تجارت: تفاوت میان نسخه‌ها

==مفهوم‌شناسی==

تجارت به معنای بازرگانی و خرید و فروش <ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ۴/۸۹؛ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۴/۵۶۲۹</ref> و هر گونه تصرف در سرمایه، برای به دست آوردن سود مادی یا معنوی <ref>راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۱۶۴؛ مصطفوی، التحقیق ، ۱/۳۸۰ ـ ۳۸۱</ref> آمده است. برخی نیز آن را به انتقال مملوک (مال) به شخص دیگر در برابر عوض معیّن و با رضایت طرفین معنا کرده‌اند <ref>طریحی، مجمع البحرین، ۳/۲۳۳</ref>.

تجارت در [[فقه]] بیشتر به مطلق داد و ستد، اعم از اینکه سودآوری و قصد آن باشد یا نباشد، تعریف شده است <ref>طباطبایی، ریاض المسائل، ۸/۱۲۹؛ نجفی، جواهر الکلام، ۲۲/۴</ref> و شامل [[بیع]]، [[اجاره]]، [[صلح]] و غیر آن می‌شود <ref>امام‌خمینی، البیع، ۱/۱۰۰</ref>. در اصطلاح حقوقی، تجارت عملیاتی است که تاجران برای دستیابی به [[سود]] <ref>انصاری و طاهری، دانشنامه حقوق خصوصی، ۱/۶۲۸</ref> و در شکل اجاره یا انتقال [[مالکیت]] خدمات و منافع در برابر [[ثمن]] انجام می‌دهند <ref>جعفری لنگرودی، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ۲/۱۱۴۱</ref>. [[بازار]] نیز در اصطلاح واژگان جدید اقتصادی، منطقه‌ای معین است که تاجران و بازرگانان به تناسب حرفه خود و عرضه و تقاضایی که در جامعه وجود دارد، فردی یا گروهی به داد و ستد مشغول‌اند <ref>عتیق‌پور، نقش بازار و بازاری‌ها، ۱۳ ـ ۱۴</ref> {{ببینید|متن=ببینید| بازار}}.

==پیشینه==

===جوامع ابتدایی===

در جوامع ابتدایی، همه نیازها در درون خانواده تأمین می‌شد و نیازی به تجارت و مبادله نبود <ref>صدر، اقتصادنا، ۳۴۶ ـ ۳۴۷</ref>. با گذر زمان و رشد و تنوع نیازها و دستاوردها، تجارت نیز آغاز شد <ref>دورانت، تاریخ تمدن، ۱/۱۵۰ ـ ۱۵۱؛ توین‌بی، تاریخ تمدن، ۷۱ ـ ۷۲</ref>. با این حال، کارشناسان، زمان معینی را برای آغاز مبادلات در زندگی بشر معرفی نکرده‌اند <ref>سیمونز، تاریخ تجارت، ۹</ref>. انسان‌ها در آغاز بر سر کالاهایی مانند [[گاو]]، [[گوسفند]] و نمک تجارت می‌کردند و سپس برای ساختن ابزار، سلاح و زیورآلات، به داد و ستد فلزاتی چون آهن، قلع و مس روی آوردند <ref>سیمونز، تاریخ تجارت، ۱۱</ref>. از کشفیات تاریخی بر می‌آید که ایرانیان ۴۵۰۰ سال پیش از [[میلاد مسیح(ع)]]، اهل داد و ستد بوده‌اند و روابط تجاری آنان با سرزمین‌های مجاور ازجمله [[بین‌النهرین]] به حدود ۳۰۰۰ تا ۳۴۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد <ref>میرجلیلی و دیگران، تجارت در جهان اسلام، ۴۷ ـ ۴۹</ref>. پیشینه تجارت سازمان‌یافته به زمان سومری‌ها در [[بابل]] می‌رسد <ref>سیمونز، تاریخ تجارت، ۱۲</ref>. فینیقی‌ها با ساختن کشتی‌های بزرگ، تجارت دریایی را شکل دادند <ref>سیمونز، تاریخ تجارت، ۱۳ ـ ۱۴</ref>. شکل تجارت در گذر زمان تغییر یافت و از داد و ستد ساده و پایاپای، به معامله با واسطه فلزات گران‌قیمت و در مرحله بعد با سکه ([[طلا]] و [[نقره]]) تبدیل شد <ref>سیمونز، تاریخ تجارت، ۱۸ ـ ۳۰</ref>.

