نهضت آزادی ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

نهضت آزادی ایران (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۵ دی ۱۴۰۱، ساعت ۲۲:۲۳

۲۴۳ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۵ دی ۱۴۰۱

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

M.hashemi

۵۷۲

ویرایش

@@ خط ۴۵: / خط ۴۵: @@
 امام‌خمینی همچنین در دیدار با بازرگان، ضمن بیان لزوم تشکیل شورای انقلاب، از او نیز مانند برخی افراد خواست فهرست پیشنهادی ارائه کند و تنها به گروه خود یعنی نهضت آزادی بسنده نکند. بازرگان فهرست خود را که شامل افرادی چون مرتضی مطهری، مجموعه آثار، اکبر هاشمی رفسنجانی، یدالله سحابی، سیداحمد صدر حاج‌سیدجوادی، کریم سنجابی، سیدابوالفضل موسوی زنجانی و ابراهیم یزدی بود، به ایشان پیشنهاد کرد<ref> بازرگان، خاطرات، 2/257؛ یزدی، شصت‌سال صبوری، 3/163 و 165؛ مهدوی کنی، خاطرات، 205.</ref>. این شورا پس از تأکید دوباره امام‌خمینی بر سرعت‌بخشیدن به روند تشکیل، در آذر 1357 آغاز به کار کرد<ref> 4/307؛ بازرگان، خاطرات، 2/288.</ref>{{ببینید|شورای انقلاب اسلامی}}. با وجود اختلاف نظر سران نهضت آزادی با امام‌خمینی در روش نهایی مبارزه با رژیم، نهضت آزادی پس از بازگشت بازرگان از پاریس، با صدور اعلامیه‌ای از امام‌خمینی به عنوان رهبر انقلاب اعلام حمایت و بر ادامه مبارزه تا سقوط رژیم پهلوی تأکید کرد. این اعلامیه پایداری مردم را برای ایجاد حکومت اسلامی خواستار شد و تصریح کرد اکثریت ملت ایران امام‌خمینی را رهبر خود برگزیده‌اند و از خواسته رهبر خود عقب نمی‌نشینند<ref> نهضت آزادی ایران، اسناد نهضت، 11/32 ـ 33.</ref>.
-نهضت آزادی همچنین در زمان اوج‌گیری مبارزات با صدور بیانیه‌هایی به حمایت از مبارزات ملت برخاست. بیانیه آنان به مناسبت چهلم شهدای 17 شهریور<ref> نهضت آزادی ایران، اسناد نهضت، 11/18 ـ 19.</ref>، دعوت به تظاهرات تاسوعا<ref> همان، 11/39.</ref> و بیانیه‌ای که پس از تظاهرات تاسوعا و عاشورا، آن را «رفراندوم ملت ایران در اجابت دعوت امام‌خمینی» خواندند<ref> همان، 11/40 ـ 41.</ref>، ازجمله مهم‌ترینِ آنهاست.
+نهضت آزادی همچنین در زمان اوج‌گیری مبارزات با صدور بیانیه‌هایی به حمایت از مبارزات ملت برخاست. بیانیه آنان به مناسبت چهلم شهدای 17 شهریور<ref> نهضت آزادی ایران، اسناد نهضت، 11/18 ـ 19.</ref>، دعوت به تظاهرات تاسوعا<ref> نهضت آزادی ایران، اسناد نهضت، 11/39.</ref> و بیانیه‌ای که پس از تظاهرات تاسوعا و عاشورا، آن را «رفراندوم ملت ایران در اجابت دعوت امام‌خمینی» خواندند<ref> نهضت آزادی ایران، اسناد نهضت، 11/40 ـ 41.</ref>، ازجمله مهم‌ترینِ آنهاست.
