تبلیغات: تفاوت میان نسخه‌ها

تبلیغات جمع تبلیغ، از ریشه «بلغ»، مترادف واژه بلاغ، به معنای رساندن است<ref>راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۱۴۴</ref> و به انجام دادن فعالیت سازمان‌یافته برای گسترش یک عقیده یا جلب نظر مردم به سوی کسی یا چیزی گفته می‌شود.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۳/۱۶۱۰</ref> فراخواندن به مذهب، مسلک و روشی که تبلیغ‌کننده در نظر دارد، از مصادیق تبلیغ به‌شمار می‌آید<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۴/۵۵۹۸</ref> و به‌طور کلی به هر نوع ارتباطی (گفتاری، نوشتاری، رفتاری و تصویری) که به منظور نفوذ و تأثیرگذاری در افکار، عقاید و احساسات مخاطبان، سازماندهی شود و برای جهت‌بخشیدن به آنان در راستای هدف و مقصدی خاص، هویت پیدا کند، تبلیغات گفته می‌شود.<ref>پلنو و آلتون، فرهنگ روابط بین‌الملل، ۱۷۴</ref> تبلیغ در کاربرد اسلامی نیز به معنای رساندن پیام [[وحی]] به همه افراد بشر برای دعوت آنان به سوی کانون حقیقت آمده است.<ref>ابراهیمی، ارتباطات دینی، ۷؛ مروی، شیوه‌های تبلیغی، ۷۸–۷۹</ref> [[امام‌خمینی]] با تعریف تبلیغات، به عنوان شناساندن خوبی‌ها و تشویق به انجام آن و ترسیم بدی‌ها و نشان‌دادن راه گریز و منع از آن، تعریف کرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۳۹</ref>

انسان از آغاز تاریخ با مفهوم تبلیغ آشنا بوده و بسیاری از نشانه‌های به‌جامانده از آن دوران، به نوعی ابزار تبلیغ محسوب می‌شده است.<ref>مروی، شیوه‌های تبلیغی، ۵۳</ref> بررسی تاریخی نشان می‌دهد که تبلیغات، به‌ویژه تبلیغات سیاسی، از زمان‌های قدیم مورد توجه فرمانروایان بوده و ناطقان یونان و روم و سایر امپراتوری‌های باستان، از اشکال مختلف تبلیغات استفاده می‌کرده‌اند<ref>معتمدنژاد، مبانی و اصول تبلیغات سیاسی، ۸۲–۸۳</ref>؛ لیکن واژه تبلیغ (پروپاگاند) به معنای ترویج افکار و عقاید، به‌طور صریح در دوره رنسانس وارد فرهنگ لغات شد و با ترویج افکار آزادی‌خواهی و ظهور مکتب‌های مختلف اجتماعی و سیاسی در قرن نوزدهم، فعالیت‌های تبلیغاتی توسعه یافت. با آغاز قرن بیستم و شروع [[جنگ جهانی اول]]، تبلیغات سیاسی به عنوان یک سلاح مؤثر درآمد و [[مطبوعات]]، ابزار مهمی برای برخورد عقاید و آرا شد؛ چنان‌که قرن بیستم را قرن تبلیغات نامیده‌اند.<ref>معتمدنژاد، مبانی و اصول تبلیغات سیاسی، ۸۲–۸۴</ref>

تبلیغات در فرهنگ توحیدی نیز جایگاه رفیعی دارد و در تمام احکام و [[عبادات]]، یک وجه ارتباطی و اجتماعی دیده می‌شود.<ref>ابراهیمی، ارتباطات دینی، ۵</ref> نخستین مبلغان [[پیامبران(ع)|پیامبران الهی(ع)]] بودند که تلاش کردند پیام‌های الهی را به افراد بشر برسانند. بخش عمده‌ای از کتاب‌های [[تورات]]، [[انجیل]] و [[قرآن کریم]] به بیان تاریخِ پیامبران(ع) و تبلیغ [[دین]] به دست آنها و دعوت مردم به حق اختصاص دارد.<ref>مروی، شیوه‌های تبلیغی، ۵۱–۵۲</ref> پس از ظهور [[اسلام]]، حلقه‌های آموزشی برای تبلیغ دین در [[مسجدالحرام]] و خانه‌های مؤمنان مانند خانه ارقم‌بن‌ابی‌ارقم در دامنه کوه صفا که بعدها به «دارالتبلیغ ارقم» معروف شد، شکل گرفت.<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه، ۱/۳۸۲–۳۸۳؛ علم‌الهدی، درآمدی بر شناخت حوزه، ۱۲–۱۳</ref> این مراکز که نخست تنها به آموزش ساده [[قرآن]] و احکام می‌پرداختند، بعدها پایه تشکیل مراکز و فعالیت‌های تبلیغی پیچیده‌تر شدند.<ref>علم‌الهدی، درآمدی بر شناخت حوزه، ۱۲</ref>

