دانشگاه: تفاوت میان نسخه‌ها

در دوران [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب]] تعداد زیادی از جوانان در دانشگاه‌ها حضور داشتند. اتحاد [[حوزه‌های علمیه|حوزه]] و دانشگاه مردم را بیشتر به جریان‌های دانشگاهی وابسته کرد و سرکوب‌های خونین [[دانشجویان]] و ایستادگی آنان باعث دلگرمی، اعتماد و حمایت مردم از دانشجویان شد.<ref>عمید زنجانی، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، ۲۶.</ref> [[امام‌خمینی]] جایگاه و نقش فرهنگیان ازجمله دانشگاهیان را در صورت عملکرد صحیح، چه به لحاظ تأثیرگذاری گسترده در تعلیم و تربیت و چه از لحاظ مسئولیت، در تراز وظایف انبیای الهی قرار داده<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۲۹/۷ و ۶۱/۸ ـ ۶۲.</ref> و برای دانشگاه و دانشگاهیان نقش اساسی و جایگاه ارزشمندی قائل شده‌است. ایشان از آغاز نهضت اسلامی در سال ۱۳۴۲ به دانشگاه‌ها در کنار حوزه‌های علمیه توجه می‌کرد،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹۱/۱ و ۱۹۷.</ref> در جمع دانشجویان به سخنرانی می‌پرداخت،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹۱/۱ و ۲۶۷.</ref> برای آنان پیام می‌فرستاد،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱۱/۳ و ۳۵۰/۵.</ref> آنان را نصیحت می‌کرد،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵۷/۴.</ref> مقدرات کشور را به دست آنان می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۴۹/۳.</ref> و درباره استفاده ابزاری استعمار از دانشگاه هشدار می‌داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳۰۷/۳، ۵۰۵ و ۵۴/۴.</ref>

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران توجه امام‌خمینی به دانشگاه بیشتر شد و بزرگ‌ترین پیروزی را آشتی میان دانشگاه و حوزه شمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۶.</ref> از دغدغه‌های اصلی ایشان در این برهه، وحدت حوزه و دانشگاه<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۶و ۲۱۲/۷.</ref> {{ببینید|وحدت حوزه و دانشگاه}} و اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۶۳/۷ و ۶۴/۸.</ref> بود. ایشان در همین راستا با تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی از مسئولان خواست خط و مشی فرهنگی دانشگاه‌ها را بر اساس فرهنگ اسلامی ترسیم کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۳۱/۱۲.</ref> ایشان دانشگاه را قلب تپنده و نبض ملت می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵۱/۱۹.</ref> و آن را نهادی انسان‌ساز می‌نامید که می‌تواند مبدأ سعادت یا شقاوت یک ملت شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶۴/۸ و ۶۷.</ref> ایشان بارها خاطرنشان می‌کرد که مقدرات هر کشوری عمدتاً در دست دانشگاه و دانشگاهیان است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹۳/۸ ـ ۹۴؛ ۴۱۵/۱۳؛ ۴۲۹/۱۴ ـ ۴۳۰ و ۴۴۳/۱۹.</ref> و بی‌توجهی به دانشگاه را برابر ازدست‌دادن کل سرمایه انسانی یک مملکت<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۴۱/۸ ـ ۱۴۲.</ref> و اصلاح آن را به مثابه اصلاح یک مملکت می‌شمرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۱۳؛ ۲/۱۴ و ۴۶۸/۱۷.</ref> و شرط آن را آغاز اصلاح و تربیت از دوره دبستان می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳۲۲/‍۱۷ ـ ۳۲۳.</ref>

از سوی دیگر، در نگاه رایج رسالت دانشگاه، تربیت متخصصان در رشته‌های مختلف علمی با تعهداتی برآمده از روح دانش شمرده شده‌است؛<ref>شریعتمداری، رسالت دانشگاه و تعهد روشن فکر، ۷ و ۱۶.</ref> اما [[امام‌خمینی]] هدف از تشکیل دانشگاه را بسیار فراتر از تربیت متخصص، بلکه تربیت انسان متعهد به اسلام،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۶۴/۱۴.</ref> خداجو، خادم به مردم و متکی به نیروی حق می‌دانست که با اتکای به ایمان، مرعوب تطمیع بیگانگان نمی‌شود، زیر بار ستم نمی‌رود، در برابر تهدیدها مقاومت می‌کند، به انفعال و تسلیم تن نمی‌دهد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۷۲/۷.</ref> و بستر تراوش معنویات و تزریق آن به همه اقشار جامعه است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۲۷/۷ ـ ۴۲۸ و ۶۱/۸.</ref> ایشان ویژگی مهم دانشگاه را اثرگذاری گسترده و مطلوب در تشکیل مجلس، دولت، ارتش و شکل‌دادن فرهنگ جامعه و توده مردم بیان می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵۰/۱۷.</ref> و وظیفه اساسی آن را تعلیم و تربیت می‌خواند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۹۶/۱۶ ـ ۴۹۷.</ref>

