هویت: تفاوت میان نسخه‌ها

هویت (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۵ بهمن ۱۴۰۱، ساعت ۰۸:۵۷

۱۳۳ بایت حذف‌شده ، ‏۱۵ بهمن ۱۴۰۱

ابرابزار

دیداریویکی‌متن

Shams

Image-reviewer، دیوان‌سالاران، emailconfirmed، مدیران رابط کاربری، مدیران

۲۱٬۳۲۴

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-[[هویت]]، تشخص و حقیقت وجودی فرد یا [[جامعه]].
+هویت، تشخص و حقیقت وجودی فرد یا [[جامعه]].
-==معنای لغوی و اصطلاحی==
-هویت از ریشه عربی «هُوَ» به معنای او یا آن <ref>حسینی دشتی، معارف و معاریف، ۵۳۹</ref>، تشخص <ref>دهخدا، لغتنامه، ۱۴/۲۰۸۶۶</ref> یا هستی و حقیقت شخص است که مشتمل بر صفات جوهری اوست <ref>عمید، فرهنگ عمید، ۲/۱۹۸۴</ref>. هویت تعریفی است که فرد از خود و وجود خود می‌کند و به پرسش‌هایی چون «چیستم» و «چه می‌خواهم» پاسخ می‌دهد و از طریق آن به ابعاد شخصیت خود نوعی هماهنگی و انسجام نسبی می‌بخشد و از نظر روانی و رفتاری در زمان و مکان موضع‌یابی می‌کند <ref>زهیری، چیستی هویت ملی، ۳۰</ref>. از نگاهی دیگر، هویت به شناسنامه فرد یا گروهی از افراد تعبیر می‌شود که آنان را از سایر افراد یا گروه‌ها متمایز می‌سازد <ref>شیخاوندی، تکوین و تکون، ۴</ref>؛ از این‌رو هویت در ارتباط با خود و دیگری شکل می‌گیرد و ماهیتاً قرین دو احساس متضاد تعلق و شباهت به گروه خودی (ما) و احساس تمایز یا تبعیض در برابر گروه غیر خودی (دیگران) است <ref>31، Tajfel</ref>.
-از سوی دیگر، هویت را می‌توان در سطح فردی و جمعی دسته‌بندی کرد. هویت جمعی نیز واجد تقسیمات گوناگونی همچون [[هویت ملی]] و [[هویت دینی|دینی]] (باطنی) است. هویت فردی را می‌توان به تصویری که انسان از خویشتن دارد و انتظاری که دیگران از وی دارند تعریف کرد؛ برای مثال کیستی فرد و ویژگی‌های شخصی او جزء هویت فردی‌اش به شمار می‌آید. هویت جمعی نیز به طور خلاصه شناسنامه [[جامعه]] یا گروهی از افراد است که با آن، سنت‌های یک گروه و یا جامعه، بازشناسی می‌شوند <ref>نگارش، هویت دینی، ۲۱ ـ ۲۳</ref>. هویت و شخصیت یک فرد به شخص خود او تعلق دارد و رهاکردن آن و پذیرفتن هویت و شخصیت دیگرى، به معنى سلب خود از خود و به معنى مسخ‌شدن و بیگانه‌شدن با خود است <ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲/۳۶۶</ref>. شخصیت، هویت و «خودِ» یک ملت نیز روح جمعى آن ملت است و هر ملتى فرهنگى مخصوص به خود دارد که مقوّم شخصیت آن ملت است و دفاع از آن [[فرهنگ]] دفاع از هویت آن ملت است <ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲/۳۶۶</ref>. در پهنه گروهی به نام [[ملت]]، هویت ملی معرف احساس همسانی، تشابه، تعلق و وفاداری افراد به واحدی جمعی نظیر ملت بوده، در عین حال بیانگر تفاوت، ناهمسانی و تمایز با سایر واحدهای ملی است <ref>شهرام‌نیا و دیگران، بررسی تأثیر شبکه‌های اجتماعی، ۱۲۵</ref>. عناصر اصلی این هویت جمعی را در وهله نخست باید در ویژگی‌های جغرافیای سیاسی که منجر به تجربه تاریخی مشترک، آرزوها و آرمان‌های مشترک و ایجاد نوعی روح جمعی برای حل مسائل مشترک می‌گردد و دوم، در فرهنگ این گروه اجتماعی جستجو کرد <ref>فوزی، امام‌خمینی و هویت ملی، ۳۷</ref>.
-هویت دینی به رفتارهای فردی و اجتماعی گفته می‌شود که بر اساس آرمان‌ها و هدف‌های دین شکل می‌گیرد <ref>نگارش، هویت دینی، ۲۳</ref>. این هویت را به هویت باطنی نیز می‌توان تعبیر کرد؛ زیرا مربوط به بعد [[روح انسان]] می‌شود <ref>حکیمی، هویت صنفی روحانی، ۲۱ ـ ۲۰</ref>. بهترین راه برای شناخت این جنبه از هویت [[انسان]] ـ که شناخت خالق و مختصات سیر به سوی اوست ـ شناخت خویشتن خویش است <ref>حکیمی، هویت صنفی روحانی، ۲۲</ref>؛ چنان‌که [[امام‌خمینی]] درباره کیستی و چیستی آدمی، انسان را موجودی عاقل و بهره‌مند از جوهر الهی و آزاد می‌داند و هویت انسانی را در قالب مفهوم [[بندگی خدا]] تعریف می‌کند <ref>امام‌خمینی، آداب الصلاه، ۸ ـ ۹؛ منصورنژاد، دین و هویت، ۱۶۵</ref>. ایشان در نگاه به هویت جمعی، فراتر از هویت دینی و اسلامی مسلمانان، از هویت جمعی مستضعفان عالم نیز سخن گفته و حتی پیشنهاد تشکیل حزب مستضعفان را داده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۸۰، ۳۳۱ و ۳۳۹</ref> {{ببینید|مستضعفان}}.
+== معنای لغوی و اصطلاحی ==
-==هویت ایرانی اسلامی==
+هویت از ریشه عربی «هُوَ» به معنای او یا آن،<ref>حسینی دشتی، معارف و معاریف، ۵۳۹</ref> تشخص<ref>دهخدا، لغتنامه، ۱۴/۲۰۸۶۶</ref> یا هستی و حقیقت شخص است که مشتمل بر صفات جوهری اوست.<ref>عمید، فرهنگ عمید، ۲/۱۹۸۴</ref> هویت تعریفی است که فرد از خود و وجود خود می‌کند و به پرسش‌هایی چون «چیستم» و «چه می‌خواهم» پاسخ می‌دهد و از طریق آن به ابعاد شخصیت خود نوعی هماهنگی و انسجام نسبی می‌بخشد و از نظر روانی و رفتاری در زمان و مکان موضع‌یابی می‌کند.<ref>زهیری، چیستی هویت ملی، ۳۰</ref> از نگاهی دیگر، هویت به شناسنامه فرد یا گروهی از افراد تعبیر می‌شود که آنان را از سایر افراد یا گروه‌ها متمایز می‌سازد<ref>شیخاوندی، تکوین و تکون، ۴</ref>؛ از این‌رو هویت در ارتباط با خود و دیگری شکل می‌گیرد و ماهیتاً قرین دو احساس متضاد تعلق و شباهت به گروه خودی (ما) و احساس تمایز یا تبعیض در برابر گروه غیرخودی (دیگران) است.<ref>31، Tajfel</ref>
-[[مسلمانان]] با وجود برخورداری از تمایزات زبانی، ملی و نژادی در سطح جهان، دارای حس مشترک مسلمان‌بودن و [[هویت اسلامی]] هستند که در طول دوره‌های تاریخی مختلف، [[فرهنگ اسلامی]] را در خود متبلور ساخته است؛ به طوری که اسلام در هنگام ظهور خویش در [[جزیرة‌العرب]]، دینی دارای فرهنگ و [[جهان‌بینی]] نوینی بود که متعاقباً هویت نوینی به کل اجتماع انسانی عرضه می‌داشت. هدف اسلام، ایجاد انقلابی فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در تمام ابعاد اجتماعی و ایجاد همبستگی جمعی برای تشکیل امت و تکوین [[حکومت اسلامی]] بود <ref>بشیریه، جامعه‌شناسی سیاسی، ۲۳۳ ـ ۲۳۴</ref>. امروزه نیز در تمام کشورهاى جهان اسلام، نهضت‌هاى اسلامى بر اساس جستجوى هویت اسلامى وجود دارد <ref>مطهرى، مجموعه آثار، ‏۲۴/۱۵۳</ref>.
