بسیج مستضعفین: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بسیج مستضعفین'''، نهادی مردمی برای دفاع از [[اسلام]]، نظام اسلامی و مستضعفان جهان.

اندیشه دفاع از مرزهای فکری و جغرافیایی اسلام و دفاع از مستضعفان ریشه قرآنی دارد<ref>نساء، ۷۵؛ انفال، ۶۰؛ توبه، ۴۱.</ref> [[پیامبر اسلام(ص)]]، مستضعفان را علیه [[مشرکان قریش]] بسیج کرد و برای ایجاد [[عدالت]] همراه آنان با مستکبران و قدرتمندان [[قریش]] جنگید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۹۲–۲۹۳.</ref> در احادیث و فقه اسلامی نیز بر تعلیم و تعلم امور نظامی و برگزاری مسابقات [[اسب‌سواری]] و [[تیراندازی]] (سبق و رمایه)<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۹/۲۴۹–۲۵۰؛ طباطبایی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، ۱۰/۲۳۳–۲۵۶.</ref> با هدف آمادگی برای دفاع از اسلام و کشور اسلامی تأکید شده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۲۱.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| جهاد و دفاع}}

با پیروزی [[انقلاب اسلامی]] و قطع دست بیگانگان از [[ایران]]، توطئه‌ها و نقشه‌های آنان روزبه‌روز علیه انقلاب اسلامی گسترش می‌یافت. [[امام‌خمینی]] با توجه به این شرایط در پنجم آذر ۱۳۵۸ پس از [[تسخیر لانه جاسوسی آمریکا]] و حرکت ناوگان [[آمریکا]] به منطقه و حادثه پاوه در [[کردستان]]، دستور تشکیل ارتش بیست‌میلیونی را صادر کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۲۱–۱۲۲؛ پیام انقلاب، ۵۹/۷۲؛ سالک، مصاحبه، ۴۵.</ref> ایشان دفاع از اسلام و کشور را وظیفه همه مردم دانست و جهت انجام این وظیفه فراگرفتن فنون نظامی ازجمله تیراندازی و سوارکاری را ضروری شمرد و تأکیدکرد کشوری که بیست‌میلیون جوان دارد باید بیست میلیون بسیجی داشته باشد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۲۱–۱۲۲.</ref> ایشان در اول اسفند ۱۳۵۸ به مناسبت هفته بسیج در پیامی به ملت ایران ضمن تشکر از استقبال جوانان از بسیج عمومی، دفاع از کشور را در مواقع خطر، تکلیفی شرعی و ملی شمرد و بر همه قشرها و جریان‌ها آن را واجب دانست و یادآور شد در این مقطع حساس که ملت با دشمنانِ سرسخت و ابرقدرت‌ها به‌ویژه آمریکا رویارو شده، موظف است خودش را از جهت مادی و معنوی آماده کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۹.</ref>

از نگاه امام‌خمینی [[سپاه]] و [[ارتش]] بدون پشتوانه مردمی فاقد کارایی لازم است؛ بنابراین در پیامی همگان را به بسیج همه‌جانبه نظامی، عقیدتی، اخلاقی و فرهنگی فرا خواند و خواستار آن شد که همراه با آموزش‌های نظامی و پارتیزانی و چریکی، خود را از نظر معنوی نیز مجهز کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۹.</ref> ایشان در پایان [[جنگ تحمیلی]] در سال ۱۳۶۷ نیز بر ضرورت تعلیم و تعلم مسائل نظامی تأکید کرد و با اشاره به فلسفه ایجاد بسیج یادآور شد ملتی که در خط اسلام ناب محمدی و مخالف با استکبار و پول‌پرستی و تحجر و مقدس‌نمایی قرار دارد، همه افرادش باید بسیجی باشند و همه فنون نظامی و دفاعی لازم را فرا گیرند؛ زیرا ملتی در هنگامه خطر سربلند است که آمادگی‌های لازم رزمی را داشته باشد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۵.</ref>

اصل ۱۵۱ قانون اساسی [[جمهوری اسلامی ایران]] نیز اهمیت و ضرورت بسیج را از منظر قانون‌گذاری نشان می‌دهد. این اصل، برابر آیه شصت [[سوره انفال]]، دولت را موظف می‌کند برای همه افراد کشور برنامه و امکانات آموزش نظامی را طبق موازین اسلامی فراهم کند؛ به طوری که همه افراد، همواره توانایی دفاع مسلحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند.