===دوران جاهلیت===

در دوران [[جاهلیتِ]] عرب‌ها، بیشتر تاجران از طریق [[قراردادهای ربوی]] و [[مضاربه]]، تجارت می‌کردند <ref>شریف، مکة و مدینة، ۷۹ ـ ۸۳</ref>. در [[قرآن کریم]] نیز از وجود تجارت در دوران [[پیامبران(ع)]] و امت‌های گذشته سخن به میان آمده <ref>اعراف، ۸۵؛ قریش، ۲</ref> و زیربنای قوانین اسلامی در زمینه معاملات و مبادلات اقتصادی بیان شده است. [[روایات]] معصومان(ع) به تجارت توجه ویژه‌ای کرده‌اند و آن را افزایش‌دهنده [[عقل]]، مایه [[عزت]]، [[برکت]] و بی‌نیازی شمرده‌اند <ref>کلینی، الکافی، ۵/۱۴۸ ـ ۱۴۹</ref>. [[امامان(ع)]] در کنار تشویق به تجارت و بازرگانی، بر یادگیری احکام فقهی و مراعات موازین و [[آداب شرعی تجارت|آداب شرعیِ تجارت]] تأکید می‌کردند <ref>کلینی، الکافی، ۵/۱۵۰ ـ ۱۵۵</ref>. در زندگی برخی از معصومان(ع) توجه به کار تجاری دیده می‌شود <ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۷/۵۹؛ آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۶۸</ref>.

===انقلاب صنعتی===

با [[اختراع]] [[ماشین بخار]] در ۱۷۶۹م/ ۱۱۴۸ش شبکه‌های پهناور راه و راه‌آهن پیدا شد و تجارت منطقه‌ای و بین‌المللی گسترش یافت <ref>سیمونز، تاریخ تجارت، ۱۹۳</ref>. در پایان سده هجدهم و آغاز سده نوزدهم میلادی، هم‌زمان با گسترش نظام صنعتی [[انگلستان]] در [[اروپا]] و توسعه [[استعمار]] اروپا در [[آسیا]]، [[افریقا]] و [[امریکا]]، [[نظام اقتصاد تجارت جهانی]] به وجود آمد و ویژگی‌هایی را به همراه آورد. بر اساس این نظام جدید، اقتصاد معیشتی به اقتصاد سرمایه‌داری تبدیل شد و [[تولید انبوه]]، [[تقسیم نیروی کار]]، [[انباشت ثروت]]، [[اصالت بازار]]، رقابت و تجارت نابرابر (استعماری) و تسلط بر سرزمین‌ها و منابع دیگران، در دستورکار قرار گرفت <ref>میرجلیلی و دیگران، تجارت در جهان اسلام، ۲۷</ref>. این نظام اقتصادی در سال‌های اخیر با حمایت امریکا و کشورهای صنعتی غرب و گسترش [[شرکت‌های چندملیتی]] در [[کشورهای جهان سوم]]، [[جنگ تجاری]] میان قدرت‌های صنعتی و تشکیل [[سازمان تجارت جهانی]]، در عرصه تجارت جهانی حضور دارد <ref>میرجلیلی و دیگران، تجارت در جهان اسلام، ۳۲</ref>.

===در ایران===

تاریخ تجارت در [[ایران]] در سده‌های طولانی دارای فراز و نشیب‌های گوناگون بوده است، به گونه‌ای که تا دوران [[صفویه]] و صدارت [[امیرکبیر]] دوران درخشان تجارت و پس از آن، با شکست و دخالت بیگانگان روبه‌رو بوده است <ref>معتضد، تاریخ تجارت و سرمایه‌گذاری، ۵ ـ ۵۶۳</ref>. در دوران پهلوی نیز تجارت ایران به سمت وابستگی به بیگانگان و نابودی آن و بازارهای داخلی حرکت کرد، به طوری که در این دوره [[سیاست]] [[کشورهای امپریالیسم]] در جهت تک‌محصولی‌کردن اقتصاد در [[کشورهای جهان سوم]] و ایران بود تا با واردکردن کالاهای مصرفی و استفاده از مواد اولیه و نفت این کشورها، آنان را به سمت [[اقتصاد تک‌محصولی]] بکشانند <ref>جهاد، اقتصاد تک‌محصولی، ۳۴ ـ ۳۵</ref>؛ اما پس از [[انقلاب اسلامی ایران]] در سال ۱۳۵۷ اصول تجارت با استقلال و تکیه بر مردم تغییر یافت.