+از سوی دیگر، هویت را می‌توان در سطح فردی و جمعی دسته‌بندی کرد. هویت جمعی نیز واجد تقسیمات گوناگونی همچون [[هویت ملی]] و [[هویت دینی|دینی]] (باطنی) است. هویت فردی را می‌توان به تصویری که انسان از خویشتن دارد و انتظاری که دیگران از وی دارند تعریف کرد؛ برای مثال کیستی فرد و ویژگی‌های شخصی او جزء هویت فردی‌اش به‌شمار می‌آید. هویت جمعی نیز به‌طور خلاصه شناسنامه [[جامعه]] یا گروهی از افراد است که با آن، سنت‌های یک گروه یا جامعه، بازشناسی می‌شوند.<ref>نگارش، هویت دینی، ۲۱–۲۳</ref> هویت و شخصیت یک فرد به شخص خود او تعلق دارد و رهاکردن آن و پذیرفتن هویت و شخصیت دیگری، به معنی سلب خود از خود و به معنی مسخ‌شدن و بیگانه‌شدن با خود است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲/۳۶۶</ref> شخصیت، هویت و «خودِ» یک ملت نیز روح جمعی آن ملت است و هر ملتی فرهنگی مخصوص به خود دارد که مقوّم شخصیت آن ملت است و دفاع از آن [[فرهنگ]] دفاع از هویت آن ملت است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲/۳۶۶</ref> در پهنه گروهی به نام [[ملت]]، هویت ملی معرف احساس همسانی، تشابه، تعلق و وفاداری افراد به واحدی جمعی نظیر ملت بوده، در عین حال بیانگر تفاوت، ناهمسانی و تمایز با سایر واحدهای ملی است.<ref>شهرام‌نیا و دیگران، بررسی تأثیر شبکه‌های اجتماعی، ۱۲۵</ref> عناصر اصلی این هویت جمعی را در وهله نخست باید در ویژگی‌های جغرافیای سیاسی که منجر به تجربه تاریخی مشترک، آرزوها و آرمان‌های مشترک و ایجاد نوعی روح جمعی برای حل مسائل مشترک می‌گردد و دوم، در فرهنگ این گروه اجتماعی جستجو کرد.<ref>فوزی، امام‌خمینی و هویت ملی، ۳۷</ref>
-از نگاه هویت ایرانی اسلامی، در هویت ایرانیان نیز دو نوع هویت مجزا و در عین حال مرتبط ملی و اسلامی را می‌توان بازشناسی کرد. شواهد برآمده از تاریخ نشان می‌دهد هویت ملی ایرانیان از زمان پیدایش [[سلسله هخامنشی|حکومت هخامنشی]] شکل منسجم‌تری به خود گرفت <ref>مجتهدزاده، دموکراسی، ۱۶۴</ref>. انسان ایرانی از همان آغاز، اشراقی‌اندیش بود و پیام [[زرتشت]] که نخستین آیین توحیدی در [[ایران]] بود، در هویت ایرانی آمیخت <ref>فوزی، امام‌خمینی و هویت ملی، ۸۰ ـ ۸۱</ref> {{ببینید|اهل کتاب(۲)}}.
+هویت دینی به رفتارهای فردی و اجتماعی گفته می‌شود که بر اساس آرمان‌ها و هدف‌های دین شکل می‌گیرد.<ref>نگارش، هویت دینی، ۲۳</ref> این هویت را به هویت باطنی نیز می‌توان تعبیر کرد؛ زیرا مربوط به بعد [[روح انسان]] می‌شود.<ref>حکیمی، هویت صنفی روحانی، ۲۱–۲۰</ref> بهترین راه برای شناخت این جنبه از هویت [[انسان]] ـ که شناخت خالق و مختصات سیر به سوی اوست ـ شناخت خویشتن خویش است<ref>حکیمی، هویت صنفی روحانی، ۲۲</ref>؛ چنان‌که [[امام‌خمینی]] دربارهٔ کیستی و چیستی آدمی، انسان را موجودی عاقل و بهره‌مند از جوهر الهی و آزاد می‌داند و هویت انسانی را در قالب مفهوم [[بندگی خدا]] تعریف می‌کند.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاه، ۸–۹؛ منصورنژاد، دین و هویت، ۱۶۵</ref> ایشان در نگاه به هویت جمعی، فراتر از هویت دینی و اسلامی مسلمانان، از هویت جمعی مستضعفان عالم نیز سخن گفته و حتی پیشنهاد تشکیل حزب مستضعفان را داده است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۸۰، ۳۳۱ و ۳۳۹</ref> {{ببینید|مستضعفان}}.
-فراآمدن اسلام و گسترش آن پس از [[سلسله ساسانی]]، اثر ژرفی بر هویت ایرانی بر جای نهاد <ref>مجتهدزاده، دموکراسی، ۱۸۵ و ۱۸۸</ref>. ایرانیان روح خود را با اسلام سازگار دیدند و گمگشته خویش را در اسلام یافتند. مردم ایران که سابقه فرهنگ و [[تمدن]] داشتند، بیش از هر ملت دیگر به اسلام شیفتگى نشان دادند و به آن خدمت کردند <ref>مطهری، مجموعه آثار، ‏۱۴/۱۲۷</ref>. این آمیختگی و ایجاد رابطه دوسویه فرهنگ اسلامی و ایرانی، به خلق تمدن اسلامی ـ ایرانی منجر گردید که از تأثیرات مهم این هویت جدید، می‌توان به خدمات گسترده و پردامنه متقابل اسلام و ایران در عرصه‌های مختلف اشاره کرد <ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۴/۱۳۵ ـ ۵۹۰</ref>؛ ولی پس از آنکه در قرون اخیر، هویت اسلامی ـ ایرانی با مفاهیم و منابع معرفتی [[مدرنیسم]] در هم آمیخت و ایرانیان با مفاهیم غربی این حوزه آشنا شدند <ref>مجتهدزاده، دموکراسی، ۲۵۱ ـ ۲۵۲</ref>، برخی ترقی‌خواهان که تحت تأثیر فرهنگ و [[تمدن غرب]] قرار داشتند، مشکلات ایرانیانِ مسلمان را در هویت اسلامی و ادغام این هویت با هویت ایرانی معرفی کردند. در مقابل، برخی متفکران ازجمله [[سیدجمال‌الدین اسدآبادی]] بر آن شدند در برابر این جریان غرب‌گرای اسلام‌گریز، به احیای هویت اسلامی بپردازند. اسدآبادی با آگاهی از تمدن جدید غرب، ضمن تعریف «خود» و «دیگری» راهکار رهایی از واپس‌ماندگی و انفعال مسلمانان را در بازگشت با اسلام به عنوان دینی سازگار با افکار جدید می‌دانست <ref>خالقی، امام‌خمینی و گفتمان غرب، ۳۷</ref>.