پس از فرمان امام‌خمینی، مردم به‌ویژه جوانان، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و [[شورای انقلاب اسلامی]] برای تحقق ارتش بیست‌میلیونی دست به‌کار شدند. واحد بسیج در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تشکیل شد<ref>عرب، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۳۰.</ref> و برنامه‌ای را برای آموزش نظامی همگانی با عنوان آموزش نظامی پاسدارذخیره اعلام کرد.<ref>جمهوری اسلامی، ۶/۹/۱۳۵۸، ۱.</ref> ستاد هماهنگی آموزش عمومی نیز در سپاه تشکیل شد و طرحی کوتاه‌مدت شامل دوره‌های مقدماتی، متوسطه و عالی را برای تحققِ خواستِ امام‌خمینی به اجرا گذاشت و با یکسان‌کردن تدریجی کار کسانی که آموزش‌های طرح کوتاه‌مدت را دیده بودند، بنا داشت ارتش بیست‌میلیونی را تحقق بخشد.<ref>جمهوری اسلامی، ۱۸/۱۰/۱۳۵۸، ۶.</ref> شورای انقلاب در ۱۳۵۹/۲/۲۸ جهت پیشگیری و مقابله با هر گونه تهدید نظامی و سوانح طبیعی، سازمانی به نام سازمان بسیج ملی زیر نظر فرمانده کل قوا و وابسته به وزارت کشور را تصویب کرد.<ref>عصمتی‌پور، آشنایی با بسیج، ۵۶؛ مجموعه قوانین، ۸۳.</ref> دو ماه بعد در ۱۳۵۹/۴/۱۹ لایحه قانونی دیگری با پنج ماده به تصویب شورای انقلاب رسید. به موجب این قانون که تعیین‌کننده وظایف کلی بسیج بود، تشکیلات آن باید با همکاری ریاست جمهوری، وزارت کشور، وزارت دفاع ملی، ستاد مشترک ارتش و سپاه پاسداران به تصویب هیئت وزیران برسد.<ref>عرب، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۳۱.</ref> سازمان بسیج ملی در ۱۳۵۹/۶/۱۰ به بسیج مستضعفین تغییر نام داد.<ref>عرب، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۳۱.</ref> رئیس این نهاد را رهبر یا شورای رهبری منصوب و خط مشی کلی آن را [[شورای عالی دفاع]] تعیین می‌کرد.<ref>کردی، بسیج مستضعفین، ۱۹.</ref> این سازمان ضمن آموزش و سازماندهی داوطلبان، آنان را برای مقابله با هر گونه تهدید و تجاوز داخلی و خارجی دشمنان جمهوری اسلامی ایران آماده می‌کرد.<ref>عصمتی‌پور، آشنایی با بسیج، ۵۶؛ رفیق‌دوست، خاطرات محسن رفیق‌دوست، ۱۶۱.</ref>

با آغاز جنگ تحمیلی عواملی چند ازجمله سوء استفاده [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]] رئیس‌جمهور وقت از بسیج به عنوان اهرم قدرت علیه نیروهای انقلابی<ref>پیام انقلاب، ۵۴/۷۲؛ سالک، مصاحبه، ۴۰؛ شمخانی، مصاحبه، ۴۲.</ref> و جلوگیری از دوباره‌کاری و ایجاد ارگان‌های موازی<ref>عرب، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۳۱.</ref> و شرایط جنگی کشور<ref>جزایری، فرایند قانونمندی و کارکردهای بسیج در ایران، ۶۵؛ عرب، نقش بسیج در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۳۱.</ref> [[مجلس شورای اسلامی]] در ۱۳۵۹/۱۰/۲۸ سازمان بسیج ملی (مستضعفین) را در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ادغام کرد<ref>اداره کل، ۸.</ref> و [[محمدعلی رجایی]] نخست‌وزیر طی نامه‌ای در ۱۳۵۹/۱۱/۲۱ این ادغام را به سپاه پاسداران اعلام کرد.<ref>کردی، بسیج مستضعفین، ۱۹.</ref> سرانجام در ۱۳۶۱/۶/۱۵ اساسنامه بسیج در ضمن اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.<ref>اداره کل، ۲۵۹.</ref>

