۱۹٬۱۵۹
ویرایش
A.sharefat (بحث | مشارکتها) (صفحهای تازه حاوی «'''تجسس'''، حکم شرعی کاوش در امور پنهانی اشخاص. ==مفهومشناسی== تجسس از ریشه «جسس» و در اصل به معنای با دست لمسکردن <ref>ابنمنظور، لسان العرب، ۶/۳۸</ref> یا لمسکردن رگ دست برای بررسی ضربان نبض <ref>راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۱۹۶</ref> و به معنای شناخ...» ایجاد کرد) |
|||
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''تجسس'''، [[حکم شرعی]] کاوش در امور پنهانی اشخاص. | '''تجسس'''، [[حکم شرعی]] کاوش در امور پنهانی اشخاص. | ||
تجسس | [[قرآن]]، تجسس در احوال و امور شخصی [[ایمان و کفر|مؤمنان]] را نهی کردهاست و [[امامعلی(ع)|امیرالمؤمنین(ع)]] در دوران حکومت خویش مردم را از تجسس و تفتیش در امور یکدیگر بازمیداشت. | ||
تجسس اقسامی دارد: تجسس اشخاص در حریم خصوصی: در [[اسلام]] این تجسس نهی شده و [[امامخمینی]] آنرا حرام میداند. البته در برخی موارد، تجسس دارای [[مصلحت]] و حرام نیست؛ مانند: تجسس در امر [[ازدواج]]، وکالت و تربیت فرزندان. | |||
< | |||
تجسس حکومت در احوال شخصی: این تجسس، ممنوع است و امامخمینی آن را حرام میداند. البته ایشان برخی امور را که تجسسنکردن در آنها ممکن است موجب اختلال در نظام یا ریختن خون بیگناه شود از موارد حرمت، استثنا میکند. | |||
< | |||
تجسس به نفع [[دشمن|دشمنان]]: این تجسس، [[جاسوسی]] نامیده شده و فرد مرتکب مستحق مجازات است. | |||
[[ | تجسس و نظارت بر نهادهای دولتی: از این تجسس با عنوان [[نظارت]] یاد میشود. نظارت بر دستگاههای دولتی از ارکان یک نظام سالم و کارآمد است. و امامخمینی نظارت را مهم و بیتوجهی به آن را موجب فساد میدانست. | ||
تجسسِ نامشروع، [[گناه|گناهان کبیره]] است و امامخمینی تجسس از احوال شخصی و اسرار مردم را گناه میداند و مرتکبان را مستحق [[تعزیرات|تعزیر]] و بعضی را موجب [[حدود|حد شرعی]] دانستهاست. | |||
== مفهومشناسی == | |||
< | تجسس از ریشه «جسس» و در اصل به معنای با دست لمسکردن<ref>ابنمنظور، لسان العرب، ۶/۳۸</ref> یا لمسکردن رگ دست برای بررسی ضربان نبض<ref>راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۱۹۶</ref> و به معنای شناخت بدون سر و صدا و پنهانی یک چیز<ref>ابنفارس، معجم مقاییس اللغة، ۱/۴۱۴</ref> است. این واژه به معنای جستجوکردن دربارهٔ چیزی<ref>فیومی، المصباح المنیر، ۱۰۱</ref> و جستجوی امور پنهانی<ref>ابنمنظور، لسان العرب، ۶/۳۸</ref> به کار رفته است. تجسس در [[قرآن]]،<ref>حجرات، ۱۲</ref> [[روایات]]<ref>نعمانی، الغیبه، ۱۴۵؛ طوسی، الامالی، ۱۳۰</ref> و [[فقه]]<ref>← نجفی، جواهر الکلام، ۱۳/۲۹۸؛ شهید ثانی، رسائل، ۲۹۴</ref> در همان معنای لغوی جستجوکردن در امور بهکار رفته است. [[امامخمینی]] نیز به همین معنا به کار برده است.<ref>← امامخمینی، سرّ الصلاة، ۵۳؛ امامخمینی، صحیفه، ۱۵/۱۱۶ و ۱۷/۱۴۰، ۱۶۱</ref> | ||
== پیشینه == | |||
قرآن کریم از تجسس در احوال و امور شخصی مؤمنان نهی کرده است<ref>حجرات، ۱۲؛ طباطبایی، المیزان، ۱۸/۳۲۳</ref> و دلیل نهی الهی، حفظ آبروی مؤمنان است.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۲/۳۴۷</ref> واژه «لاتَجَسَّسُوا» در آیه یادشده «لاتَحَسَّسُوا» نیز قرائت شده است و مفسران و لغویان، میان این دو فرقهایی ذکر کردهاند<ref>طبرسی، ۵/۳۹۲؛ ابنمنظور، لسان العرب، ۶/۵۰</ref> و «تحسس» را مربوط به جستجو دربارهٔ امور آشکارِ شناختهشده دانستهاند.<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۶/۳۳۲–۳۳۳</ref> در روایات نیز از تجسس در امور شخصی دیگران نهی شده است.<ref>← صدوق، الخصال، ۱/۱۰۸–۱۰۹؛ صدوق، من لایحضر، ۳/۳۸؛ کلینی، الکافی، ۲/۳۵۵؛ مجلسی، روضة المتقین، ۹/۲۸۵</ref> | |||
