۵۷۲
ویرایش
نماز جماعت: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''نماز جماعت'''، جایگاه، اهمیت و کارکردهای سیاسی و اجتماعی. ==معنای لغوی و اصطلاحی== نماز مترادف واژه صلاة در عربی است که از ریشه «صلو» به معنای دعا<ref> فراهیدی، کتاب العین، ۷/۱۵۴.</ref>، نرمش، تعظیم، کرنش و رحمت<ref> فیومی، المصباح المنیر، ۳۴۶....» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
در [[وجوب]] و [[استحباب]] نماز جماعت میان مذاهب اسلامی اختلاف است. فقهای امامیه نماز جماعت خصوصاً در نمازهای روزانه را مستحب مؤکد می‌دانند<ref> طوسی، المبسوط، ۱/۱۵۲؛ نراقی، مستند الشیعة، ۸/۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳/۱۳۴ ـ ۱۳۵.</ref>. امام‌خمینی نیز نماز جماعت به‌ویژه در نمازهای واجب پنجگانه به‌ویژه نماز صبح و عشا را مستحب مؤکد می‌داند<ref> امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۰.</ref>. در میان اهل سنت، بیشتر حنفیان و مالکیان و برخی از شافعیان نیز آن را مستحب مؤکد می‌دانند<ref> نووی، المجموع، ۴/۱۹۴؛ شربینی، مغنی المحتاج، ۱/۲۲۹ ـ ۲۳۰؛ جزیری، الفقه، ۱/۳۶۸؛ وهبه زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، ۲/۱۱۶۷ ـ ۱۱۶۸.</ref>؛ ولی حنبلیان و برخی از حنفیان جماعت را در نمازهای یومیه واجب عینی دانسته‌اند<ref> ابن‌اثیر، جامع الاصول، ۵/۵۶۴ ـ ۵۶۶؛ کاسانی، بدائع الصنائع، ۱/۱۵۵؛ ابن‌قدامه، المغنی، ۲/۲ ـ ۳؛ حنبلی، کشف القناع، ۱/۴۵۴.</ref>. | در [[وجوب]] و [[استحباب]] نماز جماعت میان مذاهب اسلامی اختلاف است. فقهای امامیه نماز جماعت خصوصاً در نمازهای روزانه را مستحب مؤکد می‌دانند<ref> طوسی، المبسوط، ۱/۱۵۲؛ نراقی، مستند الشیعة، ۸/۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳/۱۳۴ ـ ۱۳۵.</ref>. امام‌خمینی نیز نماز جماعت به‌ویژه در نمازهای واجب پنجگانه به‌ویژه نماز صبح و عشا را مستحب مؤکد می‌داند<ref> امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۰.</ref>. در میان اهل سنت، بیشتر حنفیان و مالکیان و برخی از شافعیان نیز آن را مستحب مؤکد می‌دانند<ref> نووی، المجموع، ۴/۱۹۴؛ شربینی، مغنی المحتاج، ۱/۲۲۹ ـ ۲۳۰؛ جزیری، الفقه، ۱/۳۶۸؛ وهبه زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، ۲/۱۱۶۷ ـ ۱۱۶۸.</ref>؛ ولی حنبلیان و برخی از حنفیان جماعت را در نمازهای یومیه واجب عینی دانسته‌اند<ref> ابن‌اثیر، جامع الاصول، ۵/۵۶۴ ـ ۵۶۶؛ کاسانی، بدائع الصنائع، ۱/۱۵۵؛ ابن‌قدامه، المغنی، ۲/۲ ـ ۳؛ حنبلی، کشف القناع، ۱/۴۵۴.</ref>. | ||
از سوی دیگر، به نظر مشهور فقهای امامی، نماز عید فطر و قربان، در صورت وجود همه شرایط ازجمله حضور امام معصوم(ع)، باید به جماعت خوانده شود<ref> صدوق، المقنع، ۱۴۸ ـ ۱۴۹؛ حلی، محقق، ۱/۹۰؛ نراقی، مستند الشیعة، ۶/۱۶۳ ـ ۱۶۷؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۲۷.</ref> و در عصر غیبت ادای آن به جماعت مستحب است<ref> ابن‌ادریس، السرائر، ۱/۳۱۵ ـ ۳۱۶؛ حلی، علامه، تذکرة الفقهاء، ۴/۱۱۹ ـ ۱۲۰.</ref>. امام‌خمینی پس از فتوا به استحباب نماز عید فطر و قربان در زمان غیبت، احتیاط را در انجام فرادای آن دانسته و انجام آن را با جماعت با قصد رجا جایز دانسته است<ref> امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۲۷.</ref>. ایشان مستحب می‌داند که نماز میت نیز به جماعت اقامه شود<ref> امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۷۹.</ref>. به اتفاق علمای شیعه نماز جمعه واجب است که به جماعت خوانده شود{{ببینید|نماز جمعه}} مالکیان و شافعیان نیز به‌جماعت‌خواندن نمازهای عید را مستحب دانسته‌اند<ref> شربینی، مغنی المحتاج، ۱/۳۱۰؛ حنبلی، کشف القناع، ۱/۴۳۵.</ref>. بیشتر فقهای اهل سنت برگزاری همه نمازهای مستحبی ازجمله نماز تراویح را به جماعت مجاز می‌دانند<ref> ابن‌قدامه، المغنی، ۲/۱۲۵؛ جزیری، الفقه، ۱/۳۰۹.</ref>؛ اما فقهای شیعه به استناد روایات<ref> کلینی، الکافی، ۸/۶۲ ـ ۶۳.</ref>، به جماعت‌خواندن نمازهای مستحبی، جز نماز باران را مشروع ندانسته‌اند<ref> فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱/۱۹۴؛ طباطبایی، سیدعلی، ۲۰۳ ـ ۲۰۴؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۰.