واحد بسیج مستضعفین زیر نظر فرماندهی کل سپاه است و بسیج جزو [[شورای عالی سپاه]] می‌باشد.<ref>اداره کل، ۲۵۵–۲۵۷.</ref> برابر ماده ۳۷، شهرها بر اساس وسعت و جمعیت به چند منطقه مقاومت و هر منطقه مقاومت به چند ناحیه و هر ناحیه مقاومت به چند پایگاه مقاومت تقسیم می‌شود، و هر پایگاه مقاومت شامل گروه‌های سازمان‌یافته خواهد بود. برابر ماده ۳۸، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هسته‌های مقاومت محلی را با همکاری روحانیان و معتمدان محل و شوراهای محلی تشکیل می‌دهد. روحانی شورا باید به تأیید مقام رهبری یا نماینده‌ای که در سپاه تعیین می‌کند، یا نماینده نماینده رهبری در هر رده برسد. برابر ماده ۴۲، همه افراد و مسئولان واحدهای ستادی بسیج و فرماندهان مراکز بسیج و فرماندهان منطقه مقاومت (در شهرها) از پاسداران خواهند بود.<ref>اداره کل، ۲۶۰–۲۶۱.</ref>

در مصوبه شورای انقلاب به برخی از اهداف و وظایف بسیج اشاره شده بود<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۹۶–۴۹۷.</ref> ولی در اساسنامه جدید برابر ماده ۳۵، هدف از تشکیل بسیج مستضعفین ایجاد توانایی‌های لازم در همه افراد معتقد به قانون اساسی و اهداف انقلاب اسلامی به منظور دفاع از کشور، نظام جمهوری اسلامی و کمک به مردم در هنگام بروز بلایا و حوادث غیر مترقبه با هماهنگی مراجع مربوط است<ref>اداره کل، ۲۵۹.</ref> افزون بر این بسیج در مقابله با هجوم فرهنگی و حضور مؤثر در فرهنگ‌سازی وظیفه دارد از تمامیت ارضی و استقلال کشور دفاع و با تهدیدات داخلی و خارجی مقابله کند.<ref>کردی، بسیج مستضعفین، ۲۰.</ref>

امام‌خمینی معتقد است بسیج تنها مربوط به ایران نیست، بلکه در هر کجای جهان مظلومی باشد بسیج نیز باید باشد؛ افزون بر این، بسیجیان جهان اسلام باید در فکر ایجاد حکومت بزرگ اسلامی باشند و این شدنی است؛ زیرا بسیج منحصر به ایران نیست و باید نقشه‌های مقاومت را در تمام جهان به وجود آورد و در مقابل شرق و غرب ایستاد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۵.</ref> از دیگر اهداف اصلی امام‌خمینی در تشکیل بسیج مستضعفین در کنار دفاع محرومان از انقلاب اسلامی، حاکمیت آنان در روند انقلاب بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۳۲–۳۳۴؛ کردی، بسیج مستضعفین، ۲۰.</ref> بر اساس ماده ۹ اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، برنامه‌ریزی، سازماندهی، اداره و فرماندهی و اجرای آموزش‌های عقیدتی، سیاسی و نظامی اعضای بسیج مستضعفین طبق موازین اسلامی بر عهده سپاه قرار داده شده و به منظور اجرای این ماده وظایفی بر عهده بسیج گذاشته شده‌است: آموزش نظامی در حد توانایی دفاع از جمهوری اسلامی ایران و تمامیت ارضی کشور، تعلیم و تربیت در زمینه‌های عقیدتی، سیاسی و تخصص‌های مورد نیاز، تهیه طرح‌های دفاعی با هماهنگی دیگر ارگان‌های مربوط. افزون بر همه اینها، همه سازمان‌های فعال در آموزش نظامی به جز سازمان نظام وظیفه عمومی زیر نظر بسیج قرار گرفت.<ref>اداره کل، ۲۵۵–۲۵۶.</ref>

