بعثه حج: تفاوت میان نسخه‌ها

حج به جهت اهمیت آن در [[اسلام]]، به مدیریتی قوی و کارآمد نیاز دارد؛ از این‌رو در طول تاریخ اسلام، امارت حج را حاکمان اسلامی یا افراد منصوب از سوی آنان بر عهده داشته‌اند. در روزگار [[پیامبر اکرم(ص)]]، «[[عتّاب‌بن‌سید|عَتّاب‌بن‌أَسید]]» نخستین فردی بود که آن حضرت در سال هشتم هجرت به امارت مکه منصوب کرد و امارت حج هم بر عهده او گذاشته شد.<ref>واقدی، المغازی، ۲/۹۵۹؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ‏۲/۲۷۳؛ فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ۳/۱۷۵؛ علی، حجاز در صدر اسلام تحقیقی در اوضاع عمرانی و اداری، ۲۶۷.</ref> پیامبر اکرم (ص)، نخست در سال نهم هجرت [[ابوبکر]] را [[امیرالحاج]] و مسئول ابلاغ آیات آغازین [[سوره برائت]] کرد و به مکه گسیل داشت؛ ولی با نزول [[فرشته وحی]] از سوی [[خداوند]]، این مسئولیت به [[حضرت علی(ع)]]، محوّل گردید و ایشان به دستور پیامبر (ص)، در میانه راه آیات را از ابوبکر گرفت و برای مشرکان قرائت کرد.<ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ‏۵/۱۶۹؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، ‏۱۵/۵۲۳–۵۲۴.</ref> در سال دهم هجرت، یعنی سال «[[حجةالوداع|حَجةالوداع]]» یا «[[حجّةالبلاغ|حَجّةالبلاغ]]» پیامبر اکرم (ص)، امارت حج را خود بر عهده داشت.<ref>مسعودی، التنبیه، ۲۴۰؛ آبیاری، الموسوعة القرآنیه، ۱/۲۷۲.</ref> پس از آن هر سال، خلیفه و حاکم مسلمانان آن را بر عهده داشت یا او شخصی را به امارت حج انتخاب می‌کرد<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ‏۲/۴۸۹، ۵۶۳ و ۳/۱۲۹؛ جعفریان، سفرنامه‌های حج قاجاری، ۵۶.</ref> چنان‌که ابوبکر، [[عمر]] یا [[عبدالرحمن‌بن‌عوف]] را [[امیر حج]] کرد.<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۲/۴۰۱.</ref> در دوره عمر و [[عثمان]] نیز گاهی آن را شخص خلیفه بر عهده می‌گرفت و گاهی دیگری را به امارت حج منصوب می‌کرد.<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ‏۲/۴۰۱، ۴۸۹، ۵۶۳ و ‏۳/۱۲۹.</ref>{{سخ}}

در دوره امیرالمؤمنین علی (ع)، گاه [[عبدالله‌بن‌عباس]] و گاه [[قثم‌بن‌عباس]] امارت حج را از سوی حضرت (ع)، برعهده داشتند<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۴/۳۰۲.</ref> در عهد [[امویان]] و [[عباسیان]] نیز آنان امیران حج را منصوب می‌کردند.<ref>← ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ‏۳/۴۷۱، ‏۴۹۰، ۵۰۳ و ۴/۴۴۸، ۴۵۲، ۴۵۶، ۴۶۶، ۵۰۰، ۵۱۵، ۵۳۰، ۵۴۰.</ref> پس از فروپاشی خلافت عباسی، از قرن هفتم هجری تا پیش از روی کارآمدن [[صفویه]]، شیعیان ایرانی که با عنوان حجاج عراق عجم شناخته می‌شدند، دارای امیرالحاجی بودند که حکام ایرانی انتخاب می‌کردند.<ref>جعفریان، سفرنامه‌های حج قاجاری، ۵۶.</ref> در دوران صفویه به دلیل تسلط دولت عثمانی بر [[حجاز]] و رقابت شدید با دولت صفویه، نصب امیرالحاج برای دولت صفوی وجود نداشت؛ ولی در دوره‌های صلح میان دو دولت، درباریانی که به حج می‌رفتند، به نوعی بر کار اداره حج ایرانیان مؤثر بودند،<ref>جعفریان، سفرنامه‌های حج قاجاری، ۵۷.</ref> ولی سازماندهی خاصی برای اداره امور ایرانیان گزارش نشده‌است.<ref>جعفریان، سفرنامه‌های حج قاجاری، ۵۸.</ref> در فاصله هشتاد سال میان حکومت صفویه و قاجاریه نیز این وضعیت ادامه داشته‌است و حتی دربارهٔ چند دهه نخست حکومت قاجاریه نیز گزارشی وجود ندارد که بگوید دولت ایران امیرالحاج تعیین کرده‌است،<ref>جعفریان، سفرنامه‌های حج قاجاری، ۵۸–۵۹.</ref> البته اگر از درباریان به حج می‌رفتند و در میان آنان شخص مهم و معتبری بود، وی به‌طور غیررسمی کارهای حجاج ایرانی را نیز سر و سامان می‌داد،<ref>جعفریان، سفرنامه‌های حج قاجاری، ۵۸–۵۹.</ref> تا اینکه به مرور دولت عثمانی مسئولیت کار حجاج ایرانی در مدینه و مکه را بر عهده برخی از شخصیت‌های معروف از سادات آن نواحی گذاشت.<ref>جعفریان، سفرنامه‌های حج قاجاری، ۶۱؛ سلطانی‌مقدم، برگزاری حج در دوره پهلوی، ۱۱.</ref>

