حضرت زینب‌کبرا(س): تفاوت میان نسخه‌ها

زینب(س) سومین فرزند و دختر بزرگ [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] و [[فاطمه زهرا(س)]] است <ref>مفید، الارشاد، ۱/۳۵۴؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۲/۷۴.</ref> و در پنجم جمادی‌الاولی سال ششم هجری در [[مدینه]] زاده شد <ref>قزوینی، الزینب الکبری من المهد الی اللحد، ۳۱ ـ ۳۲.</ref>. گفته‌های دیگری نیز درباره تاریخ ولادت ایشان وجود دارد <ref>رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۰؛ شریف ‌قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۴۳.</ref>. به روایتی، [[پیامبر اکرم(ص)]] از جانب خداوند تعالی نام ایشان را زینب نهاد <ref>جزائری، خصائص الزینبیه، ۴۱ ـ ۴۲؛ شریف‌ قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۴۱ ـ ۴۲.</ref>. کنیه زینب(س) امّ‌الحسن و ام‌کلثوم است <ref>جزائری، خصائص الزینبیه، ۴۷.</ref> و القاب بسیاری برای ایشان ثبت شده است که معروف‌ترین آنها، صدیقه صغری و عقیله بنی‌هاشم است <ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۹۵؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۴۶.</ref>.

در برخی روایات، از ایشان با عنوان «عالمة غیر معلَّمه»، «فهمة غیر مفهّمه» <ref>طبرسی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، ۲/۳۰۵.</ref> و امین خدا <ref>بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال، ۱۱/۹۴۸.</ref> یادشده است. برخی از ایشان به زینب «کبری» در برابر زینب «صغری»، دختر دیگر امام‌علی(ع) یاد کرده‌اند <ref>مفید، الارشاد، ۱/۳۵۴.</ref>.

حضرت زینب(س) در پنج یا شش‌سالگی جد خود پیامبر(ص) و مادر خود را از دست داد <ref>رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۳.</ref>. ایشان با پسرعموی خود، [[عبدالله‌بن‌جعفر]]، [[ازدواج]] کرد <ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۲/۱۲۵.</ref> و مهریه‌اش مانند مهریه مادرش فاطمه(س) ۴۸۰ درهم بود <ref>رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۵.</ref>. زینب(س)<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۴۹.</ref> و عبدالله‌بن‌جعفر <ref>خلیفة‌بن‌خیاط، کتاب الطبقات، ۲۱۳.</ref> در زمان [[خلافت امیرالمؤمنین]] علی(ع) در [[کوفه]] بودند <ref>مغنیه، یادگار خیمه‌های سوخته، ۶۵.</ref> و پس از [[صلح امام‌حسن(ع)]] به مدینه برگشتند و زینب(س) در سال ۶۰ق همراه [[امام‌حسین(ع)]] به [[مکه]] و سپس به [[عراق]] رفت <ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۵۸.</ref> و پس از شهادت امام‌حسین(ع) در [[کوفه]]، [[شام]] و بازگشت به مدینه، همراه اسیران بود.

در میان دختران [[ائمه(ع)]]، حضرت زینب(س) جایگاه ویژه‌ای دارد. ایشان جد خود را درک کرده و در شمار صحابه خردسال پیامبر(ص) است <ref>ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۶/۱۳۳.</ref>، در میان خانواده پیامبر(ص) نشو و نما کرد و در دامن شریف‌ترین انسان‌ها تربیت شد <ref>شریف‌ قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۴۰.</ref> و مورخان از او به بانویی عاقل، فرزانه و دارای عظمت یاد کرده‌اند <ref>ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۶/۱۳۳.</ref>. ایشان جامع همه [[مکارم اخلاق]] و فضایل انسانی بود <ref>شریف ‌قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۷ ـ ۸.</ref> و در واقع پس از فاطمه(س) و خدیجه(س) شریف‌ترین و بزرگ‌ترین زن از زنان اسلام بود <ref>رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۹.</ref>؛ چنان‌که [[امام‌سجاد(ع)]] ایشان را بانویی فهیم نامیده است <ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۶۴.</ref>. آن حضرت در خردمندی و تدبیر به عقیله بنی‌هاشم شهرت یافت و [[عبدالله‌بن‌عباس]] از ایشان با این عنوان یاد کرده است <ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۹۵.</ref>.

