تعلیقة علی وسیلة‌النجاة: تفاوت میان نسخه‌ها

تعلیقه‌نویسی بر متون [[فقه فتوایی]]، در میان فقیهان سنّتی رایج است، که به جای تألیف مستقل، نظرهای خویش را بر متون فقهی گذشتگان به صورت تعلیقه مطرح می‌کنند. در میان تألیفات فقه فتوایی، دو اثر بیش از سایر آثار در دوران اخیر مورد اقبال فقیهان و صاحبان فتوا قرار گرفته، بر آنها حواشی پرشماری نوشته شده است: [[العروة الوثقی]] تألیف [[سیدمحمدکاظم یزدی طباطبایی]] (۱۲۴۷–۱۳۳۷ق) و وسیلة النجاة تألیف [[سیدابوالحسن اصفهانی]] (۱۲۸۴–۱۳۶۵ق). این دو اثر به دلیل دربرداشتن فروع فراوان فقهی و طرح مسائل مبتلابه، در کانون توجه اهل فن قرار گرفته است. مباحث العروة الوثقی از کتاب الطهاره تا کتاب الوصیه و مباحث وسیلة النجاة تا کتاب الارث است. برخی، وسیلة النجاة را از جهت کثرت ابواب فقهی-نه کثرت فروع-بر العروة الوثقی برتری می‌دهند؛ زیرا بسیاری از ابواب [[فقه]] مانند مکاسب، [[طلاق]] و [[نذر]] در العروة الوثقی نیامده است.<ref>‌استادی، تألیفات و آثار حضرت امام‌خمینی، ۲۶۷</ref>

وسیلة النجاة، رساله عملیه است که برای نخستین بار در سال ۱۳۴۱ق به چاپ رسیده است. این رساله به فارسی نیز برگردان و با نام «صراط النجاة» منتشر شده است.<ref>‌آقابزرگ، الذریعه، ۲۵/۸۵</ref> این اثر در اصل، حاشیه بر رساله فقهی-فتوایی ذخیرة الصالحین اثر سیدمحمدکاظم یزدی است. اصفهانی ویژگی‌های رساله صاحب عروه را، یادآور شده است و بر آن حاشیه زده تا مورد مراجعه افراد باشد. وی سپس با درج حواشی در متن و بازنگری مکرر آن و افزودن فروعات و مسائل مبتلابه، آن را رساله‌ای جامع دانسته، وسیلة النجاة نامیده است.<ref>‌مؤسسه تنظیم، مقدمه وسیلة النجاة، ۸</ref>

تعلیقه امام‌خمینی بر این رساله، نخستین حاشیه و اثر فتوایی ایشان بوده که نگارش آن از سال ۱۳۶۵ق آغاز شده و در سال ۱۳۷۲ق به پایان رسیده است.<ref>‌مؤسسه تنظیم، مقدمه وسیلة النجاة، ۷</ref> [[رساله نجاة العباد|کتاب نجاة العباد]]، که نخستین رساله عملیه فارسی امام‌خمینی است و در آغاز [[مرجعیت امام‌خمینی|مرجعیت]] ایشان منتشر شده، در بیشتر موارد، ترجمه همین اثر است<ref>‌مؤسسه تنظیم، مقدمه رساله نجاة العباد، ۵</ref> {{ببینید|متن=ببینید| رساله نجاة العباد}}. ایشان پیرو تعلیقه بر وسیلة النجاة و بر پایه آن بر کتاب العروة الوثقی نیز تعلیقه نوشته است {{ببینید|متن=ببینید| التعلیقة علی العروة الوثقی}}. همچنین وسیلة النجاة اساس تألیف [[تحریر الوسیله]] است که در میان آثار فقهی امام‌خمینی از جایگاه برجسته‌ای برخوردار می‌باشد. تحریر الوسیله که تألیف آن در [[ترکیه]] شروع شده و در [[نجف]] به پایان رسیده است {{ببینید|متن=ببینید| تحریر الوسیله}}، در اصل فراهم‌آمده از حاشیه‌های مؤلف بر وسیلة النجاة است که برخی آن را مفصل‌ترین حاشیه بر این اثر دانسته‌اند.<ref>‌احمدی فقیه، سیری در آثار و تألیفات، ۳۴؛ حوزه، مجله، ۴۱۳–۴۱۴</ref>