از سال‌های اول دهه ۱۳۴۰ تا پیش از [[انقلاب اسلامی]]، مراجع تقلید نمایندگانی به حج اعزام می‌کردند تا مسائل و نیازهای حاجیان را سامان دهند.<ref>سلطانی‌مقدم، برگزاری حج در دوره پهلوی، ۶۴؛ موسوی خوئینی‌ها، بعثه امام، ۴۲.</ref> امام‌خمینی پیش از انقلاب نیز نمایندگانی در حج داشته‌است که شاهد آن، ارسال پیام از سوی ایشان به حجاج در سال ۱۳۴۹ است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ‏۲/۳۲۲.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی برای تحقق اهداف یادشده، در احکام جداگانه‌ای که برای نمایندگان خود صادر کرده، وظایفی معین ساخته‌است:

در پی وقوع این فاجعه خونین و کشتار حجاج، امام‌خمینی پیام مفصلی در ۱۳۶۶/۵/۱۲ش/ ۷ ذی‌الحجه ۱۴۰۷ق صادر کرد و ضمن ابلاغ سلام به زایرانی که مورد تهاجم قرار گرفته بودند، مسبب اصلی این فاجعه خونین را آمریکا و اسرائیل دانست که از آستین ریاکاران و سردمداران کشور عربستان و خائنین به [[حرمین شریفین]] به درآمد و آن را نشانه درماندگی، خشم و ضعف آمریکا و عجز و ناامیدی سرسپردگان آنان دانست. همچنین آن را لکه ننگی دانست که آمریکا بر دامن حکومت سعودی نهاده‌است و تا قیامت با [[آب زمزم]] و کوثر پاک نمی‌شود. امام‌خمینی همچنین در این پیام اعلام کرد چنین حرکت‌های کور سبب قوّت و تبلیغ انقلاب اسلامی ایران، معرّف مظلومیت ملت ایران و موجب ارتقای مکتب و کشور ایران است. ایشان این حادثه را وسیله‌ای برای تشخیص مرز اسلام راستین و اسلام آمریکایی و بیانگر عدم صلاحیت حکومت عربستان برای اداره حرمین شریفین دانست و از مسلمانان، علما و روشنفکران جهان خواست دراین‌باره چاره‌اندیشی کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ‏۲۰/۳۴۹–۳۵۴.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| کشتار حجاج ایرانی}} پس از این واقعه خونین به مدت سه سال اعزام حجاج از ایران به مکه تعطیل شد تا اینکه دو سال پس از ارتحال امام‌خمینی در سال ۱۳۷۰ با انتخاب [[محمد محمدی ری‌شهری]] برای سرپرستی حجاج از سوی [[مقام رهبری]]، دوباره اعزام به مکه آغاز شد.<ref>قاضی‌عسکر، امرای حج، ۸۴.</ref>

سیدعلی هاشمی نشلجی، «[https://books.khomeini.ir/books/10002/647/ بعثه حج]»، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۶۴۷–۶۵۲.