پرش به محتوا

حضرت فاطمه معصومه(س): تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''فاطمه معصومه(س)'''، حضرت، بانوی والامقام اهل بیت(ع)، فرزند امام‌موسی‌بن‌جعفر(ع) و مدفون در قم. ==زندگی‌نامه== فاطمه(س)، دختر موسی‌بن‌جعفر(ع) (← مقاله موسی‌بن‌جعفر، امام‌کاظم(ع)}} ملقب به «معصومه» با برادر خود، امام هشتم، [[علی‌بن‌مو...» ایجاد کرد)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
'''فاطمه معصومه(س)'''، حضرت، بانوی والامقام [[اهل بیت(ع)]]، فرزند [[امام‌موسی‌بن‌جعفر(ع)]] و مدفون در [[قم]].
'''فاطمه معصومه(س)'''، حضرت، بانوی والامقام [[اهل بیت(ع)]]، فرزند [[امام‌موسی‌بن‌جعفر(ع)]] و مدفون در [[قم]].
==زندگی‌نامه==
==زندگی‌نامه==
فاطمه(س)، دختر موسی‌بن‌جعفر(ع) (← مقاله موسی‌بن‌جعفر، [[امام‌کاظم(ع)}} ملقب به «معصومه» با برادر خود، امام هشتم، [[علی‌بن‌موسی‌(ع)]] از یک مادر بودند <ref>طبری، دلائل الامامه، 309</ref>. مادر ایشان به نام [[نجمه]] <ref>مجلسی، بحار الانوار، 49/3</ref> یا [[تکتم]] که به «طاهره» تغییر نام یافت، بانویی بافضیلت، [[پرهیزگار]] و حق‌شناس <ref>صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، 1/14 ـ 15؛ طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، 2/40 ـ 41</ref> و در [[دیانت]]، زیرکی و [[محاسن اخلاق]] ممتاز <ref>مجلسی، بحار الانوار، 49/5</ref> بود. تاریخ ولادت و وفات فاطمه معصومه(س) معلوم نیست و آنچه برخی در سال‌های اخیر به عنوان روز ولادت و وفات ایشان مطرح کرده‌اند، نادرست و در حقیقت تاریخی جعلی است <ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، 2/516؛ مرتضوی، تاریخ ولادت و وفات، 369</ref>. آنچه دراین‌باره و مستند به منابع موجود می‌توان گفت این است که حضرت با توجه به اینکه در سال 201ق از [[مدینه]] به قصد دیدار با برادر خود امام‌رضا(ع) در [[مرو]] حرکت کرده و در همین سفر درگذشته است، سال وفات ایشان همین سال یا به احتمال ضعیف سال بعد از آن و به هرحال پیش از [[شهادت]] امام‌رضا(ع) بوده است <ref>مرتضوی، تاریخ ولادت و وفات، 369</ref> و از آنجاکه امام‌کاظم(ع) در سال 183 یا 186ق به شهادت رسیده است <ref>مجلسی، بحار الانوار، 48/1 ـ 10</ref>، طبعاً ولادت فاطمه معصومه(س) پیش از آن بوده است.
فاطمه(س)، دختر موسی‌بن‌جعفر(ع) {{ببینید|امام‌کاظم(ع)}} ملقب به «معصومه» با برادر خود، امام هشتم، [[علی‌بن‌موسی‌(ع)]] از یک مادر بودند <ref>طبری، دلائل الامامه، 309</ref>. مادر ایشان به نام [[نجمه]] <ref>مجلسی، بحار الانوار، 49/3</ref> یا [[تکتم]] که به «طاهره» تغییر نام یافت، بانویی بافضیلت، [[پرهیزگار]] و حق‌شناس <ref>صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، 1/14 ـ 15؛ طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، 2/40 ـ 41</ref> و در [[دیانت]]، زیرکی و [[محاسن اخلاق]] ممتاز <ref>مجلسی، بحار الانوار، 49/5</ref> بود. تاریخ ولادت و وفات فاطمه معصومه(س) معلوم نیست و آنچه برخی در سال‌های اخیر به عنوان روز ولادت و وفات ایشان مطرح کرده‌اند، نادرست و در حقیقت تاریخی جعلی است <ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، 2/516؛ مرتضوی، تاریخ ولادت و وفات، 369</ref>. آنچه دراین‌باره و مستند به منابع موجود می‌توان گفت این است که حضرت با توجه به اینکه در سال 201ق از [[مدینه]] به قصد دیدار با برادر خود امام‌رضا(ع) در [[مرو]] حرکت کرده و در همین سفر درگذشته است، سال وفات ایشان همین سال یا به احتمال ضعیف سال بعد از آن و به هرحال پیش از [[شهادت]] امام‌رضا(ع) بوده است <ref>مرتضوی، تاریخ ولادت و وفات، 369</ref> و از آنجاکه امام‌کاظم(ع) در سال 183 یا 186ق به شهادت رسیده است <ref>مجلسی، بحار الانوار، 48/1 ـ 10</ref>، طبعاً ولادت فاطمه معصومه(س) پیش از آن بوده است.
