التعلیقة علی العروة الوثقی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[حاشیه‌نویسی]] بر کتاب‌های فقهی را می‌‏توان به دو دسته [[فقه استدلالی]] و [[فقه فتوایی|فتوایی]] تقسیم کرد. [[رساله‏‌های عملیه]] و نوع حواشی کتاب‌های فقه فتوایی، از قسم دوم هستند. یکی از کتاب‌های فقه فتوایی، [[العروة الوثقی]]، مهم‌ترین اثر [[سیدمحمدکاظم یزدی طباطبایی]] (۱۲۴۸-۱۳۳۷ق) است که تاکنون ده‌ها حاشیه بر آن نگاشته شده است. از ایشان چندین اثر تألیفی دیگر نیز به جا مانده است <ref>احمدی فقیه یزدی، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی، ۱/۵-۷</ref>. این کتاب را [[شیخ‌عباس قمی]] با عنوان [[الغایة القصوی فی ترجمة العروة الوثقی]]، به فارسی ترجمه کرده است.

العروة الوثقی با اینکه دربرگیرنده همه ابواب فقهی نیست، به سبب فروع بسیار و مباحث عمده‌‏ای که در آن مطرح شده است و نیز دقت و تبحر مؤلف آن در [[علم فقه]]، مورد توجه قرار گرفته است؛ به گونه‌ای که برخی بیش از پنجاه حاشیه بر آن یاد کرده‏‌اند <ref>احمدی فقیه یزدی، سیری در آثار و تألیفات حضرت‌آیةالله العظمی امام‌خمینی ، ۳۴</ref>. برخی از این حواشی دربردارنده همه ابواب عروه و برخی تنها دربردارنده بخش‌هایی از آن‌اند <ref>← یزدی طباطبایی، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، ۵/۳</ref>.

عناوین این کتاب عبارت‌اند از: [[تقلید]]، [[طهارت]]، [[نماز]]، [[روزه]]، [[اعتکاف]]، [[زکات]]، [[خمس]]، [[حج]]، [[اجاره]]، [[مضاربه]]، [[مزارعه]]، [[مساقات]]، [[ضمان]]، [[حواله]]، [[نکاح]] و [[وصیت]] که کامل نشده است <ref>یزدی طباطبایی، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، ۵/۶۹۲</ref>. نثر العروة الوثقی، نثری روان و ساده است. واژه‌‏های غیر عربی نیز در آن، به چشم می‏‌خورند <ref>←یزدی طباطبایی، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، ۱/۲۹۸</ref>. مؤلف در برخی مسائل به استدلال اجمالی بر نظر خود نیز پرداخته است <ref>برای نمونه، ← یزدی طباطبایی، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، ۱/۵۰۰، ۲/۱۸۲ و ۵/۱۹-۲۴</ref>. گفتنی است سیدمحمدکاظم یزدی بر العروة الوثقی تکمله‌ای نوشته است که دربردارنده ابواب [[ربا]]، [[عده|عدّه]]، [[وکالت]]، [[هبه]]، [[وقف]] و قضاست اما نوعاً موضوع حاشیه‌نگاری فقها نبوده است.

حاشیه [[امام‌خمینی]] بر العروة الوثقی پس از پایان حاشیه‌نویسی بر کتاب [[وسیلة النجاة]] {{ببینید|متن=ببینید|تعلیقة علی وسیلة النجاة}} اثر [[سیدابوالحسن اصفهانی]] (۱۲۸۴-۱۳۶۵ق) در سال ۱۳۷۲ق آغاز و در هفتم جمادی‌الاولی ۱۳۷۵ق به پایان رسیده است <ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، مقدمه کتاب التعلیقة علی العروة الوثقی تألیف امام‌خمینی، ۳</ref>. فزونی فروعی که در حاشیه بر عروه، به تبع متن آمده است، سبب شده تعلیقه بر العروة الوثقی در میان آثار فقهی امام‌خمینی از جایگاه ویژه‏‌ای برخوردار باشد و مطالعه سایر آثار فقهی ایشان بدون مطالعه این اثر کامل نباشد <ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، مقدمه کتاب التعلیقة علی العروة الوثقی تألیف امام‌خمینی، 3</ref>. برخی مسائل مطرح‌شده در [[رساله نجاة العباد]]-نخستین اثر فتوایی امام‌خمینی به زبان پارسی {{ببینید|متن=ببینید|رساله نجاة العباد}}-برگرفته از حواشی وی بر العروة الوثقی است <ref>امام‌خمینی، نجاة العباد، ۵</ref>. همه حواشی امام‌خمینی بر این اثر، [[فتوای صریح]] نیست، بلکه برخی احتیاطی و برخی توضیحی است <ref>← امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۵۸</ref>.

