ایثار: تفاوت میان نسخه‌ها

ایثار ازجمله ویژگی‌هایی است که ریشه در فطرت انسانی دارد<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۲/۳۸۲.</ref> و در ادیان الهی و غیر الهی وجود دارد. در ادیان غیر الهی، بارزترین ظهور آن، قربانی‌کردن است.<ref>منصوری لاریجانی، از قیام تا قیام، ۱۸۰.</ref> در مکاتب الهی این ویژگی از جایگاه بلندی برخوردار است. در آیین قبالا که مکتب عرفانی [[یهود]] است، از ایثار و ازجان‌گذشتگی یادشده است<ref>منصوری لاریجانی، از قیام تا قیام، ۱۷۳–۱۷۴.</ref> و در مسیحیت از ایثار [[حضرت مسیح(ع)]]، در به صلیب کشیده‌شدن سخن به میان آمده‌است و پاره‌ای از تفاسیر متون مسیحی بر این امر تأکید می‌ورزند که مرگ حضرت مسیح (ع)، ایثاری برای پاک‌کردن [[گناهان]] مردم بوده‌است.<ref>هینلز، راهنمای ادیان زنده، ۱/۲۶۳.</ref> برخی بر این باورند که ویژگی ایثار جایگاه مهمی در رشد و شکوفایی جوامع و تمدن‌ها داشته‌است؛ چنان‌که منشأ ظهور دولت‌ها و تمدن‌ها در کشورهای مختلف، ایثار و جانفشانی‌های افراد بر پایه اصول و عقایدی است که به آن اعتقاد راسخ دارند؛ اما اگر این اعتقادات و مقاصد ضعیف باشد، از مرگ می‌ترسند و به شکست و خواری دچار می‌شوند.<ref>ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۱/۱۹۷–۱۹۹.</ref> بخشی از ظهور تمدن عظیم اسلامی نیز به دلیل روحیه والای مسلمانان، به‌ویژه ایثار و فداکاری آنان بوده‌است.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۴/۳۴۱–۳۴۲.</ref> در صدر اسلام نیز، قدرت تحمل و ایثار مسلمین در [[شعب ابی‌طالب]]<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۲/۸۷–۹۰.</ref> و مقدم‌داشتن مهاجرین توسط [[انصار]] در [[مدینه]]<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۹/۲۰۶.</ref> نقش مؤثری در رشد و بالندگی [[اسلام]] داشته‌است.

پیش از اسلام این مفهوم برای مردم شبه‌جزیره مفهومی شناخته‌شده بود<ref>علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۴/۵۷۵–۵۸۴.</ref> قرآن کریم با تأیید این رفتار نیک و به‌کارگیری آن در آموزه‌های دینی، به تکمیل آن پرداخته‌است.<ref>بقره، ۱۷۷؛ حشر، ۹.</ref> روایات فراوانی نیز این موضوع را بیان و بر اهمیت و ارزش آن تأکید کرده و در برخی کتب روایی نیز بابی بر آن اختصاص داده شده‌است.<ref>کلینی، الکافی، ۴/۱۸؛ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۹/۴۲۹.</ref> در روایات از ایثار به عنوان نهایت احسان و بهترین [[عبادت]] و روش و [[خلق‌وخوی]] نیکان یادشده است.<ref>آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ۳۹۵–۳۹۶.</ref> علمای اخلاق، کمتر به صورت مستقل به این موضوع پرداخته‌اند، بلکه در بیشتر منابع اخلاقی، تنها در ضمن بحث‌هایی، نظیر زهد، جود و سخاوت از آن سخن گفته‌اند،<ref>ابن‌مسکویه، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، ۱۰۴؛ فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۶/۷۹–۸۲؛ نراقی، جامع السعادات، ۲/۱۲۲.</ref> اما اهل معرفت به این موضوع توجهی ویژه کرده‌اند و در آثار عرفانی باب مستقلی برای آن گشوده‌اند؛ چنان‌که [[خواجه‌عبدالله انصاری]] ایثار را یکی از مقامات عرفانی می‌شمرد.<ref>انصاری، منازل السائرین، ۷۵–۷۶.</ref> [[صوفیه]] نیز یکی از ارکان تصوف را ایثار می‌دانند.<ref>کلاباذی، التعرف، ۹۰.</ref>