-نهضت آزادی پس از آبان 1357 و تعطیلی مطبوعات، مدارس و دانشگاه‌ها که آن را ناشی از خفقان موجود در کشور می‌دانست، با راهبرد جدید خود، به انتشار نشریه‌ای با نام «اخبار جنبش اسلامی» و توزیع گسترده آن پرداخت<ref> شادلو، اطلاعاتی درباره احزاب، 514.</ref>. با تشکیل کمیته استقبال از امام‌خمینی که گردانندگان اصلی آن مطهری و سیدمحمد حسینی بهشتی بودند، برخی اعضای نهضت آزادی چون هاشم صباغیان نیز در آن حضور داشتند<ref> دانش‌منفرد، 66 ـ 68.</ref>{{ببینید|کمیته استقبال}} همچنین پس از اعتصاب کارگران و کارمندان صنعت نفت، امام‌خمینی در دی همان سال بازرگان را با توجه به سوابق وی در این زمینه، مأمور تشکیل هیئت پنج‌نفره کرد تا ضمن راه‌اندازی تأسیسات نفتی بر تولیدات نفت نیز نظارت کنند<ref> 5/302 ـ 303.</ref>؛ برخی از اعضای نهضت آزادی چون هاشم صباغیان و حسن حبیبی هم از اعضای این هیئت بودند<ref> اسماعیلی، 29.</ref>{{ببینید|اعتصاب کارکنان صنعت نفت}}
+نهضت آزادی پس از آبان 1357 و تعطیلی مطبوعات، مدارس و دانشگاه‌ها که آن را ناشی از خفقان موجود در کشور می‌دانست، با راهبرد جدید خود، به انتشار نشریه‌ای با نام «اخبار جنبش اسلامی» و توزیع گسترده آن پرداخت<ref> شادلو، اطلاعاتی درباره احزاب، 514.</ref>. با تشکیل کمیته استقبال از امام‌خمینی که گردانندگان اصلی آن مطهری و سیدمحمد حسینی بهشتی بودند، برخی اعضای نهضت آزادی چون هاشم صباغیان نیز در آن حضور داشتند<ref> دانش‌منفرد، خاطرات، 66 ـ 68.</ref>{{ببینید|کمیته استقبال}} همچنین پس از اعتصاب کارگران و کارمندان صنعت نفت، امام‌خمینی در دی همان سال بازرگان را با توجه به سوابق وی در این زمینه، مأمور تشکیل هیئت پنج‌نفره کرد تا ضمن راه‌اندازی تأسیسات نفتی بر تولیدات نفت نیز نظارت کنند<ref> 5/302 ـ 303.</ref>؛ برخی از اعضای نهضت آزادی چون هاشم صباغیان و حسن حبیبی هم از اعضای این هیئت بودند<ref> اسماعیلی، دولت موقت، 29.</ref>{{ببینید|اعتصاب کارکنان صنعت نفت}}
 با ورود امام‌خمینی به کشور در 12 بهمن 1357 و انتخاب بازرگان به نخست‌وزیری دولت موقت، بدون در نظر گرفتن سوابق حزبی<ref> 6/54 ـ 55.</ref>، نهضت آزادی در بیانیه‌ای انتخاب بازرگان را انتخابی انقلابی و سرنوشت‌ساز خواند و با استناد به آیه «أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی اْلأَمْرِ مِنْکمْ»<ref> نساء 59.</ref>، اطاعت از فرمان امام‌خمینی را که به نیابت از امام(ع) ، حق عزل و نصب دارد، وظیفه شرعی و عقیدتی خود اعلام کرد<ref> نهضت آزادی ایران، اسناد نهضت، 11/71.</ref>.