امام‌خمینی که از آغاز [[انقلاب اسلامی ایران|نهضت اسلامی]] خود بر اهمیت تبلیغ و لزوم کشاندن جوانان به [[مساجد]] و ایستادگی در برابر دشواری‌های آن ازجمله فشارهای رژیم تأکید داشت،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۱۰–۳۱۱</ref> با توجه‌دادن به اهمیت تبلیغات در سراسر دنیا،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۳</ref> گسترش اسلام و [[صدور انقلاب]] در جهان را تنها از راه تبلیغات ممکن می‌دانست نه زور و سرنیزه.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۸۸–۴۸۹</ref> ایشان ضمن توصیه به تسریع، توسعه، [[مدیریت]] و سازماندهی تبلیغات اسلامی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۵۳</ref> حفظ هماهنگی در تبلیغات را از مهم‌ترین امور می‌شمرد و آن را موجب از بین‌رفتن تبلیغات سوء می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۱۳</ref>

[[قرآن کریم]] که در نخستین آیات خود، [[پیامبر اکرم(ص)]] را مأمور ابلاغ پیام الهی و انذار مردم کرد،<ref>مدثر، ۲؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲۵/۲۱۲–۲۱۳</ref> واژه تبلیغ را به صورت بَلَّغْتَ، بَلِّغْ،<ref>مائده، ۶۷</ref> أُبَلِّغُکمْ<ref>اعراف، ۶۲ و ۶۸؛ احقاف، ۲۳</ref> و یبَلِّغُونَ<ref>احزاب، ۳۹</ref> به‌کار برده است. همچنین آیه ۱۲۲ [[سوره توبه]] [[جهاد]] با [[جهل]] را در برابر جهاد با دشمن، لازم می‌شمرد و به گروهی از مؤمنان سفارش می‌کند تا با آگاهی از احکام دین، به تبلیغ آن در میان دیگر مؤمنان بپردازند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۸/۲۳۷–۲۳۹</ref> محتوای این تبلیغ از نظر قرآن کریم، اموری چون دین، رسالت الهی، خیر و معروف است<ref>آل عمران، ۱۰۴؛ توبه، ۷۱؛ حج، ۴۰–۴۱</ref> و توجه به عناصری مانند زمان<ref>طه، ۵۹؛ توبه، ۳</ref> و زبان،<ref>زمر، ۲۸؛ زخرف، ۳</ref> از عوامل مؤثر در امر تبلیغ است.

قرآن کریم با ذکر ویژگی‌هایی برای مبلغان، به شیوه‌های تبلیغی نیز توجه کرده است، ازجمله یادآوری نعمت‌های الهی،<ref>بقره، ۲۱–۲۲ و ۴۷؛ احزاب، ۹؛ فاطر، ۳</ref> بیدارکردن وجدان مخاطبان،<ref>تکویر، ۲۶؛ صافات، ۵۴؛ نساء، ۲۱</ref> توجه‌دادن به تجربه‌های تاریخی،<ref>مریم، ۱۶–۴۱؛ آل عمران، ۱۳۷؛ روم، ۹</ref> تشویق یا تبشیر در کنار هشدار یا [[انذار]]،<ref>مریم، ۷۶؛ آل عمران، ۳۱؛ احزاب، ۴۳؛ نساء، ۱۱۹؛ مطففین، ۱ و ۱۰؛ همزه، ۱</ref> بیدارسازی [[عقل]] و [[فطرت]]،<ref>واقعه، ۶۳–۶۴؛ یونس، ۳۵؛ مؤمنون، ۱۱۵</ref> بهره‌گیری از برهان و استدلال و پند و اندرز نیکو،<ref>نحل، ۱۲۵؛ بقره، ۱۱۱ و ۲۵۸؛ تفاسیر ذیل: نحل، ۱۲۵</ref> استفاده از تمثیل و تصویرسازی،<ref>مائده، ۳۱؛ بقره، ۲۶</ref> معرفی الگو و الگوسازی<ref>احزاب، ۲۱؛ ممتحنه، ۴؛ تحریم، ۱۰–۱۱</ref> و توجه به ظرفیت مخاطب در پذیرش و دریافت پیام و القای تدریجی.<ref>فرقان، ۳۲؛ اسراء، ۱۰۶</ref>

تبلیغ وظیفه اصلی پیامبران تبلیغی و دومین وظیفه مهم پیامبران تشریعی پس از آوردن قانون و شرع از جانب [[خداوند متعال]] بود.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۳/۱۷۳</ref> در سخن معصومان(ع) نیز پیامبر(ص) و [[ائمه اطهار(ع)]] مبلغ شمرده شده‌اند.<ref>صحیفه سجادیه، ۲ و ۳۴؛ صدوق، الامالی، ۴۰۶؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۷/۲۸۸؛ مجلسی، بحار الانوار، ۳۳/۲۶۷</ref> پیامبر اکرم(ص) در آغاز بعثت، سه سال پنهانی و پس از آن آشکارا به ابلاغ پیام الهی پرداخت<ref>حجر، ۹۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲۵/۲۱۳</ref>؛ زیرا تنها راه گسترش اسلام تبلیغ بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۱۰ و ۸/۲۹۳</ref> و معارف دینی در دوران حیات پیامبر(ص) و دو سه دهه نخستین، به روش تبلیغی به مردم آموخته می‌شد<ref>ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۱/۳۹–۴۰</ref>؛ از این‌رو اعزام مبلغ و فرستادن نامه به سران کشورهای بزرگ، از اموری بود که رسول خدا(ص) از آغاز به آن اهتمام داشت و بدین ترتیب تشکیلات تبلیغی احکام اسلام پایه‌گذاری شد.<ref>سبحانی، فروغ ابدیت، ۳۹۳–۳۹۴، ۶۹۰–۶۹۱ و ۹۲۱–۹۲۳؛ اباذری، تبارنامه حوزه و روحانیت، ۳۷–۳۸ و ۱۲۳–۱۳۲</ref>