</ref> و آن را بدعت شمرده‌اند<ref> طوسی، الخلاف، ۱/۵۲۸ ـ ۵۳۰.</ref>. امام‌خمینی در مشروعیت خواندن نماز طواف و نماز احتیاط به جماعت تردید کرده است<ref> امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۰.</ref>. | از سوی دیگر، به نظر مشهور فقهای امامی، نماز عید فطر و قربان، در صورت وجود همه شرایط ازجمله حضور امام معصوم(ع)، باید به جماعت خوانده شود<ref> صدوق، المقنع، ۱۴۸ ـ ۱۴۹؛ حلی، محقق، ۱/۹۰؛ نراقی، مستند الشیعة، ۶/۱۶۳ ـ ۱۶۷؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۲۷.</ref> و در عصر غیبت ادای آن به جماعت مستحب است<ref> ابن‌ادریس، السرائر، ۱/۳۱۵ ـ ۳۱۶؛ حلی، علامه، تذکرة الفقهاء، ۴/۱۱۹ ـ ۱۲۰.</ref>. امام‌خمینی پس از فتوا به استحباب نماز عید فطر و قربان در زمان غیبت، احتیاط را در انجام فرادای آن دانسته و انجام آن را با جماعت با قصد رجا جایز دانسته است<ref> امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۲۷.</ref>. ایشان مستحب می‌داند که نماز میت نیز به جماعت اقامه شود<ref> امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۷۹.</ref>. به اتفاق علمای شیعه نماز جمعه واجب است که به جماعت خوانده شود{{ببینید|نماز جمعه}} مالکیان و شافعیان نیز به‌جماعت‌خواندن نمازهای عید را مستحب دانسته‌اند<ref> شربینی، مغنی المحتاج، ۱/۳۱۰؛ حنبلی، کشف القناع، ۱/۴۳۵.</ref>. بیشتر فقهای اهل سنت برگزاری همه نمازهای مستحبی ازجمله نماز تراویح را به جماعت مجاز می‌دانند<ref> ابن‌قدامه، المغنی، ۲/۱۲۵؛ جزیری، الفقه، ۱/۳۰۹.</ref>؛ اما فقهای شیعه به استناد روایات<ref> کلینی، الکافی، ۸/۶۲ ـ ۶۳.</ref>، به جماعت‌خواندن نمازهای مستحبی، جز نماز باران را مشروع ندانسته‌اند<ref> فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱/۱۹۴؛ طباطبایی، سیدعلی، ۲۰۳ ـ ۲۰۴؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۰.</ref> و آن را بدعت شمرده‌اند<ref> طوسی، الخلاف، ۱/۵۲۸ ـ ۵۳۰.</ref>. امام‌خمینی در مشروعیت خواندن [[نماز طواف]] و [[نماز احتیاط]] به جماعت تردید کرده است<ref> امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۰.</ref>. | ||
==جایگاه و شرایط امام جماعت== | ==جایگاه و شرایط امام جماعت== | ||
در بعضی روایات اسلامی امامت جماعت، دارای قدر و ارزش بسیار است. امامت جماعت سفارت الهی و منصب پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) و اهل معرفت است<ref> ابن‌شعبه، تحف العقول، ۲۶۵.</ref>. امام‌خمینی پس از آنکه به اهمیت و جایگاه نماز جماعت اشاره می‌کند، یادآور می‌شود امامت جماعت از فضل و مرتبه زیادتری برخوردار است؛ از این‌روی شیطان در صدد رخنه در این عبادت به‌ویژه امام جماعت آن است<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹.</ref>. | در بعضی روایات اسلامی امامت جماعت، دارای قدر و ارزش بسیار است. امامت جماعت سفارت الهی و منصب پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) و اهل [[معرفت]] است<ref> ابن‌شعبه، تحف العقول، ۲۶۵.</ref>. امام‌خمینی پس از آنکه به اهمیت و جایگاه نماز جماعت اشاره می‌کند، یادآور می‌شود امامت جماعت از فضل و مرتبه زیادتری برخوردار است؛ از این‌روی شیطان در صدد رخنه در این عبادت به‌ویژه امام جماعت آن است<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹.</ref>. | ||
از نظر فقهای شیعه امام جماعت افزون بر شرایط عامه بلوغ و عقل و عدالت باید حلال‌زاده و شیعه دوازده‌امامی باشد؛ همچنین آیات و اذکار را صحیح بخواند و اگر مأمومان مَردند، امام جماعت هم باید مرد باشد<ref> طباطبایی، سیدعلی، ۴/۲۴۵ ـ ۲۵۰؛ امام‌خمینی، نجاة العباد، ۱۴۹.</ref>. از نگاه امام‌خمینی عدالتی که برای امام جماعت شرط شده، این است که در ظاهر خلافی انجام ندهد<ref> امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۹ ـ ۲۶۰.</ref>. در امامت زن دو نظر وجود دارد: | از نظر فقهای شیعه امام جماعت افزون بر شرایط عامه بلوغ و [[عقل]] و عدالت باید حلال‌زاده و شیعه دوازده‌امامی باشد؛ همچنین آیات و اذکار را صحیح بخواند و اگر مأمومان مَردند، امام جماعت هم باید مرد باشد<ref> طباطبایی، سیدعلی، ۴/۲۴۵ ـ ۲۵۰؛ امام‌خمینی، نجاة العباد، ۱۴۹.</ref>. از نگاه امام‌خمینی عدالتی که برای امام جماعت شرط شده، این است که در ظاهر خلافی انجام ندهد<ref> امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۹ ـ ۲۶۰.</ref>. در امامت زن دو نظر وجود دارد: | ||