زینب(س) از کودکی فرزانه بود و در گفتگویی با پدرش درباره محبت خدا و محبت به فرزند، تفاوت قائل شد و این مسئله سبب افزایش علاقه پدر به وی گردید <ref>نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۱۵/۲۱۵؛ شریف ‌قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۴۵.</ref>؛ چنان‌که امام‌سجاد(ع) او را عالمی استادندیده نامید و خدا را بر این نعمت سپاس گفت <ref>طبرسی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، ۲/۳۰۵؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۶۴.</ref>؛ زینب(س) باوقار، عفیف و پاکدامن و باحیا <ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۱۵؛ جزائری، خصائص الزینبیه، ۴۴ ـ ۴۵.</ref>، اهل عبادت و [[نافله شب]] بود؛ چنان‌که در شب عاشورا نیز در حال [[عبادت]] و مناجات بود <ref>بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال ۱۱/۹۵۴.</ref>. از امام‌سجاد(ع) نقل شده است زینب(س) در بازگشت از سفر کربلا، همه نمازهای واجب و مستحب را اقامه می‌کرده و در بعضی منازل از شدت گرسنگی و ضعف، نشسته [[نماز]] می‌گزارده است <ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۶۲.</ref>؛ چنان‌که امام‌حسین(ع) از او خواسته است در نافله شب ایشان را دعا کند <ref>بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال ۱۱/۹۵۴؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۶۲؛ رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۲۹.</ref> و نیز گفته ‌شده ایشان در فصاحت و بلاغت چون پدرش علی(ع) <ref>مفید، الامالی، ۳۲۱؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۳۹.</ref> و مادرش فاطمه(س)<ref>رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۲۹.</ref> بود.  

خطبه‌های پرمغز و تأثیرگذار آن حضرت، گواه این نکته بود و شنوندگان را به یاد خطبه‌های علی(ع) می‌انداخت <ref>امین، اعیان الشیعه ، ۱/۶۱۳.</ref>. ایشان بانویی مدیر و مدبر بود و در جریان هجوم افراد برای غارت خیمه‌ها، در [[عصر عاشورا]] با درایت و دادن زیورآلات و جامه‌های بازماندگان به افراد مهاجم پیش از ورود آنان به خیمه‌ها دست آنان را از رسیدن به حریم زنان و کودکان کوتاه ساخت <ref>محسن‌زاده، سر نینوا زینب کبری ، ۱۵۴ ـ ۱۵۵.</ref>.

حضرت زینب(س) با وجود کمی سن در زمان پیامبر اکرم(ص) <ref>قزوینی، الزینب الکبری من المهد الی اللحد، ۳۱ ـ ۳۲.</ref> در شمار راویان حدیث از آن حضرت بوده است؛ چنان‌که روایاتی از ایشان به نقل از پیامبر(ص) درباره [[فضایل امیرالمؤمنین علی(ع)]] و شیعیان آن حضرت <ref>طبری امامی، دلائل الامامه، ۶۸.</ref> و نیز روایاتی از علی(ع) در دوره خلافت ایشان ازجمله روایتی درباره رویداد‌های آینده و [[واقعه کربلا]] <ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۸۳.</ref> نقل شده است. همچنین روایاتی از مادر خود فاطمه(س) نقل کرده است؛ ازجمله روایتی از پیامبر اکرم(ص) درباره امامت ائمه(ع) و وجود نُه امام از ذریه سیدالشهدا(ع) <ref>خزاز رازی، کفایة الاثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر ، ۱۹۳ ـ ۱۹۴.</ref>؛ نیز [[خطبه فدک|خطبه معروف فدک]] فاطمه زهرا(س) از طریق زینب(س) نقل شده است <ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۶/۲۱۱.</ref>؛ همچنین روایاتی به نقل از [[اسما دختر ‌عمیس]] درباره ویژگی فاطمه(س) نقل کرده است <ref>طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۸و ۱۵۰.</ref>. زینب(س) در جریان حادثه کربلا به سبب بیماری امام‌سجاد(ع) در ظاهر وصی امام‌حسین(ع) بود، و به سبب [[تقیه]]، برخی رهنمودهای امام‌سجاد(ع) به زینب(س) نسبت داده می‌شد <ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۲۷۲.</ref>.