{{سخ}} | |||
[[ | بنای [[حکومت اسلامی]] تفتیش در احوال شخصی افراد نبوده و نیست؛ چنانکه [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] در دوران حکومت خویش در سخنرانیها و موعظهها مردم را از تجسس و تفتیش در امور یکدیگر بازمیداشت<ref>صدوق، الخصال، ۱/۴۹</ref> و کسانی را که صفت تفحص از احوال شخصی مردم را داشتند از خود دور میکرد و کارگزارانی را بر مردم میگماشت که چنین صفتی نداشته باشند.<ref>ابنشعبه، تحف العقول، ۱۲۸</ref> برخی خلفا این امر را رعایت نمیکردند و پارهای صحابیان به آن اعتراض کردند.<ref>بیهقی، السنن الکبری، ۸/۳۳۳–۳۳۴؛ بکری، من حیاة الخلیفة عمر بن الخطاب، ۳۶۵–۳۶۶</ref> | ||
{{سخ}} | |||
در فقه [[شیعه|امامیه]]، تجسس از احوال خصوصی<ref>شهید ثانی، رسائل، ۲۹۴؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳/۲۹۸</ref> و تفتیش از عقاید<ref>قزوینی، ینابیع الأحکام، ۱/۴۷۸</ref> منع شده است؛ اما حرمت تجسس به معنای فحص و جستجو از حال دیگران در بحثهایی مانند [[عدالت (فقه)|عدالت]] امام جماعت،<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳/۲۹۸؛ سبزواری، ذخیرة المعاد، ۲/۳۰۵</ref> [[اجتهاد]] و اعلمبودن،<ref>امامخمینی، تحریر الوسیله، ۱/۸–۹</ref> [[ازدواج]] با زنی که همسر داشته، تصدیق زن در نداشتن همسر و در عدّهنبودن<ref>امامخمینی، تحریر الوسیله، ۲/۲۶۹</ref> و عدالت شاهد<ref>اردبیلی، مجمع الفائدة، ۱۲/۵۷؛ سبزواری، ذخیرة المعاد، ۲/۳۰۵</ref> استثنا شده است. در میان [[اهل سنت]] نیز بحث تجسس در ابواب مختلف فقهی و حدیثی ذکر شده است.<ref>نووی، شرح صحیح مسلم، ۱۶/۱۱۸؛ شربینی، مغنی المحتاج، ۴/۲۱۱</ref> | |||
{{سخ}} | |||
[[امامخمینی]] در برخی از فروع فقهی در باب تقلید از مجتهد و اعلمبودن،<ref>امامخمینی، وسیلة النجاه، ۱۰ و ۱۱</ref> اشتراط عدالت در ولایت پدر و جد،<ref>امامخمینی، وسیلة النجاه، ۴۸۴</ref> [[طلاق]]،<ref>امامخمینی، وسیلة النجاه، ۷۸۲</ref> و [[ودیعه]]،<ref>امامخمینی، تحریر الوسیله، ۱/۵۷۱</ref> حکم تجسس را بیان کرده است. ایشان به لحاظ تصدی حکومت و پرداختن به مبانی حکومت اسلامی، به حکم مسائل مختلفِ تجسس از سوی حکومت توجه کرده است.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۰–۱۴۱</ref> | |||
== اقسام تجسس == | |||
فقها در مباحث و ابواب مختلفِ فقه حکمِ صورتهای مختلف را بررسی و برای آن اقسامی ذکر کردهاند. تجسس را یا اشخاص عادی انجام میدهند یا دولتها و این تجسس گاهی در احوال شخصیه افراد جامعه است و گاه در احوال ارکان و دستگاههای دولتی و گاه به غرض [[جاسوسی]] که در مجموع چهار صورت قابل فرض خواهد بود: | |||
=== تجسس اشخاص در حریم خصوصی === | |||