مشهور فقهای شیعه معتقدند که امامت زن برای زنان جایز است<ref> شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱/۳۱۴؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳/۳۳۷؛ حکیم طباطبایی، مستمسک، ۷/۳۲۱.</ref>. امام‌خمینی نیز امامت جماعت زنان را برای زنان جایز<ref> امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۴۴۲.</ref>، ولی احتیاط را در ترک آن می‌داند<ref> امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۸.</ref>. در برابر این دیدگاه برخی از فقها امامت زن را مطلقا جایز نمی‌دانند<ref> نراقی، مستند الشیعة، ۵/۳۸.</ref>. امام‌خمینی امامت غیر بالغ را برای افراد غیر بالغ جایز می‌داند<ref> امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۴۴۲.</ref>. مشهور فقها شیعه‌بودن را از شرایط امام جماعت می‌دانند<ref> طباطبایی، سیدعلی، ۴/۲۴۵؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳/۲۷۳.</ref>. علامه حلی ایمان به معنای دوری از اهل بدعت و دوری از مخالفان حق را شرط امامت شمرده است<ref> تذکرة الفقهاء، ۴/۲۵ و ۲۷۹.</ref> و به استناد بعضی روایات<ref> طوسی، تهذیب الاحکام، ۳/۲۸.</ref> تأکید کرده است نباید پشت سر فاسق و کسانی که به ائمه اثناعشر باور ندارند، نماز گزارد<ref> حلی، علامه، تذکرة الفقهاء، ۴/۲۷۹.</ref>. امام‌خمینی نماز جماعت با اهل سنت و اقتدای به آنان را برای حفظ وحدت اسلامی جایز می‌داند و نمازخواندن با آنان را صحیح و کافی بر می‌شمرد<ref> امام‌خمینی، استفتائات، ۳/۶۱۱ ـ ۶۱۲.</ref>. فُراداخواندن نماز در جایی که جماعت برقرار است، اگر موجب فاسق شمرده‌شدن عملی امام جماعت شود، حرام است و کسی که می‌خواهد نماز فُرادا بخواند، باید پیش یا پس از نماز جماعت بخواند<ref> امام‌خمینی، استفتائات، ۳/۲۷۶ ـ ۲۷۷.</ref>. فقهای شیعه ازجمله امام‌خمینی با استناد به بعضی روایات<ref> مجلسی، بحار الانوار، ۸۵/۵.</ref> جماعت با امامت عالم را بهتر از غیر عالم و نماز جماعت با هاشمی را برتر از نماز جماعت با دیگران شمرده‌اند<ref> طباطبایی، سیدعلی، ۴/۲۵۶ ـ ۲۵۷؛ امام‌خمینی، جواهر الاصول، ۱/۳۴۲.</ref>. از نگاه امام‌خمینی هرچند به حکم اولیه اسلام، هر فردی که شرایط یادشده را داشته باشد، خواه روحانی باشد یا غیر روحانی، می‌تواند امام جماعت باشد و اقتدا به او جایز است<ref> امام‌خمینی، استفتائات، ۱/۲۹۴.</ref>؛ اما با توجه به فتنه‌انگیزی‌های مخالفان برای القای اسلام بدون روحانیت<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۹۰ و ۱۵/۲۱.</ref>، با وجود روحانی، غیر روحانی نمی‌تواند امام جماعت شود<ref> امام‌خمینی، استفتائات، ۱/۲۸۶ و ۲۹۴.</ref>. به اعتقاد ایشان، امام جماعت علاوه بر شرایط یادشده، از نگاه اخلاقی باید متدین و عامل به گفتار خود باشد تا پند و موعظه او در مردم اثر کند و اگر امام جماعت منحرف باشد، می‌تواند جمعی بزرگ یا طایفه‌ای را منحرف کند<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۱۷.</ref>؛ همچنین امام جماعت باید مورد اعتماد مردم<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۳۵.</ref> و به دور از عُجب و ریا<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰.</ref> و باید وارسته باشد. او باید توجه خود را به دنیا کم کند و به خدا توجه کند. در این صورت است که مردم از او پیروی می‌کنند<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۵۱.</ref>. | مشهور فقهای شیعه معتقدند که امامت زن برای زنان جایز است<ref> شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱/۳۱۴؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳/۳۳۷؛ حکیم طباطبایی، مستمسک، ۷/۳۲۱.</ref>. امام‌خمینی نیز امامت جماعت زنان را برای زنان جایز<ref> امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۴۴۲.