-با تشکیل دولت موقت، اکثریت اعضای آن را اعضای نهضت آزادی و جبهه ملی، ازجمله صدر حاج‌سیدجوادی<ref> وزارت کشور.</ref>، کریم سنجابی<ref> وزارت خارجه.</ref>، سیداحمد مدنی<ref> وزارت دفاع.</ref>، علی اردلان<ref> وزارت اقتصاد)  و حسن نزیه<ref> وزارت نفت.</ref> تشکیل دادند<ref> اسماعیلی، 57 ـ 58، 60 و 62.</ref>. بازرگان، یدالله سحابی و صدر حاج‌سیدجوادی تصمیم گرفتند از سمت‌های حزبی خود استعفا کنند؛ اما همچنان عضو حزب باشند<ref> صدر حاج‌سیدجوادی، 140 ـ 141.</ref>. فهرست دولت نیز در اسفند 1357 به تأیید امام‌خمینی رسید<ref> 6/213.</ref>؛ اما با توجه به فضای داخلی و بیرونی دولت، پس از مدتی برخی اعضای دولت تغییر کردند<ref> اسماعیلی، 63.</ref>. وجود برخی اختلافات میان انقلابیان با دولت موقت در مسائل مختلف، موجب شد اعضای دولت چندین بار ترمیم و از سمت خود استعفا دهند که استعفای آنان با مخالفت امام‌خمینی روبه‌رو شد<ref> بازرگان، شورای انقلاب، 35 ـ 40؛ هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، 358 ـ 359 و 373 ـ 374؛ کیهان، 13/5/1359، 9.</ref>{{ببینید|دولت موقت}}
+با تشکیل دولت موقت، اکثریت اعضای آن را اعضای نهضت آزادی و جبهه ملی، ازجمله صدر حاج‌سیدجوادی<ref> وزارت کشور.</ref>، کریم سنجابی<ref> وزارت خارجه.</ref>، سیداحمد مدنی<ref> وزارت دفاع.</ref>، علی اردلان<ref> وزارت اقتصاد)  و حسن نزیه<ref> وزارت نفت.</ref> تشکیل دادند<ref> اسماعیلی، دولت موقت، 57 ـ 58، 60 و 62.</ref>. بازرگان، یدالله سحابی و صدر حاج‌سیدجوادی تصمیم گرفتند از سمت‌های حزبی خود استعفا کنند؛ اما همچنان عضو حزب باشند<ref> صدر حاج‌سیدجوادی، 140 ـ 141.</ref>. فهرست دولت نیز در اسفند 1357 به تأیید امام‌خمینی رسید<ref> 6/213.</ref>؛ اما با توجه به فضای داخلی و بیرونی دولت، پس از مدتی برخی اعضای دولت تغییر کردند<ref> اسماعیلی، دولت موقت، 63.</ref>. وجود برخی اختلافات میان انقلابیان با دولت موقت در مسائل مختلف، موجب شد اعضای دولت چندین بار ترمیم و از سمت خود استعفا دهند که استعفای آنان با مخالفت امام‌خمینی روبه‌رو شد<ref> بازرگان، شورای انقلاب، 35 ـ 40؛ هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، 358 ـ 359 و 373 ـ 374؛ کیهان، 13/5/1359، 9.</ref>{{ببینید|دولت موقت}}
-ازجمله این اختلافات، روند برگزاری همه‌پرسی جمهوری اسلامی، برای انتخاب عنوان نظامِ برآمده از انقلاب اسلامی بود. نهضت آزادی بر جمهوری دموکراتیک اسلامی تأکید می‌کرد<ref> یوسفی اشکوری، سیری در زندگی، 1/193.</ref>؛ ولی امام‌خمینی ضمن مخالفت با عنوان «جمهوری دموکراتیک» بر جمهوری اسلامی، نه یک حرف کم و نه یک حرف زیاد اصرار می‌کرد و از مدرسان خواست با فرستادن هیئت‌هایی به نقاط مختلف، ابهامات موجود در این زمینه را برطرف کنند<ref> 6/324.</ref>{{ببینید|روز جمهوری اسلامی}} چگونگی تدوین و تصویب قانون اساسی نیز از دیگر موارد اختلاف بود. اعضای نهضت آزادی و دولت موقت بر تشکیل مجلس مؤسسان تأکید می‌کردند؛ اما برخی افراد شورای انقلاب همچون هاشمی رفسنجانی، سیدعلی خامنه‌ای و میرحسین موسوی به دلیل طولانی‌شدن فرایند تشکیل مجلس مؤسسان با آن مخالفت و بر همه‌پرسی پیش‌نویس قانون اساسیِ مصوب شورای انقلاب و دولت موقت به صورت مستقیم تأکید کردند تا با سرعت بیشتری به دوره ثبات کشور برسند<ref> هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، 294؛ یوسفی اشکوری، سیری در زندگی، 1/199.