===دیدگاه امام‌خمینی===

[[امام‌خمینی]] با بیان این نکته که تجارت و کسب مادی، گاهی سود به همراه می‌آورد و گاهی زیان، بر آن بود که کار برای خدا و صرف عمر و زندگی در تجارت معنوی، ضرر و زیان ندارد و آثار نیک آن تا ابد باقی می‌ماند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۹ ـ ۳۰ و ‏۵/۳۴ ـ ۳۵</ref>. ایشان اعتقاد داشت [[اسلام]] با تنظیم فعالیت‌های مادی، مسیر را برای اعتلای معنوی انسان می‌گشاید <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۶۰</ref> و مردم را به گونه‌ای تربیت می‌کند که در عین توجه به مادیات، امور مادی را در خدمت معنویات قرار دهند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۰۸ و ۹/۲۸۸</ref>؛ اما [[نظام سرمایه‌داری]]، نظام طبیعی را بهترین نظام معرفی کرده و اراده تکوینی و تشریعی [[خدای متعال]] را از عرصه اقتصادی حذف و [[اراده انسان]] را خاستگاه اصلی اقتصاد معرفی کرده است <ref>آربلاستر، لیبرالیسم غرب، ۳۹ ـ ۴۰ و ۱۴۶ ـ ۱۴۸</ref>. این نظام بر آن است که رفتار آدمی تنها بر اساس منافع شخصی شکل می‌گیرد <ref>میرمعزی، نظام اقتصادی اسلام، ۱۱۱ ـ ۱۱۲ و ۱۵۳</ref> و [[سعادت]] در کسب بیشتر منافع مادی خلاصه می‌شود و نباید چیزی مانع رسیدن به آن شود <ref>میرمعزی، نظام اقتصادی اسلام، ۱۵۱ ـ ۱۵۹</ref>.

==وضع تجارت در دوره پهلوی==

امام‌خمینی وضع تجارت در دوره پهلوی را در عرصه داخلی و خارجی نقد می‌کرد. در عرصه داخلی، ایشان ایران را کشوری غنی می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۹۸</ref> که برنامه‌های غلط [[حکومت پهلوی]] حاصلی جز از میان‌بردن [[بازار]]، [[صنعت]]، کشاورزی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۱۵۶ و ۶/۱۹۰</ref> و در نهایت فروریختن پایه‌های مملکت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۴۸</ref> نداشته است. در عرصه خارجی به باور ایشان، [[خاندان پهلوی]] عملاً نوکر بیگانگان بودند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۴۳ ـ ۴۴ و ۶۶</ref> و در طول پنجاه سال حکومت خود، مخازن زیرزمینی و منافع حیاتی کشور را به بیگانگان دادند و ملت را از تمام مظاهر حیات محروم کردند و عقب نگه داشتند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۴۳ ـ ۴۴</ref>. از نگاه ایشان وابستگی رژیم پهلوی به حدی بود که اقتصاد کشور کلاً استعماری شده بود و ملت از همه ابعاد رشد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۴۳ ـ ۴۴</ref> ازجمله [[آزادی]] و [[استقلال]]، محروم مانده بودند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۵۰۸</ref>.

ایشان تجارت قدرت‌های استعماری با ایران را کاملاً به سود آنان و به زیان ایران می‌دانست؛ زیرا آنان نفت و دیگر منابع کشور را می‌بردند و در عوض برای حفاظت از منافع خود در ایران پایگاه می‌ساختند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۶۵ ـ ۶۷ و ۵/۴۷۸</ref>. از نگاه ایشان مهم‌ترین شاخصه‌های اقتصاد و تجارت ایران در دوران پهلوی وابستگی تجاری بیش از حد کشور ایران به غرب <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۴۳ ـ ۳۴۴</ref>، تبدیل‌شدن کشور به بازار مصرف کالاهای غربی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۹۹</ref> و سیطره تعدادی سرمایه‌دار بی‌خبر از خدا بر این بازار بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۱۵۸</ref> بود {{ببینید|متن=ببینید| اقتصاد}}.