</ref>، ولی احتیاط را در ترک آن می‌داند<ref> امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۸.</ref>. در برابر این دیدگاه برخی از فقها امامت زن را مطلقا جایز نمی‌دانند<ref> نراقی، مستند الشیعة، ۵/۳۸.</ref>. امام‌خمینی امامت غیر بالغ را برای افراد غیر بالغ جایز می‌داند<ref> امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۴۴۲.</ref>. مشهور فقها شیعه‌بودن را از شرایط امام جماعت می‌دانند<ref> طباطبایی، سیدعلی، ۴/۲۴۵؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳/۲۷۳.</ref>. [[علامه حلی]] ایمان به معنای دوری از اهل بدعت و دوری از مخالفان حق را شرط امامت شمرده است<ref> تذکرة الفقهاء، ۴/۲۵ و ۲۷۹.</ref> و به استناد بعضی روایات<ref> طوسی، تهذیب الاحکام، ۳/۲۸.</ref> تأکید کرده است نباید پشت سر [[فاسق]] و کسانی که به ائمه اثناعشر باور ندارند، نماز گزارد<ref> حلی، علامه، تذکرة الفقهاء، ۴/۲۷۹.</ref>. امام‌خمینی نماز جماعت با اهل سنت و اقتدای به آنان را برای حفظ وحدت اسلامی جایز می‌داند و نمازخواندن با آنان را صحیح و کافی بر می‌شمرد<ref> امام‌خمینی، استفتائات، ۳/۶۱۱ ـ ۶۱۲.</ref>. فُراداخواندن نماز در جایی که جماعت برقرار است، اگر موجب فاسق شمرده‌شدن عملی امام جماعت شود، حرام است و کسی که می‌خواهد نماز فُرادا بخواند، باید پیش یا پس از نماز جماعت بخواند<ref> امام‌خمینی، استفتائات، ۳/۲۷۶ ـ ۲۷۷.</ref>. فقهای شیعه ازجمله امام‌خمینی با استناد به بعضی روایات<ref> مجلسی، بحار الانوار، ۸۵/۵.</ref> جماعت با امامت عالم را بهتر از غیر عالم و نماز جماعت با [[هاشمی]] را برتر از نماز جماعت با دیگران شمرده‌اند<ref> طباطبایی، سیدعلی، ۴/۲۵۶ ـ ۲۵۷؛ امام‌خمینی، جواهر الاصول، ۱/۳۴۲.</ref>. از نگاه امام‌خمینی هرچند به حکم اولیه اسلام، هر فردی که شرایط یادشده را داشته باشد، خواه روحانی باشد یا غیر روحانی، می‌تواند امام جماعت باشد و اقتدا به او جایز است<ref> امام‌خمینی، استفتائات، ۱/۲۹۴.</ref>؛ اما با توجه به فتنه‌انگیزی‌های مخالفان برای القای اسلام بدون روحانیت<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۹۰ و ۱۵/۲۱.</ref>، با وجود روحانی، غیر روحانی نمی‌تواند امام جماعت شود<ref> امام‌خمینی، استفتائات، ۱/۲۸۶ و ۲۹۴.</ref>. به اعتقاد ایشان، امام جماعت علاوه بر شرایط یادشده، از نگاه اخلاقی باید متدین و عامل به گفتار خود باشد تا پند و [[موعظه]] او در مردم اثر کند و اگر امام جماعت منحرف باشد، می‌تواند جمعی بزرگ یا طایفه‌ای را منحرف کند<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۱۷.</ref>؛ همچنین امام جماعت باید مورد اعتماد مردم<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۳۵.</ref> و به دور از عُجب و ریا<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰.</ref> و باید وارسته باشد. او باید توجه خود را به دنیا کم کند و به خدا توجه کند. در این صورت است که مردم از او پیروی می‌کنند<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۵۱.</ref>. | ||
==نقش نماز جماعت در پیشبرد انقلاب اسلامی== | ==نقش نماز جماعت در پیشبرد انقلاب اسلامی== | ||
امام‌خمینی نماز جماعت را در پیشبرد انقلاب اسلامی بسیار مؤثر می‌دانست؛ از این‌رو از آغاز انقلاب اسلامی به مردم سفارش می‌کرد افزون بر مسجدسازی و تبلیغات مذهبی نمازها را به جماعت و آشکارا برپا کنند و وحدت مذهبی خود را حفظ کنند<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۶۷.</ref>. توصیه ایشان در تقویت معنوی و همبستگی مردم و هراس دشمن بسیار مؤثر بود. سازماندهی مردم بر عهده نهادهای مذهبی بود و مسجدها نخستین خاستگاه و پایگاه انقلابیان به حساب می‌آمدند. مسجدها حلقه‌های ارتباط میان رهبری انقلاب و مردم بودند و توانستند با بسیج گسترده مردم در مخالفت با رژیم نقش‌آفرین باشند<ref> مرکز اسناد، مقدمه کتاب تاریخ شفاهی مساجد، ۱۱.</ref>. روحانیان و ائمه جماعات از جلوداران انقلاب بودند<ref> نقیب‌زاده و امانی، نقش روحانیت شیعه، ۱۹۸؛ هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۹۶.