آزادسازی خرمشهر: تفاوت میان نسخه‌ها

آزادسازی خرمشهر، اشغال خرمشهر به دست ارتش عراق و آزادسازی آن از اشغال، سوم خرداد ۱۳۶۱.

شهرستان خرمشهر از توابع استان خوزستان است و در جنوب غربی آن واقع شده و حدود دو هزار کیلومتر مربع مساحت دارد. از شمال به اهواز، از شرق و شمال شرق به شادگان، از جنوب شرقی به شهرستان آبادان و از غرب (منطقه مرزی شلمچه) و جنوب غرب (اروندرود) به کشور عراق محدود می‌شود<ref>سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیای آبادی‌های استان خوزستان، ص۱۴۹.</ref> این شهر را در گذشته «مُحمَّره» می‌نامیدند<ref>قیصری، ۱۹.</ref> خرمشهر در دشت واقع است و سه رود کارون، خَیِّن و اروند در آن جریان دارد که ۹ کیلومتر آن مرز مشترک ایران و عراق است<ref>جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران، ۲/۳۴۳ و ۴۶۸ ـ ۴۶۹.</ref> شهر از دو بخش قدیم و جدید تشکیل شده است: بخش قدیم در ساحل راست کارون محل پیوست کارون به اروند است و بخش دیگر بر ساحل اروند گسترده شده است<ref>سلطانی، بنادر ایران در خلیج فارس، ص۱۰۹ ـ ۱۱۱.</ref> ساکنان خرمشهر افزون بر کارهای خدماتی، به پرورش نخل و صید ماهی و دامداری و ساخت لنج مشغول‌اند<ref>سیادت، تاریخ جغرافیای عرب خوزستان، ص۳۲۸.</ref> آنان شیعه دوازده‌امامی‌اند و به زبان عربی و فارسی سخن می‌گویند<ref>سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیای آبادی‌های استان خوزستان، ص۱۷۵.</ref> بر اساس آمار سال ۱۳۵۵، خرمشهر ۱۴۰۴۹۰ نفر جمعیت داشته است و در آستانه جنگ تحمیلی جمعیت آن را ۱۶۹ هزار نفر تخمین زده‌اند<ref>سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیای آبادی‌های استان خوزستان، ص۱۷۴.</ref> ارتباط با دریای آزاد و راه‌آهن سرتاسری<ref>ودیعی، ۲.</ref>، برخورداری از دو رودخانه آب شیرین و قرارگرفتن در دهانه اروندرود، این شهر را از دیرباز مورد طمع قدرت‌های جهانی<ref>حبیببی، خوزستان در جنگ، ص۷.</ref> و تجزیه‌طلبان داخلی<ref>منصوری، ۸۲.</ref> قرار داده است. رژیم بعث عراق برای درهم‌شکستن انقلاب اسلامی ایران<ref>حبیببی، خوزستان در جنگ، ص۷؛ درودیان، انقلاب اسلامی، ۱۱۷ ـ ۱۱۸.</ref>، در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ با همه توان نظامی به ایران هجوم آورد<ref>منصوری، ۱۳۶.</ref> و تسلط بر اروندرود دستاویز این تجاوز بود.<ref>جمهوری اسلامی، ۲/۳/۱۳۷۴.</ref>  

اهمیت خرمشهر و نزدیک‌بودن آن به خط مرزی شلمچه، تصرف آن را در اولویت‌های جنگی رژیم متجاوز عراق قرار داد. دولت‌مردان عراق که با توزیع سلاح در این شهر زمینه را برای نیروهای موسوم به خلق عرب آماده کرده بودند، در آرزوی اشغال سریع خرمشهر بودند<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۲۴.</ref> و برای شتاب‌دادن به دستیابی به این هدف از سیاست تفرقه‌افکنی میان مردم بهره گرفتند. در بهار ۱۳۵۸ با پشتیبانی حزب بعث عراق، سازمان سیاسی خلق عرب در خرمشهر فتنه‌ای آغاز کرد و جنگ‌افزارهای بسیاری با هدف جنگ داخلی از حزب بعث عراق به مخالفان انقلاب رسید<ref>یکتا، ۲/۵۴۶، ۵۵۴، ۵۷۲ و ۶۷۰؛ نورایی، ۳۴ ـ ۳۵.</ref> و خسارت‌های بسیاری ازجمله انفجار لوله‌های نفت به دست این افراد متوجه نظام نوپای اسلامی شد<ref>منصوری، ۸۰.</ref> اما با درایت و رهنمود‌های امام‌خمینی این فتنه از میان رفت<ref>۷/۳۲۶.</ref> {{ببینید|خلق عرب}}