در [[اسلام]] پرهیز از تجسس در [[حریم خصوصی]] افراد و زندگی آنان، بهعنوان قاعده اولی پذیرفته شده است و همگان باید آن را رعایت کنند؛ بنابراین جواز تجسس در موارد خاص، استثنا تلقی شده و آن هم با حفظ حدود و شرایطی به صورت وظیفهای الهی دنبال میگردد.<ref>مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۰/۳۶۴–۳۶۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲۲/۱۹۶–۱۹۷</ref> گروهی از فقها با استناد به آیه نهی از تجسس «وَ لاتَجَسَّسوُا»<ref>حجرات، ۱۲</ref> کوشش برای اطلاع از عیوب و اسرار مردم را [[حرام]] دانستهاند.<ref>شهید ثانی، رسائل، ۲۹۴؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳/۲۹۸</ref> همچنین به برخی از [[روایات]]<ref>کلینی، الکافی، ۲/۳۵۵؛ صدوق، من لایحضر، ۳/۳۸</ref> استناد کردهاند و آن را از [[گناهان کبیره]] دانستهاند<ref>اردبیلی، مجمع الفائدة، ۱۲/۳۵۶، مجلسی، روضة المتقین، ۹/۲۸۵</ref>؛ ازجمله آنها روایتی است که از پیجویی از لغزشهای مسلمانان نهی کرده و یادآور شده است کسی که از لغزشهای مسلمانان پیجویی کند، خدا از لغزش او پیجویی و او را رسوا میکند.<ref>کلینی، الکافی، ۲/۳۵۵؛ ← اردبیلی، مجمع الفائدة، ۱۲/۳۵۶</ref> [[شیخ انصاری]] نیز تفتیش و تجسس دربارهٔ کسی که عیبهایش را پنهان میکند، حرام شمرده است.<ref>انصاری، انصاری، کتاب المکاسب، ۱/۳۴۴</ref> | |||
[[ | {{سخ}} | ||
امامخمینی تجسس در امور شخصی دیگران را حرام شمرده<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۰–۱۴۱</ref> و کشف سرّ مؤمن را جایز ندانسته است<ref>امامخمینی، تحریر الوسیله، ۲/۵۹۹</ref>؛ از اینرو تجسس که لازمه آن کشف سرّ مؤمن است، حرام میباشد. اگر کسی گناهانی را که مطلع شده برای دیگران گرچه یک نفر باشد، بازگو کند، اینکار او از مصادیق [[اشاعه فحشا]] و [[هتک حرمت مسلمان]] و حرام است.<ref>← امامخمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۰–۱۴۱؛ امامخمینی، مکاسب، ۱/۴۴۴–۴۴۵</ref> | |||
{{سخ}} | |||
در برخی موارد، تجسس دارای [[مصلحت]] و غرض صحیح است؛ مانند تجسس در امر [[ازدواج]]، [[وکالت]]، [[وصایت]]، عدالت شاهد، تربیت فرزندان و انتخاب محل زندگی که بیشتر این موارد داخل در عنوان «نُصح المستشیر» ـ خیرخواهی در حق کسی که [[مشورت]] میطلبد ـ خواهد بود.<ref>شهید ثانی، رسائل، ۳۰۰–۳۰۲</ref> در اینگونه امور به سبب اهمیت آن، شخص مجاز به تحقیق و تجسس است و طرف مشورت نیز مجاز به پاسخگویی است و عمل او از حرمت [[غیبت]] استثنا میشود.<ref>شهید ثانی، رسائل، ۳۰۰–۳۰۲؛ خویی، منهاج الصالحین، ۱/۱۱؛ تبریزی، صراط النجاة، ۷/۲۰۱–۲۰۲</ref> تجسس از همسر و فرزندان و اهل خانه نیز از حرمت تجسس استثنا شده است<ref>حمیری، قرب الاسناد، ۳۳۱؛ کلینی، الکافی، ۵/۳۵۱</ref>؛ زیرا بر پایه لزوم تقدیم اهم بر مهم یا با وجود غرضِ صحیح است.<ref>کرکی، جامع المقاصد، ۴/۲۷؛ انصاری، کتاب المکاسب، ۱/۳۴۲</ref> | |||
{{سخ}} | |||
[[امامخمینی]]، این ضابطه را با این گستره قبول ندارد، و معتقد است باید مورد به مورد بررسی شود و اهمبودن ارائه مشورت، از ملاک حرمت غیبت سنجیده شود. اگر اهمیت آن مورد، احراز یا احتمال داده شود، لازمه آن جواز تجسس خواهد بود.<ref>امامخمینی، مکاسب، ۱/۴۴۱</ref> | |||
=== تجسس حکومت در احوال شخصی === | |||