==اهداف و اصول تجارت==

تجارت و مبادله و رشد [[ثروت]]، یکی از اصول نخستین [[اقتصاد]] سالم است که خود از شرایط اجتماع سالم به شمار می‌رود. بدون اقتصاد سالم، برخی از اهداف اسلامی مانند استقلال و عزتمندی مسلمانان قابل تأمین نیست <ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۰/۴۰۴ ـ ۴۰۵</ref>. تجارت اهدافی مانند تأمین نیازهای متنوع انسان <ref>حسینی بهشتی، اقتصاد اسلامی، ۳۷ ـ ۳۸؛ صدر، اقتصادنا، ۳۴۷</ref>، گشایش و رفاه زندگی، و تکامل و تخصصی‌شدن تولید <ref>صدر، اقتصادنا، ۳۴۷ ـ ۳۴۸</ref> را دنبال می‌کند؛ با این حال، روحیه زیاده‌خواهی انسان‌ها و تجاوز از حد و حدود خود، تجارت را نیز دگرگون و آن را به ابزاری جهت بهره‌کشی تبدیل کرده است. هم‌اکنون تجارت به جای اینکه وسیله‌ای برای برآورده‌کردن نیازهای مردم و واسطه میان تولید و مصرف باشد، واسطه میان تولید و اندوختن شده است <ref>صدر، اقتصادنا، ۳۴۷ ـ ۳۴۸</ref>.

اصول تجارت که جدا از اصول کلی [[اقتصاد]] نیست، در مکتب‌های گوناگون، نمودهای متفاوتی دارد. در [[نظام سرمایه‌داری]]، [[مالکیت خصوصی]]، بهره‌برداری از [[ثروت]] و چگونگی مصرف، جز در مواردی خاص، محدودیتی ندارد <ref>صدر، اقتصادنا، ۲۴۳ ـ ۲۴۵</ref>. در [[نظام کمونیستی]] با پذیرش [[مالکیت اشتراکی]]، [[آزادی سرمایه‌داری]] که مبتنی بر مالکیت خصوصی است، از میان می‌رود و [[دولت]] بر همه شئون زندگی اقتصادی، مسلط می‌شود <ref>صدر، اقتصادنا، ۲۴۳ ـ ۲۴۵</ref>؛ اما در [[اسلام]]، قلمرو مالکیت و فعالیت‌های اقتصادی با محدودیت‌هایی همراه است و این مکتب بر [[عدالت اجتماعی]] در تمام زمینه‌ها ازجمله اقتصاد و همچنین بر توازن میان مصالح فردی و اجتماعی تأکید ویژه دارد <ref>آقانظری، نظریه‌پردازی اقتصاد اسلامی، ۱۱۱</ref>.

[[امام‌خمینی]] همواره با تأکید بر رفع نیازهای محرومان، یکی از مؤلفه‌های اقتصاد و تجارت کشور در عرصه داخلی را رفع نیازهای محرومان و مردم در چارچوب اقتصادی سالم، مستقل و ملی می‌شمرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۱۵۷، ۴۷۳ و ۲۰/۳۴۰</ref> و آن را از بالاترین [[عبادات]] می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۸۵</ref>. از نگاه ایشان، [[بازار اسلامی]] به فقرا و مستضعفان توجه دارد و از اجحاف و [[گرانفروشی]] و [[قاچاق]] پرهیز می‌کند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۴ و ۱۲۰</ref>.

==نقش مردم و دولت در تجارت==

در طول مراحل انقلاب اسلامی، امام‌خمینی همواره به نقش مردم در تمامی زمینه‌ها به‌ویژه اقتصادی و تجاری توجه کرده است ؛ به گونه‌ای که در دوران [[پیروزی انقلاب اسلامی]] و پس از آن ایشان با توجه به ویرانی‌های اقتصادی به جا مانده از دوران پهلوی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۵۰۳</ref>، تمام مردم را مسئول بازسازی و نوسازی اقتصاد می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۴ و ۷/۳۱۶</ref>. ایشان به دلیل شرایط اقتصادی پس از انقلاب به تاجران، بازرگانان و کاسبان هشدار داد از گرانفروشی و [[احتکار]] پرهیز کنند؛ زیرا به دور از [[انصاف]] و [[عدالت]] است که طبقه محروم جامعه که نقش اصلی را در پیروزی انقلاب داشتند، در شرایط سخت اقتصادی و کمبود نیازمندی‌ها قرار گیرند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۹۵ و ۷/۳۱۷</ref>{{ببینید|متن=ببینید| بازار}}.

