احدیت و واحدیت: تفاوت میان نسخه‌ها

==معنای لغوی و اصطلاحی==

[[احد]] به معنای نخستین عدد (یک)<ref>طریحی، مجمع البحرین، ۳/۶.</ref>و به معنای فردی که از [[ازل]] تا [[ابد]] کسی همراه او نیست<ref>فراهیدی، کتاب العین، ۳/۲۸۰-۲۸۱؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۳/۷۰.</ref> می‌باشد. [[واحد]] نیز به معنای منفرد است.<ref>ابن‌فارس، معجم، ۶/۹۱؛ ابن‌اثیر، النهایه، ۵/۱۵۹.</ref> احدیت در اصطلاح عرفانی، ذات حق‌تعالی به اعتبار نفی [[اسمای الهی|اسما]]، [[صفات الهی|صفات]]، تعینات و نِسَب<ref>کاشانی، اصطلاحات الصوفیه، ۶.</ref> و مرتبه علم ذات به ذات<ref>قونوی، اعجاز البیان، ۱۱۶.</ref> است که از آن به [[احدیت جمع]] و مقام جمع نیز تعبیر می‌‏شود<ref>قونوی، مفتاح الغیب، ۳۵؛ کاشانی، اصطلاحات الصوفیه، ۷.</ref> و واحدیت، ذات حق‌تعالی به اعتبار لحاظ جمیع حقایق اشیا است که به آن مقام فرق و [[حضرت الهیه]] نیز گفته می‏شود.<ref>آملی، المقدمات، ۴۶۹.</ref> [[امام‌خمینی]] با تاکید بر این دو معنا احدیت را [[مقام غیب مطلق]] حق‌تعالی می‌‏داند که هیچ صفت سلبی و ایجابی در آن لحاظ نمی‏‌شود و واحدیت را مقامی می‌داند که اسما و صفات الهی در آن لحاظ می‏شود.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۱۸-۱۹؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۶؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۶۱۷.</ref> عارفان از مقام واحدیت به مقام جمع، احدیت جمع اسما، <ref>جامی، شرح فصوص، ۵۰.</ref> مقام [[اسم اعظم]] و اسم جامع «الله»، <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۶۲۴.</ref> مرتبه الوهیت و [[عالم‌المعانی]]<ref>کاشانی، لطائف الاعلام، ۱۶۹.</ref> نیز یاد کرده‌اند.

[[اهل معرفت]] آثار و احکام متعددی برای احدیت و واحدیت ذکر کرده‌اند؛ ازجمله: چگونگی صدور کثرات از مرتبه واحدیت، <ref>جندی، شرح فصوص‌ الحکم، ۶۶۷.</ref> سیر سالک و منتهای وصول آن به مرتبه احدیت<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۶۲۴-۶۲۵؛ امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۶.</ref> و مظاهر این دو مرتبه در عالم.<ref>فناری، مصباح الانس، ۵۰۳.</ref>

امام‌خمینی نیز احدیت را در معنای معروف مستقر آن به کار برده است. ایشان حقیقت این دو مقام و برخی احکام و ویژگی‌‏های آنها را در کتب عرفانی و اخلاقی خود چون [[شرح دعاء السحر]]، <ref>امام‌خمینی، شرح دعا السحر، 71.</ref> [[مصباح الهدایه]]، <ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۳۳-۳۵.</ref> [[تعلیقات علی شرح فصوص الحکم]] و [[مصباح الانس]] <ref>امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ۳۰ و ۲۷.</ref> [[التعلیقة علی الفوائد الرضویه]]، <ref>امام‌خمینی، التعلیقة علی الفوائد الرضویه، ۴۹ و ۸۸.</ref> [[شرح چهل حدیث]]، <ref>امام‌خمینی، شرح چهل حدیث، ۶۱۷ و ۶۲۴.</ref> سرّ الصلاة <ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۶۶ و ۱۰۷.</ref> و [[آداب الصلاة]] <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۶ و ۳۱۲.</ref> بیان کرده است.