</ref>. سرانجام با پیشنهاد طالقانی مبنی بر «تصمیم به تشکیل مجلس خبرگان با تعداد نفرات کمتر و بررسی و تدوین نهایی قوانین در آنجا و سپس رفراندوم» موافقت شد و این مجلس در مرداد 1358 آغاز به کار کرد<ref> هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، 295؛ اسماعیلی، 116.</ref>. امام‌خمینی نیز که پیش‌تر تشکیل مجلس مؤسسان را مطرح کرده بود<ref> 6/54 ـ 55.</ref>، پس از پیشنهاد طرح مجلس خبرگان قانون اساسی، این طرح را همانند مجلس مؤسسان اما با نفرات کمتر پذیرفت و تشکیل مجلس مؤسسان را به دلیل نیاز به زمان زیاد، مشکل‌ساز دانست. ایشان اصرار برخی را بر تشکیل مجلس مؤسسان، با هدف به‌تعویق‌انداختن تصویب قوانین کشور و فراهم‌کردن زمینه برای بازگرداندن کشور به شرایط پیش ارزیابی کرد<ref> 8/161 ـ 162.</ref>{{ببینید|مجلس خبرگان قانون اساسی}}
+ازجمله این اختلافات، روند برگزاری همه‌پرسی جمهوری اسلامی، برای انتخاب عنوان نظامِ برآمده از انقلاب اسلامی بود. نهضت آزادی بر جمهوری دموکراتیک اسلامی تأکید می‌کرد<ref> یوسفی اشکوری، سیری در زندگی، 1/193.</ref>؛ ولی امام‌خمینی ضمن مخالفت با عنوان «جمهوری دموکراتیک» بر جمهوری اسلامی، نه یک حرف کم و نه یک حرف زیاد اصرار می‌کرد و از مدرسان خواست با فرستادن هیئت‌هایی به نقاط مختلف، ابهامات موجود در این زمینه را برطرف کنند<ref> 6/324.</ref>{{ببینید|روز جمهوری اسلامی}} چگونگی تدوین و تصویب قانون اساسی نیز از دیگر موارد اختلاف بود. اعضای نهضت آزادی و دولت موقت بر تشکیل مجلس مؤسسان تأکید می‌کردند؛ اما برخی افراد شورای انقلاب همچون هاشمی رفسنجانی، سیدعلی خامنه‌ای و میرحسین موسوی به دلیل طولانی‌شدن فرایند تشکیل مجلس مؤسسان با آن مخالفت و بر همه‌پرسی پیش‌نویس قانون اساسیِ مصوب شورای انقلاب و دولت موقت به صورت مستقیم تأکید کردند تا با سرعت بیشتری به دوره ثبات کشور برسند<ref> هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، 294؛ یوسفی اشکوری، سیری در زندگی، 1/199.</ref>. سرانجام با پیشنهاد طالقانی مبنی بر «تصمیم به تشکیل مجلس خبرگان با تعداد نفرات کمتر و بررسی و تدوین نهایی قوانین در آنجا و سپس رفراندوم» موافقت شد و این مجلس در مرداد 1358 آغاز به کار کرد<ref> هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، 295؛ اسماعیلی، دولت موقت، 116.</ref>. امام‌خمینی نیز که پیش‌تر تشکیل مجلس مؤسسان را مطرح کرده بود<ref> 6/54 ـ 55.</ref>، پس از پیشنهاد طرح مجلس خبرگان قانون اساسی، این طرح را همانند مجلس مؤسسان اما با نفرات کمتر پذیرفت و تشکیل مجلس مؤسسان را به دلیل نیاز به زمان زیاد، مشکل‌ساز دانست. ایشان اصرار برخی را بر تشکیل مجلس مؤسسان، با هدف به‌تعویق‌انداختن تصویب قوانین کشور و فراهم‌کردن زمینه برای بازگرداندن کشور به شرایط پیش ارزیابی کرد<ref> 8/161 ـ 162.</ref>{{ببینید|مجلس خبرگان قانون اساسی}}