برای اثبات ممنوعیت تجسسِ حکومت در حریم خصوصی افراد، علاوه بر ادله ممنوعیت تجسس اشخاص در حریم خصوصی یکدیگر، به برخی از [[حدیث|روایات]] نیز استناد شده است که دربارهٔ وظیفه حکومت در برابر مردم سخن میگویند<ref>منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۲/۵۴۳</ref>؛ مانند حدیثی از [[پیامبر اکرم(ص)]] که تجسس در امور مردم را، موجب فاسدشدن آنها دانسته است.<ref>بیهقی، السنن الکبری، ۸/۳۳۳</ref> همچنین [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] به [[مالک اشتر]] دستور داد در عیوب مردم که بر آنها پوشیده است، کنجکاوی نکند و تا حد ممکن آنها را پنهان نگه دارد.<ref>نهج البلاغه، ترجمه سیدجمالالدین دینپرور، ن۵۳، ۴۵۶؛ ← منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۲/۵۴۳</ref> | |||
==منابع== | {{سخ}} | ||
امامخمینی در [[فرمان هشتمادهای]] که در ۲۴ آذر ۱۳۶۱ خطاب به [[قوه قضاییه]] و دیگر ارگانهای اجرایی، دربارهٔ اسلامیشدن قوانین و عملکردها صادر کرد، دربارهٔ عدم دخالت در حوزه خصوصی و [[امنیت]] شهروندان و آزادیهای شخصی و فردی آنان، بهویژه امنیت قضایی به مواردی تصریح کرد که گویای دیدگاه و اندیشه ایشان در زمینه تجسس در احوال شخصی افراد است. پارهای از بندهای این نامه عبارتاند از: | |||
# ورود بدون اجازه به محل کار شخصی و منازل افراد برای جلب یا به نام کشف جرم و ارتکاب [[گناه]]، ممنوع است و کسی برای این امور، حق تعقیب و مراقبت ندارد. | |||
# شنود تلفنها و نصب دستگاه شنود برای کشف [[گناه]] و جرم، هرچند بزرگ باشد، ممنوع است. | |||
# تجسس دربارهٔ گناهان دیگران و دنبالکردن اسرار مردم ممنوع و فاشساختن اسرار آنان جرم بوده و گناه است. | |||
# [[قضات]] حق ندارند حکمی صادر کنند که مأموران اجازه ورود به خانه یا محل کار افراد داشته باشند که خانه امن و تیمی نیست و در آنجا توطئه علیه نظام صورت نمیگیرد<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۰–۱۴۱</ref> {{ببینید|متن=ببینید| فرمان هشتمادهای}}. | |||
البته تجسس در اموری که [[حفظ نظام|حفظ نظام جامعه]]، متوقف بر آن باشد، جایز است، مانند [[گزینش]] افراد برای مناصب مهم دولتی و کشوری که نیاز به افرادی متعهد و متخصص دارد<ref>منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۲/۵۴۶–۵۴۷</ref> و [[نظارت]] بر کار مأموران و کارگزارن حکومت تا اطمینان حاصل شود وظایف خود را به خوبی انجام میدهند و به مسلمانان اجحاف و تعدی روا نمیدارند یا از مقام خود سوء استفاده نمیکنند.<ref>منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۲/۵۴۶؛ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۰/۳۶۶</ref> سفارشهایی که امیرالمؤمنین(ع) برای انتخاب مسئولان به مالک اشتر میکند، حاکی از آن است که حاکم باید گزینش کارگزاران خود تجسس کند و افراد شایسته را برای مناصب اجتماعی انتخاب کند.<ref>نهج البلاغه، ترجمه سیدجمالالدین دینپرور، ن۵۳، ۴۵۶</ref> از [[امامرضا(ع)]] نقلشده [[پیامبر(ص)]] هرگاه لشکری را گسیل میداشت، به همراه فرمانده، افراد مطمئنی نیز میفرستاد تا در کارهای او تجسس کنند.<ref>حمیری، قرب الاسناد، ۳۴۲</ref> | |||
{{سخ}} | |||
[[امامخمینی]] نیز در ماده هفتم از فرمان یادشده، برخی امور را که تجسسنکردن در آنها ممکن است موجب [[اختلال در نظام]] یا ریختن خون مردم بیگناه شود از موارد حرمت استثنا میکند. ایشان تجسس از مکانهایی را که احتمال توطئه گروههای مخالف [[اسلام]] و نظام داده شود، خواه در داخل خانههای تیمی باشند یا در ارگانهای دولتی و غیر آن<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۰–۱۴۱</ref> و همچنین تجسس از مکانهایی را که مرکز فحشا و فساد و مراکز توطئه شدهاند، مجاز میداند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۷/۲۶۸</ref> ایشان با توجه به لزوم حفظ اسلام و حکومت اسلامی، تجسس را برای افشای توطئهای که علیه اسلام و نظام اسلامی شکل گرفته، بدون اشکال، بلکه لازم دانسته است.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۵/۱۱۶ و ۱۷/۲۶۸</ref> | |||