پس از ظهور اسلام، برخی مراکز و ابزارهای فرهنگی و ارتباطی نیز مانند قرآن با فصاحت و بلاغت و جاذبه فوق‌العاده‌ای که داشت، خواندن قرآن با صوت خوش، خطبه‌های نهج البلاغه، دعاهای معصومان و [[شعر]]، در مسیر تبلیغ اسلام قرار گرفتند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۷/۳۳۶–۳۴۳</ref> نهادها و ابزارهایی نیز ایجاد شدند که دارای کارکرد تبلیغی بودند، مانند [[مسجد]]، [[اذان]]، [[نماز جمعه]] و خطابه و [[منبر]]<ref>عاملی و موسویان، بررسی نهادها، ۶، ۹ و ۱۳–۱۴</ref> {{ببینید|متن=ببینید| مسجد}} و گسترش اسلام بیش از هر چیز مرهون تبلیغ مستقیم پیام [[اسلام]] است.<ref>مهرپویا، محمد(ص) در اروپا، ۲۸۴</ref> پس از پیامبر اکرم(ص)، ائمه معصوم(ع) با تعلیم افراد مستعد، تبلیغ حقایق و احکام اسلام و پاسخگویی به شبهات، به تبلیغ دین پرداختند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۳/۵۹ و ۱۵۲؛ فضل‌الله، گام‌هایی در راه تبلیغ، ۱۹</ref> آنان چنان‌که امام‌خمینی نیز خاطرنشان کرده، هیچ‌گاه، حتی زمانی که در تنگنا بودند، دست از تبلیغ نکشیدند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۷۱</ref> و [[امام حسین(ع)|امام‌حسین(ع)]] در میدان جنگ و [[امام‌سجاد(ع)]] و [[حضرت زینب(س)]] در اسارت و پس از آن، پیام دین را ابلاغ کردند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۵۳–۵۴</ref> عنصر تبلیغ در متن [[قیام حسینی]] و توصیه امامان معصوم(ع) به [[سوگواری]] در [[ماه محرم]] که با هدف تبلیغ [[شریعت]] و تجدید حیات اسلام بود، موجب شد تا این ماه به عنوان ماه تبلیغ دین شناخته شود.<ref>حوزه، مجله، ۹۴–۹۶</ref> همچنین تأسیس [[حوزه‌های علمیه]] و مکاتب علمی شیعی، ادامه حرکت تبلیغی امامان معصوم(ع) بود که با تشویق علما برای حضور در میان مردم و روشن‌کردن تکالیف شرعی آنها آغاز شد و زمینه تبلیغ دین و هدایت جامعه اسلامی را در [[زمان غیبت]] امام معصوم(ع) آماده کرد.<ref>اباذری، تبارنامه حوزه و روحانیت، ۴۴، ۸۹، ۱۵۸–۱۵۹ و ۱۶۹</ref>

غلبه بر عنصر زمان و مکان به عنوان مانع سرعت ارتباط میان انسان‌ها، همواره مطلوب بشر بوده است و تاریخ رسانه‌های ارتباط جمعی مراحل تاریخی پیروزی انسان بر این موانع را به‌خوبی نشان می‌دهد.<ref>طباطبایی، طلوع ماهواره، ۹۹</ref> در جهان امروز، تبلیغ اهرم [[سیاست]]، [[اقتصاد]]، [[فرهنگ]] و قدرت نظامی است و آن قدرتی در این میدان پیروز است که از وسایل کارآزموده‌تر برخوردار باشد.<ref>رضایی، عناصر اساسی، ۶۵</ref> کارایی ایستگاه‌ها و مراکز تبلیغی در دنیای امروز، بیشتر از تسلیحاتی چون توپ و تانک و موشک است.<ref>رزاقی، جایگاه تبلیغات، ۹–۱۰</ref>

[[امام‌خمینی]] در وصف دنیای معاصر، با اشاره به پیشرفت رسانه‌های اطلاع‌رسانی و سرعت انتشار اخبار، جهان را به خانه و [[خانواده]] تشبیه می‌کرد و با استفاده از تعابیری چون فروریختن دیوارها و برداشته‌شدن حدود که موجب انعکاس سریع اخبار در جهان می‌شود، اولویت امر تبلیغات در زمان حاضر و توجه بیشتر به گفتار و اعمال را ضروری می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۳۰، ۱۳۲؛ ۱۶/۲۵۰ و ۱۸/۴۷۷–۴۷۸</ref> از نظر ایشان نخستین گام برای تشکیل [[حکومت اسلامی]]، تبلیغات است و علاوه بر مسائل عبادی، باید به تبلیغ و تعلیم مسائل سیاسی، اقتصادی و حقوقی اسلام نیز پرداخت و با ایجاد موج تبلیغاتی و فکری در جامعه، قیام برای تشکیل [[حکومت اسلامی]] با حضور توده‌های مردم را ممکن کرد.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۲۷–۱۲۸</ref>