[[امام‌خمینی]] دخالت دولت در همه زمینه‌ها و دولتی‌کردن امور را صحیح نمی‌دانست و معتقد بود دولت بدون حضور مردم در تمامی عرصه‌ها ازجمله تجارت و بازرگانی نمی‌تواند کاری از پیش ببرد و باید به افراد باصلاحیت میدان بدهد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۵ ـ ۳۷ و ۱۵۸</ref>. ایشان گرایش به سوی [[مالکیت دولتی]] و کنارزدن ملت را بیماری مهلکی می‌شمرد که باید از آن دوری جست و بر آزادیِ بخش خصوصی با رویکرد رسیدگی هرچه بهتر و بیشتر به محرومان و مستضعفان <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۵۸</ref>، حضور و مشارکت مردم در همه امور کشور ازجمله تجارت و بازرگانی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۱۶</ref>، آزادی تجارت در محدوده قانون و شکستن انحصار عده‌ای خاص <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۱۶ و ۱۵۸ ـ ۱۵۹</ref> با نظارت صحیح دولت، تأکید می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۵۵ ـ ۵۶</ref> {{ببینید|متن=ببینید| اقتصاد}}؛ البته بر مبنای دیدگاه‌های فقهی ایشان، [[دولت اسلامی]] در جایی که مصلحت نظام و صلاح جامعه اقتضا کند، می‌تواند با تثبیت قیمت، انحصاری‌کردن تجارت یا صنعتی خاص و مانند آن، به صورت مستقیم در امور تجاری وارد شود <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۲/۵۹۶</ref>.

امام‌خمینی در پیام خود در سال ۱۳۶۷ درباره [[سیاست‌های کلی نظام]] در [[دوران بازسازی]] پس از [[جنگ تحمیلی]]، ضمن اشاره به نقش مردم، حضور آنان را یکی از نکات ضروری در دوران بازسازی دانسته است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۵۷ ـ ۱۵۹</ref>. ایشان در بند پنجم از این پیام از مسئولان خواست با برنامه‌ریزی منظم برای گسترش مبادی صدور کالا و توسعه صادرات، از تکیه‌کردن بیش از حد به صادرات نفت بپرهیزند و یا از آن خارج شوند و آزادی [[صادرات]] و [[واردات]] و به طور کلی تجارت را بر اساس قانون در دستور کار قرار دهند و دولت در این زمینه تنها بر قیمت و نوع کالا نظارت کند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۵۸ ـ ۱۵۹</ref>.

==تجارت خارجی==

[[تجارت خارجی]] از یک‌سو می‌تواند سبب جذب امکانات خارجی، رونق اقتصادی، رشد جامعه و رفاه افراد شود و از سوی دیگر، مانند هر ابزار دیگری می‌تواند کارکردی متضاد داشته باشد و کشور را دچار مشکل کند. استعمارگران غالباً از تجارت و داد و ستد برای سلطه، غارت، سرکوب استعدادهای خلاق و نفوذ [[فرهنگ]] خود بهره می‌برند و باعث ادامه عقب‌ماندگی و حاکمیت [[فرهنگ]] بیگانه می‌شوند. در این زمینه می‌توان به عملکرد دولت انگلیس در کشور [[هند]] با تأسیس کمپانی «[[کمپانی هند شرقی|هند شرقی]]» و ایجاد کمپانی «[[کمپانی رژی|رژی]]» در ایران اشاره کرد <ref>پزشکی و دیگران، انقلاب اسلامی، ۳۲ ـ ۳۳</ref>.