در میان نهادهای جمهوری اسلامی، بسیج از عظیم‌ترین و ارزشمندترین و ماندگارترین یادگارهای امام‌خمینی است.<ref>فارسی، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ۱۹۴.</ref> بسیج در نظام دفاعی کشور نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. این نهاد هرچند ارتش کلاسیک به معنای اصطلاحی نیست، ولی قدرت برخورد با ارتش‌های مهاجم کلاسیک را به‌خوبی دارد. بسیجیان بیشتر بر [[ایمان]] و اعتقاد تکیه می‌کنند تا بر سلاح<ref>تقوی، امام‌خمینی و استراتژی مبارزه، ۱/۲۰۷.</ref> و با همین نیرو در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، حماسه‌ها آفریدند و در دل دشمنان وحشت افکندند و خواب را از چشم آنان ربودند. در زمان جنگ تحمیلی روزنامه آمریکایی «نیوزویک» در گزارشی نیروهای بسیجی را که از افرادی با سنین مختلف تشکیل شده‌اند، بزرگ‌ترین تهدید برای عراق به‌شمار آورد. او همچنین تسخیر «فاو» را که به اطلاعات پیشرفته نظامی و آشنایی کامل با رزم شبانه و تاکتیک‌های آبی ـ خاکی نیاز داشت، نشانه مهارت و ورزیدگی بسیج دانست.<ref>اطلاعات؛ شیخیان و دیگران، قوای مسلح در وصیت‌نامه حضرت امام، ۱۸۷.</ref>

از نگاه امام‌خمینی بسیج در میان نیروهای مسلح از جایگاه خاصی برخوردار است. ایشان در سخنان و دیدارهای عمومی و خصوصی به بسیجیان توجه ویژه‌ای داشت، تا جایی که از برخی بسیجیان، با عنوان سربازان واقعی خود یاد کرده‌است.<ref>خمینی، مصاحبه، ۶۵.</ref> ایشان به بسیج به دیده تجلیل و تکریم می‌نگریست و پس از [[دعا]] و تشکر از آنان، آنان را ازجمله بهترین همراهان خود می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۳۳.</ref> و به صفا و خلوص آنان غبطه می‌خورد و به بسیجی‌بودن خود افتخار می‌کرد و از [[خدا]] نیز می‌خواست که او را با بسیجیان محشور کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۴.</ref> ایشان ابراز می‌کرد دست بسیجیان را می‌بوسد و برایشان دعا می‌کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۶.</ref> ایشان که به رزمندگان و بسیجان علاقه و محبت زیادی داشت و از دیدار آنان لذت می‌برد و این محبت را نیز بارها در عمل نشان داده بود<ref>صیاد شیرازی، خاطرات، ۹۴–۹۸.</ref> تشکیل بسیج در جمهوری اسلامی ایران را از برکات و الطاف خداوند می‌دانست که به ملت و انقلاب اسلامی ایران ارزانی شده‌است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۴.</ref> و معتقد بود هسته‌های مقاومت مردمی برای مقابله با استکبار شرق و غرب باید در سرتاسر جهان تأسیس شوند و بر آن بود که در صورت حاکم‌شدن اندیشه بسیجی، چشم طمع دشمنان و جهانخواران از کشور دور خواهد شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۵.</ref> و غفلت از تشکیل ارتش بیست‌میلیونی سقوط در دام دو ابرقدرت جهانی (آمریکا و [[شوروی]]) را به دنبال خواهد داشت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۶.</ref>

امام‌خمینی با توجه به حماسه‌آفرینی‌های بسیج در هشت سال دفاع مقدس و ایستادگی آنان در برابر همه قدرت‌های جهانی، آنان را آینه مجسم مظلومیت‌ها و رشادت‌های مردم ایران در صحنه نبرد و تاریخ مصور انقلاب، فرزندان دفاع مقدس و پرچمداران عزت مسلمانان و سپر حوادث کشور خواند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۳۳.</ref> ایشان در بُعد جهانی با اشاره به جنایت رژیم [[عربستان]] در حمله و کشتار زائران [[خانه خدا]] در سال ۱۳۶۶، اعلام کرد اگر بسیج جهانیِ مسلمانان تشکیل شود، کسی جرئت جسارت به فرزندان معنوی [[رسول‌الله(ص)]]، را ندارد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۸۹.</ref> امام‌خمینی با وجود مخالفت سیدابوالحسن بنی‌صدر رئیس‌جمهور وقت با بسیج مردمی و بی‌توجهی به نقش نیروهای داوطلب<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۴۲۳.</ref> بسیج را بازوان قدرتمند جمهوری اسلامی خواند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۳۱.</ref> و بارها از این نهاد به دلیل فداکاری در راه اسلام قدردانی و تشکر کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۰۵ و ۲۱/۱۳۳، ۱۹۶.</ref> ایشان بسیج و نیروهای خودجوش و داوطلب برای خدمت را لشکر مخلص خدا که دفتر تشکل آن را همه مجاهدان از اولین تا آخرین امضا کرده‌اند می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۴.</ref> و کار بسیجیان را [[عبادت]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۰۵ و ۱۹/۲۲۱.</ref> و منزلت و شرافت آنان را از همه کاخ‌نشینان و مدعیان قدرت‌های جهانی بیشتر می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۶۰.</ref>