حضرت زینب(س) به آموزش و ترویج [[دین]] اهتمام داشت <ref>مغنیه، یادگار خیمه‌های سوخته، ۶۵.</ref> و در دوره خلافت پدرش امیرالمؤمنین علی(ع) در کوفه برای بانوان درس [[قرآن]] داشت <ref>جزائری، خصائص الزینبیه، ۶۸ ـ ۶۹.</ref>. ایشان در میان راه مکه به کربلا در منزل خزیمیه <ref>ابن‌اعثم، الفتوح، ۵/۷۰.</ref> و در سرزمین کربلا به‌ویژه در روزهای [[تاسوعا]] و [[عاشورا]] <ref>مفید، الارشاد، ۲/۹۳ ـ ۹۴ و ۱۰۷.</ref> و پس از شهادت [[علی‌اکبر(ع)]] <ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۰۷.</ref> و [[علی‌اصغر(ع)]] <ref>ابن‌طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۶۸ ـ ۱۶۹.</ref> گفت‌وگوهایی با امام‌حسین(ع) داشته است <ref>ابن‌اعثم، الفتوح، ۵/۹۷؛ مفید، الارشاد، ۲/۸۹ ـ ۹۰؛ ابن‌طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۷۳.</ref>. در روز عاشورا افزون بر مراقبت از زنان و کودکان و حفظ جان آنان، از جان امام‌سجاد(ع) هنگام حمله دشمن به خیمه‌ها محافظت کرد <ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۱۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۶۱ و ۴۶.</ref> و پس از به‌شهادت‌رسیدن سیدالشهدا(ع) و یاران آن حضرت بر آنان [[عزاداری]] کرد و از مظلومیت و سیاه‌کاری‌های امویان نکته‌ها گفت و با شکوه نزد پیامبر(ص) و علی(ع) و فاطمه(س) و [[حمزه]] و معرفی سیدالشهدا(ع) به عنوان ذریه پیامبر(ص) و [[خدیجه(س)]] از فضایل امام‌علی(ع) سخن به میان آورد <ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۳۲ ـ ۱۳۴.</ref> {{ببینید|عاشورا|عزاداری}}.  