</ref>. آنان با گردآوردن مردم در مسجدها، ورزشگاه‌ها و دیگر مکان‌های عمومی همراه با نماز جماعت آنان را با احکام شرعی آشنا ساخته و مسائل انقلاب را برای آنان بیان می‌کردند<ref> سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۳۶.</ref>. رژیم پهلوی در برابر این جریان اعتقادی ـ سیاسی حساسیت به خرج می‌داد و با این‌گونه اجتماعات مخالفت می‌کرد. یکی از توطئه‌های آن رژیم، برای مقابله با انقلاب اسلامی کم‌رنگ‌کردن و ایجاد دودستگی و تفرقه در نمازهای جماعت بود<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۶.</ref>. سازمان اطلاعات و امنیت کشور رژیم(ساواک) با مراقبت و ایجاد ترس در میان مردم و روحانیت، بر آن بود که مسجدها از روحانیان خالی شوند و نماز جماعت برگزار نشود<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۵۹.</ref> یا نماز جماعتی برگزار شود که دو عنصر مهم اجتماع و سیاست را همراه نداشته باشد و ائمه جمعه و جماعت‌هایی میدان‌دار شوند که به کلی وارد امور سیاسی کشور نشوند<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۳۰.</ref>{{ببینید|روحانیت}} با وجود مقابله رژیم پهلوی با نماز جماعت، برپایی این نماز از ابزارهای مهم اعتراض و مخالفت ائمه جماعت، روحانیان و مردم در برابر حکومت بود<ref> شریف‌پور، مسجد و انقلاب اسلامی، ۱۳۵.</ref>. | امام‌خمینی نماز جماعت را در پیشبرد انقلاب اسلامی بسیار مؤثر می‌دانست؛ از این‌رو از آغاز انقلاب اسلامی به مردم سفارش می‌کرد افزون بر [[مسجدسازی]] و تبلیغات مذهبی نمازها را به جماعت و آشکارا برپا کنند و وحدت مذهبی خود را حفظ کنند<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۶۷.</ref>. توصیه ایشان در تقویت معنوی و همبستگی مردم و هراس دشمن بسیار مؤثر بود. سازماندهی مردم بر عهده نهادهای مذهبی بود و مسجدها نخستین خاستگاه و پایگاه انقلابیان به حساب می‌آمدند. مسجدها حلقه‌های ارتباط میان رهبری انقلاب و مردم بودند و توانستند با بسیج گسترده مردم در مخالفت با رژیم نقش‌آفرین باشند<ref> مرکز اسناد، مقدمه کتاب تاریخ شفاهی مساجد، ۱۱.</ref>. روحانیان و ائمه جماعات از جلوداران انقلاب بودند<ref> نقیب‌زاده و امانی، نقش روحانیت شیعه، ۱۹۸؛ هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۹۶.</ref>. آنان با گردآوردن مردم در مسجدها، ورزشگاه‌ها و دیگر مکان‌های عمومی همراه با نماز جماعت آنان را با احکام شرعی آشنا ساخته و مسائل انقلاب را برای آنان بیان می‌کردند<ref> سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۳۶.</ref>. [[رژیم پهلوی]] در برابر این جریان اعتقادی ـ سیاسی حساسیت به خرج می‌داد و با این‌گونه اجتماعات مخالفت می‌کرد. یکی از توطئه‌های آن رژیم، برای مقابله با انقلاب اسلامی کم‌رنگ‌کردن و ایجاد دودستگی و تفرقه در نمازهای جماعت بود<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۶.</ref>. [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] رژیم(ساواک) با مراقبت و ایجاد ترس در میان مردم و روحانیت، بر آن بود که مسجدها از روحانیان خالی شوند و نماز جماعت برگزار نشود<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۵۹.</ref> یا نماز جماعتی برگزار شود که دو عنصر مهم اجتماع و سیاست را همراه نداشته باشد و ائمه جمعه و جماعت‌هایی میدان‌دار شوند که به کلی وارد امور سیاسی کشور نشوند<ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۳۰.</ref>{{ببینید|روحانیت}} با وجود مقابله رژیم پهلوی با نماز جماعت، برپایی این نماز از ابزارهای مهم اعتراض و مخالفت ائمه جماعت، روحانیان و مردم در برابر حکومت بود<ref> شریف‌پور، مسجد و انقلاب اسلامی، ۱۳۵.</ref>. | ||