امام‌خمینی پس از پایان جنگ نیز انقلاب و جمهوری اسلامی به‌ویژه سپاه پاسداران را نیازمند نیروهای بسیجی می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۳۴.</ref> ایشان سهم قوای مسلح و بسیجیان را در درهم‌پیچیدن طومار قوای دشمن در عملیات‌ها بااهمیت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۰۱.</ref> و اداره جنگ را مدیون پشتیبانی مردم و بسیج<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۹.</ref> می‌دانست. فرماندهان جنگ نیز انسجام بسیج و ارتش و سپاه را از عوامل پیروزی رزمندگان ایرانی در [[شکست حصر آبادان]] برشمرده‌اند<ref>بهروزی، تقویم تاریخ دفاع مقدس (شکستن حصرآبادان)، ۱۴/۳۷۰؛ صفوی، از جنوب لبنان تا جنوب ایران، ۱/۲۹۱.</ref> آرزوی امام‌خمینی در الگوشدن بسیج برای تمام مستضعفان جهان و ملت‌های مسلمان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۶۰.</ref> در سال‌های بعد تبدیل به واقعیت شد و رفتار و فداکاری بسیجیان، الگو و پرچمی برای دنیای اسلام به‌ویژه در نقاطی چون [[فلسطین]] و [[لبنان]] شد که مستقیماً درگیر با [[رژیم صهیونیستی]] بودند. تأسی به الگوی بسیج برای جهان اسلام آبرو و پیروزی به ارمغان آورد.<ref>خامنه‌ای، حدیث ولایت، ۱۳۸۰/۳۰–۳۳.</ref>

فراگیربودن، داوطلبانه‌بودن اعضا، مردمی‌بودن، پایداری، پایبندی به اصول و مبانی دینی و توانایی در برخورد با هر گونه تهدید فرهنگی و نظامی را از ویژگی‌های بسیج برشمرده‌اند.<ref>عصمتی‌پور، آشنایی با بسیج، ۷۲.</ref> امام‌خمینی بسیج و بسیجیان را مصداق کاملی از [[ایثار]]، فداکاری، [[اخلاص]]، عشق به خدا، عشق به اسلام، عشق به شهادت و مردمی بودن می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۰۱؛ ۲۰/۳۳۳ و ۲۱/۱۹۴، ۳۵۶.</ref> بسیج از نگاه ایشان میقات پابرهنگان و معراج اندیشه‌های پاک انسانی و لشکر مخلص خدا و مدرسه عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گلدسته‌های رفیع آن اذان رشادت و شهادت سروده‌اند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۴.</ref> بسیج اگرچه ارتشی بیست‌میلیونی برای جلوگیری از توطئه‌های دشمن است، آنچه اهمیت دارد تفکر و فرهنگ و ارزش‌های بسیجی است که می‌تواند آحاد جامعه را از درون متحول کند و آنان را به رشد معنوی و اخلاص برساند.<ref>← گلی زواره، باران بیداری، ۳۸۸.</ref>

در نگاه امام‌خمینی عامل موفقیت بسیج در ایمان آنان نهفته‌است؛ بسیج مولودی جدید است که کارشناسان جهانی نمی‌توانند آن را بشناسند. هرگاه قوه ایمان در ملتی زنده شود، همگان را به قیام برای خدا فرا می‌خواند و می‌تواند سرتاسر یک کشور را بسیج کند، معیار حرکت بسیج هم همین اسلام و درک مفاهیم عالی آن است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۹؛ ۲۰/۳۳۳ و ۲۱/۳۵۸.</ref> یکی از ویژگی‌های بارز بسیج این است که از میان قشر محروم برخاسته‌اند. امام‌خمینی نیز در مبارزه گسترده خود با [[ظلم]] و [[شرک]] و [[کفر]] و [[استکبار]] بر آنان تکیه کرده، یادآور می‌شد قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها بدانند که «خمینی» اگر یکّه و تنها بماند به راه خود که مبارزه با کفر و ظلم و شرک و [[بت‌پرستی]] است ادامه می‌دهد و به خواست خدا در کنار بسیجیان جهان اسلام خواب راحت را از دیدگان جهان‌خواران و سرسپردگانی که به ستم خویشتن اصرار می‌کنند سلب خواهد کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۱۸–۳۱۹.</ref>