+== هویت ایرانی اسلامی ==
+[[مسلمانان]] با وجود برخورداری از تمایزات زبانی، ملی و نژادی در سطح جهان، دارای حس مشترک مسلمان‌بودن و [[هویت اسلامی]] هستند که در طول دوره‌های تاریخی مختلف، [[فرهنگ اسلامی]] را در خود متبلور ساخته است؛ به طوری که اسلام در هنگام ظهور خویش در [[جزیرةالعرب]]، دینی دارای فرهنگ و [[جهان‌بینی]] نوینی بود که متعاقباً هویت نوینی به کل اجتماع انسانی عرضه می‌داشت. هدف اسلام، ایجاد انقلابی فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در تمام ابعاد اجتماعی و ایجاد همبستگی جمعی برای تشکیل امت و تکوین [[حکومت اسلامی]] بود.<ref>بشیریه، جامعه‌شناسی سیاسی، ۲۳۳–۲۳۴</ref> امروزه نیز در تمام کشورهای جهان اسلام، نهضت‌های اسلامی بر اساس جستجوی هویت اسلامی وجود دارد.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ‏۲۴/۱۵۳</ref>
-در امتداد تحول‌یابی هویت ایرانی اسلامی، هویت ایرانیان به‌ویژه پس از [[سلسله قاجاریه]] در امتداد دو جریان تغییر مسیر داد: از یک سو [[سلسله پهلوی]] به طور عام و [[رضاشاه]] به طور خاص، میهن‌گرایی را با پیشینه تاریخی ایرانیان پیوند زد <ref>مجتهدزاده، دموکراسی، ۲۵۱ ـ ۲۵۲</ref> و در دوره [[محمدرضا پهلوی]] نیز با اتکا به عناصری گزینش‌‌شده از تاریخ [[ایران باستان]]، اسلام سنتی و [[لیبرال دموکراسی]]، سعی شد نظام ارزشی و اعتقادی مطابق خواست حکومت اجرا گردد <ref>خواجه‌سروی، سی گفتار، ۱۵۹ ـ ۱۶۰</ref> و این هویت خودساخته، با تکیه بر مؤلفه‌های باستانی در برابر هویت سنتی و مذهبی جامعه طراحی و بازتولید شود <ref>علی‌خانی، هویت در ایران، ۷۳</ref>؛ از سوی دیگر، برخی همانند محمد مصدق بر آن شدند جنبه‌هایی از مفاهیم اروپایی [[ملی‌گرایی]] را با مردم‌گرایی ایرانی درآمیزند <ref>مجتهدزاده، دموکراسی، ۲۵۲</ref> {{ببینید|محمد مصدق}}. با برآمدن این نگاه، برخی اندیشمندان اسلامی، ضمن رد ناسیونالیسم یا ملی‌گرایى، نتیجه این اندیشه را دشمن‌سازی از نژاد‌های دیگر عنوان کردند <ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۴/۲۵ ـ ۲۶</ref>.
+از نگاه هویت ایرانی اسلامی، در هویت ایرانیان نیز دو نوع هویت مجزا و در عین حال مرتبط ملی و اسلامی را می‌توان بازشناسی کرد. شواهد برآمده از تاریخ نشان می‌دهد هویت ملی ایرانیان از زمان پیدایش [[سلسله هخامنشی|حکومت هخامنشی]] شکل منسجم‌تری به خود گرفت.<ref>مجتهدزاده، دموکراسی، ۱۶۴</ref> انسان ایرانی از همان آغاز، اشراقی‌اندیش بود و پیام [[زرتشت]] که نخستین آیین توحیدی در [[ایران]] بود، در هویت ایرانی آمیخت<ref>فوزی، امام‌خمینی و هویت ملی، ۸۰–۸۱</ref> {{ببینید|اهل کتاب(۲)}}.
-برخی [[روشنفکران دینی]] معاصر نیز در صدد برآمدند با تشریح و تبیین هویت اسلامی، جامعه را از انفعال خارج سازند. ‌اندیشمندان و نویسندگانی چون جلال آل‌احمد {{ببینید|جلال آل‌احمد}} بر آن شدند با رویکردی جدید و با بازگشت به مؤلفه‌ها و عناصر هویت‌ساز اسلام، آغازگر هویت مدرن ایرانی در مقابل [[هجمه فرهنگی]] غرب باشند <ref>آل‌احمد، ۱۱۶ ـ ۱۲۰</ref>. آل احمد ریشه‌های فرهنگی و پیوندهای مردم ایران را در اسلام یافته بود و در انتقاد از خودبیگانگی ایرانیان بر هویت ایرانی شیعی تأکید می‌ورزید <ref>ریچارد، تفکر معاصر شیعی، ۳۰۴ ـ ۳۰۷</ref>. [[اقبال لاهوری]] هم معتقد است [[جامعه اسلامى]] در حال حاضر در برخورد با تمدن و [[فرهنگ غربى]] دچار بیمارى تزلزل شخصیت و ازدست‌دادن هویت شده است. «خود» این جامعه و «خویشتن» اصیل این جامعه، اسلام و فرهنگ اسلامى است و نخستین کار لازمى که مصلحان باید انجام دهند، بازگرداندن ایمان و اعتقاد این جامعه به «خود» واقعى او، یعنى فرهنگ و معنویت اسلامى است <ref>مطهرى، مجموعه آثار، ‏۲۴/۵۸</ref>.
+فراآمدن اسلام و گسترش آن پس از [[سلسله ساسانی]]، اثر ژرفی بر هویت ایرانی بر جای نهاد.<ref>مجتهدزاده، دموکراسی، ۱۸۵ و ۱۸۸</ref> ایرانیان روح خود را با اسلام سازگار دیدند و گمگشته خویش را در اسلام یافتند. مردم ایران که سابقه فرهنگ و [[تمدن]] داشتند، بیش از هر ملت دیگر به اسلام شیفتگی نشان دادند و به آن خدمت کردند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ‏۱۴/۱۲۷</ref> این آمیختگی و ایجاد رابطه دوسویه فرهنگ اسلامی و ایرانی، به خلق تمدن اسلامی ـ ایرانی منجر گردید که از تأثیرات مهم این هویت جدید، می‌توان به خدمات گسترده و پردامنه متقابل اسلام و ایران در عرصه‌های مختلف اشاره کرد<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۴/۱۳۵–۵۹۰</ref>؛ ولی پس از آنکه در قرون اخیر، هویت اسلامی ـ ایرانی با مفاهیم و منابع معرفتی [[مدرنیسم]] در هم آمیخت و ایرانیان با مفاهیم غربی این حوزه آشنا شدند،<ref>مجتهدزاده، دموکراسی، ۲۵۱–۲۵۲</ref> برخی ترقی‌خواهان که تحت تأثیر فرهنگ و [[تمدن غرب]] قرار داشتند، مشکلات ایرانیانِ مسلمان را در هویت اسلامی و ادغام این هویت با هویت ایرانی معرفی کردند. در مقابل، برخی متفکران ازجمله [[سیدجمال‌الدین اسدآبادی]] بر آن شدند در برابر این جریان غرب‌گرای اسلام‌گریز، به احیای هویت اسلامی بپردازند. اسدآبادی با آگاهی از تمدن جدید غرب، ضمن تعریف «خود» و «دیگری» راهکار رهایی از واپس‌ماندگی و انفعال مسلمانان را در بازگشت با اسلام به عنوان دینی سازگار با افکار جدید می‌دانست.<ref>خالقی، امام‌خمینی و گفتمان غرب، ۳۷</ref>
-در سال‌های بعد، علی شریعتی {{ببینید|علی شریعتی}} نیز در سه بعد فردی، ملی و فراملی کوشید تمامی مسلمانان را با توجه‌دادن به مقوله «حرکت» به هویت خویش آگاه سازد <ref>منصورنژاد، دین و هویت، ۱۲۵</ref>. این «حرکت» در اندیشه‌ شریعتی، به هویت مسلمانی که بازگشت به اسلام اصیل به دور از زنگار و انحراف است، باز می‌گردد <ref>منصورنژاد، دین و هویت، ۱۲۷</ref>. در این راستا، شریعتی بیشترین تلاش خود را احیای هویت ایرانی مسلمان، به بیان مواضع اسلام در پاسخ به مقتضیات دنیای جدید اختصاص داد <ref>ریچارد، تفکر معاصر شیعی، ۳۰۵</ref>.