=== تجسس به نفع دشمنان === | |||
خبرگیری و تجسس در پیمانها و قراردادهای جنگی، تجاری، سیاسی و آمار و ارقام مربوط به تجهیزات و تأسیسات نظامی در راستای جلب رضایت [[دشمن]] که [[جاسوسی]] بهشمار آمده و به حکم آیه ۲۷ [[سوره انفال]] و نخستین آیه [[سوره ممتحنه]] حرام است<ref>طباطبایی، المیزان، ۹/۵۵ و ۱۹/۲۲۷؛ خرازی، البحوث الهامة، ۲/۲۰۵</ref> و [[جاسوسی|جاسوس]] مجازات میشود {{ببینید|متن=ببینید| جاسوسی}}. امامخمینی جاسوس را چه [[مسلمان]] باشد و چه [[کافر ذمی]] مستحق [[مجازات]] میداند<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۸/۳۰۴</ref> و معتقد است [[عقل]] و اسلام اجازه نمیدهند حکومت اسلامی در برابر جاسوسان ساکت بنشیند و اقدامات پیشگیرانه انجام ندهد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۲۱/۶۷۵</ref> | |||
=== تجسس و نظارت بر نهادهای دولتی === | |||
نظارت بر دستگاههای دولتی از حیاتیترین ارکان یک نظام سالم و کارآمد است و ابزاری مهم برای مهار قدرت و شیوهای موفق در مدیریت سیاسی بهشمار میآید {{ببینید|متن=ببینید| نظارت}}. اینگونه تجسس یکی از ارکان مهم نظام مدیریتی و سیاسی است که با هدف کنترل فعالیتها و حصول اطمینان از انطباق آن با اهدافِ از پیش تعیینشده صورت میگیرد و از آن با عنوان «[[نظارت]]» یاد میشود و در منابع دینی بر آن تأکید شده است. در اثر نظارت علاوه بر کشف کاستیها به درک نقاط مثبت و تقویت آن و کارایی بهتر سازمانها کمک میشود. [[امامخمینی]] نیز نظارت را بسیار مهم و بیتوجهی به آن را موجب تباهی و فساد میدانست.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۵/۱۷</ref> به باور ایشان نظارت از راهکارهای اساسی برای کنترل قدرت است و همگان باید به این فریضه عمل کنند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۸/۴۸۷–۴۸۸؛ ۱۰/۱۱۲ و ۱۳/۴۷۰</ref> | |||
== کیفر تجسس == | |||
با توجه به اینکه تجسسِ نامشروع از [[گناهان کبیره]] است<ref>اردبیلی، مجمع الفائدة، ۱۲/۳۵۶؛ مجلسی، روضة المتقین، ۹/۲۸۵</ref> و مرتکب کار [[حرام]] مستحق [[تعزیر]] است،<ref>حلی، شرائع الاسلام، ۴/۱۵۵؛ فاضل آبی، کشف الرموز، ۲/۵۶۸</ref> فرد تجسسکننده مستحق تعزیر خواهد بود. امامخمینی نیز ترک واجب و انجام گناهان کبیره را مستحق تعزیر دانسته است.<ref>امامخمینی، تحریر الوسیله، ۲/۴۵۳</ref> ایشان در [[فرمان هشتمادهای امامخمینی|پیام هشتمادهای]] نیز تجسس از احوال شخصی، گناهان و اسرار مردم و افشای آن را جرم و گناه دانسته و مرتکبان هر یک از این امور را مستحق تعزیر شرعی و بعضی از این امور را موجب [[حد شرعی]] دانسته است.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۰–۱۴۱</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس|۲}} | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* قرآن کریم. | * قرآن کریم. | ||