-از سوی دیگر، در زمان تصویب قوانین در مجلس خبرگان قانون اساسی نیز اختلافات زیادی وجود داشت که مهم‌ترین آنها، مسئله تصویب ولایت فقیه بود؛ زیرا نهضت آزادی در تصویب طرح ولایت فقیه در مجلس خبرگان، برخلاف مواضع قبلی خود ازجمله بیانیه نهضت آزادی در حمایت از انتخاب بازرگان به نخست‌وزیری، آن را ناقض آزادی و دموکراسی خواند<ref> اداره کل، 1/373 ـ 395؛ اسماعیلی، 125.</ref>. عزت‌الله سحابی نیز به انتقاد از ولایت فقیه پرداخت و آن را سبب دوقطبی‌شدن جامعه و برهم‌خوردن نظم آن دانست<ref> اسماعیلی، 84.</ref>. امام‌خمینی در واکنش به این اظهارات، ضمن حمایت صریح از مجلس خبرگان و ولایت فقیه<ref> هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، 358.</ref> و ناآگاه خواندن مخالفان ولایت فقیه از درک آن، با استناد به حکومت امام‌علی(ع)  که ولی امور مردم بود، اسلام را مخالف دیکتاتوری دانست و با تأکید بر این نکته که «ولایت فقیه همان ولایت رسول‌الله(ص) است»<ref> 10/308.</ref> اعلام کرد اگر فقیهی بخواهد دیکتاتوری کند طبق نظر اسلام از ولایت ساقط خواهد شد<ref> 10/410 ـ 411.</ref>؛ از ‌این‌رو از مخالفان خواست در پوشش اسلام دست از مخالفت با آن بردارند و به مردم بپیوندند<ref> 10/308 ـ 309.</ref>. ایشان همچنین با دعوت از مردم به حمایت از امام‌خمینی، ولایت فقیه،  نظارت ولایت فقیه را مانع آسیب‌رسیدن به کشور دانست<ref> 10/58.</ref>{{ببینید|ولایت فقیه}}
+از سوی دیگر، در زمان تصویب قوانین در مجلس خبرگان قانون اساسی نیز اختلافات زیادی وجود داشت که مهم‌ترین آنها، مسئله تصویب ولایت فقیه بود؛ زیرا نهضت آزادی در تصویب طرح ولایت فقیه در مجلس خبرگان، برخلاف مواضع قبلی خود ازجمله بیانیه نهضت آزادی در حمایت از انتخاب بازرگان به نخست‌وزیری، آن را ناقض آزادی و دموکراسی خواند<ref> اداره کل، 1/373 ـ 395؛ اسماعیلی، دولت موقت، 125.</ref>. عزت‌الله سحابی نیز به انتقاد از ولایت فقیه پرداخت و آن را سبب دوقطبی‌شدن جامعه و برهم‌خوردن نظم آن دانست<ref> اسماعیلی، دولت موقت، 84.</ref>. امام‌خمینی در واکنش به این اظهارات، ضمن حمایت صریح از مجلس خبرگان و ولایت فقیه<ref> هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، 358.</ref> و ناآگاه خواندن مخالفان ولایت فقیه از درک آن، با استناد به حکومت امام‌علی(ع)  که ولی امور مردم بود، اسلام را مخالف دیکتاتوری دانست و با تأکید بر این نکته که «ولایت فقیه همان ولایت رسول‌الله(ص) است»<ref> 10/308.</ref> اعلام کرد اگر فقیهی بخواهد دیکتاتوری کند طبق نظر اسلام از ولایت ساقط خواهد شد<ref> 10/410 ـ 411.</ref>؛ از ‌این‌رو از مخالفان خواست در پوشش اسلام دست از مخالفت با آن بردارند و به مردم بپیوندند<ref> 10/308 ـ 309.</ref>. ایشان همچنین با دعوت از مردم به حمایت از امام‌خمینی، ولایت فقیه،  نظارت ولایت فقیه را مانع آسیب‌رسیدن به کشور دانست<ref> 10/58.</ref>{{ببینید|ولایت فقیه}}