از آنجا که در نگاه امام‌خمینی [[صدور انقلاب]] تنها از طریق تبلیغات صحیح ممکن است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۲</ref> و تأثیر تبلیغات در [[انحراف]] و [[هدایت]] انسان‌ها،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۳ و ۱۸/۳۶۳</ref> انسجام یا تشتّت یک [[ملت]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۶۱</ref> و برپایی یا سرنگونی یک حکومت،<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۲۷–۱۲۸</ref> غیرقابل انکار است؛ از این‌رو ایشان با هشدار در مورد ساده‌انگاری دربارهٔ تبلیغات، زیان تبلیغات علیه یک کشور را از زیان جنگ بیشتر و نگران‌کننده‌تر می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۲۹</ref> و معتقد بود هدف نظام سلطه، نابودی [[اسلام]] است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۲۴ و ۲۳۲</ref> و مهم‌ترین محورهای تبلیغاتی دشمن، ایجاد [[تفرقه]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۵۰۴–۵۰۵</ref> جلوگیری از تحقق اسلام، دمیدن روح ناامیدی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۰۰–۳۰۱ و ۴۵۲</ref> تضعیف پایداری ملت،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۶۳</ref> تبلیغ ضداسلام و [[روحانیت]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۹۷</ref> و تبلیغ در جهت گسترش فساد و [[فحشا]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۵۷–۳۵۸</ref> است. ایشان با وظیفه‌دانستن تبلیغات و محوریت آن در نظام اسلامی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۳ و ۵۸–۵۹</ref> بر نقش خطبا و روحانیان در بیداری مردم و به‌ثمرنشستن انقلاب تأکید کرد و شکرانه این پیروزی را تبلیغ اهداف و آرمان‌های انقلاب در میان ملت‌های جهان شمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۱ و ۱۷/۵۷–۵۸</ref> ایشان معتقد بود باید با قدرت و بدون اظهار ضعف،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۴۹۴</ref> به تقویت و توسعه تبلیغات به‌ویژه در خارج از کشور اهتمام ورزید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۴</ref>

از سوی دیگر، امام‌خمینی ضمن اینکه تبلیغات صحیح اسلامی را وظیفه [[روحانیت]] می‌دانست، نگرش منفی برخی [[جوانان]] به دین اسلام را ناشی از تبلیغات ضداسلامی [[رژیم پهلوی]] و معرفی نادرست اسلام می‌خواند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۹۲–۳۹۳</ref> ایشان با تحلیل تبلیغات رسانه‌ای در دوران رژیم پهلوی، گسترش آثار تمدن غربی و بازگذاشتن دست رسانه‌ها در تبلیغ مظاهر فساد در ایران را باعث رواج فساد و بی‌عفتی در میان جوانان شمرده<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۷۷ و ۱۰۵</ref> و خاطرنشان کرده است که در این دوره که دستگاه تبلیغی کشور یعنی [[تلویزیون]] در اختیار [[بهائیان]] بود،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۳۰</ref> تبلیغات اسلامی ارتجاع سیاه نام گرفت و روحانیت مرتجع و مخالف اصلاحات معرفی شدند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۳۶ و ۲۸۶</ref> و تبلیغ و انتشار کتاب‌های گمراه‌کننده برای همه گروه‌ها آزاد بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۳۶</ref> ایشان نمایش برخی مراسم مذهبی از سوی رسانه‌های رژیم را نیز برای فریب‌دادن ساده‌لوحان می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۷۵</ref> و هدف از ارائه چهره ناقص از اسلام در دستگاه تبلیغی رژیم را ایجاد تفرقه میان اقشار تأثیرگذار جامعه مانند روحانیان و دانشگاهیان و بقای رژیم برمی‌شمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۲۵۵</ref>

از نگاه ایشان نظام تبلیغاتی [[رژیم پهلوی]]، در طول مبارزات ملت ایران، ضمن تبلیغات گسترده برای ضرورت حفظ [[محمدرضا پهلوی]] در [[ایران]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۹۵</ref> در مسائل جزئی، با هدف غفلت انقلابیان از مبارزه، به اختلاف‌افکنی می‌پرداخت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۴۷–۲۴۸</ref> از آنجا که مهم‌ترین نقش و کارکرد تبلیغات، اصلاح یا افساد [[فرهنگ]] و ایجاد حرکت‌های اجتماعی سیاسی است،<ref>همایون، تبلیغات یک واژه، ۲۹–۳۲</ref> امام‌خمینی برنامه‌های تبلیغاتی رژیم پهلوی را نمونه بارز تبلیغات در خدمت تباه‌ساختن فرهنگ<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۱۰</ref> و بهترین مکان برای خدمت به اصلاح فرهنگ را رسانه‌های گروهی [[جمهوری اسلامی]] می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۵۹</ref> ایشان با مهم‌شمردن حفظ هماهنگی در تبلیغات و افزودن بر حجم تبلیغات سالم در عرصه روابط خارجی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۱۳ و ۱۸/۴۹</ref> معتقد بود [[جمهوری اسلامی ایران]] با تبلیغات صحیح و بدون مبالغه خود، می‌تواند از آسیب تبلیغات دامنه‌دار داخلی و خارجی در امان بماند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۸–۵۹</ref>