==جایگاه و ویژگی‌ها==
==جایگاه و ویژگی‌ها==
فاطمه معصومه(س) عالم و آگاه به مسائل اسلامی بود و از ایشان احادیثی نقل شده است. ایشان ازجمله در سلسله اسناد حدیث مشهور [[غدیر]] <ref>امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، 1/397؛ مرتضوی، حضور بانوان، 175 ـ 177</ref> و روایت منزلت در مناقب امیرالمؤمنین علی(ع) <ref>امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، 1/397</ref> و نیز در سند روایت «الا من مات علی حب آل‌محمد مات شهیدا» <ref>بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم و المعارف والاحوال مستدرک سیدة النساء الی الامام‌الجواد(ع)، 21/355</ref> و نیز در سند [[روایت معراجیه]] در فضایل امیرالمؤمنین ‌علی(ع) و [[شیعیان]] ایشان <ref>مجلسی، بحار الانوار، 65/76 ـ 77</ref> دیده می‌شود. امام‌رضا(ع) از خواهر خود با لقب معصومه(س) یاد کرده است <ref>مجلسی، زاد المعاد، 547</ref> و نیز در بندی از [[زیارتنامه]] غیر معروف فاطمه معصومه(س) پاک‌سرشت و پاک‌روش، ستوده، نیکوکار، فرزانه و پاک و پاکیزه و بانوی شایسته و پسندیده خوانده شده است <ref>کچویی قمی، انوارالمشعشعین، فی بیان حالات الرواة القمیین، 2/285</ref>.
فاطمه معصومه(س) عالم و آگاه به مسائل اسلامی بود و از ایشان احادیثی نقل شده است. ایشان ازجمله در سلسله اسناد حدیث مشهور [[غدیر]] <ref>امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، 1/397؛ مرتضوی، حضور بانوان، 175 ـ 177</ref> و روایت منزلت در مناقب امیرالمؤمنین علی(ع) <ref>امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، 1/397</ref> و نیز در سند روایت «الا من مات علی حب آل‌محمد مات شهیدا» <ref>بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم و المعارف والاحوال مستدرک سیدة النساء الی الامام‌الجواد(ع)، 21/355</ref> و نیز در سند [[روایت معراجیه]] در فضایل امیرالمؤمنین ‌علی(ع) و [[شیعیان]] ایشان <ref>مجلسی، بحار الانوار، 65/76 ـ 77</ref> دیده می‌شود. امام‌رضا(ع) از خواهر خود با لقب معصومه(س) یاد کرده است <ref>مجلسی، زاد المعاد، 547</ref> و نیز در بندی از [[زیارتنامه]] غیر معروف فاطمه معصومه(س) پاک‌سرشت و پاک‌روش، ستوده، نیکوکار، فرزانه و پاک و پاکیزه و بانوی شایسته و پسندیده خوانده شده است <ref>کچویی قمی، انوارالمشعشعین، فی بیان حالات الرواة القمیین، 2/285</ref>.
خط ۱۳: خط ۱۳:
ایشان پس از ورود به قم و هفده روز سکونت در خانه موسی‌بن‌خزرج از دنیا رفت و پیکر ایشان پس از تشییع در باغ بابلان ـ که متعلق به [[موسی‌بن‌خزرج]] بود و اینک حرم شریف ایشان است ـ دفن شد <ref>قمی، حسن، تاریخ قم، 567</ref>. درباره [[ازدواج]] فاطمه معصومه(س) اطلاعی در دست نیست <ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، 5/31</ref> و مشهور آن است که ایشان ازدواج نکرده است و دلایلی هم برای ازدواج‌نکردن ایشان ذکر شده که نبود همتا یا شرایط نامساعد سیاسی از آن جمله است <ref>قمی، حسن، تاریخ قم، 599؛ شریف‌قرشی، حیاة الامام‌موسی‌بن‌جعفر(ع)، 2/496</ref>.