ارتش عراق، در هفته نخست جنگ، بخش بزرگی از مناطق راهبردی ایران را تصرف و خود را به اهواز نزدیک کرد و قصد داشت همه خوزستان را تصرف کند<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۲۳۳.</ref> غافلگیری، کمبود نیرو، نبود جنگ‌افزار و مهمات<ref>فلاحی، امیر خستگی‌ناپذیر، ص۹۴.</ref> و کارشکنی سیدابوالحسن بنی‌صدر، رئیس‌جمهور وقت، در اعزام نیرو<ref>نوری، ۲۰.</ref> موجب پیشروی عراقی‌ها شد. با همه کمبودها، جوانان و نیروهای مسلح خرمشهر با مقاومت تاریخی خود راهبردی پیروزی برق‌آسای دشمن را به شکست کشاندند و ارتش عراق را در تکمیل اهداف خود ازجمله اشغال آبادان ناکام کردند<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۲۵۷.</ref> فرماندهان عراقی برای اشغال خرمشهر، افزون بر لشکری مجهز و یک گردان نیروی مخصوص در نظر گرفته بودند<ref>خامنه‌ای، حدیث ولایت، ۱۳۸۲، ۱۵.</ref> آنان در روزهای نخست ورود به خوزستان شایع کردند خرمشهر را گرفته‌اند که امام‌خمینی این شایعه را رد کرد و به ارتش عراق اندرز داد که چرا مردم بی‌دفاع ایران را به خاک و خون می‌کشند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۲۳۶.</ref>

امام‌خمینی در پیامی به ارتش و مردم عراق، صدام حسین و حزب بعث را از نوکران صهیونیسم و امپریالیسم و مسئول حمله به خرمشهر معرفی کرد و از ارتش و مردم عراق خواست شرارت‌های حزب بعث را از سر مردم ایران و عراق دفع کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۲۳۰.</ref> ایشان از مردم خرمشهر خواست از کشور دفاع کنند و شهر را ترک نکنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۲۵۰ ـ ۲۵۱.</ref> با ایثار و مقاومت نیروی زمینی ارتش در مرزها و نیروی هوایی در جای‌جای فضای ایران و نیروی دریایی ارتش در خلیج فارس و نیروهای سپاه پاسداران و مردمی، نقشه‌های خائنانه دشمن تا حد زیادی نقش برآب شد<ref>مرکز اسناد، ۲/۲۳.</ref> در این حماسه، نقش زنان ازجمله سیده‌زهرا حسینی، شهناز حاجی‌شاه و شهناز محمدی برجسته است. اینان از مراکز پشتیبانی، بیمارستان و گلزار شهدا تا خطوط مقدم درگیری، فعال بودند<ref>انصاری و دیگران، خرمشهر در جنگ طولانی، ص۳۹۵؛ حسینی، دا، ۵۱۳ و ۶۵۹.</ref>

در حالی‌که ممکن بود سقوط خرمشهر روحیه مردم و رزمندگان را سست کند، امام‌خمینی بحران خرمشهر را پیامد طبیعی جنگ خواند و در برابر خبر سقوط خرمشهر به سیدمحمد غرضی، استاندار خوزستان، گفت: «جنگ است؛ آقا، جنگ است»<ref>رسولی محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۲/۲۹۶ ـ ۲۹۷.</ref> ایشان مقاومت مردم ایران در مقابله با دشمن را ستود و تأکید کرد جمهوری اسلامی ایران به تکلیف عمل می‌کند و در همه حال پیروز است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۲۸۹.</ref> ایشان از خرمشهر به خونین‌شهر یاد کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۱۰۷.</ref> و ستاد تبلیغات شورای عالی دفاع نیز به سبب مقاومت‌های رزمندگان و شهدای مظلوم، آن را خونین‌شهر نامید<ref>مرکز مطالعات، ۴/۴۴۲.</ref>

با مقاومت تاریخی و حماسه‌آفرینی جوانان و سپاهیان خرمشهر، دشمن در اراضی اشغالی زمینگیر شد. پس از آن، آزادسازی این مناطق به عنوان ضرورتی ملی و مذهبی در اولویت قرار گرفت<ref>درودیان، انقلاب اسلامی، ۱۲۴.</ref> عراقی‌ها با توجه به اصول و معیار جنگ کلاسیک، جمهوری اسلامی ایران را فاقد توانایی لازم برای آزادی سرزمین خود می‌دیدند<ref>معاونت سیاسی، ۱۷.</ref> اهمیت راهبردی خرمشهر برای دو کشور و گستردگی منطقه عملیاتی موجب طولانی‌شدن اشغال آن شد<ref>اردستانی، تنبیه متجاوز، ۲۵.</ref> حضور عراقی‌ها در خاک ایران بر هماهنگی نیروهای رزمنده افزود<ref>خدری، خرمشهر از اسارت تا آزادی، ص ۸۹ و ۹۱ ـ ۹۳.</ref> رزمندگان اسلام طی عملیات فتح‌المبین از اول تا دهم فروردین ۱۳۶۱ که در غرب دزفول و شوش و غرب رودخانه کرخه روی داد<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۳۴.</ref>، بخش بزرگی از اراضی اشغالی خوزستان را آزاد کردند و طراحی و هدایت عملیات بزرگی را نشان دادند<ref>درودیان، انقلاب اسلامی، ۱۲۹ ـ ۱۳۰.</ref> پس از این عملیات، اعتماد به نفس در رزمندگان اسلام قوت گرفت و با اینکه به امکانات جنگی افزوده نشده بود، آنان با این پیروزی احساس قدرت و قوت می‌کردند و به پیروزی خود در عملیات‌های بعدی اطمینان داشتند و از سوی دیگر، ارتش عراق در موضع ضعف و انفعال قرار گرفت و زمینه آزادی خرمشهر فراهم شد<ref>صیاد شیرازی، ناگفته‌های جنگ، ص۲۸۷.</ref>