پیچیدگی تبلیغات در جهان معاصر ابعاد مختلف دارد و تحول شگرف وسایل ارتباطی، از اصلی‌ترین محورهای این پیچیدگی در این زمان است. مهم‌ترین دستاوردهای وسایل جدید ارتباطی برای تبلیغ، سرعت و مداومت انتشار پیام تبلیغی و فراگیربودن آن برای مخاطبان در سطح جهان و سرانجام فراهم‌آمدن شکل‌ها و قالب‌های کاملاً متنوع برای بیان و القای یک مطلب است.<ref>اسفندیار، تبلیغات نوین، ۱۷</ref> قرن حاضر، قرن غلبه و سیطره ابزار تبلیغ و وسایل ارتباطی است و شکست و پیروزی ایدئولوژی‌ها، عقاید و آرمان‌های ملی و مذهبی ملت‌های جهان، تا حد زیادی به میزان توفیق در تسلط بر ابزار پیشرفته تبلیغات بستگی دارد.<ref>اسفندیار، تبلیغات نوین، ۲۰</ref> در تبلیغ اسلام، هرچند ابزار و وسایل پیام، استقلال ندارد، اما اهمیت ابزار تبلیغی نه تنها مورد انکار نیست، بلکه در مواردی مانند قلم که مجرای اندیشه، علوم و هنرهاست، مورد توجه ویژه اسلام قرار گرفته است.<ref>مروی، شیوه‌های تبلیغی، ۸۷</ref> در سوگند خداوند سبحان به قلم و نوشته،<ref>قلم، ۱</ref> هم به ابزار و هم به پیام، توجه ویژه شده است؛ اما باید توجه کرد که تمامی ابزار تبلیغات اعم از نطق، خطابه، کتاب، مطبوعات، رادیو، تلویزیون و سینما، قابلیت استفاده در راه [[خیر و شر]] را دارند.<ref>مروی، شیوه‌های تبلیغی، ۸۷–۸۸</ref>

[[امام‌خمینی]] ضمن توجه به اهمیت ابزار تبلیغات<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۷۳–۴۷۴ و ۱۵۷–۱۵۸</ref> و اهمیت محتوای عرضه‌شده در ابزاری مانند [[رادیو]] و [[تلویزیون]]، [[سینما]]، [[مطبوعات]]، [[کتاب و کتاب‌خوانی|کتاب]] و تئاتر<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۸۰–۳۸۱؛ ۴/۱۷۳؛ ۸/۴۹۵–۴۹۶ و ۱۷/۱۸۷</ref>، بر لزوم استفاده از متخصصان برای نظارت در به‌کارگیری دقیق ابزار در تبلیغات اسلامی تأکید داشت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۲</ref> و ابزارهایی چون [[ادعیه]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۲۲</ref> [[نماز جمعه]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۵۲</ref> [[عزاداری|مجالس عزاداری]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۴۷</ref> و [[حج]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۱۴</ref> را نیز علاوه بر رادیو و تلویزیون،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۰۳</ref> مطبوعات،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۶۱</ref> کتاب و [[شعر]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۲۵۳–۲۵۴</ref> و زبان خارجی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۲–۷۳</ref> از ابزارهای مهم تبلیغ اسلام می‌شمرد و نقش نشریات را در جهت رشد و صلاح کشور، حتی از خون [[شهدا|شهید]] بالاتر و سازنده‌تر می‌دید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۸۳ و ۱۶/۲۲۷</ref>

از نظر ایشان نشریات و مجلات و فرهنگی که به وسیله این ابزار ارائه می‌شود، می‌تواند در روحیه مردم بسیار تأثیرگذار باشد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۹۶</ref>؛ از این‌رو نشریات باید در جهت اسلامی و هدایت و مصلحت‌اندیشی و [[انتقاد]] سالم حرکت کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۸۳</ref> ویژگی این ابزار از نظر امام‌خمینی، آموزش، [[تربیت]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۲۲</ref> نیروبخشی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۰۴</ref> انعکاس آرمان‌های ملت،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۲۳</ref> بیان واقعیات و آگاهی‌بخشی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۰۳ و ۱۸/۶۱</ref> معرفی اسلام و تبلیغ احکام آن،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۵۶ و ۱۸/۳۶۴</ref> خدمتگزاری جامعه، [[امانتداری]]، [[استقلال]] و عمل در جهت مصالح کشور<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۳۱؛ ۱۲/۲۰۸ و ۲۱/۴۳۵–۴۳۶</ref> است {{ببینید|متن=ببینید| مطبوعات}}.