+در امتداد تحول‌یابی هویت ایرانی اسلامی، هویت ایرانیان به‌ویژه پس از [[سلسله قاجاریه]] در امتداد دو جریان تغییر مسیر داد: از یک سو [[سلسله پهلوی]] به‌طور عام و [[رضاشاه]] به‌طور خاص، میهن‌گرایی را با پیشینه تاریخی ایرانیان پیوند زد<ref>مجتهدزاده، دموکراسی، ۲۵۱–۲۵۲</ref> و در دوره [[محمدرضا پهلوی]] نیز با اتکا به عناصری گزینش‌شده از تاریخ [[ایران باستان]]، اسلام سنتی و [[لیبرال دموکراسی]]، سعی شد نظام ارزشی و اعتقادی مطابق خواست حکومت اجرا گردد<ref>خواجه‌سروی، سی گفتار، ۱۵۹–۱۶۰</ref> و این هویت خودساخته، با تکیه بر مؤلفه‌های باستانی در برابر هویت سنتی و مذهبی جامعه طراحی و بازتولید شود<ref>علی‌خانی، هویت در ایران، ۷۳</ref>؛ از سوی دیگر، برخی همانند محمد مصدق بر آن شدند جنبه‌هایی از مفاهیم اروپایی [[ملی‌گرایی]] را با مردم‌گرایی ایرانی درآمیزند<ref>مجتهدزاده، دموکراسی، ۲۵۲</ref> {{ببینید|محمد مصدق}}. با برآمدن این نگاه، برخی اندیشمندان اسلامی، ضمن رد ناسیونالیسم یا ملی‌گرایی، نتیجه این اندیشه را دشمن‌سازی از نژادهای دیگر عنوان کردند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۴/۲۵–۲۶</ref>
-مرتضی مطهری {{ببینید|مرتضی مطهری}}، هویت ایرانی را بر دو پایه اسلام و [[فرهنگ ایران]] می‌دانست که در این میان، [[دین اسلام]] را مهم‌ترین مؤلفه [[ملیت]] و هویت ایرانیان معرفی می‌کرد <ref>مطهری، مجموعه آثار، ‏۲۴/۳۲۲ ـ ۳۲۳؛ حاجیانی، جامعه‌شناسی هویت ایرانی، ۲۲۴</ref>. به اعتقاد وی، اسلام پس از آنکه وارد ایران شد، در متن زندگى ایرانیان وارد شد و جزو زندگى آنان گشت؛ به طوری که [[ادبیات]]، [[سیاست]]، [[قضاوت]] و [[دادگسترى]]، فرهنگ و تمدن، شئون اجتماعى و سرانجام همه چیز ایرانیان، با این دین همراه بوده است و از طرفی هم ایرانیان در این مدت خدمات ارزنده و وصف‌ناپذیری به [[تمدن اسلامى]] داشته‌اند و در ترقى و تعالى این دین و نشر آن در میان سایر مردم جهان، از سایر ملل مسلمان ـ حتى خود اعراب ـ بیشتر تلاش کرده‌اند <ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۴/۵۳ ـ ۵۴</ref>؛ از این‌رو اگرچه در تاریخ معاصر ایران برخی نویسندگان و ‌اندیشمندان، ملت را مغایر امت، و هویت ملی را مخالف هویت اسلامی معرفی کرده‌اند، در واقع تلاش برای جدایی و انفکاک هویت اسلامی از هویت ایرانی، با مقاومت ایرانیان رویارو شده است و شاهد این مدعا، درآمیختن هویت ملی و اسلامی به دست ملت و ایجاد انقلاب اسلامی و دگرگونی سیاسی و اجتماعی است <ref>مجتهدزاده، دموکراسی، ۱۲۷</ref>.
+برخی [[روشنفکران دینی]] معاصر نیز در صدد برآمدند با تشریح و تبیین هویت اسلامی، جامعه را از انفعال خارج سازند. اندیشمندان و نویسندگانی چون جلال آل‌احمد {{ببینید|جلال آل‌احمد}} بر آن شدند با رویکردی جدید و با بازگشت به مؤلفه‌ها و عناصر هویت‌ساز اسلام، آغازگر هویت مدرن ایرانی در مقابل [[هجمه فرهنگی]] غرب باشند.<ref>آل‌احمد، ۱۱۶–۱۲۰</ref> آل احمد ریشه‌های فرهنگی و پیوندهای مردم ایران را در اسلام یافته بود و در انتقاد از خودبیگانگی ایرانیان بر هویت ایرانی شیعی تأکید می‌ورزید.<ref>ریچارد، تفکر معاصر شیعی، ۳۰۴–۳۰۷</ref> [[اقبال لاهوری]] هم معتقد است [[جامعه اسلامی]] در حال حاضر در برخورد با تمدن و [[فرهنگ غربی]] دچار بیماری تزلزل شخصیت و ازدست‌دادن هویت شده است. «خود» این جامعه و «خویشتن» اصیل این جامعه، اسلام و فرهنگ اسلامی است و نخستین کار لازمی که مصلحان باید انجام دهند، بازگرداندن ایمان و اعتقاد این جامعه به «خود» واقعی او، یعنی فرهنگ و معنویت اسلامی است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ‏۲۴/۵۸</ref>
-آنچه در نگاه امام‌خمینی به عنوان یک فقیه، فیلسوف، عارف و یک عالم برجسته اسلامی که با همه وجود دل در گرو اسلام و ارزش‌های اسلامی دارد، اصل بوده، هویت دینی و اسلامی فرد و جامعه است؛ اما در راستای همین نگاه و رویکرد، ایشان به هویت ایرانی به عنوان یک کشور و بخشی از سرزمین اسلامی نیز توجه و اهتمام داشت و با همین نگاه ایران را در برابر متجاوزان نه تنها دستی واحد و ملتی یکپارچه بلکه «موجودی الهی» می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۷۸</ref> و برای ایران به عنوان یک کشور مسلمان و برای مردم آن به عنوان ملت مسلمان ایران هویتی قائل بود که باید آن را شناخت و به توانایی‌های آن آگاه بود و به الزامات این هویت و مسئولیت‌های در برابرآن پای‌بند بود.
+در سال‌های بعد، علی شریعتی {{ببینید|علی شریعتی}} نیز در سه بعد فردی، ملی و فراملی کوشید تمامی مسلمانان را با توجه‌دادن به مقوله «حرکت» به هویت خویش آگاه سازد.<ref>منصورنژاد، دین و هویت، ۱۲۵</ref> این «حرکت» در اندیشه شریعتی، به هویت مسلمانی که بازگشت به اسلام اصیل به دور از زنگار و انحراف است، بازمی‌گردد.<ref>منصورنژاد، دین و هویت، ۱۲۷</ref> در این راستا، شریعتی بیشترین تلاش خود را احیای هویت ایرانی مسلمان، به بیان مواضع اسلام در پاسخ به مقتضیات دنیای جدید اختصاص داد.<ref>ریچارد، تفکر معاصر شیعی، ۳۰۵</ref>
-از سوی دیگر، امام‌خمینی از بین‌رفتن و خودباختگی هویت را آسیب جدی و در عین حال زنگاری بر پیکره هویت اسلامی ایرانی معرفی می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۷۹ ـ ۸۰؛ منصورنژاد، دین و هویت، ۱۱۷</ref> و نقطه عزیمت سیر خودباختگی ملت را در گم‌کردن اسلام با عنوان راهنمای چگونه‌زیستن می‌دانست <ref>فوزی، امام‌خمینی و هویت ملی، ۲۰۱ ـ ۲۰۲</ref> و یکی از آسیب‌های این خودباختگی را ازدست‌دادن اعتماد به خود و توانایی‌های بومی و ملی و گم‌کردن خویشتن خویش ایرانیان می‌دید <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۷۹ ـ ۱۸۰؛ ۱۳/۲۱۲ و ۲۰/۳۳۷</ref>. از نظر ایشان هویت ایرانی اسلامی، با نفی خودباختگی و وابستگی به کشورهای قدرتمند جهان، حفظ استقلال در تمام ابعاد آن و توجه به هویت فرهنگی به دست خواهد آمد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۵؛ ۱۳/۲۱۲ ـ ۲۱۳؛ ۱۵/۲۴۳ و ۲۱/۹۱</ref>.