برخی علمای اخلاق ایثار را فضیلتی نفسانی دانسته‌اند که [[انسان]] با آن نه‌تنها از برخی نیازهایش چشم می‌پوشد، بلکه به نیازمندان نیز بذل و [[بخشش]] می‌کند.<ref>ابن‌مسکویه، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، ۱۰۴.</ref> سخاوت از اخلاق انبیا (ع)،<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۱۰/۲۵.</ref> و ایثار بالاترین درجه آن است.<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۱۰/۴۷؛ نراقی، جامع السعادات، ۲/۱۲۲.</ref> اهل معرفت ایثار را از ارکان<ref>مستملی، شرح التعرف لمذهب التصوف، ۳/۱۱۶۷.</ref> و آداب تصوف<ref>سلمی، تسعة کتب فی اصول التصوف و الزهد، ۲۵۱.</ref> شمرده و آن را منبع رشد درخت محبت می‌دانند که با ایثار و انفاق آبیاری می‌شود.<ref>← ابونعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ۱۰/۲۱۴.</ref> به باور ایشان ایثار خُلق و رفتار پسندیده‌ای در سلوک است که اگر ملکه نفس شده باشد و ایثارکننده به‌آسانی و از روی علاقه به این کار اقدام کند، نیکوست<ref>انصاری، منازل السائرین، ۷۵؛ کاشانی، شرح منازل، ۳۸۶.</ref> برخی اهل معرفت، منشأ ایثار را متصف‌شدن بنده به اسمای الهی می‌دانند.<ref>ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، ۲/۱۷۹.</ref>

امام‌خمینی نفسانیت و انانیت را در حقیقت ایثار دخیل می‌داند و باور دارد ایثار در جایی است که ایثارگر، خود و عمل خود را مشاهده کند؛ اما اگر خود را نبیند و تنها خدا را ببیند، این ایثار نیست بلکه بالاتر است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۴۹.</ref> ایشان اسلام را عامل تحرک و جانفشانی می‌داند و بر این باور است که اعتقاد به وجود عالم آخرت و [[بهشت]] سبب جانفشانی‌های صدر اسلام و آنچه در [[ایران]] پیدا شد، بوده‌است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۸۲–۱۸۳.</ref> ایشان متحول‌شدن<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۴۰.</ref> و دست‌برداشتن از حجاب خودیت و مشاهده جمال الهی را زمینه‌ساز ایثار معرفی می‌کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۳۳–۳۳۴.</ref>

در روایات برای ایثار آثاری، مانند به دست آوردن قلوب دیگران و رسیدن به مرتبه مروت بیان شده‌است.<ref>آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ۳۹۶.</ref> اهل معرفت، ایثار را سبب و علامت محبت و معرفت الهی می‌دانند.<ref>تستری، تفسیر التستری، ۱۶۷؛ مکی، قوت القلوب فی معاملة المحبوب، ۲/۹۰.</ref> امام‌خمینی باور دارد اگر انسان به واسطه صدقه‌دادن و ایثار دیگران بر نفس خویش بتواند علاقه‌مندی و محبت به مال را از میان ببرد یا کم کند، ماده فساد را در وجود خودش از میان برده و راه به دست آوردن معارف و انقطاع به [[عالم غیب]] و [[عالم ملکوت|ملکوت]] و تحصیل ملکات فاضله را بر خود گشوده‌است.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹۲.</ref> ایشان روحیه ایثارگری را مقدمه‌ای بر این می‌داند که انسان قابلیت خدمت‌کردن به اسلام را پیدا کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۵۰.</ref> همچنین ازجمله ثمرهای ایثار را سرافرازی و روسفیدی در پیشگاه [[پروردگار]]، الگوشدن نزد دیگران و نجات از سلطه مستکبران می‌داند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۰۴، ۲۰/۲۰۷ و ۲۱۸.</ref>