==حقیقت مرتبه احدیت و واحدیت==

غالب عارفان، [[هستی]] را به صقع ذات حق‌تعالی و مراتب ظهورات او (ماسوی‌الله) تقسیم می‏کنند و برای شناخت حق‌تعالی مراتب و اعتباراتی قائل شده‏‌اند. نخستین مرتبه کنه ذات است که ظهوری ندارد و عاری از هر گونه اسم و رسم و قید و تعین است و [[عقل]] و [[شهود]] به آن راه ندارد؛ از این‌رو از آن به [[مرتبه غیب‌الغیوبی]] یاد می‌شود.<ref>قونوی، النصوص، ۱۰؛ ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۱۸-۱۱۹.</ref> از آنجاکه این مرتبه ظهوری ندارد، [[علم حصولی]] یا [[علم حضوری|حضوری]] به آن تعلق نمی‌گیرد.<ref>آشتیانی، تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری، ۶۹.</ref> پس از این مرتبه، اولین مرتبه ظهور و تجلی حق است که از آن به تجلی اول، تعین اول و مرتبه احدیت تعبیر می‏شود. در حقیقتِ احدیت (تعین اول) دو عنصر نقش اساسی دارند؛ [[وحدت حقیقیه]] و علم:

* وحدت حقیقیه: عرفا بر این باورند که حلقه واسطه میان مقام ذات و تعین اول، همان وحدت حقیقیه در مقام ذات است و با اینکه همه کثرات در مقام ذات تحقق دارند لکن هیچ‌گونه کثرتی را به همراه نمی‌آورد و همه به نحو اطلاقی و اندماجی مستهلک در آن مقام هستند و وحدت حقه حقیقی خدشه‌دار نمی‌شود.<ref>قونوی، مفتاح الغیب، ۱۹؛ فرغانی، مشارق ‌الدراری، ۱۲۲؛ ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۲۲-۱۲۳.</ref> این وحدت که به وحدت ذاتیه یا وحدت حقه حقیقی نامیده می‌شود، دو لحاظ دارد؛ لحاظ احدیت و لحاظ واحدیت. در لحاظ احدیت، ‌کثرات اندماجی‌اند و با اینکه در ذات تحقق دارند، مورد لحاظ قرار نمی‌گیرند و این لحاظ را «[[احدیت ذاتیه]]» گویند. در لحاظ واحدیت، ذات حق‌تعالی به ‌گونه‌ای در نظر گرفته می‌شود که همراه با [[کثرت اندماجی]] باشد؛ یعنی کثرات اندماجی، در لحاظ وحدت حق ملحوظ است و از این اعتبار تعبیر به «[[واحدیت ذاتیه]]» می‌شود.<ref>فرغانی، مشارق ‌الدراری، ۱۲۲-۱۲۳؛ ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۳۴، ۱۲۲-۱۲۳ و ۱۴۱؛ جامی، نقد النصوص، ۳۵-۳۶.</ref>

وحدت حقیقی در مقام ذات، یک حقیقت وحدانی «[[لابشرط]]» است؛ در حالی‌که احدیت «[[بشرط لا]]» و واحدیت «[[بشرط شیء]]» است و از آنجاکه وحدت حقیقی مساوق با اطلاق است، هم اسقاط نسبت‌ها (احدیت، بشرط لا) و هم اعتبار نسبت‌ها (واحدیت، بشرط شیء) را شامل می‌شود؛ یعنی احد و واحد هر دو در آن حقیقت، لابشرط موجودند.<ref>کاشانی، اصطلاحات الصوفیه، ۱۲۶-۱۲۷؛ ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۲۲-۱۲۳؛ جامی، لوامع، ۶۵-۶۶.</ref> از همین‌رو عارفان در اشاره به دو لحاظ احدیت و واحدیت، به‌ویژه با در نظر داشتن ویژگی اسقاط نسب برای احدیت و اثبات نسب برای واحدیت، براین باورند که احدیت مندرج در وحدت حقیقی، اولی و احق به سلب و واحدیت مندرج در آن، اولی و احق به ثبوت می‌باشد.<ref>فرغانی، مشارق ‌الدراری، ۱۲۲-۱۲۳؛ فناری، مصباح الانس، ۳۱۸؛ جامی، نقد النصوص، ۳۵.</ref> وجود این دو جهت به صورت اندماجی در مقام ذات، نفس الامر داشتن این دو لحاظ و دو اعتبار احدیت و واحدیت ذاتی را نشان می‌دهد و با آنکه هیچ‌گونه کثرتی در ذات نیست، قوای ادراکی نفس می‌تواند از آن دو، اعتبار احدیت و واحدیت را استخراج کند. توجه به این نکته سبب شده عرفا احدیت ذاتیه و واحدیت ذاتیه را یک اسم مرکب برای یک حقیقت بدانند، یعنی واحد احد برای ذات یگانه.<ref>فرغانی، مشارق ‌الدراری، ۱۲۳؛ فناری، مصباح الانس، ۳۱۸.</ref> بنابراین وحدت ذاتیه مشتمل بر احدیت و واحدیت است که گاه از آن با عنوان احدیت و واحدیت اندراجی در مقام ذات یاد می‌شود، اگرچه واژه احدیت ذاتیه تنها درباره احدیت ذاتیه اندراجی در مقام ذات به کار می‌رود. گاهی اصل وحدت حقیقیه ذاتیه را نیز احدیت ذاتیه گویند<ref>فناری، مصباح الانس، ۲۵۵.</ref>؛