+مرتضی مطهری {{ببینید|مرتضی مطهری}}، هویت ایرانی را بر دوپایه اسلام و [[فرهنگ ایران]] می‌دانست که در این میان، [[دین اسلام]] را مهم‌ترین مؤلفه [[ملیت]] و هویت ایرانیان معرفی می‌کرد.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ‏۲۴/۳۲۲–۳۲۳؛ حاجیانی، جامعه‌شناسی هویت ایرانی، ۲۲۴</ref> به اعتقاد وی، اسلام پس از آنکه وارد ایران شد، در متن زندگی ایرانیان وارد شد و جزو زندگی آنان گشت؛ به طوری که [[ادبیات]]، [[سیاست]]، [[قضاوت]] و [[دادگستری]]، فرهنگ و تمدن، شئون اجتماعی و سرانجام همه چیز ایرانیان، با این دین همراه بوده است و از طرفی هم ایرانیان در این مدت خدمات ارزنده و وصف‌ناپذیری به [[تمدن اسلامی]] داشته‌اند و در ترقی و تعالی این دین و نشر آن در میان سایر مردم جهان، از سایر ملل مسلمان ـ حتی خود اعراب ـ بیشتر تلاش کرده‌اند<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۴/۵۳–۵۴</ref>؛ از این‌رو اگرچه در تاریخ معاصر ایران برخی نویسندگان و اندیشمندان، ملت را مغایر امت، و هویت ملی را مخالف هویت اسلامی معرفی کرده‌اند، در واقع تلاش برای جدایی و انفکاک هویت اسلامی از هویت ایرانی، با مقاومت ایرانیان رویارو شده است و شاهد این مدعا، درآمیختن هویت ملی و اسلامی به دست ملت و ایجاد انقلاب اسلامی و دگرگونی سیاسی و اجتماعی است.<ref>مجتهدزاده، دموکراسی، ۱۲۷</ref>
-==گستره نگاه امام‌خمینی==
-از نگاه [[امام‌خمینی]]، انسان تنها موجودى است که جامع همه مراتب عینى، مثالى، حسى و تمام عوالم غیب و شهادت بوده هر چه در این عوالم هست، در وجود پیچیده او نهان شده است <ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۷ ـ ۸</ref>{{ببینید|انسان کامل|انسان‌شناسی}} با دقت در نگاه ایشان می‌توان دو وجه از هویت انسان را باز شناخت: نخست فطرت که هستی ثابت با قواعد فرازمانی، فرامکانی و جهانشمول است که بنا به سنت الهی تغییری در آن نیست <ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۸۰</ref> {{ببینید|فطرت}} و دوم، وجهی از انسان است که ذاتاً رو به کمال دارد و مراتبی برای آن شناخته شده است. در این نظریه عرفانی، فلسفی و الهی، هویت متغیر انسان، بر پیوستاری قرار دارد که از مراتب نباتی و حیوانی (طبیعی و مادی) آغاز و با گذر از مرتبه نفس، به مرتبه تجرد کامل یا «[[عقل]]» منتهی می‌شود <ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۳ ـ ۱۴</ref> {{ببینید|کرامت انسان}}. از نگاه امام‌خمینی لازمه طی این مسیر، [[بندگی خدا]] و تسلیم‌نشدن در مقابل هر موجودی غیر خداست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۶۰</ref>.
-سطحی دیگر از هویت مورد نظر امام‌خمینی هویت جمعی است؛ به‌گونه‌ای که ایشان را می‌توان تثبیت‌کننده جریان فکری و هویت‌بخشی اسلامی ایرانی نامید. ایشان با تمرکز بر مقوله‌ اسلام با عنوان اساسی‌ترین منبع هویت‌یابی، ارکان و مؤلفه‌های قوام‌بخش هویت ملی و ملی‌گرایی را تا هنگامی که روبه‌روی اسلام قرار نگیرند، نفی نمی‌کند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۹ و ۱۵/۴۷۱</ref>؛ اما ملی‌گرایی را به علت اینکه ابزاری در اختیار [[استعمارگران]] است تا با اختلاف‌افکنی میان مسلمانان، آنها را از [[وحدت]] دور و منابع آنها را غارت کنند، طرد می‌کند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۸۷ و ۴۴۳</ref> {{ببینید|ملی‌گرایی}}.
+آنچه در نگاه امام‌خمینی به عنوان یک فقیه، فیلسوف، عارف و یک عالم برجسته اسلامی که با همه وجود دل در گرو اسلام و ارزش‌های اسلامی دارد، اصل بوده، هویت دینی و اسلامی فرد و جامعه است؛ اما در راستای همین نگاه و رویکرد، ایشان به هویت ایرانی به عنوان یک کشور و بخشی از سرزمین اسلامی نیز توجه و اهتمام داشت و با همین نگاه ایران را در برابر متجاوزان نه تنها دستی واحد و ملتی یکپارچه بلکه «موجودی الهی» می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۷۸</ref> و برای ایران به عنوان یک کشور مسلمان و برای مردم آن به عنوان ملت مسلمان ایران هویتی قائل بود که باید آن را شناخت و به توانایی‌های آن آگاه بود و به الزامات این هویت و مسئولیت‌های در برابرآن پای‌بند بود.
-مراجعه به گفتار و رفتار امام‌خمینی، نشان می‌دهد آن دسته از شعایر ملی و بومی ایرانیان که در جهت رشد هویت انسانی و دینی همسو باشد، مورد قبول ایشان قرار می‌گیرد و ایشان از توجه به برگزارى مراسم و آیین‏هاى ملى و میهنی، منطبق با اصول اسلام غافل نبود و بزرگداشت آداب و سنن ملی را در کنار تعظیم شعایر مذهبی، وسیله‌ای برای رسیدن به پیشرفت و ترقی ارزیابی می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۰۰؛ ۱۷/۳۶۹ و ۲۰/۱۶</ref> {{ببینید|نوروز}}. امام‌خمینی به دنبال تحقق هویت اسلامی ـ ملی بود که از یک سو معرف اسلام واقعی در قالب اسلام سیاسی و از سوی دیگر، توضیح مفهوم ایرانیت در سایه مفهوم اسلامیت باشد <ref>حاجیانی، جامعه‌شناسی هویت ایرانی، ۲۷۴</ref>. در عین حال ایشان به سطح دیگری از هویت توجه داشت که در صدد است ملل اسلامی را با محور هویت امت اسلامی منسجم سازد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۴۳ ـ ۴۴۴؛ منصورنژاد، دین و هویت، ۱۱۶</ref>.
+از سوی دیگر، امام‌خمینی از بین‌رفتن و خودباختگی هویت را آسیب جدی و در عین حال زنگاری بر پیکره هویت اسلامی ایرانی معرفی می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۷۹–۸۰؛ منصورنژاد، دین و هویت، ۱۱۷</ref> و نقطه عزیمت سیر خودباختگی ملت را در گم‌کردن اسلام با عنوان راهنمای چگونه‌زیستن می‌دانست<ref>فوزی، امام‌خمینی و هویت ملی، ۲۰۱–۲۰۲</ref> و یکی از آسیب‌های این خودباختگی را ازدست‌دادن اعتماد به خود و توانایی‌های بومی و ملی و گم‌کردن خویشتن خویش ایرانیان می‌دید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۷۹–۱۸۰؛ ۱۳/۲۱۲ و ۲۰/۳۳۷</ref> از نظر ایشان هویت ایرانی اسلامی، با نفی خودباختگی و وابستگی به کشورهای قدرتمند جهان، حفظ استقلال در تمام ابعاد آن و توجه به هویت فرهنگی به دست خواهد آمد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۵؛ ۱۳/۲۱۲–۲۱۳؛ ۱۵/۲۴۳ و ۲۱/۹۱</ref>
-امام‌خمینی سطوح مختلف هویتی را از یکدیگر جدا نمی‌دید و همه را در جهت تحقق هویت انسان مسلمان قرار می‌داد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۳۷</ref>. ایشان معتقد بود امت اسلامى، از هر نژاد و ملیتى، باید با خیل امت [[پیامبر اکرم(ص)]] پیوند خورده، یکى گردد تا [[امت واحده]] شود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۷۷</ref>. ایشان راهکار ابتدایی رسیدن به این هویت را در [[خودشناسی]] و پیداکردن کیستی خود می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴</ref> و همین طور بازگشت به خویشتن را نخستین گام برای رسیدن به [[استقلال‏]] می‌شمرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۲۲ ـ ۲۲۳</ref>. ایشان در تبیین عناصر اصلی هویت‌بخشی ملل مسلمان و ایرانیان، ضمن تأکید بر شناخت هویت خود، نقطه اشتراک تمامی ملل اسلامی را توجه به فرهنگ اسلام می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۱۱</ref> و هویت مسلمانان و ایرانیان را ریشه‌دار در مکتب انسان‌ساز اسلام و تحقق قرائت دینی از هویت انسانی می‌دانست و معتقد بود انسان موجودی چندبعدی است و اسلام برای رشد تمامی ابعاد وجودی انسان برنامه دقیق دارد؛ در صورتی که در مکاتب غیر الهی تنها به جنبه‌ حیوانی و مادی انسان توجه شده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۸ ـ ۹</ref>.