امام‌خمینی ایثار و ازخودگذشتگی اولیای الهی را عامل مهم اصلاح مردم و خروج آنان از غفلت و ندامت می‌شمرد<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۲۵۶.</ref> و در سطح جامعه، ارتقای وجودی اجتماع، برپایی کمالات والای انسانی در بستر اجتماع و سربلندی نسل‌های آینده را یکی دیگر از ثمرهای ایثار معرفی می‌کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۰۴.</ref> ایشان ایثار ملت ایران را طی دوران نهضت اسلامی می‌ستاید و این ایثار جان و مال را سبب پاک‌شدن جامعه از لوث اجانب،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۵۴ و ۳۸۳.</ref> رهایی از بند ستمگران،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۵۰۱.</ref> پیروزی ملت ایران،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۱۷–۲۱۸.</ref> سر فرودآوردن دنیا در مقابل آنان،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۰۵.</ref> نشان‌دهنده شکست توطئه‌های داخلی و خارجی در مقابل ملت،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۸۰.</ref> نترسیدن از دشمنان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۹۸.</ref> و زمینه‌ساز ظهور [[حضرت مهدی(ع)]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۲۵.</ref> می‌شمارد. همچنین ایثار و شهادت را عامل دوام و حیات انقلاب اسلامی می‌داند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۸۰ و ۱۶/۷۵، ۱۹۶.</ref> که توانست کشور را در برابر انبوه توطئه‌های استکباری مصون گرداند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۹۶–۱۹۸.</ref>

## غرور: ابتلا به [[غرور]] سبب می‌شود انسان به جای [[توکل]] به خداوند، به نیروی خود متکی باشد و از کمک‌های غیبی محروم بماند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۰۲.</ref> و این یکی از کیدهای شیطان است که انسان را از توجه به خداوند بازمی‌دارد و به پیروی از هوا و شرک خفی می‌کشاند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۴۸.</ref>

برخی علمای اخلاق با استناد به بعضی آیات<ref>حشر، ۹.</ref> و برخی گزارش‌های تاریخی، نمونه‌های گوناگونی از ایثار در زندگی [[پیامبران(ع)]]، و اولیا ذکر کرده‌اند<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۱۰/۴۸؛ نراقی، جامع السعادات، ۲/۱۲۲–۱۲۳.</ref> همانند ایثار حضرت علی (ع)، در [[لیلةالمبیت]] (شب بیتوته) که با خوابیدن در بستر پیامبر (ص)، جان آن حضرت را بر جان خود مقدم داشت<ref>نراقی، جامع السعادات، ۲/۱۲۳.</ref> و ایثار اهل بیت (ع)، در اطعام افطاری در سه روز پیاپی به [[فقیر]] و [[یتیم]] و [[اسیر]] که سبب نزول [[سوره انسان]] شد.<ref>زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، ۴/۶۷۰؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۲۰/۱۳۲.</ref> همچنین ایثار مالی [[حضرت خدیجه(س)]]، که سبب شد فقر و تنگدستی [[مسلمانان]] را از پای در نیاورد.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۶/۱۸۱.</ref>