امام‌خمینی برقراری روابط دوستانه با تمام کشورهای جهان را با حفظ استقلال کشور <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۶۰ و ۵/۲۰۵</ref> و روابط تجاری با کشورهای دنیا را بر مبنای تأمین منافع ملت تأیید می‌کرد و روابط تجاری مضرّ <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۵۸</ref> و غیر عادلانه را که موجب نفوذ سیاسی یا تحمیل اغراض استعماری شود، نمی‌پذیرفت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۸۴</ref>. ایشان با توجه به آموزه‌های اسلامی و اینکه [[خداوند]] به [[تسلط کفار بر مسلمانان]] اجازه نداده <ref>نساء، ۱۴۱</ref>، تجارت با بیگانگان را در صورتی که موجب چیرگی آنان بر کشورهای اسلامی شود، [[حرام]] و دوری از آن را لازم می‌شمرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۱۷؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۶۱</ref> و معتقد بود بنابر آیه ۱۴۱ [[سوره نساء]]، مسلمانان باید به هر وسیله ممکن از زیر سلطه کفار بیرون بیایند <ref>امام‌خمینی، البیع، ۲/۷۲۵</ref> {{ببینید|متن=ببینید| نفی سبیل | استقلال}}.

برخی از ملاک‌های مورد نظر امام‌خمینی در تجارت و روابط خارجی عبارت‌اند از: حفظ استقلال جامعه <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۶۰؛ ۱۱/۱۵۸؛ ۱۹/۹۴ ـ ۹۵ و ۲۱/۴۲۷</ref>، رعایت مصالح مملکت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۴۳۹</ref> و خودداری از دخالت در امور کشور <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ‏۴/۴۳۳</ref>.

یکی از اساسی‌ترین اندیشه‌ها و آرمان‌های ایشان، رسیدن کشور به استقلال در همه ابعاد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۵۲۳؛ ۹/۲۵ و ۱۰/۸۰، ۴۳۳</ref> ازجمله اقتصاد و تجارت به طور خاص بود {{ببینید|متن=ببینید| اقتصاد | استقلال}}. [[امام‌خمینی]] رعایت [[عدالت]] را مهم‌ترین اصل و ویژگی [[حکومت اسلامی]] در روابط خارجی می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۱۸ و ۴۴۹</ref> و معتقد بود ملت ایران به دیگر کشورها نشان خواهد داد که در روابط خارجی نه تنها به زیان ملت خود، هیچ‌گونه رابطه و قراردادی را امضا نمی‌کند، بلکه هیچ‌گاه به زیان دیگر ملت‌ها و به قیمت تجاوز به حقوق آنان نیز رابطه‌ای برقرار نمی‌کند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۴۹</ref>. ایشان تأکید داشت کشور ایران همچنان‌که مخازن خود را از غارت بیگانگان حفظ می‌کند، طمعی به ثروت‌های دیگران نیز ندارد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۴۹</ref>؛ زیرا ملت ایران در ارتباط تجاری و اقتصادی با دیگر کشورها از معیار پرهیز از [[ظلم]] و [[ظلم‌پذیری]] پیروی می‌کند و هر کشوری که در امور ایران دخالت نکند و رفتاری عادلانه داشته باشد، جمهوری اسلامی ایران را نیز عادل خواهد یافت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۲۰ و ۱۹/۳۴۳</ref>.

ملاک روابط تجاری و مبادلات اقتصادی با دیگر کشورها از نگاه امام‌خمینی [[مساوات]] و نگاه برابر <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۸۴</ref> {{ببینید|متن=ببینید| عدالت اجتماعی}}، احترام متقابل <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۴۸</ref> و ضررنزدن به [[جامعه]] در قراردادها و [[روابط بین‌المللی]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۹۹</ref> بود. ایشان روابط سالم میان کشورها را سبب بهبود زندگی مردم و در نتیجه رشد تجارت، صنعت و کشاورزی می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۴۳</ref> و بر حفظ این روابط سالم، در راستای پیشرفت کشور تأکید می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۵۱</ref>.

==احکام فقهی و آداب تجارت==

به اعتقاد [[امام‌خمینی]] یادگرفتن احکام شرعیِ مربوط به تجارت، برای کسانی که با تجارت و خرید و فروش سر و کار دارند، از روی تحقیق یا [[تقلید]] برای شناختن معاملات صحیح از فاسد و دورماندن از [[معاملات ربوی]]، [[واجب]] است <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۷۶؛ امام‌خمینی، البیع، ۳/۵۸۷ ـ ۵۸۹</ref>. ایشان روایات نقل‌شده درباره یادگیری احکام <ref>کلینی، الکافی، ۵/۱۵۰ و ۱۵۴؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۳/۱۹۵</ref> را ارشادی و تأییدکننده [[حکم عقل]] می‌دانست و معتقد بود یادگیری اجتهادی احکام، [[واجب کفایی]] و برای عموم مردم به صورت تقلیدی، لازم است <ref>امام‌خمینی،  البیع، ۳/۵۹۰ ـ ۵۹۱</ref>.