امام‌خمینی تقویت همه نیروهای مسلح ازجمله بسیج را لازم و برای این کار چند گام اساسی را ضروری می‌شمرد. ایشان پشتیبانی خود را از ارتش و سپاه و بسیج اعلام کرد و تضعیف آنان را [[حرام]] دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۳۱ و ۲۱/۳۵۷.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| قوای مسلح}} و فراموشی نیروهای بسیجی و نفوذ مدعیان عافیت‌طلب در مصادر کلیدی نظام و اداره کشور از نگرانی‌های امام‌خمینی بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۳۳ و ۲۱/۱۳۵.</ref> ایشان همچنین در پیامی به فرماندهان سپاه پس از تجلیل و ترسیم وظایف آنان در زمان صلح یادآور شد در بازسازی نیروهای مسلح بیشترین توجه باید به همه آحاد مردم و مدافعان انقلاب باشد و از همه تجربه‌ها و طرح‌ها برای جذب نیروهای مؤمن و تحقق ارتش بیست‌میلیونی بهره گرفته شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۳۴–۱۳۵.</ref>

امام‌خمینی به مسئولان هشدار داد مبادا توجه به برنامه‌های دیگر سبب غفلت آنان از تشکیل ارتش بیست میلیونی گردد؛ زیرا غفلت از تقویت بنیه دفاعی کشور، طمع تهاجم و تجاوز بیگانگان و تحمیل جنگ‌ها و توطئه‌ها و سقوط در دام دو ابرقدرتِ جهانی را به دنبال خواهد داشت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۶ و ۳۵۸.</ref> ایشان همچنین معتقد بود نیروهای مسلح ازجمله بسیج در دوران بازسازی باید به بازسازی معنوی و اعتقادی نیز توجه کافی کنند، افزون بر سلاح به صلاح نیز مجهز و با آموزش نظامی و عقیدتی، اخلاقی و فرهنگی هرچه بیشتر نیرومند و مجهز شوند؛ زیرا تجربه نشان داده ایمان و معنویت در پیروزی‌ها و افزایش توان و استقامت نیروها بسیار مؤثر است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۹ و ۲۱/۳۵۸.</ref>

امام‌خمینی بسیج حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها را دراین‌باره دارای مسئولیت دانسته‌است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۵.</ref> چنان‌که در [[وصیت‌نامه سیاسی‌الهی]] خود به همه قوای مسلح ازجمله بسیجیان سفارش کرده‌است برای حفظ قدرت نظامی و مصونیت از اختلاف و درامان‌ماندن کشور از آسیب، در هیچ حزب و گروهی وارد نشوند و خود را از بازی‌های سیاسی دور نگه دارند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۳۲.</ref> ایشان فرماندهان را نیز مکلف کرد افراد تحت امر خود را از ورود در احزاب منع کنند و افزود چون حمایت از انقلاب و حفظ آن بر همگان لازم است، مسئولان کشوری و لشکری و مردم موظف‌اند اگر قوای مسلح خواستند در احزاب یا بازی‌های سیاسی وارد شوند، با آن مخالفت کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۳۲–۴۳۳.</ref>

بسیج در میان اقشار گوناگون مردم شعبه دارد: بسیج کارگری، عشایری، روستایی، دانش‌آموزی، بازاریان، خواهران، بسیج جامعه پزشکی، بسیج طلبه و دانشجو و…<ref>پیام انقلاب، ۵۹/۷۴؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۴۴.</ref> امام‌خمینی تشکیل بسیج طلبه و دانشجو را از مهم‌ترین و ضروری‌ترین تشکل‌های بسیجی دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۵.</ref> پس از صدور فرمان ایشان بسیج طلبه و دانشجو در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه تشکیل شد و به جذب، آموزش و سازماندهی دانشجویان و طلابی پرداخت که در دفاع مقدس شرکت داشتند یا آمادگی حضور در بسیج را اعلام کردند.<ref>خانی، درآمدی بر شناخت بسیج، ۱۳۷؛ پیام انقلاب، ۵۹/۷۵.</ref> امام‌خمینی از بسیج حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها افزون بر پاسداری از اسلام و انقلاب و اصول تغییرناپذیرِ نه شرقی و نه غربی خواست که چارچوب‌های اصیل اسلام ناب محمدی را در اختیار تمامی اعضای بسیج قرار دهند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۵.</ref>