از سوی دیگر، تعطیلی نماز جماعت نیز از شیوه‌های مهم مبارزه منفی علیه رژیم پهلوی بود. این روش را برای نخستین بار امام‌خمینی در سال ۱۳۴۱ در اعتراض به جریان انقلاب سفید به‌کار گرفت<ref> مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱/۱۳۶ و ۱۵۱.</ref>. در این شیوه مبارزه، مسجدها به صورت همگانی به تعطیلی و سکوت دعوت شدند و خاموشی مسجدها و بازداشت علما احساسات مذهبی مردم را برانگیخت و کم‌کم زمینه انقلابی فراگیر را فراهم ساخت<ref> میزبانی و دیگران، نقش مساجد و دانشگاه‌ها، ۳۹.</ref>. روحانیان قم، تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، کاشان و بسیاری از شهرهای دیگر به منظور ابراز همدردی و پشتیبانی از حوزه علمیه قم دست به اعتصاب زدند و اقامه نماز جماعت تعطیل شد<ref> روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۳۱۰ ـ ۳۱۱.</ref>{{ببینید|انقلاب سفید}} در جریان تبعید امام‌خمینی در آبان ۱۳۴۳ نیز نماز جماعت در شهرهای کشور به نشانه اعتراض به این عمل، تعطیل شد. این اعتصاب دو هفته به طول انجامید و تلاش رژیم پهلوی برای شکستن این اعتصاب پیش از موعد مقرر ناکام ماند. در | از سوی دیگر، تعطیلی نماز جماعت نیز از شیوه‌های مهم مبارزه منفی علیه رژیم پهلوی بود. این روش را برای نخستین بار امام‌خمینی در سال ۱۳۴۱ در اعتراض به جریان انقلاب سفید به‌کار گرفت<ref> مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱/۱۳۶ و ۱۵۱.</ref>. در این شیوه مبارزه، مسجدها به صورت همگانی به تعطیلی و سکوت دعوت شدند و خاموشی مسجدها و بازداشت علما احساسات مذهبی مردم را برانگیخت و کم‌کم زمینه انقلابی فراگیر را فراهم ساخت<ref> میزبانی و دیگران، نقش مساجد و دانشگاه‌ها، ۳۹.</ref>. روحانیان قم، تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، کاشان و بسیاری از شهرهای دیگر به منظور ابراز همدردی و پشتیبانی از [[حوزه علمیه قم]] دست به اعتصاب زدند و اقامه نماز جماعت تعطیل شد<ref> روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۳۱۰ ـ ۳۱۱.</ref>{{ببینید|انقلاب سفید}} در جریان تبعید امام‌خمینی در آبان ۱۳۴۳ نیز نماز جماعت در شهرهای کشور به نشانه اعتراض به این عمل، تعطیل شد. این [[اعتصاب]] دو هفته به طول انجامید و تلاش رژیم پهلوی برای شکستن این اعتصاب پیش از موعد مقرر ناکام ماند. در [[آبادان]]، [[اصفهان]]، اهواز، جهرم، [[تهران]]، دزفول، شیراز، [[قم]]، [[کاشان]]، لار، [[مشهد]]، نجف‌آباد و تبریز اعتصاب همگانی شد و درِ مسجدها بسته شد و مؤذنان نیز از گفتن اذان خودداری کردند<ref> روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۴۰ ـ ۴۳.</ref>{{ببینید|تبعید امام‌خمینی}} با اوج‌گیری انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و محاصره [[بیت امام‌خمینی]] به دست دولت عراق در [[نجف]]، ایشان در اعتراض به این رفتار، از رفتن به درس و مسجد برای ادای نماز جماعت و تشرف به حرم امیرالمؤمنین علی(ع) خودداری کرد<ref> فردوسی‌پور، خاطرات، ۲۰۴.</ref>. بازتاب این اقدامِ امام‌خمینی، در ایران و جهان بسیار گسترده بود. رژیم عراق مجبور شد با عذرخواهی از امام‌خمینی، به محاصره پایان دهد<ref> راعی گلوجه، مبارزات امام‌خمینی، ۲۸ و ۱۵۷؛ دعایی، پابه‌پای آفتاب، ۲/۲۰۴.</ref>. | ||
همچنین مسجدها و نماز جماعت‌ها نیز در ایران نقش مؤثر خود را کامل‌تر نشان دادند. مسجد ارگ تهران با سخنرانی‌های عباسعلی اسلامی<ref> یاد، مساجد سنگر‌های انقلاب، ۸۰.</ref> و مسجد جلیلی تهران با مدیریت محمدرضا مهدوی کنی، و محمدجواد باهنر<ref> مرکز بررسی اسناد، مسجد جلیلی، مقدمه، ۲۱ ـ ۳۰؛ قدسی‌زاد، تاریخ شفاهی، ۳۵ ـ ۴۰.</ref> و مسجد هدایت با مدیریت سیدمحمود طالقانی<ref> مرکز بررسی اسناد، مسجد هدایت، ۱/۱۹ ـ ۳۵.</ref>، درخور توجه بود. نماز جماعت عید فطر ۱۳۵۷ در قیطریه تهران با سازماندهی مسجد قبا و امامت محمد مفتح، مهم‌ترین نماز جماعتی بود که در پیشبرد و پیروزی انقلاب اسلامی نقش اساسی داشت<ref> غفاری، خاطرات، ۲۷۹ ـ ۲۸۰.</ref>{{ببینید|عید فطر}} مردم دیگر شهرها نیز از نماز جماعت در پیروزی انقلاب بهره گرفتند. اقامه نماز جماعتِ باشکوه مردم اصفهان و نجف‌آباد در ۲۹/۱۰/۱۳۵۷<ref> سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۳۶.</ref>، قشم<ref> سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۵۵.</ref>، یزد<ref> سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۵۸.</ref> و دیگر شهرهای ایران<ref> سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۵۲.</ref> در روز اربعین، به پیروزی انقلاب کمک کرد. | همچنین مسجدها و نماز جماعت‌ها نیز در ایران نقش مؤثر خود را کامل‌تر نشان دادند. مسجد ارگ تهران با سخنرانی‌های عباسعلی اسلامی<ref> یاد، مساجد سنگر‌های انقلاب، ۸۰.