شیوه‌های تبلیغ شامل دو دسته اقدامات موازی است: اول ساخت پیام و انتشار آن، دوم اقداماتی در جهت تقویت اهداف پیام؛ مثلاً کشورهای قدرتمند از یک طرف با تبلیغات همه‌جانبه، برتری خود را در پیام‌های گوناگون و پیچیده از اخبار گرفته تا فیلم‌های سینمایی، به مردم جهان القا می‌کنند و پس از آن با تهدیدها و دخالت‌های سیاسی ـ نظامی این برتری را در عمل به نمایش می‌گذارند؛ به این ترتیب تبلیغات در کشورهای قدرتمند با دیگر فعالیت‌های آنها هماهنگ است و در مجموع یک پیکر را تشکیل می‌دهد.<ref>مروی، شیوه‌های تبلیغی، ۹۳–۹۴</ref> امروزه متفکران جهان به شدت از شیوه‌های تبلیغی رایج دنیا که مبتنی بر تحریف، تهدید و تطمیع، ترویج فساد، تفرقه و تشتت، بزرگ‌نمایی، [[شایعه‌سازی]]، [[دروغ]] و القای یأس است، انتقاد می‌کنند؛ اما تبلیغات در اسلام مبتنی بر حقیقت و [[صداقت]] است و به عنوان یک وظیفه الهی در جهت خیر و صلاح [[دنیا و آخرت]] مخاطب، به اطاعت از پروردگار دعوت می‌کند.<ref>مروی، شیوه‌های تبلیغی، ۹۶–۹۷؛ رزاقی، جایگاه تبلیغات، ۱۳۹–۱۵۸</ref>

شیوه تبلیغی امام‌خمینی که مبانی فکری خود را از [[قرآن]] و [[سنت]] گرفته بود، همان شیوه تبلیغی اسلام است که توجه به زمان و مکان در آن، جایگاهی ویژه دارد.<ref>مروی، شیوه‌های تبلیغی، ۹۸–۹۹</ref> ایشان ضمن استفاده از فرصت‌های تبلیغی، همواره جهات شرعی را در تبلیغ رعایت می‌کرد و با دوری از مبالغه، تبلیغات اسلامی را بی‌نیاز از مبالغه می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۹؛ مروی، شیوه‌های تبلیغی، ۹۹</ref> افزون بر این، رعایت تدریج در تبلیغات، سادگی در گفتار، شیوه‌های پاسخگویی و ساخت پیام، نظیر استفاده از تمثیل، استفاده از ارزش‌های مشترک، تحقیر [[دشمن]]، مقایسه و مانند آن، از روش‌های تبلیغی ایشان ازجمله در سخنرانی‌ها بود{{ببینید|متن=ببینید| سخنرانی‌های امام‌خمینی}}. ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، با اولویت‌دادن به مصاحبه با رسانه‌های خارجی، به تبلیغ [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] در سطح جهانی پرداخت. این مصاحبه‌ها تا مدتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز ادامه داشت.<ref>مروی، شیوه‌های تبلیغی، ۱۰۰–۱۰۲</ref> در این مصاحبه‌ها، بیشتر از شیوه‌های آگاهی‌بخشی عقلی و استدلالی که از شیوه‌های مهم تبلیغات در اسلام است، استفاده شده است.{{ببینید|متن=ببینید| مصاحبه‌های امام‌خمینی}}.

از سوی دیگر، امام‌خمینی، [[مساجد]] و مصلاها را که از صدر اسلام تاکنون، کانون حرکت‌های اسلامی و بسیج نیروها برای سرکوب [[کفار]] بوده‌اند، ازجمله مراکز اصیل و مهم تبلیغ اسلامی به‌شمار می‌آورد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۰۰ و ۷/۶۵</ref> {{ببینید|متن=ببینید| مسجد}}؛ چنان‌که [[مکه|مکه معظمه]] در زمان اجتماع عظیم مسلمانان برای ادای فریضه حج را مرکز مهم تبلیغی مسلمانان معرفی کرده است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۹۱</ref> {{ببینید|متن=ببینید| حج ابراهیمی}}. ایشان همچنین سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران را هم از مراکز مهم تبلیغی می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۹۹ و ۱۲/۴۳۹</ref> {{ببینید|متن=ببینید| رادیو | تلویزیون}}.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مراکز و دستگاه‌های تبلیغی جدیدی برای سامان‌دادن به امر تبلیغات به وجود آمدند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از [[سازمان تبلیغات اسلامی]]، [[دفتر تبلیغات اسلامی|دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم]]، [[سازمان حج و زیارت]]، [[ستاد امر به معروف و نهی از منکر]]، [[وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی]] و [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]].<ref>ابراهیمی، ارتباطات دینی، ۱۱</ref> همچنین سامان‌دادن امر تبلیغات در خارج از کشور که مورد توجه ویژه امام‌خمینی نیز قرار داشت،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۰۴</ref> بر عهده نهادهای مختلف مانند مرکز مدیریت حوزه علمیه و بخش‌های فرهنگی سفارتخانه‌های ایران در سراسر جهان قرار گرفت.{{ببینید|متن=ببینید| حوزه‌های علمیه | سفارتخانه}}.

در دوره [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]]، افزون بر رسانه‌های عمومی، جهت ساماندهی موضوع مهم تبلیغات و خبررسانی جنگ، ستاد تبلیغات جنگ پدید آمد {{ببینید|متن=ببینید| ستاد تبلیغات جنگ}}.