از سوی دیگر، امام‌خمینی در برخی از آثار خود مانند المکاسب المحرمه، کتاب [[البیع]] و [[تحریر الوسیله]] به مسائل فقهی تجارت پرداخته است. ایشان در جلد اول کتاب [[المکاسب المحرمه]]، اشاره کوتاهی به تقسیم مکاسب کرده و مراد از [[تجارت حرام]] را بیان کرده است <ref>امام‌خمینی، مکاسب، ۱/۳ ـ ۴</ref>. بنابر نظر ایشان و با استناد به آیات <ref>نساء، ۵ ـ ۶</ref> و [[روایات]] <ref>کلینی، الکافی، ۷/۶۸ و ۱۹۷ ـ ۱۹۸؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۴/۲۲۱؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۹/۲۴۰ و ۱۰/۳۸</ref> معامله‌گر باید بالغ، عاقل، رشید و صاحب اختیار باشد <ref>امام‌خمینی، البیع، ۲/۷ ـ ۱۰، ۱۶ ـ ۲۰ و ۷۵</ref>؛ زیرا تجارت نیز مانند هر کار دیگری دارای اهداف معقول و مشروع و در جهت اصلاح زندگی دنیایی و آخرتی فرد است؛ از این‌رو تجارتی که باعث ضربه‌خوردن به [[دین]] و [[نظام سیاسی]] مسلمانان شود، جایز نیست. فروش [[انگور]] و [[خرما]] به هدف ساختن [[شراب]] یا فروش چوب برای ساختن [[بت]] و وسایل [[قمار]] و لهو و اجاره‌دادن خانه برای انجام این امور، [[حرام]] است؛ همان گونه که [[فروش سلاح]] به دشمنان دین که در حال [[جنگ]] یا [[آتش‌بس موقت]] با مسلمانان‌اند، حرام است <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۷۱ ـ ۴۷۳</ref>.

از نگاه [[امام‌خمینی]] [[احتکار]] غلات و روغن و عرضه‌نکردن آن به منظور گران‌فروختن در صورتی که به اندازه کافی در اختیار مسلمانان نباشد و فروشنده دیگری عرضه نکند، [[حرام]] است <ref>امام‌خمینی، رساله نجاة العباد، ۲۲۴</ref>. این حرمت به [[گندم]]، [[جو]]، [[خرما]]، [[کشمش]] و روغن حیوانی و روغن زیتون اختصاص دارد <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۷۷</ref>؛ البته چنان‌که امام‌خمینی نیز خاطرنشان کرده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰۰/۴۵۱ ـ ۴۵۲</ref>، در صورت اقتضای مصلحت عمومی، [[ولی امر مسلمانان|ولیّ امر مسلمانان]] می‌تواند از احتکار هر چیزی که لازم بداند، جلوگیری و محتکر را [[مجازات]] کند <ref>فقهی، احتکار با رویکردی به آرای امام‌خمینی، ۱۰۹</ref>. یکی از مجازات‌های ثابت‌شده برای محتکر، اجبار او به فروش کالا به قیمت منصفانه و بدون اجحاف است <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۷۷ ـ ۴۷۸</ref> {{ببینید|متن=ببینید| احتکار}}.

===مستحبات===

# فرق‌نگذاشتن میان خریداران به این صورت که با خریداری که چانه می‌زند و خریداری که چانه نمی‌زند، قیمت یکسان ارائه کند؛ البته در نظرگرفتن امتیازات اخلاقی و دینی مشتری و تخفیف قائل‌شدن برای وی اشکال ندارد <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۷۶</ref>.

===مکروهات===

# فروش کالا در جایی که [[عیب]] کالا را می‌پوشاند <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۷۶ ـ ۴۷۷</ref>.

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع==

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، رساله نجاة العباد، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

* فقهی، محمدرضا، احتکار با رویکردی به آرای امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.

==پیوند به بیرون==

محمدتقی نظرپور ـ حسین کفشگر جلودار، [https://books.khomeini.ir/books/10003/238/ تجارت]، دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۲۳۸-۲۴۴.