امام‌خمینی بر بیشتر فتاوای [[سیدمحمدکاظم یزدی]] حاشیه نوشته است و شمار آنها بالغ بر سه‌هزار است. از ۷۲ مسئله [[اجتهاد و تقلید]]، ایشان بر چهل مورد آن حاشیه نوشته است که در مقایسه با حواشی [[سیدحسین بروجردی]] که حدود ۲۵ مورد است، قابل توجه می‌باشد. ایشان از ۸۸ مسئله‏‌ای که در اقسام و احکام آب‌ها در متن آمده،‌ بر ۵۳ مورد و در اقسام و احکام [[نجاسات]] که ۱۴۴ مسئله در متن آمده، ۱۱۱ مورد و در افعال [[وضو]] که در متن ۴۹ مسئله به آن اختصاص یافته است، بر ۲۷ مورد آن حاشیه نوشته است.

امام‌خمینی برخلاف یزدی طباطبایی که تقلید را [[التزام]] به [[فتوای مجتهد]] معینی دانسته است، مستندبودن عمل به فتوای [[مجتهد]] معین را کافی می‌‏داند <ref>امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۷</ref>؛ چنان‌که برخلاف ایشان عمل عامی را بدون [[تقلید]] و [[احتیاط]]، در صورت انطباق با رأی مجتهد، باطل نمی‌داند <ref>امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۷</ref>. [[جواز عدول]] از مرجعِ زنده به مرجعِ زنده دیگر در صورت تساوی آنان، کاشف تعبدی‌بودن حسن ظاهر از [[عدالت]] <ref>امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۸-۹</ref>، واجب شرعی‌نبودن غسل‌ها به جز [[غسل میت]]، أقوی‌دانستن عدم اشتراط [[غسل جنابت]] برای دو [[سجده سهو]] <ref>امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۱۳۵ و ۱۳۹</ref>، معتبربودن نقل فتوا از سوی [[ثقه]] و عدم لزوم حصول اطمینان از قول وی، حرام‌نبودن مال پس‌گرفته‌شده با ترافع نزد کسی که شایستگی فتوادادن ندارد، صرف نظر از [[حرمت]] [[اصل ترافع]]، جواز استعمال ظروف طلا و نقره برای تزیین در منازل، مساجد و مشاهد مشرفه، بلکه مطلق نگهداری و فروش آنها و جواز وضوگرفتن با آنها در مقام [[اضطرار]]، و عدم وجوب شکستن آنها <ref>امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۸۰-۸۳</ref>، ازجمله موارد دیگر اختلاف فتوای امام‌خمینی است.

پیش از [[انقلاب اسلامی ایران]]، به سبب ممانعت از نشر آثار امام‌خمینی، حواشی ایشان بر العروة الوثقی و بر رساله توضیح المسائل بروجردی، با حرف «خ» یا نقطه‌چین مشخص می‏‌شد <ref>عماد دشتی، کتابشناسی موضوعی-توصیفی آثار امام راحل، ۴۲</ref>. کتاب العروة الوثقی با تعلیقه امام‌خمینی و شماری از مراجع هم‌عصر ایشان در بیروت نیز در سال ۱۴۱۰ق همراه با مقدمه‌‏ای از انتشارات «دارالاسلامیه» به چاپ رسیده است. مؤسسه اسماعیلیان نیز آن را در سال ۱۳۷۰ش/ ۱۴۱۱ق در دو جلد و انتشارات اسلامی وابسته به [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]] در سال ۱۴۱۷ق آن را در پنج جلد، همراه با حاشیه برخی مراجع تقلید، ازجمله امام‌خمینی، به چاپ رسانده‌اند. [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] در سال ۱۳۸۰ به سبب وجود خطاهایی در چاپ‌های پیشین و نیز جابه‌جایی برخی تعلیقه‏‌ها و وجود ابهام در آنها، ضمن تصحیح متن العروة الوثقی، آن را همراه با حواشی [[امام‌خمینی]] در ۱۰۴۰ صفحه و به صورت مستقل با عنوان العروة الوثقی مع تعالیق الامام‌الخمینی، منتشر ساخته است. پس از این تاریخ، تنها این نسخه مبنای انتشار این کتاب، همراه با تعلیقه‌های امام‌خمینی یا همراه با حواشی فقها و مراجع دیگر، قرار گرفته است. این کتاب در «[[موسوعة الامام‌الخمینی]]» همراه با آخرین تحقیقات و دقت بیشتری در سال ۱۳۹۲ و در جلدهای ۲۴ و ۲۵ منتشر شده است.