* [[علم]]: تعین اول، علم ذات به ذات از حیث احدی جمعی است<ref>فناری، مصباح الانس، ۲۵۴-۲۵۵؛ ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۲۲-۱۲۳.</ref>؛ یعنی در این مرحله خداوند ذات خود را به نحو احدی می‌نگرد و هنوز به کمالات و تفاصیلِ موجود در خود عنایت ندارد.<ref>قونوی، اعجاز البیان، ۱۱۶؛ ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۲۲-۱۲۳؛ ‌جامی، اشعة اللمعات، ۳۴-۳۵.</ref> [[تعین اول]] همان امتیاز یافتن وحدت حقیقیه ‌اندماجی در مقام ذات است؛ یعنی وحدت حقیقیه همانند همه احکام و کمالات و حقایق در مقام ذات، حالت اندماجی و غیر تعینی دارد، اما در اولین ظهور و تجلی حق-که این تجلی در خود و برای خود است و از این‌رو علم ذات به ذات شکل می‌گیرد-وحدت حقیقیه از حالت اندماج به حالت تعینی و شانی در می‌آید و در تعین اول، علم ذات به ذات از حیث وحدت حقیقیه آن تحقق می‌یابد؛ یعنی حق‌تعالی در تعین اول به خود از حیث ذات خود بدون لحاظ کثرات، علم و آگاهی می‌یابد و با توجه به آنکه وحدت حقیقیه در مقام ذات مشتمل بر احدیت و واحدیت اندماجی است، در تعین اول نیز هر دو جهت را به همراه دارد و مشتمل بر احدیت و واحدیت اندماجی است؛ یعنی تعین اول نیز همانند مقام ذات همه کثرات در او تحقق دارند و تعین اول منشا همه تعینات پس از خود می‌شود، لکن همه به نحو اندماجی محقق‌اند و ذات در احدیت به نحو وحدانی و یکتایی مشاهده می‌شود.<ref>ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۲۴-۱۲۵.</ref> بنابراین اولین تعینی که از درون حقیقت لاتعینی ذات، سر بر می‌آورد و از بقیه حقایق ممتاز می‌شود، وصف وحدت حقیقیه است<ref>ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۲۲.</ref> و به تبع آن تعین احدیت و واحدیت محقق می‌شود.<ref>ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۴۱-۱۴۲.</ref> البته عارفانی چون [[قیصری]] احدیت را مقامی جدای از مقام ذات نمی‏‌دانند و نخستین تجلی و تعین از مقام ذات را همان مرتبه‏‌ای می‏‌دانند که فرغانی آن را تجلی ثانی می‏‌خواند.<ref>قیصری، شرح فصوص الحکم، ۲۹۹-۳۰۰ و ۳۴۳-۳۴۴؛ یزدان‌پناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ۳۹۳.</ref>