یکی از وظایف اصلی و ذاتی حوزه‌های ـ علمیه، تبلیغ [[دین]] و آموزش [[اسلام]] به مردم است.<ref>حسینی بهشتی، ولایت، رهبری، ۳۱۲</ref> [[روحانیت|روحانیت شیعه]] که به تأسی از اولیای الهی، وظیفه روشنگری دینی و ارشاد و هدایت مردم را بر عهده دارد،<ref>خاکبان، ماجرای جدایی حوزه و دانشگاه، ۲۲۵–۲۲۷</ref> پس از آغاز [[حکومت صفویه]]، امکان یافت تا در صحنه تبلیغات علنی، حضور فعال داشته باشد<ref>خاکبان، ماجرای جدایی حوزه و دانشگاه، ۲۲۷–۲۲۸</ref> {{ببینید|متن=ببینید| روحانیت}}. حوزه‌های علوم اسلامی شیعه، با تبلیغ، هدایت و شناساندن اسلام به دنیا و جوامع بشری، تألیف کتاب‌های سودمند، انتشار مقالات، مجلات، سخنرانی‌ها و مواعظ، نقش چشمگیری در رشد سطح معارف مسلمانان و بیداری شیعه داشته‌اند<ref>صافی گلپایگانی، سیر حوزه‌های علمیه شیعه، ۹۰</ref> {{ببینید|متن=ببینید| حوزه‌های علمیه}}.

[[امام‌خمینی]] «تبلیغ و تعلیم» را دو فعالیت مهم و اساسی سازمان روحانیت شیعه می‌دانست<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۲۸</ref> و آن را [[جهاد]] علما و خطبا می‌شمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۵۷</ref> ایشان معتقد بود علما در کنار آموزش و تحقیق، از سوی خداوند تعالی، عهده‌دار تبلیغ رسالت [[انبیا(ع)]] هستند تا با معرفی اسلام و رساندن احکام آن به مردم، به [[احیاگری و اصلاح|اصلاح]] جامعه بپردازند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۰۰، ۳۴۲ و ۲۱/۳۳۹</ref> هدف از تحصیل [[طلاب]] حوزه علمیه، تبلیغ دین است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۱۲–۴۱۴</ref> و طلاب باید ضمن تحصیل علم، از تبلیغ و رساندن پیام اسلام به مردم غافل نباشند<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۴۸</ref>؛ از همین‌رو ایشان اعزام مبلغ به دورترین نقاط داخل و خارج کشور و نظارت بر امر تبلیغات را از رسالت‌ها و وظایف اصلی حوزه‌های علمیه به‌شمار می‌آورد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۱۲–۴۱۴ و ۱۶/۲۲۹–۲۳۰</ref> و تبلیغ را برای روحانیون، در شرایطی که ترک آن موجب گمراه شدن مردم باشد، [[واجب کفایی]] می‌دانست<ref>امام‌خمینی، استفتائات، ۳/۶۰۹–۶۱۰</ref>؛ همچنین معتقد بود طلاب حوزه علمیه که فارغ از تحصیل و تدریس هستند، مکلف شرعی‌اند که از حوزه علمیه کوچ کنند و در مناطق مورد نیاز به تبلیغ بپردازند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۱۴</ref>

ایشان با اهتمام به بسط و توسعه گستره تبلیغ و استفاده از شیوه‌های جدید تبلیغ، معتقد بود روحانیان افزون بر تبلیغ شفاهی و منبر باید از ابزارهای مختلف مانند یادگیری زبان‌های خارجی برای معرفی اسلام و [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] بهره بگیرند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۳ و ۱۰۴</ref> یکی از موارد نارضایتی ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی نیز کم‌کاری علما در دستیابی به ابزار تبلیغی جدید و ارتباط با دنیای جدید بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۵</ref> از سوی دیگر، باید توجه داشت که تأثیر سخنان [[روحانیت]] در میان مردم، در صورتی ممکن است که مردم به صدق گفتار و [[اخلاص]] این داعیان، ایمان داشته باشند<ref>پژوهنده، نقش حوزه‌های علوم دینی، ۱۴۲</ref>؛ از همین‌رو [[امام‌خمینی]] معتقد بود تبلیغات، باید بر اساس معنویات اسلام، تنها برای خدا و به دور از تشریفات باشد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۳ و ۱۰۵</ref> ایشان با معرفی [[مرتضی مطهری]] به عنوان پشتوانه‌ای محکم برای حوزه‌های دینی و علمی و الگویی مناسب برای کسانی که قصد تحصیل و تبلیغ دین را دارند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۸۷–۱۸۸ و ۱۴/۱۶۸–۱۶۹</ref> و نیز تشکر از محتوای سخنرانی‌های [[محمدتقی فلسفی]] در بسیاری از موارد و ملقب‌ساختن وی به زبان گویای اسلام و خطیب شهیر،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۸۴، ۲۴۲ و ۲۶۳</ref> الگوهای مناسب تبلیغی را ارائه کرد{{ببینید|متن=ببینید| محمدتقی فلسفی}}.

پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی ایران]]، به دستور امام‌خمینی و تأیید علمای حوزه، [[شورای مدیریت حوزه علمیه قم]] تشکیل شد و توانست مبنای تحولات بسیاری در نظام آموزشی و تبلیغی حوزه علمیه شود.<ref>شیرخانی و زارع، تحولات حوزه علمیه، ۴۴</ref> {{ببینید|متن=ببینید| شورای مدیریت حوزه علمیه قم}}.