</ref> و مسجد جلیلی تهران با مدیریت محمدرضا مهدوی کنی، و محمدجواد باهنر<ref> مرکز بررسی اسناد، مسجد جلیلی، مقدمه، ۲۱ ـ ۳۰؛ قدسی‌زاد، تاریخ شفاهی، ۳۵ ـ ۴۰.</ref> و مسجد هدایت با مدیریت [[سیدمحمود طالقانی]]<ref> مرکز بررسی اسناد، مسجد هدایت، ۱/۱۹ ـ ۳۵.</ref>، درخور توجه بود. نماز جماعت عید فطر ۱۳۵۷ در قیطریه تهران با سازماندهی مسجد قبا و امامت محمد مفتح، مهم‌ترین نماز جماعتی بود که در پیشبرد و پیروزی انقلاب اسلامی نقش اساسی داشت<ref> غفاری، خاطرات، ۲۷۹ ـ ۲۸۰.</ref>{{ببینید|عید فطر}} مردم دیگر شهرها نیز از نماز جماعت در پیروزی انقلاب بهره گرفتند. اقامه نماز جماعتِ باشکوه مردم [[اصفهان]] و نجف‌آباد در ۲۹/۱۰/۱۳۵۷<ref> سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۳۶.</ref>، قشم<ref> سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۵۵.</ref>، یزد<ref> سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۵۸.</ref> و دیگر شهرهای ایران<ref> سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۵۲.</ref> در روز اربعین، به پیروزی انقلاب کمک کرد. | ||
==سیره امام‌خمینی== | ==سیره امام‌خمینی== | ||
امام‌خمینی به انجام نماز جماعت بسیار مقید بود و همواره به صورت مأموم یا امام در نماز جماعت شرکت می‌کرد<ref> ستاد اقامه نماز، امام در سنگر نماز؛ یزدی، خاطرات، ۱۴۴.</ref>. ایشان پیش از انقلاب اسلامی، در مدرسه فیضیه نمازهای مغرب و عشا را به امامت سیدمحمدتقی خوانساری و ظهرها گاه به امامت سیداحمد زنجانی در مدرسه فیضیه و گاه سیدمحمدتقی خوانساری در گذر جدّا به جماعت می‌خواند<ref> رسولی محلاتی، مجله حوزه، ۶۴.</ref> و در نبود آنان، امامت جماعت را بر عهده داشت<ref> صابری همدانی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۲۷۱.</ref>. ایشان در نماز صبح میرزاجواد ملکی تبریزی در مسجد بالاسر حرم فاطمه معصومه(س) نیز شرکت می‌کرد<ref> خوانساری، مجله حوزه، ۵۲.</ref>؛ چنان‌که در سفر به تهران در نماز جماعت استادش سیدابوالحسن رفیعی قزوینی شرکت می‌کرد و گاه به جای ایشان امامت نماز را بر عهده می‌گرفت<ref> ضیایی، نهضت فلسفی، ۱۷ ـ ۱۸.</ref>. ایشان خود نیز گاه در خانه نماز جماعت برپا می‌کرد<ref> یزدی، خاطرات، ۱۴۴.</ref>. | امام‌خمینی به انجام [[نماز جماعت]] بسیار مقید بود و همواره به صورت مأموم یا امام در نماز جماعت شرکت می‌کرد<ref> ستاد اقامه نماز، امام در سنگر نماز؛ یزدی، خاطرات، ۱۴۴.</ref>. ایشان پیش از انقلاب اسلامی، در مدرسه فیضیه نمازهای مغرب و عشا را به امامت [[سیدمحمدتقی خوانساری]] و ظهرها گاه به امامت [[سیداحمد زنجانی]] در مدرسه فیضیه و گاه سیدمحمدتقی خوانساری در گذر جدّا به جماعت می‌خواند<ref> رسولی محلاتی، مجله حوزه، ۶۴.</ref> و در نبود آنان، امامت جماعت را بر عهده داشت<ref> صابری همدانی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۲۷۱.</ref>. ایشان در نماز صبح میرزاجواد ملکی تبریزی در مسجد بالاسر حرم فاطمه معصومه(س) نیز شرکت می‌کرد<ref> خوانساری، مجله حوزه، ۵۲.</ref>؛ چنان‌که در سفر به تهران در نماز جماعت استادش سیدابوالحسن رفیعی قزوینی شرکت می‌کرد و گاه به جای ایشان امامت نماز را بر عهده می‌گرفت<ref> ضیایی، نهضت فلسفی، ۱۷ ـ ۱۸.</ref>. ایشان خود نیز گاه در خانه نماز جماعت برپا می‌کرد<ref> یزدی، خاطرات، ۱۴۴.</ref>. | ||
امام‌خمینی در نجف نماز مغرب و عشا را در مدرسه آیت‌الله بروجردی و نماز ظهر و عصر را در مسجد شیخ انصاری برپا می‌کرد<ref> فردوسی‌پور، پابه‌پای آفتاب، ۲/۹۰ ـ ۹۱.</ref>. ایشان حتی در روز وفات فرزندش، سیدمصطفی، در اول وقت در نماز جماعت حضور پیدا کرد<ref> خمینی، برداشتهایی از، ۳/۵۳.</ref>؛ ولی برای اعتراض به حکم اعدام ناجوانمردانه عده‌ای از فضلای حوزه نجف در سال ۱۳۹۴ق ازجمله سیدعزالدین قبانچی و عارف بصراوی به دست حزب بعث عراق، نماز جماعت را تعطیل و دراین‌باره با فرماندار نجف و دیگر مقامات عراق سخن گفت<ref> روحانی، برداشتهایی از، ۱/۲۳۸.</ref>. ایشان در وقت ترک عراق در سال ۱۳۵۷ در مرز عراق و کویت نیز نماز را به جماعت به جای آورد<ref> فردوسی‌پور، خاطرات، ۲۱۰.