تا ۱۳۶۰/۱۰/۳ سازمان بسیج دو میلیون تا دو میلیون و پانصد هزار تن را آموزش نظامی داد و ۴۴ هزار تن را در دو هزار پایگاه مقاومت در مساجد ساماندهی کرد<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۳۸۲؛ هاشمی رفسنجانی، خطبه‌ها، ۳/۲۵۰.</ref> و تا پایان جنگ شمار پایگاه‌های بسیج به ۲۱۵۰۰ پایگاه رسید.<ref>شیرخانی، تداوم اندیشه، خاطرات و مبارزات آیت‌الله سیدعبدالهادی شاهرودی، ۲۱۰.</ref> نقش بسیج در عرصه‌های مختلف ازجمله امنیت کشور نیز قابل توجه است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۲۴ و ۲۱/۴۳۲.</ref> نیروهای بسیج با همکاری سپاه پاسداران و کمیته‌های انقلاب در دوره جنگ حفاظت شهرها را بر عهده داشتند<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۲۵۶.</ref> و امنیت داخلی کشور در سخت‌ترین شرایط یعنی دوران فعالیت [[سازمان مجاهدین خلق]] و دیگر گروه‌های ضدانقلاب به مدد نیروهای بسیجی حفظ شد.<ref>برّی دیزجی و دیگران، روزها و رویدادها، ۳/۲۰۱.</ref>

پس از پیروزی انقلاب اسلامی استکبار جهانی با هدف نابودی انقلاب، آشوب‌های قومی گوناگونی را در غرب و جنوب و شمال ایران به راه انداخت و با عوامل خود با عنوان خلق عرب، خلق بلوچ و ترکمن و ترک در برابر انقلاب ایستاد.<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۱۸.</ref> این چالش‌ها و بحران‌ها به کمک نیروهای مردمی (بسیج) و دیگر نیروهای مسلح کنترل شد.<ref>مرادزاده، مصاحبه، ۷۰؛ رفیق‌دوست، خاطرات محسن رفیق‌دوست، ۱۷۰.</ref> امام‌خمینی نیز تأکید کرده‌است بسیاری از شرارت‌ها و توطئه‌های داخلی به دست نیروهای مسلح ازجمله بسیج در هم شکسته شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۳۲.</ref> فعالیت‌های بسیج منحصر در کارهای یادشده و نظامی نبود، بلکه در حوادث طبیعی همچون [[زلزله]]، [[سیل]] و [[طرح واکسیناسیون فلج اطفال]]، حضور بسیجیان گره‌گشای مشکلات و مایه دلگرمی مردم و مسئولان بوده‌است.<ref>فاطمی، مصاحبه، ۷.</ref> برخی از بسیجیان با روحیه عالی و عملکرد خوب در بیمارستان‌ها به خدمت بیماران مشغول بودند<ref>هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۶۴.</ref> افزون بر همه اینها بسیجیان بر اساس احساس وظیفه و اعتقاد با همه ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی مبارزه می‌کردند.<ref>منصوری لاریجانی، سیری در اندیشه‌های دفاعی حضرت امام‌خمینی، ۱۹۱.</ref>