[[قرآن کریم]] با بیان وظایف و ویژگی‌های [[پیامبران(ع)]] که نخستین مبلغان دینی به‌شمار می‌روند، مانند حکمت، [[موعظه]] و استدلال نیکو،<ref>نحل، ۱۲۵</ref> [[خشیت الهی]]<ref>احزاب، ۳۹</ref> و شرح صدر و تحمل<ref>طه، ۲۵–۲۶</ref> را سرلوحه کار مبلغان دانسته و آگاهی از هدف و محتوای تبلیغ،<ref>یوسف، ۱۰۸</ref> ایمان به هدف،<ref>آل عمران، ۶۱</ref> تطابق میان گفتار و رفتار، اصلاح‌طلبی،<ref>هود، ۸۸</ref> اخلاص و نداشتن چشم‌داشت مادی،<ref>شعراء، ۱۰۹</ref> خوشرویی و سعه صدر،<ref>آل عمران، ۱۵۹؛ طه، ۲۵</ref> علم‌دوستی و کمال‌جویی،<ref>طه، ۱۱۴</ref> پشتکار در کار و دلسوزی برای مردم<ref>اعراف، ۱۶۴</ref> و [[شجاعت]]<ref>احزاب، ۳۹؛ مائده، ۵۴</ref> را از مهم‌ترین ویژگی‌های مبلغان شمرده است. مبلغ برای موفقیت در امر تبلیغ، ضمن مجهزبودن به اصول کارشناسی تبلیغ و آشنایی کامل با روان‌شناسی اجتماعی و آگاهی کامل از هنجارهای ملی و دینی، باید در عمل‌کردن به آنچه توصیه می‌کند، کوشا باشد.<ref>پژوهنده، نقش حوزه‌های علوم دینی، ۱۴۲</ref>

[[امام‌خمینی]] به صورت خاص تداوم دعوت به [[دین]]، بیان مصالح و مفاسد روز [[جامعه]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۹۴</ref> ترویج شرع مطهر و بیان حقایق اسلام در برابر حاکمان ستمگر و آگاه‌کردن طبقات مردم از مسائل اسلام را جزو وظایف مبلغان مسلمان دربارهٔ آنچه که باید از فرهنگ اسلامی انتقال دهند، می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۶۹</ref> همچنین اهتمام به امور مسلمانان،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۰</ref> شناخت مسائل واقعی و خنثی‌کردن تبلیغات وسیع دشمنان علیه اسلام،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۲ و ۱۹/۱۴۸</ref> عنایت خاص به جوانان،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۳۹</ref> ابهام‌زدایی و معرفی [[اسلام ناب محمدی|اسلام ناب]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۴۳</ref> فراگیری زبان‌های زنده دنیا<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۰۴</ref> و مخاطب‌شناسی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۶۹</ref> را از وظایف مبلغان برمی‌شمرد. ویژگی بارز این مبلغان که رمز محبوبیت و موفقیت آنان نیز است، معنویت،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۳</ref> [[اخلاص]] و [[صداقت]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۵۶</ref> تبلیغ عملی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۶۱–۲۶۲ و ۳۰۳</ref> [[زهد]] و [[ساده‌زیستی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۵</ref> است. آمادگی مبلغان برای تبلیغات در خارج از مرزها و یادگیری زبان‌های خارجی نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است و عبادتی بزرگ شمرده می‌شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۳ و ۱۰۳</ref>

هم‌زمان با آغاز دوران رکود علمی [[جهان اسلام]]، به‌ویژه پس از آغاز دوران انحصار فعالیت‌های علمی حوزه‌ها به [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]]، نظام تبلیغی روحانیت نیز با دو آسیب عمده روبه‌رو شد: یکی توجه‌نکردن بزرگان دین به وعظ و خطابه که نوعی خسران فرهنگی اجتماعی است و دیگری رواج منبرهای ضعیف و آلوده به تحریف، خرافه و عوام‌زدگی که خود نتیجه طبیعی آسیب نخست است.<ref>خاکبان، ماجرای جدایی حوزه و دانشگاه، ۲۳۰</ref>

از نظر ایشان مهم‌ترین آسیب و آفت تبلیغات، تشریفات دست و پاگیر و دوری از [[معنویت]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۳ و ۲۰/۳۴۲</ref> و نیز عامل‌نبودن مبلغان به آنچه تبلیغ می‌کنند، است و این امر می‌تواند موجب تزلزل عقیدتی مردم شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۵</ref> ایشان همچنین [[مطبوعات]] را از تبلیغات گزنده و انتقاد بر اساس خلاف مصلحت ملت، نهی می‌کرد و آن را موجب تضعیف [[کشور]] و [[حرام]] می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۱ و ۲۱/۴۳۵–۴۳۶</ref> ایشان که [[انقلاب اسلامی ایران]] را از نظر محتوا، از بزرگ‌ترین انقلاب‌ها می‌دانست، با [[انتقاد]] از ضعف کشور در تبلیغات، به‌خصوص تبلیغات خارجی، این مسئله را موجب سوء استفاده دشمنان و معرفی نامطلوب انقلاب در دنیا می‌دانست و به نتایج زیانبار ضعف تبلیغاتی برای کشور هشدار می‌داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۴–۵۵، ۵۷ و ۱۵/۳۶۱</ref>