</ref>. ایشان در نوفل لوشاتو فرانسه نیز نماز جماعت برپا می‌کرد و پس از نماز برای مردم سخن می‌گفت<ref> فردوسی‌پور، خاطرات، ۲۴۵؛ توکلی‌بینا، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی، ۲۳۹.</ref>؛ در سفر از پاریس به تهران در هواپیما نیز نماز صبح را به جماعت برپا کرد<ref> فردوسی‌پور، پابه‌پای آفتاب، ۲/۳۹۳.</ref>. پس از بازگشت به ایران در جماران نیز گاه نماز جماعت به امامت ایشان برگزار می‌شد<ref> بنی‌فضل، پابه‌پای آفتاب، ۳/۳۰۷.</ref> و در یک مورد نیز در میان جلسه مهم شورای عالی دفاع، نماز جماعت برپا کرد<ref> صیاد شیرازی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۳۱۶.</ref>. | امام‌خمینی در نجف نماز مغرب و عشا را در مدرسه [[آیت‌الله بروجردی]] و نماز ظهر و عصر را در مسجد [[شیخ انصاری]] برپا می‌کرد<ref> فردوسی‌پور، پابه‌پای آفتاب، ۲/۹۰ ـ ۹۱.</ref>. ایشان حتی در روز وفات فرزندش، سیدمصطفی، در اول وقت در نماز جماعت حضور پیدا کرد<ref> خمینی، برداشتهایی از، ۳/۵۳.</ref>؛ ولی برای اعتراض به حکم اعدام ناجوانمردانه عده‌ای از فضلای حوزه نجف در سال ۱۳۹۴ق ازجمله سیدعزالدین قبانچی و عارف بصراوی به دست حزب بعث عراق، نماز جماعت را تعطیل و دراین‌باره با فرماندار نجف و دیگر مقامات عراق سخن گفت<ref> روحانی، برداشتهایی از، ۱/۲۳۸.</ref>. ایشان در وقت ترک عراق در سال ۱۳۵۷ در مرز [[عراق]] و [[کویت]] نیز نماز را به جماعت به جای آورد<ref> فردوسی‌پور، خاطرات، ۲۱۰.</ref>. ایشان در نوفل لوشاتو فرانسه نیز نماز جماعت برپا می‌کرد و پس از نماز برای مردم سخن می‌گفت<ref> فردوسی‌پور، خاطرات، ۲۴۵؛ توکلی‌بینا، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی، ۲۳۹.</ref>؛ در سفر از پاریس به تهران در هواپیما نیز نماز صبح را به جماعت برپا کرد<ref> فردوسی‌پور، پابه‌پای آفتاب، ۲/۳۹۳.</ref>. پس از بازگشت به ایران در [[جماران]] نیز گاه نماز جماعت به امامت ایشان برگزار می‌شد<ref> بنی‌فضل، پابه‌پای آفتاب، ۳/۳۰۷.</ref> و در یک مورد نیز در میان جلسه مهم شورای عالی دفاع، نماز جماعت برپا کرد<ref> صیاد شیرازی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۳۱۶.</ref>. | ||
از سوی دیگر، امام‌خمینی در نمازهایی که خود امام جماعت بود، حال مأمومان را رعایت می‌کرد<ref>رجایی، برداشتهایی از، ۳/۶۳ ـ ۶۴؛ یزدی، خاطرات، ۱۴۴.</ref> و شاهد آن نمونه‌ای از نماز جماعت ایشان است که از تلویزیون جمهوری اسلامی ایران بارها پخش شده است. سیره عملی ایشان بیانگر این است که ایشان افزون بر عدالت و تقوا به انقلابی‌بودن امام جماعت اهمیت می‌داد و یکی از دلایل شرکت مرتب ایشان در نماز سیدمحمدتقی خوانساری نمونه‌بودن وی در علم و عمل و سابقه مبارزاتی او به‌ویژه شرکت وی در جنگ استقلال عراق علیه اشغالگران انگلیسی بود<ref> زنجانی، مجله حوزه، ۸۳ ـ ۸۴.</ref>؛ هرچند آن را جزو شرایط نمی‌دانست و گاهی در نماز جماعت برخی از ائمه جماعت قم که با ایشان در مشی سیاسی و فلسفی همراه نبودند، شرکت می‌کرد و اختلاف سلیقه سبب ترک نماز جماعت نمی‌شد<ref> ستاد اقامه نماز، امام در سنگر نماز، ۵۵.</ref>{{ببینید|اخلاق و سیره امام‌خمینی}} | از سوی دیگر، امام‌خمینی در نمازهایی که خود امام جماعت بود، حال مأمومان را رعایت می‌کرد<ref>رجایی، برداشتهایی از، ۳/۶۳ ـ ۶۴؛ یزدی، خاطرات، ۱۴۴.</ref> و شاهد آن نمونه‌ای از نماز جماعت ایشان است که از تلویزیون جمهوری اسلامی ایران بارها پخش شده است. سیره عملی ایشان بیانگر این است که ایشان افزون بر [[عدالت]] و [[تقوا]] به انقلابی‌بودن امام جماعت اهمیت می‌داد و یکی از دلایل شرکت مرتب ایشان در نماز سیدمحمدتقی خوانساری نمونه‌بودن وی در [[علم]] و [[عمل]] و سابقه مبارزاتی او به‌ویژه شرکت وی در جنگ استقلال عراق علیه [[اشغالگران]] انگلیسی بود<ref> زنجانی، مجله حوزه، ۸۳ ـ ۸۴.</ref>؛ هرچند آن را جزو شرایط نمی‌دانست و گاهی در نماز جماعت برخی از ائمه جماعت قم که با ایشان در مشی سیاسی و فلسفی همراه نبودند، شرکت می‌کرد و اختلاف سلیقه سبب ترک نماز جماعت نمی‌شد<ref> ستاد اقامه نماز، امام در سنگر نماز، ۵۵.</ref>{{ببینید|اخلاق و سیره امام‌خمینی}} | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||