* ابنشعبه حرانی، حسنبنعلی، تحف العقول فیما جاء من الحکم و المواعظ عن آلالرسول(ص)، تصحیح علیاکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق. | * ابنشعبه حرانی، حسنبنعلی، تحف العقول فیما جاء من الحکم و المواعظ عن آلالرسول(ص)، تصحیح علیاکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق. | ||
* ابنفارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، قم، دفتر تبلیغات | * ابنفارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۰۴ق. | ||
* ابنمنظور، محمدبنمکرم، لسان العرب، تحقیق جمالالدین میردامادی، بیروت، دارالفکر ـ دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق. | * ابنمنظور، محمدبنمکرم، لسان العرب، تحقیق جمالالدین میردامادی، بیروت، دارالفکر ـ دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق. | ||
* اردبیلی، احمدبنمحمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، تحقیق مجتبی عراقی و دیگران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق. | * اردبیلی، احمدبنمحمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، تحقیق مجتبی عراقی و دیگران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق. | ||
* امامخمینی، سیدروحالله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | * امامخمینی، سیدروحالله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | ||
* امامخمینی، سیدروحالله، سرّ الصلاة (معراج السالکین و صلاة العارفین)، تهران، | * امامخمینی، سیدروحالله، سرّ الصلاة (معراج السالکین و صلاة العارفین)، تهران، مؤسسه…، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۸ش. | ||
* امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم | * امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش. | ||
* امامخمینی، سیدروحالله، المکاسب المحرمه، تهران، مؤسسه تنظیم | * امامخمینی، سیدروحالله، المکاسب المحرمه، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش. | ||
* امامخمینی، سیدروحالله، وسیلة النجاة مع تعالیق الامامالخمینی، تهران، مؤسسه | * امامخمینی، سیدروحالله، وسیلة النجاة مع تعالیق الامامالخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | ||
* انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، ۱۴۱۵ق. | * انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، ۱۴۱۵ق. | ||
* بکری، عبد الرحمن، احمد، من حیاة الخلیفة عمر بن الخطاب، بیروت، الارشاد للطباعة و النشر، چاپ هفتم، ۲۰۰۲م. | * بکری، عبد الرحمن، احمد، من حیاة الخلیفة عمر بن الخطاب، بیروت، الارشاد للطباعة و النشر، چاپ هفتم، ۲۰۰۲م. | ||
* بیهقی، أحمدبنحسین، السنن | * بیهقی، أحمدبنحسین، السنن الکبری، بیروت، دارالفکر، بی تا. | ||
* تبریزی، میرزاجواد، صراط النجاة، قم، دارالصدیقة الشهیده(س)، چاپ اول، ۱۴۲۷ق. | * تبریزی، میرزاجواد، صراط النجاة، قم، دارالصدیقة الشهیده(س)، چاپ اول، ۱۴۲۷ق. | ||
* حر عاملی، محمدبنحسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آلالبیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق. | * حر عاملی، محمدبنحسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آلالبیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق. | ||
خط ۶۱: | خط ۸۳: | ||
* خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدینة العلم، چاپ بیست و هشتم، ۱۴۱۰ق. | * خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدینة العلم، چاپ بیست و هشتم، ۱۴۱۰ق. | ||
