاع نابسامانی داشتند. در این دوران به علت بیتوجهی حکومت به امر کشاورزی، مزارع و منابع غذایی رو به کاهش رفتند.<ref>راوندی، تاریخ اجتماعی ایران و کهنترین ملل باستانی از آغاز تا اسلام، ۲/۱۷۱.</ref> | ||
در دوره صفویه (شاه عباس) حمایت از کشاورزان به صورت گسترده به تثبیت وضع اقتصادی روستاییان منتهی شد و روستاها از افزونی جمعیت برخوردار شدند؛<ref>مرتضوی، مهاجرت روستاییان به شهرها و تأثیرات اقتصادی و سیاسی آن در دوره پهلوی دوم، ۳۱.</ref> ولی در دوره قاجار با کاهش قلمرو ایران و جنگهای خونین، نظام خانی در روستاها گسترش یافت و فشار وارد بر رعایا ازجمله تنظیم قوانینی جهت بیگاریگرفتن از روستاییان، موجب افزایش فاصله میان دولت و روستاییان شد.<ref>مرتضوی، مهاجرت روستاییان به شهرها و تأثیرات اقتصادی و سیاسی آن در دوره پهلوی دوم، ۳۱ | در دوره [[صفویه]] (شاه عباس) حمایت از کشاورزان به صورت گسترده به تثبیت وضع اقتصادی روستاییان منتهی شد و روستاها از افزونی جمعیت برخوردار شدند؛<ref>مرتضوی، مهاجرت روستاییان به شهرها و تأثیرات اقتصادی و سیاسی آن در دوره پهلوی دوم، ۳۱.</ref> ولی در دوره [[قاجار]] با کاهش قلمرو [[ایران]] و جنگهای خونین، نظام خانی در روستاها گسترش یافت و فشار وارد بر رعایا ازجمله تنظیم قوانینی جهت بیگاریگرفتن از روستاییان، موجب افزایش فاصله میان [[دولت]] و روستاییان شد.<ref>مرتضوی، مهاجرت روستاییان به شهرها و تأثیرات اقتصادی و سیاسی آن در دوره پهلوی دوم، ۳۱.</ref> | ||
با روی کارآمدن رضاخان پهلوی هرچند جهت عمران و آبادی روستاها، اقدامهایی صورت گرفت،<ref>مهدوی، مقدمهای بر جغرافیای روستایی ایران، ۱۲.</ref> اما در این دوره بهرهبرداری از زمینها در نظامی موسوم به نظام «ارباب رعیتی» بود. مالکیت اراضی زراعی به «ارباب» یا «خان» تعلق داشت و کشاورزان زیر عنوان رعیت در فرایند زراعت تحت تسلط و قیمومیت ارباب یا خان قرار داشتند،<ref>امیرانی، بررسی نظام بهرهبرداری از زمین در ایران، ۱۱۷.</ref> تا آنکه قانون اصلاحات ارضی در نوزدهم دی ۱۳۴۰ در زمان حکومت محمدرضا پهلوی و با تشویق و حمایت امریکا تصویب شد و از سال ۱۳۴۱ بهاجرا گذاشته شد.<ref>بهروان، جامعهشناسی روستایی، ۴۶؛ خسروی، جامعهشناسی روستایی ایران، ۱۵۱.</ref> عمدهترین پیامد برنامه اصلاحات ارضی آن بود که قدرت سیاسیِ دولت، جایگزین قدرت زمیندارها در روستاها شد،<ref>فوران، مقاومت شکننده، ۴۷۶ ـ ۴۷۷.</ref> وضیعت دهقانان بدتر شد، خوشنشینها که فاقد زمین بودند، مجبور به ترک روستا شدند و دهقانانی که صاحب زمین شدند نیز چون زمین کفاف زندگیشان را نمیکرد، مجبور به ترک و مهاجرت از روستاها شدند. در نتیجه این طرح، بیشتر دهقانانِ سابق را بهسبب فقر و نداشتن امکانات کشاورزی به کارگر مزدبگیر تبدیل کرد.<ref>بهروان، جامعهشناسی روستایی، ۸۲.</ref> | در دوره مشروطه، توجه به زندگی دهقانان و وضعیت روستاها صورتی جدی به خود گرفت.<ref>رسولزاده، روستا نویسان ایران، ۱۰.</ref> نقش روستاییان در شکلگیری [[نهضت مشروطیت]] باعث شد این طبقه در مرکز تحلیل سیاستمداران و متفکران قرار گیرند و وکلایی برای طبقه دهقان و روستایی در مجلس و عدالتخانه اتنخاب شوند.<ref>میرابوالقاسمی، نهضتهای روستایی در ایران، ۹۰ ـ ۹۴.</ref> | ||
با روی کارآمدن [[رضاخان پهلوی]] هرچند جهت عمران و آبادی روستاها، اقدامهایی صورت گرفت،<ref>مهدوی، مقدمهای بر جغرافیای روستایی ایران، ۱۲.</ref> اما در این دوره بهرهبرداری از زمینها در نظامی موسوم به نظام «ارباب رعیتی» بود. مالکیت اراضی زراعی به «ارباب» یا «خان» تعلق داشت و کشاورزان زیر عنوان رعیت در فرایند زراعت تحت تسلط و قیمومیت ارباب یا خان قرار داشتند،<ref>امیرانی، بررسی نظام بهرهبرداری از زمین در ایران، ۱۱۷.</ref> تا آنکه قانون اصلاحات ارضی در نوزدهم دی ۱۳۴۰ در زمان حکومت محمدرضا پهلوی و با تشویق و حمایت امریکا تصویب شد و از سال ۱۳۴۱ بهاجرا گذاشته شد.<ref>بهروان، جامعهشناسی روستایی، ۴۶؛ خسروی، جامعهشناسی روستایی ایران، ۱۵۱.</ref> عمدهترین پیامد برنامه اصلاحات ارضی آن بود که قدرت سیاسیِ دولت، جایگزین قدرت زمیندارها در روستاها شد،<ref>فوران، مقاومت شکننده، ۴۷۶ ـ ۴۷۷.</ref> وضیعت دهقانان بدتر شد، خوشنشینها که فاقد زمین بودند، مجبور به ترک روستا شدند و دهقانانی که صاحب زمین شدند نیز چون زمین کفاف زندگیشان را نمیکرد، مجبور به ترک و مهاجرت از روستاها شدند. در نتیجه این طرح، بیشتر دهقانانِ سابق را بهسبب فقر و نداشتن امکانات کشاورزی به کارگر مزدبگیر تبدیل کرد.<ref>بهروان، جامعهشناسی روستایی، ۸۲.</ref> | |||
:{{ببینید|اصلاحات ارضی}} | :{{ببینید|اصلاحات ارضی}} | ||