ایشان پس از ورود به قم و هفده روز سکونت در خانه موسی‌بن‌خزرج از دنیا رفت و پیکر ایشان پس از تشییع در باغ بابلان ـ که متعلق به [[موسی‌بن‌خزرج]] بود و اینک حرم شریف ایشان است ـ دفن شد <ref>قمی، حسن، تاریخ قم، 567</ref>. درباره [[ازدواج]] فاطمه معصومه(س) اطلاعی در دست نیست <ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، 5/31</ref> و مشهور آن است که ایشان ازدواج نکرده است و دلایلی هم برای ازدواج‌نکردن ایشان ذکر شده که نبود همتا یا شرایط نامساعد سیاسی از آن جمله است <ref>قمی، حسن، تاریخ قم، 599؛ شریف‌قرشی، حیاة الامام‌موسی‌بن‌جعفر(ع)، 2/496</ref>.


پس از این واقعه بسیاری از علویان از دیگر نقاط به قم هجرت کردند <ref>قمی، حسن، تاریخ قم، 570 ـ 678؛ ابن‌طباطبا، مهاجران آل ابوطالب در قم، 333 ـ 339</ref>؛ ازجمله آنان [[موسی مبرقع]] و فرزندانش از فرزندان [[امام‌جواد(ع)]] بودند <ref>آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، 6/33</ref> {{ببینید|قم}}؛ چنان‌که دختران امام‌جواد(ع) نیز به قم رفتند و در کنار فاطمه معصومه(س) به خاک سپرده شده‌اند، قبر بریهه دختر موسی مبرقع، فرزند [[امام‌محمدتقی(ع)]] (م296ق) در کنار آنان قرار دارد <ref>قمی، عباس، منتهی الامال، 2/432؛ قمی، عباس، تتمة المنتهی، 344</ref>.
پس از این واقعه بسیاری از علویان از دیگر نقاط به قم هجرت کردند <ref>قمی، حسن، تاریخ قم، 570 ـ 678؛ ابن‌طباطبا، مهاجران آل ابوطالب در قم، 333 ـ 339</ref>؛ ازجمله آنان [[موسی مبرقع]] و فرزندانش از فرزندان [[امام‌جواد(ع)]] بودند <ref>آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، 6/33</ref>؛ چنان‌که دختران امام‌جواد(ع) نیز به قم رفتند و در کنار فاطمه معصومه(س) به خاک سپرده شده‌اند، قبر بریهه دختر موسی مبرقع، فرزند [[امام‌محمدتقی(ع)]] (م296ق) در کنار آنان قرار دارد <ref>قمی، عباس، منتهی الامال، 2/432؛ قمی، عباس، تتمة المنتهی، 344</ref>.{{ببینید|قم}}
==زیارت فاطمه معصومه(س)==
==زیارت فاطمه معصومه(س)==
در روایات به [[زیارت]] قبر فاطمه معصومه(س) توصیه شده است. بنابر نقل، امام‌صادق(ع)، امام‌رضا(ع) و امام‌جواد(ع) پاداش زیارت یا زیارتِ با معرفت قبر فاطمه معصومه(س) را بهشت شمرده‌اند <ref>ابن‌قولویه، کامل الزیارات، 324؛ مجلسی، بحار الانوار، 48/316 ـ 317</ref>. برخی [[فقها]] نیز برابر روایات ازجمله روایت معتبر یادشده به مردم توصیه کرده‌اند فاطمه معصومه(س) در قم را زیارت کنند <ref>← تبریزی، صراط النجاة، 10/414.</ref> [[مجلسی]] زیارت مشاهد مشرفه را [[مستحب]] و دارای پاداش بزرگ و بزرگداشت مشاهد مشرفه را بزرگداشت ائمه(ع) دانسته است و فاطمه معصومه(س) را ازجمله امامزادگان صاحب جلالت و جایگاه خوانده است <ref>مجلسی، بحار الانوار، 99/273</ref>.
در روایات به [[زیارت]] قبر فاطمه معصومه(س) توصیه شده است. بنابر نقل، امام‌صادق(ع)، امام‌رضا(ع) و امام‌جواد(ع) پاداش زیارت یا زیارتِ با معرفت قبر فاطمه معصومه(س) را بهشت شمرده‌اند <ref>ابن‌قولویه، کامل الزیارات، 324؛ مجلسی، بحار الانوار، 48/316 ـ 317</ref>. برخی [[فقها]] نیز برابر روایات ازجمله روایت معتبر یادشده به مردم توصیه کرده‌اند فاطمه معصومه(س) در قم را زیارت کنند <ref>← تبریزی، صراط النجاة، 10/414.</ref> [[مجلسی]] زیارت مشاهد مشرفه را [[مستحب]] و دارای پاداش بزرگ و بزرگداشت مشاهد مشرفه را بزرگداشت ائمه(ع) دانسته است و فاطمه معصومه(س) را ازجمله امامزادگان صاحب جلالت و جایگاه خوانده است <ref>مجلسی، بحار الانوار، 99/273</ref>.