امام‌خمینی وجود دانشگاه وابسته به بیگانه و عاری از آموزه‌های اسلام را در زمان [[حکومت پهلوی|پهلوی]]، نامطلوب می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶۱/۸ و ۳۴۰/۱۲.</ref> و پیامد آن را فساد جامعه<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۹۷/۱۶ ـ ۴۹۸.</ref> و وجود انسان‌های مضر برای اسلام<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۴۳/۷ ـ ۴۴۴.</ref> می‌شمرد و آن را عامل عقب‌ماندگی مملکت می‌خواند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶۱/۸ و ۳۴۰/۱۲.</ref>  ایشان پیامد دنباله‌روی دانشگاه از فرهنگ وارداتی و تربیت انسان‌های گوش به فرمان بیگانگان در زمان پهلوی را نابودی و تضعیف اسلام می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۴۷/۱۷ ـ ۱۵۱.</ref>

به باور [[امام‌خمینی]] دانشگاه اسلامی، برای رسیدن به توحید باید به علوم طبیعی نگاه آلی و ابزاری داشته باشد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴۳۳/۸ـ ۴۳۴.</ref> و انسان‌هایی الهی، [[تزکیه|تزکیه‌شده]]، متقی با روحیه [[خودباوری]] و خوداتکایی علمی و فرهنگی و متعهد اجتماعی و ناظر آگاه به تصمیم‌گیری‌ها و عملکردها تحویل [[جامعه]] دهد.<ref>معاونت پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، دانشگاه و دانشگاهیان از دیدگاه امام‌خمینی، ۱۰/۱۴ ـ ۱۱.</ref> ایشان دانشگاه در [[حکومت اسلامی]] را نماد آموزه‌های اسلام می‌داند و معتقد بود دانشگاه باید صدای تبلیغات اسلامی را از زوایای عبادی و اجتماعی و مانند آن انعکاس دهد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۶۷/۱ ـ ۲۶۸.</ref> و هنگام ورود به محیط‌های علمی، آموزه‌های اسلامی حس شود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱۸/۸.</ref>

پس از آنکه امام‌خمینی طرح دانشگاه اسلامی را مطرح کرد، [[شورای عالی انقلاب فرهنگی|شورای انقلاب فرهنگی]]، ایجاد آن را از اهداف اساسی خود خواند<ref>شورای عالی انقلاب فرهنگی، بیست سال تلاش در مسیر تحقق اهداف انقلاب فرهنگی (۱۳۶۳ ـ ۱۳۸۳)، ۱۴۶ ـ ۱۵۸.</ref> و اسلامی‌شدن فضا و مناسبات دانشگاه را در تفسیر آن ارائه کرد.<ref>میرسلیم، جریان‌شناسی فرهنگی بعد از انقلاب اسلامی ایران، ۱۷۳ ـ ۱۷۸.</ref> از سوی دیگر، با طرح دانشگاه اسلامی، این شبهه به وجود آمد که روحانیت با علم و تخصص مخالف است. امام‌خمینی در رد این موضوع، با مغالطه‌خواندن آن، هدفِ راهبردی حوزه‌ها را مقابله با بیگانگان در به بی‌راهه کشاندن دانشگاه‌ها<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳۵۹/۱۴؛ ستاد تنظیم، ستاد تنظیم آثار موضوعی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، دریچه‌ای به مبحث اسلامی‌کردن دانشگاه‌ها، ۶۱ ـ ۶۳.</ref> و هدف از طرح دانشگاه اسلامی را استقلال دانشگاه و وابسته‌نبودن آن به شرق و غرب عنوان کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳۵۹/۱۴ ـ ۳۶۱.</ref>

[[امام‌خمینی]] دانشگاه در دوره پهلوی را دچار انحراف و نقطه ضعف‌هایی می‌دید که استعمار فرهنگی از خارج کشور و سرسپردگی و عیاشی از ناحیه داخل، عوامل مهم این انحراف بودند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵۰۵/۳ ـ ۵۰۶ و ۹۱/۴؛ علیجانی، موانع توسعه سیاسی ایران از دیدگاه امام‌خمینی، ۱۵۸ ـ ۱۶۶.</ref> ایشان کج‌رویِ مراکز آموزشی در آن دوره را در نقطه اوج این انحراف می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۷۰/۴ ـ ۲۷۱.</ref> و نقشه بیگانگان در منحرف‌کردن دانشگاه را به لحاظ زمانی، یک توطئه مستمر<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵۷/۱۳ و ۴۴۷/۱۶.</ref> و به لحاظ گستردگی، از محیط کودکستان تا دانشگاه<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۱۴.</ref> می‌شمرد. ایشان حضور برخی استادان وابسته به خارج را از عوامل آسیب‌پذیری دانشگاه<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶۹/۱۴ ـ ۱۷۰.</ref> و بسترساز طمع و سلطه بیگانه‌ها و بی‌خاصیتی و وابستگی دانشگاه می‌خواند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۲۷/۱۴ ـ ۴۲۸.</ref> و درباره نفوذ مخالفان نظام اسلامی در دانشگاه‌ها هشدار می‌داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۳۰/۲۱ ـ ۴۳۱.</ref>