+== گستره نگاه امام‌خمینی ==
-==هویت‌سازی دوره پهلوی==
+از نگاه [[امام‌خمینی]]، انسان تنها موجودی است که جامع همه مراتب عینی، مثالی، حسی و تمام عوالم غیب و شهادت بوده هر چه در این عوالم هست، در وجود پیچیده او نهان شده است<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۷–۸</ref>{{ببینید|انسان کامل|انسان‌شناسی}} با دقت در نگاه ایشان می‌توان دو وجه از هویت انسان را باز شناخت: نخست فطرت که هستی ثابت با قواعد فرازمانی، فرامکانی و جهانشمول است که بنا به سنت الهی تغییری در آن نیست<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۸۰</ref> {{ببینید|فطرت}} و دوم، وجهی از انسان است که ذاتاً رو به کمال دارد و مراتبی برای آن شناخته شده است. در این نظریه عرفانی، فلسفی و الهی، هویت متغیر انسان، بر پیوستاری قرار دارد که از مراتب نباتی و حیوانی (طبیعی و مادی) آغاز و با گذر از مرتبه نفس، به مرتبه تجرد کامل یا «[[عقل]]» منتهی می‌شود<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۳–۱۴</ref> {{ببینید|کرامت انسان}}. از نگاه امام‌خمینی لازمه طی این مسیر، [[بندگی خدا]] و تسلیم‌نشدن در مقابل هر موجودی غیر خداست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۶۰</ref>
-فرایند هویت‌سازی [[رژیم پهلوی]] با تأکید بر عنصر تقلیدگرایی از غرب، بر مبنای سه محور [[ملی‌گرایی باستان‌گرایی]]، [[تجددگرایی]] و [[مذهب‌زدایی]] قرار داشت. اقدامات رژیم پهلوی در این زمینه، شامل ترویج باستان‌گرایی افراطی با تأکید بر یکتایی نژاد آریایی، پرداختن به تاریخ شاهان قدیم و نشان‌دادن عظمت آنان، رواج بی‌قیدی و تحقیر نهادهای دینی و سنت‌های ملی، کشف حجاب، برگزاری جشن‌های شاهنشاهی و تغییر تقویم هجری به شاهنشاهی بود <ref>عیوضی و هراتی، درآمدی تحلیلی، ۶۷ ـ ۷۰</ref>{{ببینید|جشن‌های ۲۵۰۰ساله|تغییر تاریخ هجری|ملی‌گرایی}}؛ البته مواضع رژیم پهلوی در ستیز با [[فرهنگ اسلامی]] همواره با بهانه دفاع از فرهنگ و هویت ایرانی انجام می‌شد <ref>عیوضی و هراتی، درآمدی تحلیلی، ۶۸ ـ ۶۹</ref>. این رژیم برای تحکیم پایه‌های حکومت خود به سمت هویت وارداتی رفت <ref>علی‌خانی، هویت در ایران، ۷۳</ref> و این هویت جدید را در برابر فرهنگ اسلامی جامعه قرار داد و برای تضعیف هویت مذهبی و به نام مبارزه با فرهنگ عربی، دست به ترویج هویت غربی زد <ref>علی‌خانی، هویت در ایران، ۷۵</ref>.
-امام‌خمینی سیاست‌های رژیم پهلوی در انحراف فرهنگی کشور را با ابزارهایی چون انقلاب سفید <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۳۳</ref>، حزب رستاخیز <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۷۱ ـ ۷۲</ref>{{ببینید|انقلاب سفید|حزب رستاخیز ملت ایران}} و سیاست‌های دین‌زدایی و به‌کارگیری نیروهای مخالف دین در ساختار قدرت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۶۰</ref> و ترویج روابط اجتماعی به سبک غربی <ref>فوزی، امام‌خمینی و هویت ملی، ۱۹۹</ref> میسر می‌دانست و معتقد بود رژیم برای استقرار فرهنگ و هویت مورد قبول خود، در میان قشر جوان دست به ایجاد و گسترش مراکز فساد در جامعه می‌زد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۰۹</ref> {{ببینید|فرهنگ}}.
+سطحی دیگر از هویت مورد نظر امام‌خمینی هویت جمعی است؛ به‌گونه‌ای که ایشان را می‌توان تثبیت‌کننده جریان فکری و هویت‌بخشی اسلامی ایرانی نامید. ایشان با تمرکز بر مقوله اسلام با عنوان اساسی‌ترین منبع هویت‌یابی، ارکان و مؤلفه‌های قوام‌بخش هویت ملی و ملی‌گرایی را تا هنگامی که روبه‌روی اسلام قرار نگیرند، نفی نمی‌کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۹ و ۱۵/۴۷۱</ref>؛ اما ملی‌گرایی را به علت اینکه ابزاری در اختیار [[استعمارگران]] است تا با اختلاف‌افکنی میان مسلمانان، آنها را از [[وحدت]] دور و منابع آنها را غارت کنند، طرد می‌کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۸۷ و ۴۴۳</ref> {{ببینید|ملی‌گرایی}}.
-امام‌خمینی در کنار نقش رژیم پهلوی در بی‌هویت‌ساختن جامعه از نقش قدرت‌های بزرگ و استعمارگران در این زمینه غافل نبود. ایشان بزرگ‌ترین صدمه بیگانگان را ضربه به شخصیت و هویت ایرانیان ارزیابی می‌کرد و معتقد بود آنان با کمرنگ جلوه‌دادن هویت اسلامی ـ ایرانی جامعه، سعی داشتند هویتی وابسته به غرب و شرق ایجاد کنند تا بتوانند به اهداف استعماری خود برسند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۱۳</ref> {{ببینید|هجوم فرهنگی}}. ایشان در سطح بالاتر و در دنیای اسلام نیز معتقد بود استعمارگران در سده‌های اخیر بسیار کوشیدند تا ملت‌های اسلامی، خود و هویت تاریخی خود را نشناسند و به شخصیت اسلامی‌شان توجه نکنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳۱ ـ ۵۳۳</ref>. در این راستا، کشورهای استعمارگر برای تضعیف قدرت مسلمانان و وحدت‌نیافتن مسلمانان با محوریت اسلام، در صدد برآمدند با معرفی اسلام به دینی مرتجع و عقب‌مانده، آن را از صحنه‌ جامعه خارج سازند <ref>طاهری بنچاری، فرهنگ و تمدن غرب، ۱۹۳</ref>.