خط ۲۱: خط ۲۱:
امام‌خمینی که تأکید کرده است مردم حضرت معصومه(س) را دختر امام خودشان می‌دانند و آستانه آن را می‌بوسند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، 9/534</ref>، همانند دیگر علما و بزرگان زیارت فاطمه معصومه(س) را عبادت می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، 12/2</ref> و به زیارت ایشان توجه ویژه نشان می‌داد و به ایشان [[توسل]] می‌جست و ضریح را می‌بوسید <ref>کرجی، قم و مرجعیت، 15</ref>. ایشان در آغاز تدریس در جوانی در یکی از حجره‌های صحن بزرگ فاطمه معصومه(س) درس می‌داد <ref>دوانی، 4/92</ref>. در این دوره ایشان پس از درس، به حرم مطهر مشرف می‌شد <ref>صابری همدانی، مصاحبه، 4/471</ref>. به گزارشی (پس از انتقال محل تدریس ایشان از حرم) روز‌های چهارشنبه پس از درس به حرم مطهر مشرف می‌شد و پس از زیارت و نماز از پایین پا به احترام عقب عقب بر می‌گشت <ref>کرجی، قم و مرجعیت، 15؛ مسعودی، مصاحبه، 10</ref>. برخی گفته‌اند تا وقتی ایشان در قم بود هر روز پس از درس صبح و گاهی نیز پس از درس عصر به حرم مطهر فاطمه معصومه(س) مشرف می‌شد <ref>رسولی محلاتی، مصاحبه، 64</ref> {{ببینید|اخلاق و سیره امام‌خمینی}}.
امام‌خمینی که تأکید کرده است مردم حضرت معصومه(س) را دختر امام خودشان می‌دانند و آستانه آن را می‌بوسند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، 9/534</ref>، همانند دیگر علما و بزرگان زیارت فاطمه معصومه(س) را عبادت می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، 12/2</ref> و به زیارت ایشان توجه ویژه نشان می‌داد و به ایشان [[توسل]] می‌جست و ضریح را می‌بوسید <ref>کرجی، قم و مرجعیت، 15</ref>. ایشان در آغاز تدریس در جوانی در یکی از حجره‌های صحن بزرگ فاطمه معصومه(س) درس می‌داد <ref>دوانی، 4/92</ref>. در این دوره ایشان پس از درس، به حرم مطهر مشرف می‌شد <ref>صابری همدانی، مصاحبه، 4/471</ref>. به گزارشی (پس از انتقال محل تدریس ایشان از حرم) روز‌های چهارشنبه پس از درس به حرم مطهر مشرف می‌شد و پس از زیارت و نماز از پایین پا به احترام عقب عقب بر می‌گشت <ref>کرجی، قم و مرجعیت، 15؛ مسعودی، مصاحبه، 10</ref>. برخی گفته‌اند تا وقتی ایشان در قم بود هر روز پس از درس صبح و گاهی نیز پس از درس عصر به حرم مطهر فاطمه معصومه(س) مشرف می‌شد <ref>رسولی محلاتی، مصاحبه، 64</ref> {{ببینید|اخلاق و سیره امام‌خمینی}}.
==حرم و آستانه مقدسه==
==حرم و آستانه مقدسه==
پس از به خاک‌سپردن حضرت فاطمه معصومه(س)، مردم بر قبر ایشان سایه‌بانی از بوریا برافراشتند تا آنکه زینب دختر امام‌محمدتقی(ع) قبه‌ای بر تربت ایشان بنا کرد <ref>قمی، حسن، تاریخ قم، 566</ref>. در کوی و میدان میر قم، [[مسجد]] و مدرسه‌ای است که آن را ستّیّه (مخفف سیّدتی) می‌نامند <ref>دانش‌پژوه، گنجینه آستانه ستّی فاطمه در قم، 281</ref> و آنجا سرای [[موسی‌بن‌خزرج]] بوده و فاطمه معصومه(س) در آنجا نماز گزارده است <ref>قمی، حسن، تاریخ قم، 569؛ مجلسی، بحار الانوار، 48/290</ref> و محراب آن حضرت محل زیارت مردم است <ref>قمی، عباس، منتهی الامال، 2/432</ref>. مردم در روز شهادت امام‌کاظم(ع) برای عرض تسلیت به آنجا می‌روند <ref>دانش‌پژوه، گنجینه آستانه ستّی فاطمه در قم، 281</ref>.