امام‌خمینی در نکوداشت نقش دانشگاه، دانشگاهیان را فرزندان [[اسلام]] می‌خواند که در راه اسلام و کشور فدایی دادند،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳۵۱/۴.</ref> مورد هجوم مأموران رژیم پهلوی قرار گرفتند،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۲۶/۲ و ۱۰۱/۳.</ref> مضروب و مصدوم شدند،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳۶۸/۳ ـ ۳۶۹.</ref> به زندان رفتند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳۰۷/۳.</ref> و از تحصیل بازماندند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹۲/۴.</ref> به گزارش سازمان اطلاعات و امنیت کشور ([[ساواک]])، در سال ۱۳۵۷ و اوج [[نهضت اسلامی]]، امام‌خمینی با آگاهی از قطع حقوق بعضی از استادان دانشگاه، خواستار پرداخت تمام و کمال حقوق آنان از سوی نماینگان خود شد. به گفته یکی از نمایندگان ایشان، استادان به حداقل بسنده کرده و دریافت کامل حقوق را رد کرده‌اند.<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۲۱۸/۱۲ ـ ۲۱۹ و ۲۲۴.</ref>

با بازگشایی دوباره دانشگاه پس از انقلاب فرهنگی {{ببینید|شورای عالی انقلاب فرهنگی}} در سال‌های آغازین جنگ تحمیلی، حضور دانشگاهیان و استفاده از خلاقیت فنی دانشجویان و استادان توانست کمک مؤثری به پیشبرد دفاع کند.<ref>سفیری، دیروز امروز و فردای جنبش دانشجویی ایران، ۱۷.</ref> امام‌خمینی نقش دانشگاه را در حفظ و تداوم انقلاب اسلامی، اثرگذار و اساسی می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳۶۳/۸ ـ ۳۶۴.</ref> و باور داشت همان‌گونه که [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] در تحول دانشگاه نقش اساسی داشته، دانشگاه نیز باید قدرشناس انقلاب اسلامی باشد و در حفظ و تداوم آن تلاش کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۳۸/۸ ـ ۴۳۹.</ref>

ایشان همه دانشگاهیان را به تمرکز روی مبانی اسلامی برای رهایی از وابستگی فرهنگی به شرق و غرب فرا خواند (۱۲/۲۰۸)، بر استقلال فکری و فرهنگی در دانشگاه تأکید می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۱۲، ۲۵۰ ـ ۲۵۲ و ۳۵۹/۱۴ ـ ۳۶۱.</ref> و دانشگاه را به‌کنارگذاشتن تفکر غربی و اعتماد به تفکر اسلامی و استقلال و خوداتکایی توصیه می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳۷۹/۹، ۴۲۷ ـ ۴۲۹، ۵۰۱؛ ۵۲/۱۰، ۳۶۱، ۴۰۰ ـ ۴۰۲ و ۲۲۲/۱۱ ـ ۲۲۳.</ref> ایشان با تأکید بر سالم‌سازی دانشگاه و برخورد هوشمندانه با انحرافات،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵۱۸/۱۵ و ۱۵۶/۱۷.</ref> راهکار را تقویت و تزریق تقوا و ایمان درکنار آموزش می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۷۳/۷؛ ۱۵۳/۱۷و ۱۸۸.</ref>

امام‌خمینی اصلاح فرهنگی را تدریجی و درازمدت می‌خواند و آن را مستلزم تلاش پیگیر و مستمر همه دانشگاهیان می‌خواند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۳۳/۱۰.</ref> و با مطلوب‌دانستن فضای امن برای دانشگاه<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹/۱۲.</ref> راهکار تغییرات را اصلاح از درون خود دانشگاه و مبارزه با فساد می‌نامید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۳۲/۱۰ و ۴۹۹/۱۲ ـ ۵۰۰.</ref> ایشان ارتباط مستمر و دایمی دانشگاه با حوزه علمیه را از دیگر راهکارهای عملی اصلاح دانشگاه‌ها معرفی می‌کرد تا بر اثر تبادل افکار<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳۴۱/۱۲.</ref> و آموزه‌های اسلام و تربیت اخلاقی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۳ و ۶.</ref> روند اصلاح دانشگاه در سایه آموزه‌های دینی تحقق پیدا کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳۴۱/۱۲.</ref>