امام‌خمینی نیز [[عید قربان]] را نماد ایثار و فداکاری در اسلام و [[حضرت ابراهیم(ع)]]، را بنیانگذار آن می‌داند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۴۸–۴۹.</ref> و بر این باور است که قربانی‌کردن [[اسماعیل(ع)]]، در راه خدا به دست پدرش، ابراهیم (ع)، پیش از آنکه جنبه توحیدی و عبادی داشته باشد، عبادتی با جنبه‌های سیاسی و ارزش‌های اجتماعی است؛ زیرا به معنای فداکردن عزیزان خویش در راه خداوند است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۸۶.</ref> و ثمره آن برپایی دین خدا و نظام عدل و داد است. به باور ایشان، ابراهیم (ع)، به همه دینداران آموخت که [[مکه]] و [[منا]] قربانگاه عاشقان و محل نشر توحید و نفی شرک است و دلبستگی به جان و عزیزان از مصادیق شرک به‌شمار می‌آید و لازم است در این مکان عظیم، ایثار، فداکاری و ازخودگذشتگی در راه حق و اقامه [[عدل الهی]] و کوتاه‌کردن دست مشرکان زمان به جهانیان ابلاغ شود،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۸۶.</ref> البته به باور ایشان کار ابراهیم (ع)، و اسماعیل (ع)، که در نگاه عرف، ایثار و کمال بزرگی است، برای آنان معنای دیگری دارد؛ زیرا ایثار در جایی است که نفسانیت و خودیت انسان باقی باشد و ایثارکننده، خود و عمل ایثار و شخصی را که برای او ایثار می‌کند، ببیند؛ اما آنان خود را نمی‌بینند تا ایثاری کرده باشند. دیدن خود و عمل خود و دیدن دیگری به‌جز حق‌تعالی در نگاه بزرگان معرفت و اولیای خدا [[شرک]] است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۴۹.</ref> نمونه روشن دیگر ایثار، [[شهادت سیدالشهدا]] (ع)، است که با ایثار خون خود و عزیزانش، اسلام و [[عدالت]] را نجات داد و دستگاه [[بنی‌امیه]] را نابود کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۸۳.</ref>

به باور امام‌خمینی، الهام‌گرفتن از ایثارگری و [[شهادت امام‌علی]] (ع)، و [[امام‌حسین(ع)]]، و [[روز عاشورا]] سبب شد مردم قیام کنند و خود را ادامه‌دهنده آن راه بدانند و در نتیجه از ایثار و شهادت در راه انقلاب به‌هیچ‌وجه هراسی به دل راه ندهند و حتی مشتاقانه به سوی آن گام بردارند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۹۷–۱۹۹.</ref> همان گونه که در [[جنگ تحمیلی هشت‌ساله عراق علیه ایران]]، مفهوم ایثار و شهادت در میان رزمندگان بسیار مقدس و الهی شد. امام‌خمینی باور داشت در حوادث پس از پیروزی انقلاب، گروه‌های فراوانی با ایثار و فداکاری و شهادت‌طلبی، کشور را بیمه کردند که مصداق کامل آن بسیجیان‌اند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۴.</ref>

امام‌خمینی که از آغاز مبارزات خود مردم را به صبر و فداکاری در برابر مشکلات فرامی‌خواند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۶۳ و ۲۹۳.</ref> سیره عملی خودشان لبریز از ایثارها و فداکاری‌هاست. در شرایطی که یأس از حرکت و قیام مکتبی، حوزه‌ها و علما را فرا گرفته بود و همگان گمان می‌کردند اگر دست به قیام و حرکت اسلامی بزنند، توانایی اداره و به‌ثمرنشاندن آن را تا پایان ندارند، ایشان راه مبارزه را انتخاب می‌کند و با بیان اینکه سینه‌اش را برای سرنیزه‌های دشمنان آماده کرده‌است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۷۹.</ref> ایثارگرانه حرکت خود را آغاز می‌کند و در این راه به زندان می‌افتد و تبعید می‌شود، تا انقلاب را به ثمر می‌رساند.<ref>انصاری کرمانی، خاطرات، ۲/۱۰۸–۱۱۱.</ref> ایشان نه‌تنها در فقدان فرزندش، [[سیدمصطفی خمینی|سیدمصطفی]]، در پیشگاه الهی اظهار رضایت کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۳۴–۲۳۵.</ref> بلکه برای فداشدن [[سیداحمد خمینی|سیداحمد]] در راه اسلام نیز اعلام آمادگی کرد.<ref>هاشمی رفسنجانی، خاطره، ۴/۲۷.</ref> ایشان در اواخر عمر خود نیز با غریب‌دانستن اسلام در دنیا، آرزو می‌کند برای نجات اسلام یکی از قربانیان آن باشد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۶۰.</ref> و همین ایثار و فداکاری ایشان، الگوی کاملی برای ملت به‌شمار آمد. {{ببینید|متن=ببینید|اخلاق و سیره امام‌خمینی}}