[[امام‌خمینی]] بر بیشتر مسائل [[وسیلة النجاة]]، تعلیقه نوشته است. تعداد کل تعلیقه‌ها بیش از ۳۳۰۰ است؛ برای مثال بر ۳۴ مسئله [[اجتهاد و تقلید]] ۲۱ مورد، بر ۲۸ مسئله مربوط به آب‌ها هجده مورد، بر ۶۴ مسئله مقدمات نماز، ۶۱ مورد، بر ۴۷ مسئله [[اجاره]]، ۳۸ مورد، بر هفده مسئله [[یمین]] دوازده مورد و بر ۲۳ مسئله [[ارث]] چهارده مورد تعلیقه نوشته است. در بعضی موارد، شمار تعلیقه‌ها، بیش از مسائل متن است؛ برای نمونه در هفتاد مسئله مبحث [[روزه]]، ۸۶ تعلیقه وجود دارد. در مواردی هم تعلیقه‌ها بسیار اندک‌اند؛ مانند واجبات وضو که بر بیست مسئله آن شش تعلیقه نوشته شده است. برخی تعلیقه‌ها، فتوای صریح، برخی [[احتیاط]] و بعضی توضیحی است. مواردی را نیز می‌توان یافت که ایشان بر خلاف اصفهانی، فتوای صریح داده است؛ مانند شرایط [[مرجعیت]]،<ref>امام‌خمینی، وسیلة النجاة، ۹–۱۰</ref> اثبات [[اجتهاد]]،<ref>امام‌خمینی، وسیلة النجاة، ۱۲</ref> تعریف [[عدالت (فقه)|عدالت]]،<ref>امام‌خمینی، وسیلة النجاة، ۱۳</ref> زوال ملکه عدالت،<ref>امام‌خمینی، وسیلة النجاة، ۱۳</ref> تطهیر آب متنجس با آب جاری<ref>امام‌خمینی، وسیلة النجاة، ۱۶</ref> و آب باران،<ref>امام‌خمینی، وسیلة النجاة، ۱۸</ref> حکم آب غُساله،<ref>امام‌خمینی، وسیلة النجاة، ۱۹</ref> حکم عصاره انگور<ref>امام‌خمینی، وسیلة النجاة، ۱۱۹</ref> و حکم معامله نقد و نسیه.<ref>امام‌خمینی، وسیلة النجاة، ۳۶۱</ref>

این تعلیقه نخستین بار در سال ۱۳۸۲ق با عنوان تعلیقة الحاج‌آقا روح‌الله الموسوی الخمینی علی کتاب وسیلة النجاة و در ۲۲۵ صفحه در چاپخانه علمیه قم چاپ شده است.<ref>‌حوزه، مجله، ۴۱۴</ref> در این چاپ، تنها عباراتی از وسیلة النجاة که دارای تعلیقه بوده، آمده است و در کنار آن، تعلیقه‌های ایشان به صورت جدول، تنظیم شده است. در صفحه اول کتاب نیز [[دستخط امام‌خمینی|دستخط و مهر امام‌خمینی]] موجود است. پس از آن، نشر آیین مهر متن کامل وسیلة النجاة را همراه با تعلیقات امام‌خمینی و [[سیدمحمود شاهرودی]] با عنوان وسیلة النجاة مع تعلیقتین للآیتین الأعلمین در [[قم]] منتشر ساخته است. سپس متن کامل وسیلة النجاة همراه با تعلیقات امام‌خمینی با تصحیح کامل با عنوان وسیلة النجاة مع تعالیق الامام‌الخمینی به مناسبت یکصدمین سالگرد تولد [[امام‌خمینی]]، توسط [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] منتشر شده است.<ref>‌انصاری، حدیث بیداری، ۲۳۳</ref> این کتاب در جلد ۲۶ و ۲۷ «[[موسوعة الامام‌الخمینی]]» همراه با آخرین تحقیقات در سال ۱۳۹۲ش/ ۱۴۳۴ق به چاپ رسیده است.