پس از به خاک‌سپردن حضرت فاطمه معصومه(س)، مردم بر قبر ایشان سایه‌بانی از بوریا برافراشتند تا آنکه زینب دختر امام‌محمدتقی(ع) قبه‌ای بر تربت ایشان بنا کرد <ref>قمی، حسن، تاریخ قم، 566</ref>. در کوی و میدان میر قم، [[مسجد]] و مدرسه‌ای است که آن را ستّیّه (مخفف سیّدتی) می‌نامند <ref>دانش‌پژوه، گنجینه آستانه ستّی فاطمه در قم، 281</ref> و آنجا سرای [[موسی‌بن‌خزرج]] بوده و فاطمه معصومه(س) در آنجا نماز گزارده است <ref>قمی، حسن، تاریخ قم، 569؛ مجلسی، بحار الانوار، 48/290</ref> و محراب آن حضرت محل زیارت مردم است <ref>قمی، عباس، منتهی الامال، 2/432</ref>. مردم در روز شهادت امام‌کاظم(ع) برای عرض تسلیت به آنجا می‌روند <ref>دانش‌پژوه، گنجینه آستانه ستّی فاطمه در قم، 281</ref>. بنای زینب(س) دست‌کم تا سال 378ق سرپا بوده است.
بنای زینب(س) دست‌کم تا سال 378ق سرپا بوده است.


در سال 350ق زیدبن‌احمد اصفهانی حاکم قم، سردر بقعه را از جانب رودخانه توسعه داد <ref>قمی، حسن، تاریخ قم، 572</ref> و در 477ق امیرابوالفضل عراقی به اشاره [[شیخ طوسی]] بقعه فاطمه معصومه(س) را بازسازی کرد. سلطان‌محمد الجایتو (716ق) به آبادانی قم و حرم‌های آن پرداخت. کاشی‌های موجود در آستانه که تصویر سواران مغول را نمایش می‌دهند، از آثار او هستند. در [[دوره صفویه]] آستانه فاطمه معصومه(س) شکوه و جلالی یافت. در این دوره خادمان و حافظان و زائران را مهمان و برایشان هزینه می‌کردند و در دوره قاجار بر توسعه آن افزوده شد <ref>سجادی، آستانه حضرت معصومه(س)، 297 ـ 299</ref>. آستانه فاطمه معصومه(س) از گذشته دارای موقوفات باارزشی بوده و املاک، کتابخانه و موزه‌ای معتبر و آکنده از ذخایر معنویِ نفیس را در خود جای داده است <ref>سجادی، آستانه حضرت معصومه(س)، 287 ـ 288</ref>.
در سال 350ق زیدبن‌احمد اصفهانی حاکم قم، سردر بقعه را از جانب رودخانه توسعه داد <ref>قمی، حسن، تاریخ قم، 572</ref> و در 477ق امیرابوالفضل عراقی به اشاره [[شیخ طوسی]] بقعه فاطمه معصومه(س) را بازسازی کرد. سلطان‌محمد الجایتو (716ق) به آبادانی قم و حرم‌های آن پرداخت. کاشی‌های موجود در آستانه که تصویر سواران مغول را نمایش می‌دهند، از آثار او هستند. در [[دوره صفویه]] آستانه فاطمه معصومه(س) شکوه و جلالی یافت. در این دوره خادمان و حافظان و زائران را مهمان و برایشان هزینه می‌کردند و در دوره قاجار بر توسعه آن افزوده شد <ref>سجادی، آستانه حضرت معصومه(س)، 297 ـ 299</ref>. آستانه فاطمه معصومه(س) از گذشته دارای موقوفات باارزشی بوده و املاک، کتابخانه و موزه‌ای معتبر و آکنده از ذخایر معنویِ نفیس را در خود جای داده است <ref>سجادی، آستانه حضرت معصومه(س)، 287 ـ 288</ref>.
خط ۸۵: خط ۸۴:
* مسعودی، علی‌اکبر، مصاحبه، مجله فرهنگ کوثر، شماره 12، 1376ش.
* مسعودی، علی‌اکبر، مصاحبه، مجله فرهنگ کوثر، شماره 12، 1376ش.
[ سیدعباس رضوی]
[ سیدعباس رضوی]
رده:مقاله‌های آماده ارزیابی
[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]]
emailconfirmed
۲٬۵۷۶

ویرایش