+مراجعه به گفتار و رفتار امام‌خمینی، نشان می‌دهد آن دسته از شعایر ملی و بومی ایرانیان که در جهت رشد هویت انسانی و دینی همسو باشد، مورد قبول ایشان قرار می‌گیرد و ایشان از توجه به برگزاری مراسم و آیین‌های ملی و میهنی، منطبق با اصول اسلام غافل نبود و بزرگداشت آداب و سنن ملی را در کنار تعظیم شعایر مذهبی، وسیله‌ای برای رسیدن به پیشرفت و ترقی ارزیابی می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۰۰؛ ۱۷/۳۶۹ و ۲۰/۱۶</ref> {{ببینید|نوروز}}. امام‌خمینی به دنبال تحقق هویت اسلامی ـ ملی بود که از یک سو معرف اسلام واقعی در قالب اسلام سیاسی و از سوی دیگر، توضیح مفهوم ایرانیت در سایه مفهوم اسلامیت باشد.<ref>حاجیانی، جامعه‌شناسی هویت ایرانی، ۲۷۴</ref> در عین حال ایشان به سطح دیگری از هویت توجه داشت که در صدد است ملل اسلامی را با محور هویت امت اسلامی منسجم سازد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۴۳–۴۴۴؛ منصورنژاد، دین و هویت، ۱۱۶</ref>
-==چگونگی تعمیق هویت اسلامی==
-امام‌خمینی برای احیای هویت اسلامی و رهایی از سلطه فرهنگی غرب، دو راهبرد سیاسی و فرهنگی توصیه می‌کرد: در بعد سیاسی، ایشان با تأکید بر توانایی اسلام در اداره جامعه، بر وحدت کشورهای اسلامی، مقابله جوامع اسلامی با سلطه فرهنگی غرب و [[صدور انقلاب]]، در تعمیق هویت مسلمانی می‌کوشید و از همه مسلمانان می‌خواستند با پایبندی به فرهنگ و هویت اسلامی، با غرب و غرب‌زدگی مبارزه کرده، هویت خود را بازیابند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۱۱ ـ ۲۱۲</ref> {{ببینید|غرب‌زدگی}}. در این راستا، ایشان تأکید داشت که [[جمهورى اسلامى ایران]] با تمام وجود براى احیاى هویت اسلامى مسلمانان در سراسر جهان سرمایه‌گذارى مى‏کند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۹۱</ref>. ایشان در بعد فرهنگی نیز همگان را به قطع وابستگی فکری و فرهنگی از غرب <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۲۹ و ۳۳۵</ref>، تمسک به [[اسلام ناب]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۴۰</ref>، نقد غرب‌زدگان <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۸۸ ـ ۳۹۱</ref> و مقابله با متحجران <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۱۵</ref> توصیه می‌کرد {{ببینید|فرهنگ}}.
-[[امام‌خمینی]] با تأکید بر نقش انقلاب اسلامی در هویت‌بخشی به ایرانیان و سایر ملل مسلمان، یکی از اهداف انقلاب را بازگشت به هویت اسلامی بر می‌شمرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۴۰۲</ref>. در واقع، انقلاب اسلامی نوعى واکنش و سرخوردگى از‏ راه‌حل‌‏هاى غربى و بازیابى خودِ جمعى و هویت ملى ـ اسلامى بود و همین امر باعث شد سایر کشورهاى اسلامى را نیز تحت تأثیر قرار ‏دهد <ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۳۲۳</ref>. ایشان برای رسیدن به این هدف، چه در سطح ملی و چه در سطح دنیای اسلام، مسلمانان را به احیای تفکر دین‌باوری در عصر دین‌ستیزی و بازیابی هویت اسلامی دعوت کرده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۹۵ ـ ۳۹۶</ref>. ایشان یکی دیگر از راهکارهای فرهنگی رسیدن به این هدف را پس‌زدن ارزش‌ها و نماد‌های غیر خودی و ترفیع و ارتقای جایگاه فرهنگ دینی در رقابت با فرهنگ‌های ناسالم می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۹۳؛ نظری و سازمند، ۱۶۳</ref> و بر اساس نقش فرهنگ در هویت جامعه معتقد بود تا استقلال فکری و به تبع آن استقلال فرهنگی به دست نیاید، هرگز در سایر زمینه‌ها استقلال حاصل نخواهد شد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۷۹</ref>{{ببینید|فرهنگ؛ هجوم فرهنگی|استقلال}}
+امام‌خمینی سطوح مختلف هویتی را از یکدیگر جدا نمی‌دید و همه را در جهت تحقق هویت انسان مسلمان قرار می‌داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۳۷</ref> ایشان معتقد بود امت اسلامی، از هر نژاد و ملیتی، باید با خیل امت [[پیامبر اکرم(ص)]] پیوند خورده، یکی گردد تا [[امت واحده]] شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۷۷</ref> ایشان راهکار ابتدایی رسیدن به این هویت را در [[خودشناسی]] و پیداکردن کیستی خود می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴</ref> و همین‌طور بازگشت به خویشتن را نخستین گام برای رسیدن به [[استقلال‏]] می‌شمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۲۲–۲۲۳</ref> ایشان در تبیین عناصر اصلی هویت‌بخشی ملل مسلمان و ایرانیان، ضمن تأکید بر شناخت هویت خود، نقطه اشتراک تمامی ملل اسلامی را توجه به فرهنگ اسلام می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۱۱</ref> و هویت مسلمانان و ایرانیان را ریشه‌دار در مکتب انسان‌ساز اسلام و تحقق قرائت دینی از هویت انسانی می‌دانست و معتقد بود انسان موجودی چندبعدی است و اسلام برای رشد تمامی ابعاد وجودی انسان برنامه دقیق دارد؛ در صورتی که در مکاتب غیر الهی تنها به جنبه حیوانی و مادی انسان توجه شده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۸–۹</ref>
-==پانویس ==
-{{پانویس}}
+== هویت‌سازی دوره پهلوی ==
-==منابع==
+فرایند هویت‌سازی [[رژیم پهلوی]] با تأکید بر عنصر تقلیدگرایی از غرب، بر مبنای سه محور [[ملی‌گرایی باستان‌گرایی]]، [[تجددگرایی]] و [[مذهب‌زدایی]] قرار داشت. اقدامات رژیم پهلوی در این زمینه، شامل ترویج باستان‌گرایی افراطی با تأکید بر یکتایی نژاد آریایی، پرداختن به تاریخ شاهان قدیم و نشان‌دادن عظمت آنان، رواج بی‌قیدی و تحقیر نهادهای دینی و سنت‌های ملی، کشف حجاب، برگزاری جشن‌های شاهنشاهی و تغییر تقویم هجری به شاهنشاهی بود<ref>عیوضی و هراتی، درآمدی تحلیلی، ۶۷–۷۰</ref>{{ببینید|جشن‌های ۲۵۰۰ساله|تغییر تاریخ هجری|ملی‌گرایی}}؛ البته مواضع رژیم پهلوی در ستیز با [[فرهنگ اسلامی]] همواره با بهانه دفاع از فرهنگ و هویت ایرانی انجام می‌شد.<ref>عیوضی و هراتی، درآمدی تحلیلی، ۶۸–۶۹</ref> این رژیم برای تحکیم پایه‌های حکومت خود به سمت هویت وارداتی رفت<ref>علی‌خانی، هویت در ایران، ۷۳</ref> و این هویت جدید را در برابر فرهنگ اسلامی جامعه قرار داد و برای تضعیف هویت مذهبی و به نام مبارزه با فرهنگ عربی، دست به ترویج هویت غربی زد.<ref>علی‌خانی، هویت در ایران، ۷۵</ref>
+امام‌خمینی سیاست‌های رژیم پهلوی در انحراف فرهنگی کشور را با ابزارهایی چون انقلاب سفید،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۳۳</ref> حزب رستاخیز<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۷۱–۷۲</ref>{{ببینید|انقلاب سفید|حزب رستاخیز ملت ایران}} و سیاست‌های دین‌زدایی و به‌کارگیری نیروهای مخالف دین در ساختار قدرت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۶۰</ref> و ترویج روابط اجتماعی به سبک غربی<ref>فوزی، امام‌خمینی و هویت ملی، ۱۹۹</ref> میسر می‌دانست و معتقد بود رژیم برای استقرار فرهنگ و هویت مورد قبول خود، در میان قشر جوان دست به ایجاد و گسترش مراکز فساد در جامعه می‌زد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۰۹</ref> {{ببینید|فرهنگ}}.