پس از مرتبه احدیت، مرتبه واحدیت است که ظهور و تجلی حق‌تعالی در [[حضرت علمیه]] می‌باشد و اسما و صفات و به تبع آنها [[اعیان ثابته]] ظهور می‏یابند و از آن به تجلی ثانی، تعین ثانی<ref>قونوی، النصوص، ۱۵ و ۳۳؛ فرغانی، مشارق ‌الدراری، ۱۲۱ و ۱۲۸-۱۳۰؛ کاشانی، لطائف الاعلام، ۱۶۸-۱۷۱.</ref> و [[عالم لاهوت]]<ref>آشتیانی، تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری، ۵.</ref> تعبیر می‏‌شود. در این مرتبه حق‌تعالی به ذات خود از حیث تفاصیل اسمائی علم دارد.<ref>جامی، اشعة اللمعات، ۳۵-۳۶.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|تجلی}}

[[امام‌خمینی]] نیز در بیان حقیقت احدیت و واحدیت به بررسی مقامات و مراتب کلی هستی پرداخته و براین باور است که برای ذات اقدس الهی اعتباراتی است و برای هر اعتباری، اصطلاحی مقرر شده است. اولین اعتبار، خود ذات است که مجهول مطلق است و هیچ اسم و رسمی برای آن نیست و از هر گونه قید، حتی قیدِ اطلاق منزه است که گاهی از آن به غیب مطلق و غیب‌الغیوب و [[عنقای مغرب|عنقای مُغْرِب]] تعبیر می‌‏شود.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۱۳؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۶؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۶۲۴؛ امام‌خمینی، تعلیقه فوائد، ۴۸.</ref> ایشان تاکید دارد که این مقام معلوم و معروف احدی نشده و نخواهد شد و [[انبیا(ع)]] و رسولان(ع) و حتی [[خاتم انبیا(ص)]] و [[اوصیا|اوصیای]] ایشان(ع) راهی بدان مقام ندارند.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۱۳.</ref> این مقام، من حیث هی، منشا ظهور و تجلی نیست<ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۴؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۵.</ref> و ذات به سبب عدم تعین و اطلاق ذاتی، تعین اسمی و تقید صفتی را نمی‌پذیرد. امام‌خمینی ذات غیب الغیوب را باطن مطلق و غیبی می‌داند که مبدا اشتقاق مشتق مانند غیب برای غایب نمی‌باشد، بلکه او خود غیب مطلق است.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۱۴.</ref> البته این بطون و غیب که به مقام ذات نسبت داده می‌شود، از سنخ صفات و اسما موجود در مرتبه واحدیت و [[حضرت جمع]] به شمار نمی‌رود<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۱۴.</ref>؛ زیرا مقام ذات مقام لااسم و لارسم و مقام بی‌تعینی است، <ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۵.</ref> بنابراین صفت بطون منسوب به ذات، در برابر صفت ظهور که از صفات متقابله است نخواهد بود؛ زیرا صفات متقابله خبر از [[کثرت]] می‌دهند.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۱۴.</ref> پس مقام ذات در حقیقت مقام بی‌مقامی است<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۹۲.</ref>؛ زیرا در برابر مقامات دیگر، همچون احدیت، واحدیت، فیض منبسط و مانند آن نیست بلکه در دل همه مقامات حاضر و در عین حال غیر همه آنهاست.<ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۲۵۹-۲۶۱.</ref>

بنابر نظر امام‌خمینی اسمای ذاتی در احدیت و اسمای صفاتی در واحدیت و اسمای فعلی در خارج از صقع ربوبی و مرحله خلقی همگی از چگونگی تعین خبر می‌دهد، اما ذات که از هر تعین مبرا می‌باشد، دارای هیچ اسم و رسمی نیست و حتی از اسمای ذاتیه نیز مبرا است؛ زیرا اسمای ذاتی نشانگر تعین ذات به مقام احدیت می‌باشند.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۹۲، ۳۰۶-۳۰۷ و ۳۱۴؛ امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۴-۱۵، ۳۰، ۱۷۵-۱۷۶، ۲۰۳، ۲۲۸، ۲۷۸ و ۳۰۵.</ref> بر اساس دیدگاه عرفانی، ذات به لحاظ بی‌تعینی با خلق ارتباط و سنخیت ندارد. به اعتقاد امام‌خمینی نه تنها مقام ذات، بلکه مقام احدیت نیز با مخلوقات و کثرات ارتباطی ندارد<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۱۴؛ امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ‌۱۸۲.</ref> و این کلام به نوعی جمع کلمات عارفان است که از طرفی قائل‌اند [[ذات حق‌تعالی]] هیچ ارتباطی با خلق ندارد و از طرفی حق‌تعالی را با خلق مرتبط و بلکه حق‌تعالی را عین اشیا می‌دانند. امام‌خمینی هر دو سخن را درست دانسته و جایگاه هر یک را مشخص کرده است. در حقیقت سخن اول به ذات و مقام غیب الغیوبی و سخن دوم به مقام واحدیت و الوهیت اشاره دارد، از این‌رو ایشان معتقد است که سخن دوم باید بر غیر مقام ذات غیب الغیوبی حمل گردد.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۱۴-۱۵.</ref>