پس از حمله [[رژیم عراق]] به ایران در شهریور ۱۳۵۹ توده‌های داوطلب مردم برای دفاع از کشور به‌طور گسترده وارد عمل شدند و هزاران نفر در مراکز آموزش نظامی، آماده رفتن به جبهه شدند.<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۲۳۹؛ هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۵۲.</ref> بسیج مستضعفین در طول هشت سال جنگ چنان درخشید که سرسخت‌ترین دشمنان انقلاب اسلامی نیز نتوانستند آن را انکار کنند. برخی گفتند قدرتی در بسیج نهفته‌است که توان مقابله با ارتش‌های کلاسیک جهانی را دارد.<ref>شیخیان و دیگران، قوای مسلح در وصیت‌نامه حضرت امام، ۱۸۷.</ref> بی‌بی‌سی در ۱۳۶۱/۲/۲۰ عامل پیروزی ایران را در [[عملیات فتح‌المبین]]، ترکیبی از مهارت نظامی سربازان داوطلب بسیج مستضعفان دانسته‌است.<ref>پیام انقلاب، ۷۲/۴۹.</ref> ریچارد اوپن هایمر یکی از مفسران بی‌بی‌سی در گزارشی دربارهٔ شیوه عملیات رزمندگان گفته‌است واحدهای ویژه‌ای از پاسداران و بسیج با عنوان خط‌شکن تشکیل شده که وظیفه آنها عبور از خطوط دفاعی دشمن است و این واحدها با فداکاری و جانبازی از مناطق مین‌گذاری‌شده، سیم‌های خاردار، خندق‌های عمیق و دیگر سنگرهای عراق عبور می‌کنند.<ref>پیام انقلاب، ۷۲/۴۹.</ref> امام‌خمینی نیز ضمن پیامی در ۲۸ فروردین ۱۳۶۸ به مناسبت روز ارتش ضمن نکوداشت آنان، یادآور شد ارتش و سپاه با کمک بسیج توانست سرزمین‌های میهن اسلامی را آزاد و عملیات‌های بزرگی چون حصر آبادان، فتح‌المبین، [[عملیات بیت‌المقدس|بیت‌المقدس]] و ده‌ها عملیات دیگر انجام دهد و به پیروزی برسد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۵۷.</ref> پس از [[آزادی خرمشهر]] نیز تحلیلگران غربی و اروپایی اعتراف کردند که ایران این پیروزی را مدیون ارتش، پاسداران و داوطلبان بیشتر جوان است که [[عراق]] و واحدهای کمک‌کار عراق از کشورهای عربی در برابر شهامت و جانبازی آنان تاب و توان ایستادگی ندارند.<ref>پیام انقلاب، ۷۲/۴۹.</ref>

بخش مهمی از نیروهای عملیاتی جبهه‌ها را نیروی بسیج تأمین می‌کرد. بر اساس آمار ۷۵ درصد نیروها در جنگ بسیجی بودند.<ref>پیام انقلاب، ۵۹/۷۳.</ref> [[محسن رضایی]] فرمانده وقت سپاه پاسدران انقلاب اسلامی عامل اصلی پیروزی‌های میدان نبرد را رزمندگان بسیجی شمرده‌است.<ref>رضایی، مصاحبه، ۸.</ref> تنها در سال ۱۳۶۰ بسیج حدود ۱۷۵۰۰۰ نیرو به جبهه اعزام کرد.<ref>پیام انقلاب، ۵۹/۷۳.</ref> بسیج توانست اعزام‌های بزرگی چون کاروان صد هزار نفری سپاه محمد (ص)، را سازماندهی کند.<ref>شیرخانی، تداوم اندیشه، خاطرات و مبارزات آیت‌الله سیدعبدالهادی شاهرودی، ۲۱۰.</ref> این افراد از قشرهای گوناگون پزشک، روحانی، کارگر، کارمند و پیشه‌ور تشکیل شده بود.<ref>خامنه‌ای، حدیث ولایت، ۱۳۷۱، ۱۲۴؛ فارسی، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ۱۹۴.</ref> بسیج با بیش از نود هزار شهید در کنار دیگر نیروهای مسلح، دشمن را از خاک ایران بیرون راند.<ref>کردی، بسیج مستضعفین، ۲۰.</ref> بسیج مستضعفین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مقطع جنگ تحمیلی زیر پوشش نیروی زمینی سپاه بود. پس از پایان جنگ در پی تغییراتی که در سازمان نیروی زمینی سپاه به وجود آمد و با توجه به گستردگی، بسیج به نیروی مقاومت بسیج تغییر نام داد و به گونه‌ای مستقل در کنار یکی از نیروهای پنج‌گانه سپاه (نیروی زمینی، هوایی، دریایی، قدس و نیروی مقاومت بسیج) قرار گرفت.<ref>کردی، بسیج مستضعفین، ۲۰؛ عرب، ۳۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| سپاه پاسداران انقلاب اسلامی}}

محمدصادق مزینانی، «[https://books.khomeini.ir/books/10002/632/ بسیج مستضعفین]»، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۶۳۲–۶۴۲.