* راغب اصفهانی، حسینبنمحمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان، بیروت ـ دمشق، دارالقلم ـ دارالشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق. | * راغب اصفهانی، حسینبنمحمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان، بیروت ـ دمشق، دارالقلم ـ دارالشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق. | ||
* سبزواری، محمدباقر، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، قم، مؤسسه | * سبزواری، محمدباقر، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، قم، مؤسسه آلالبیت(ع)، چاپ اول، ۱۲۴۷ق. | ||
* شربینی، محمدبناحمد، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق. | * شربینی، محمدبناحمد، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق. | ||
* شهید ثانی، | * شهید ثانی، زینالدینبنعلی، رسائل الشهید الثانی، قم، بصیرتی، چاپ اول، بیتا. | ||
* صدوق، | * صدوق، محمدبنعلی، الخصال، تصحیح علیاکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش. | ||
* صدوق، | * صدوق، محمدبنعلی، من لایحضره الفقیه، تحقیق علیاکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق. | ||
* طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق. | * طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق. | ||
* طبرسی، فضلبنحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی و سیدفضلالله یزدی، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش. | * طبرسی، فضلبنحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی و سیدفضلالله یزدی، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش. | ||
خط ۸۱: | خط ۱۰۳: | ||
* منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیه، قم، تفکر، چاپ دوم، ۱۴۹۰ق. | * منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیه، قم، تفکر، چاپ دوم، ۱۴۹۰ق. | ||
* نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق. | * نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق. | ||
* نعمانی، ابنأبیزینب، محمدبنابراهیم، الغیبه، تحقیق علیاکبر | * نعمانی، ابنأبیزینب، محمدبنابراهیم، الغیبه، تحقیق علیاکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، چاپ اول، ۱۳۹۷ق. | ||
* نووی، | * نووی، محییالدین، شرح صحیح مسلم، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ اول، ۱۴۰۷ق. | ||
* نهج البلاغه، ترجمه سیدجمالالدین دینپرور، تهران، بنیاد نهج البلاغه، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | * نهج البلاغه، ترجمه سیدجمالالدین دینپرور، تهران، بنیاد نهج البلاغه، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==پیوند به بیرون== | |||
حمید ستوده، [https://books.khomeini.ir/books/10003/251/ تجسس]، دانشنامه | == پیوند به بیرون == | ||
[[رده:مقالههای | * حمید ستوده، [https://books.khomeini.ir/books/10003/251/ تجسس]، [[دانشنامه امامخمینی]]، ج۳، ص۲۵۱–۲۵۵. | ||
[[رده:مقالههای تأییدشده]] | |||
[[رده:مقالههای بینیاز از جعبه اطلاعات]] | |||
[[رده:مقالههای جلد سوم دانشنامه امامخمینی]] | |||
[[رده:مقالههای دارای لینک دانشنامه]] | |||
[[رده:فقه]] | |||
[[رده:مفاهیم سیاسی]] | |||
[[رده:مقالههای دارای شناسه]] |