چنان‌که امام‌خمینی گفته است، پس از مرتبه ذات، مرتبه احدیت می‌باشد.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۶.</ref> ایشان از مقام احدیت به اولین تعین، تجلی غیبی احدی، صورت باطن و مقام بشرط لا تعبیر می‌کند، مقامی که در آن هنوز نشانی از اسما و صفات جز به نحو اجمال نیست.<ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۴ و ۲۲۶؛ امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۴.</ref> ایشان نسبت علمی را عنصر اساسی در تبیین مقام احدیت می‌داند، و نسبت علمی خارج از ذات حق‌تعالی است؛ زیرا ذات غیبی اسم و رسمی را نمی‌پذیرد، از این‌رو صفتی را قبول نمی‌کند، اما در مرتبه احدیت که عبارت از مرتبه ذات همراه با تعین ذاتی است در آنجا نسبت علمی وجود دارد.<ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۷۵-۱۷۶.</ref> امام‌خمینی همچون برخی [[اهل معرفت]]<ref>قیصری، شرح فصوص الحکم، ۱۳ و ۲۲-۲۳.</ref> ذات حق را وجود «لابشرط» [[لابشرط مقسمی|مقسمی]] می‌داند و احدیت را «بشرط لا» معرفی می‌کند<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۱۶.</ref> و بر این باور است که حق‌تعالی در تجلیات وجودی خود، در کسوت [[اسمای الهی]] تجلی نمی‌کند و تجلی به هویت ذات ممکن نیست.<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۷۱.</ref> از این‌رو اسما و رسوم و صفات، از مرتبه احدیت حادث می‌شوند.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۱/۸۵.</ref> ایشان مقام احدیت را همان ظهور و عرضه داشتن کمالات ذات حق برای خود می‌داند که از آن به ظهور ذات برای ذات به نحو اجمالی تعبیر می‌شود و اولین تعینات آن، اسمای ذاتی در این مرتبه می‌باشد.<ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۳۰.</ref>

امام‌خمینی مقام احدیت را مرتبه تحقق اسمای ذاتی و مبدا برای اسما و صفات می‌داند<ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۳۰ و ۳۰۲.</ref> و به سبب همین اسمای ذاتی، تعین اول (احدیت)، از سایر حضرات تمایز پیدا می‌کند.<ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۳۰.</ref> اسمای ذاتی دارای احاطه اطلاقی هستند که در میان آنها، اسم مستاثر، اولین اسم از اسمای ذاتی است که حق‌تعالی به سبب آن، اولین تجلی غیبی احدی را-که در آن تمایز اسما و صفاتی مستهلک است-‌افاضه کرد.<ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۴.</ref> بنابر نظر ایشان درک مرتبه احدیت بالاترین مرتبه شهود است و اختصاص به مخلصین از اهل‌الله دارد، اما درک مرتبه واحدیت (تعین ثانی) برای عامه اهل‌الله است.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۷.</ref>