-نهضت آزادی مسیر تصویب اصول قانون اساسی را متفاوت با آرمان‌های مردم و سبب انحصاری‌شدن حکومت اعلام کرد و خواستار تغییر در برخی موارد آن شد<ref> یوسفی اشکوری، سیری در زندگی، 1/208؛ اسماعیلی، 127.</ref> و برخی از اعضای آن در کنار دیگر گروه‌های ملی‌گرا پس از تصویب‌نشدن اصول مد نظر خود در مجلس خبرگان، اعتراض‌های خود را با طرح امیرانتظام و بازرگان مبنی بر انحلال مجلس خبرگان، ادامه دادند<ref> سلطانی، 1/198 ـ 202؛ هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، 344 ـ 345.</ref>{{ببینید|مجلس خبرگان قانون اساسی}}؛ به ‌همین دلیل امام‌خمینی ضمن مخالفت قاطع با این درخواست، علت این اقدام را ترس مخالفان از اسلامی‌بودن مجلس خبرگان و حضور علما در این مجلس خواند<ref> 14/438.</ref> که به محض مطرح‌شدن بحث ولایت فقیه به مخالفت با آن روی‌آوردند. ایشان طراحان طرح انحلال مجلس را منحرف، بی‌اطلاع و مخالف اسلام، همچنین در مقابل آرای ملت معرفی کرد<ref> همان، 10/307، 309 و 317.</ref>. با افزایش اختلاف‌ها و انتقادها، همچنین ابراز ناراحتی امام‌خمینی درباره عملکرد دولت موقت<ref> 13/47.</ref>، بازرگان هشتم مرداد 1359 در نامه‌ای به امام‌خمینی ضمن دفاع از عملکرد دولت خود در شرایط آشوب‌زده کشور، انتقاد ایشان را ناشی از تحریک ایشان به دست برخی افراد دانست<ref> کیهان، 13/5/1359، 9.</ref>.
+نهضت آزادی مسیر تصویب اصول قانون اساسی را متفاوت با آرمان‌های مردم و سبب انحصاری‌شدن حکومت اعلام کرد و خواستار تغییر در برخی موارد آن شد<ref> یوسفی اشکوری، سیری در زندگی، 1/208؛ اسماعیلی، دولت موقت، 127.</ref> و برخی از اعضای آن در کنار دیگر گروه‌های ملی‌گرا پس از تصویب‌نشدن اصول مد نظر خود در مجلس خبرگان، اعتراض‌های خود را با طرح امیرانتظام و بازرگان مبنی بر انحلال مجلس خبرگان، ادامه دادند<ref> سلطانی، 1/198 ـ 202؛ هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، 344 ـ 345.</ref>{{ببینید|مجلس خبرگان قانون اساسی}}؛ به ‌همین دلیل امام‌خمینی ضمن مخالفت قاطع با این درخواست، علت این اقدام را ترس مخالفان از اسلامی‌بودن مجلس خبرگان و حضور علما در این مجلس خواند<ref> 14/438.</ref> که به محض مطرح‌شدن بحث ولایت فقیه به مخالفت با آن روی‌آوردند. ایشان طراحان طرح انحلال مجلس را منحرف، بی‌اطلاع و مخالف اسلام، همچنین در مقابل آرای ملت معرفی کرد<ref> همان، 10/307، 309 و 317.</ref>. با افزایش اختلاف‌ها و انتقادها، همچنین ابراز ناراحتی امام‌خمینی درباره عملکرد دولت موقت<ref> 13/47.</ref>، بازرگان هشتم مرداد 1359 در نامه‌ای به امام‌خمینی ضمن دفاع از عملکرد دولت خود در شرایط آشوب‌زده کشور، انتقاد ایشان را ناشی از تحریک ایشان به دست برخی افراد دانست<ref> کیهان، 13/5/1359، 9.</ref>.
 با بیشترشدن اختلاف‌ها و همچنین پس از تصرف سفارت امریکا به دست دانشجویان پیرو خط امام، اعضای دولت موقت در چهارده آبان 1358 استعفا کردند<ref> کیهان، 15/8/1358، 2.</ref>{{ببینید|تسخیر لانه جاسوسی امریکا}} برخی افراد دلیل استعفا را مرتبط با تسخیر سفارت دانستند، اما اعضای دولت این ادعا را تکذیب و دلایل استعفای خود را دخالت، مخالفت و اختلاف نظر با برخی انقلابیان بیان کردند<ref> همان؛ هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، 373 ـ 374.</ref>. امام‌خمینی نیز با وجود تمایل بر ادامه فعالیت دولت موقت<ref> هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، 373.</ref>، ضمن تأکید بر دیانت، امانت و حسن نیت بازرگان، از خدمات دولت موقت قدردانی و با استعفای آنان موافقت کرد<ref> 10/500.</ref>.