+امام‌خمینی در کنار نقش رژیم پهلوی در بی‌هویت‌ساختن جامعه از نقش قدرت‌های بزرگ و استعمارگران در این زمینه غافل نبود. ایشان بزرگ‌ترین صدمه بیگانگان را ضربه به شخصیت و هویت ایرانیان ارزیابی می‌کرد و معتقد بود آنان با کمرنگ جلوه‌دادن هویت اسلامی ـ ایرانی جامعه، سعی داشتند هویتی وابسته به غرب و شرق ایجاد کنند تا بتوانند به اهداف استعماری خود برسند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۱۳</ref> {{ببینید|هجوم فرهنگی}}. ایشان در سطح بالاتر و در دنیای اسلام نیز معتقد بود استعمارگران در سده‌های اخیر بسیار کوشیدند تا ملت‌های اسلامی، خود و هویت تاریخی خود را نشناسند و به شخصیت اسلامی‌شان توجه نکنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳۱–۵۳۳</ref> در این راستا، کشورهای استعمارگر برای تضعیف قدرت مسلمانان و وحدت‌نیافتن مسلمانان با محوریت اسلام، در صدد برآمدند با معرفی اسلام به دینی مرتجع و عقب‌مانده، آن را از صحنه جامعه خارج سازند.<ref>طاهری بنچاری، فرهنگ و تمدن غرب، ۱۹۳</ref>
+== چگونگی تعمیق هویت اسلامی ==
+امام‌خمینی برای احیای هویت اسلامی و رهایی از سلطه فرهنگی غرب، دو راهبرد سیاسی و فرهنگی توصیه می‌کرد: در بعد سیاسی، ایشان با تأکید بر توانایی اسلام در اداره جامعه، بر وحدت کشورهای اسلامی، مقابله جوامع اسلامی با سلطه فرهنگی غرب و [[صدور انقلاب]]، در تعمیق هویت مسلمانی می‌کوشید و از همه مسلمانان می‌خواستند با پایبندی به فرهنگ و هویت اسلامی، با غرب و غرب‌زدگی مبارزه کرده، هویت خود را بازیابند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۱۱–۲۱۲</ref> {{ببینید|غرب‌زدگی}}. در این راستا، ایشان تأکید داشت که [[جمهوری اسلامی ایران]] با تمام وجود برای احیای هویت اسلامی مسلمانان در سراسر جهان سرمایه‌گذاری می‌کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۹۱</ref> ایشان در بعد فرهنگی نیز همگان را به قطع وابستگی فکری و فرهنگی از غرب،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۲۹ و ۳۳۵</ref> تمسک به [[اسلام ناب]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۴۰</ref> نقد غرب‌زدگان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۸۸–۳۹۱</ref> و مقابله با متحجران<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۱۵</ref> توصیه می‌کرد {{ببینید|فرهنگ}}.
+[[امام‌خمینی]] با تأکید بر نقش انقلاب اسلامی در هویت‌بخشی به ایرانیان و سایر ملل مسلمان، یکی از اهداف انقلاب را بازگشت به هویت اسلامی برمی‌شمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۴۰۲</ref> در واقع، انقلاب اسلامی نوعی واکنش و سرخوردگی از راه‌حل‌های غربی و بازیابی خودِ جمعی و هویت ملی ـ اسلامی بود و همین امر باعث شد سایر کشورهای اسلامی را نیز تحت تأثیر قرار دهد.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۳۲۳</ref> ایشان برای رسیدن به این هدف، چه در سطح ملی و چه در سطح دنیای اسلام، مسلمانان را به احیای تفکر دین‌باوری در عصر دین‌ستیزی و بازیابی هویت اسلامی دعوت کرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۹۵–۳۹۶</ref> ایشان یکی دیگر از راهکارهای فرهنگی رسیدن به این هدف را پس‌زدن ارزش‌ها و نمادهای غیرخودی و ترفیع و ارتقای جایگاه فرهنگ دینی در رقابت با فرهنگ‌های ناسالم می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۹۳؛ نظری و سازمند، ۱۶۳</ref> و بر اساس نقش فرهنگ در هویت جامعه معتقد بود تا استقلال فکری و به تبع آن استقلال فرهنگی به دست نیاید، هرگز در سایر زمینه‌ها استقلال حاصل نخواهد شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۷۹</ref>{{ببینید|فرهنگ؛ هجوم فرهنگی|استقلال}}
+== پانویس ==
+{{پانویس|۲}}
+== منابع ==
 {{منابع}}
 * افروغ، عماد، فضا و نابرابری اجتماعی ارائه الگویی برای جدایی‌گزینی فضایی و پیامدهای آن، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
-* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ ‌شانزدهم، ۱۳۸۸ش.
+* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۸ش.
-* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش.
+* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش.
-* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح دعاء السحر، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ چهارم، ۱۳۸۶ش.
+* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح دعاء السحر، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ چهارم، ۱۳۸۶ش.
-* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
+* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
 * بشیریه، حسین، جامعه‌شناسی سیاسی، تهران، نی، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ش.
 * حاجیانی، ابراهیم، جامعه‌شناسی هویت ایرانی، تهران، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
@@ خط ۵۹: / خط ۶۶: @@
 * ریچارد، یان، تفکر معاصر شیعی، چاپ‌شده در ریشه‌های انقلاب ایران، تألیف آرنیکی کدی، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، قلم، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
 * زهیری، علیرضا، چیستی هویت ملی، مجله علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، شماره ۲۹، ۱۳۸۴ش.
-* شهرام‌نیا، سیدامیرمسعود و راضیه مهرابی کوشکی و مهدیه پوررنجبر، بررسی تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر میزان هویت ملی (مطالعه‌ی موردی: دانشجویان دانشگاه اصفهان)، مجله پژوهش‌های راهبردی سیاست، شماره ۹، ۱۳۹۳ش.
+* شهرام‌نیا، سیدامیرمسعود و راضیه مهرابی کوشکی و مهدیه پوررنجبر، بررسی تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر میزان هویت ملی (مطالعهٔ موردی: دانشجویان دانشگاه اصفهان)، مجله پژوهش‌های راهبردی سیاست، شماره ۹، ۱۳۹۳ش.
-* شیخاوندی، داور، تکوین و تکون هویت ملی در جریان تربیت، مجله رشد آموزش علوم اجتماعی، شماره ۲۰ ـ ۲۱، ۱۳۸۱ش.
+* شیخاوندی، داور، تکوین و تکون هویت ملی در جریان تربیت، مجله رشد آموزش علوم اجتماعی، شماره ۲۰–۲۱، ۱۳۸۱ش.
 * طاهری بنچاری، میثم، فرهنگ و تمدن غرب از دیدگاه امام‌خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
 * علیخانی، علی‌اکبر، هویت در ایران، تهران، جهاد دانشگاهی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
-* عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، امیرکبیر، چاپ بیست ‌و چهارم، ۱۳۸۱ش.
+* عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، امیرکبیر، چاپ بیست و چهارم، ۱۳۸۱ش.
 * عیوضی، محمدرحیم و محمدجواد هراتی، درآمدی تحلیلی بر انقلاب اسلامی ایران، قم، معارف، چاپ چهارم، ۱۳۸۹ش.
 * فوزی تویسرکانی، یحیی، امام‌خمینی و هویت ملی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
@@ خط ۷۵: / خط ۸۲: @@
 * Tajfel, H. ,The context of social psychology: A critical assessment, Oxford, England: Academic Press. ۱۹۷۲
 {{پایان}}
-==پیوند به بیرون==
-امید حسین‌خانی، مقاله «[https://books.khomeini.ir/books/10010/476/ هویت]»، دانشنامه امام‌خمینی(ره)، ج۱۰، ص۴۷۶-۴۸۲.
+== پیوند به بیرون ==
+* امید حسین‌خانی، مقاله «[https://books.khomeini.ir/books/10010/476/ هویت]»، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۱۰، ص۴۷۶–۴۸۲.
+[[رده:فلسفه]]
+[[رده:مفاهیم اجتماعی]]
 [[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]]
 [[رده:مقاله‌های جلد دهم دانشنامه]]
-[[رده:مفاهیم اجتماعی]]
-[[رده:فلسفه]]