امام‌خمینی اعتبار ذات به حسب مقام جمع اسما و صفات را مقام واحدیت می‌داند که گاهی از این مقام به [[مقام جمع‌الجمع]] تعبیر می‌شود. این مقام را به اعتبار احدیت جمع اسما، مقام [[اسم اعظم]] و اسم جامع «الله» گویند.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۶۲۴-۶۲۵.</ref> همچنین مقام واحدیت را مقام تجلی به جمع و تفریق و ظهور و بطون نیز گویند<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۲۵.</ref> و از آن جهت که اعیان ثابته و مظاهر آن را به تعین و کمال می‌رساند، به این مقام، [[مرتبه ربوبیت]] گویند.<ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۹۰-۹۱.</ref> مرتبه ربوبی همان تجلی به [[مقام الوهیت]] است که به سبب آن، تمام اسما و در ظل آنها اعیان ثابته متعین می‌شوند<ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۹۰-۹۱.</ref>؛ اما هنگامی که مقام ظهور اسما و صفات در آینه اعیان خارج از صقع ربوبی لحاظ شود، این مقام را ‌مقام ظهور اطلاقی و الوهیت گویند.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۶۲۴-۶۲۵.</ref> بنابر نظر امام‌خمینی از آنجاکه علم ذات به ذات، موجب شعور به کمال ذاتی و اسمائی می‌شود، لازمه آن پیدایش [[حرکت حبی|حرکت حبّی]] است که به حکم سبقت [[رحمت]] بر [[غضب]]<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۲۹؛ امام‌خمینی، تعلیقه فوائد، ۱۰۳.</ref> اسما و اعیان پدید می‌آیند. پس اگر شعور به ذات و این علم بسیط در صقع ربوبی محقق نشود، اسما و اعیان ثابته به مدد حرکت حبّی محقق نخواهند شد.<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۱۹.</ref>

بنابر نظر امام‌خمینی مقصود از کنز مخفی در [[حدیث قدسی]]، همان مقام واحدیتی است که در آن کثرت اسمائی محقق است.<ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۵۶.</ref> پس مقام واحدیت که همان تعین ثانی است<ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۲۲۶.</ref> با تجلی واحد علمی فیض گسترده حق؛ یعنی [[فیض اقدس]] پدید می‌آید<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۶.</ref> و اسما در این مقام دارای دو جهت‌اند؛ جهتی به سوی غیب و مقام فیض اقدس دارند که از این جهت فانی در ذات و مستهلک در غیب هویت است و تکثری در آنها راه ندارد و جهتی به سوی خود و تعینات خود دارد که از این جهت، احکام کثرت و غیریت ظاهر می‌شود.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۲۲.</ref> در مقام واحدیت هر یک از اسما از اسم دیگر ممتاز است و خداوند به این کثرات علم دارد، این کثرات اسمائی و صفاتی در [[حضرت علمیه]] مبدا کثرت عینی و خارجی است، پس نخستین تکثری که در دار هستی به وقوع می‌پیوندد، کثرت اسمائی و صفاتی در مقام واحدیت است.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۱۸-۱۹.</ref> امام‌خمینی در تفسیر [[سوره توحید]]، برخی فقرات سوره را منطبق با مراتب صقع ربوبی می‏‌داند. ایشان ضمیر «هو» را اشاره به ذات و هویت مطلقه، «اللّه» ‏ را اشاره به مقام الوهیت یا مقام واحدیت و «[[احد]]» را اشاره به مقام احدیت می‏داند.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۶.</ref>

==رابطه با فیض اقدس و مقدس==

[[فیض]] در اصطلاح عارفان بخشش و عطای تجلی الهی است<ref>تهانوی، موسوعة کشاف، ۲/۱۲۹۴.</ref> و فیض اقدس، تجلی حق به حسب اولیت ذات و باطنیت اوست که به واسطه آن اسما و اعیان در حضرت علمیه ظهور می‌یابند.<ref>تهانوی، موسوعة کشاف، ۲/۱۲۹۴؛ قیصری، شرح فصوص الحکم، ۶۱-۶۲.</ref> [[فیض مقدس]] نیز تجلی به حسب ظاهریت و آخریت حق است که به واسطه آن اعیان و لوازم آنها در عالم عین و خارج تحقق می‌‏یابند و گاهی از آن به نفس رحمانی و وجود منبسط نیز یاد می‏‌شود.<ref>تهانوی، موسوعة کشاف، ۲/۱۲۹۴.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|نفس رحمانی}}

[[امام‌خمینی]] حقیقت فیض اقدس را همان تجلی احدی از جهت باطن می‌داند.<ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۴.</ref> این فیض برترین شئون الهی و مقام ربوبی است که به واسطه آن اسما از بطون و کمون به ظهور می‌رسند.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۱۶.</ref> ایشان فرق میان احدیت با فیض اقدس را در آن می‌داند که احدیت در عین تجلی احدی بشرط‌لا و غیبی است<ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۴ و ۲۲۶؛ امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۴ و ۱۱۶.</ref>؛ لکن فیض اقدس لابشرط و سریانی است.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۱۸.</ref> همچنین مقام احدیت به اعتبار بقا در [[غیب]] و شرط عدم ظهور و سریان در کثرت، ‌سامان می‌یابد و از این‌رو به آن مقام بشرط‌لا گویند، <ref>امام‌خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۴ و ۲۲۶؛ امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۴ و ۱۱۶.</ref> اما حقیقت فیض اقدس با ظهور و سریان در کثرت علمی اسمائی محقق می‌شود؛ از این‌رو فیض اقدس، حقیقتی لابشرط و مطلق است که با کثرات اسمائی و تعینات صفاتی که حقایق مقید و مخلوط‌اند، جمع شده و متعین به تعینات می‌گردد.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۱۸.</ref> از این‌رو مقام واحدیت با تجلی احدی به فیض اقدس به وجود می‌‏آید که در آن اسما و صفات و به تبع آنها [[اعیان ثابته]] در حضرت علمیه [[تجلی]] می‏‌کنند و پس از آن با تجلی حق‌تعالی به فیض مقدس، مظاهر اسما و صفات (اعیان ثابته) در مرتبه عینی تحقق می‏‌یابند.<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۲۸؛ امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۹۰-۹۱.</ref> بدین ترتیب فیض اقدس، مظهر اسم احد و مقام احدیت و فیض مقدس مظهر اسم واحد و مقام واحدیت است.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۴۴-۲۴۵.</ref> چنان‌که فیض مقدس مظهر تجلی عینی فیض اقدس است، مقام الوهیت مظهر تجلی مقام واحدیت شمرده می‏‌شود.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۶۳۵.</ref> به باور امام‌خمینی ذات حق‌تعالی در تجلی ذاتی و فیض اقدس، ابتدا در الوهیت و اسم جامع «الله» که رب انسان کامل است، تجلی می‌کند و سپس اسما و اعیان ثابته در مرتبه واحدیت ظهور می‌یابد؛ بنابراین فیض اقدس بدون واسطه بر اعیان ثابته ظهور نمی‌کند.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ۳۴.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|فیض اقدس و مقدس|تجلی|اعیان ثابته}}

==منابع==

* آملی، سیدحیدر، المقدمات من کتاب نص ‌النصوص، تحقیق‌هانری کربن و عثمان یحیی، تهران، توس، چاپ دوم، ۱۳۶۷ش.

* ابن‌عربی، محی‌الدین، فصوص الحکم، تحقیق ابوالعلاء عفیفی، تهران، نشر الزهرا(س)، چاپ دوم، ۱۳۷۰ش.

* ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، تصحیح عبدالسلام محمد‌هارون، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، التعلیقة علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تقریرات فلسفه امام‌خمینی، تقریر سیدعبدالغنی اردبیلی، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، سرّ الصلاة (معراج السالکین و صلاة العارفین)، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح دعاء السحر، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ چهارم، ۱۳۸۶ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ ششم، ۱۳۸۶ش.

* تهانوی، محمد علی، موسوعة کشاف اصطلاحات ‌الفنون و العلوم، تحقیق علی دحروج، لبنان، ناشرون، چاپ اول، ۱۹۹۶م.

* جندی، مؤیدالدین، شرح فصوص‌ الحکم، تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.

* فرغانی، سعیدالدین، مشارق ‌الدراری، شرح تائیه ابن‌فارض، تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.

* کاشانی، عبدالرزاق، اصطلاحات ‌الصوفیه، تصحیح مجید‌هادی‌زاده، تهران، حکمت، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.

* کاشانی، عبدالرزاق، لطائف الاعلام فی اشارات اهل الالهام، تصحیح مجید‌هادی‌زاده، تهران، میراث مکتوب، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

==پیوند به بیرون==

باقر صاحبی، مقاله «[https://books.khomeini.ir/books/10001/492/ احدیت و واحدیت]»، دانشنامه امام‌خمینی(ره)، ج۱، ص۴۹۲-۴۹۹.