از سوی دیگر، حضرت زینب(س) در جمع مردم از نهضت سیدالشهدا(ع) و حرکت عاشورا دفاع کرد و در اجتماع مردم کوفه سخن گفت و با استناد به [[آیات قرآن کریم]] مبنی بر مجرمیت و عذاب پیمان‌شکنان، کوفیان را بر پیمان‌شکنی و حمایت‌نکردن از سیدالشهدا(ع) و شکستن حریم اهل بیت(ع) نکوهش کرد؛ تا جایی که مردم متاثر از سخنان وی گریان شدند <ref>ابن‌اعثم، الفتوح، ۵/۱۲۱ ـ ۱۲۲؛ امین، اعیان الشیعه ، ۱/۶۱۳.</ref>؛ نیز در مجلس [[عبیدالله‌بن‌زیاد]] او را بر کارهای ناروایش سرزنش کرد و او را فاسق و فاجر خواند <ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۱۵.</ref> و از خاندان پیامبر(ص) دفاع کرد و آنان را پاک و مطهر و معاندان آنان را فاسق و فاجر خواند و افزود خداوند در [[قیامت]] ظالم و مظلوم را جمع کرده، درباره آنها قضاوت خواهد کرد <ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۱۶ و ۱۵۴.</ref>. همچنین ایشان در [[شام]] برابر سخنان کفرآمیز [[یزیدبن‌معاویه]]، امام‌حسین(ع) و یارانش را [[شهید در راه خدا]] خواند و با مقایسه رفتار انسانی جدش پیامبر(س) با اسرای قریش در جریان [[فتح مکه]] و آزادکردن آنها، با رفتار ناشایست امویان درکربلا با اسرای خاندان پیامبر(ص)، [[امویان]] را بر این کار سرزنش کرد <ref>ابن‌طیفور، بلاغات النساء ، ۲۰ ـ ۲۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۵۷ ـ ۱۵۸؛ .</ref>. ایشان افزون بر تسلیت خاطر امام‌سجاد(ع) <ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۷۹.</ref> و پرستاری از ایشان <ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱.</ref>، برابر تهدید به [[قتل]] ایشان از سوی دشمن <ref>قمی، دمع السجوم، ۳۳۵.</ref>، در طول سفر از حریم زنان و کودکان کاروان نیز مراقبت کرد <ref>طبری، ۵/۴۶۱ ـ ۴۶۲؛ مفید، الارشاد، ۲/۱۲۱.</ref>.

امام‌خمینی برای حضرت زینب(س) جایگاهی والا قائل است و از ایشان به دختر علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) و عمه امام‌سجاد(ع) <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۷۱.</ref> و خدمتگزار پدرش امیرالمؤمنین(ع) یاد کرده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۲۱.</ref>. ایشان زینب(س) را انسانی کامل و خالص و شیفته کسب [[رضای خدا]] و [[شهادت در راه خدا]] شمرده است و با اشاره به ماجرای بردن [[اسرای اهل بیت(ع)]] به کوفه و سخنان زینب(س) در مجلس ابن‌زیاد <ref>ابن‌اعثم، الفتوح، ۵/۱۲۲.</ref> یادآور شده است حضرت زینب(س) با همه این مصایب بزرگ و به ‌شهادت‌رسیدن سید‌الشهدا(ع) و بهترین جوانان [[بنی‌هاشم]] و اصحاب او، در برابر زخم زبان‌های ابن‌زیاد در مجلس وی در کوفه سوگند می‏خورد همه این مصایب (از آنجا‌که در راه خدا رخ داده است) در نظرش زیبا جلوه کرده است، و از آنجا‌که انگیزه زینب(س) خدایی بود، این مصیبت را برای خداوند تحمل کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۰۴.</ref>.

حضرت زینب(س) در ۱۵ [[رجب]] سال ۶۲ق، در [[شام]] از دنیا رفت و در آنجا به خاک سپرده شد <ref>شریف ‌قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۳۲۶ ـ ۳۲۷؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۳۷.</ref> و به گزارشی ایشان در [[مدینه]] درگذشته و دفن شده است <ref>امین، اعیان الشیعه ، ۷/۱۴۰.</ref>. ابن‌بطوطه از سیاحان قرن هفتم هجری، از [[مزار زینب(س)]] با کنیه [[ام‌کلثوم]] در [[دمشق]] گزارش داده است <ref>ابن‌بطوطه، رحله ‌ابن‌بطوطه، ۱/۳۲۳.</ref>. برخی مورخان محل دفن ایشان را [[مصر]] دانسته‌اند <ref>نسابه، السیدة زینب و اخبار الزینبیات ، ۱۲۰ ـ ۱۲۱.</ref>. در مصر در منطقه سیده‌زینب، بارگاهی که به نام مقام سیده‌زینب و مسجد سیده‌زینب خوانده می‌شود، وجود دارد <ref>کحاله، اعلام النساء فی عالمی العرب و الاسلام ، ۲/۹۹؛ رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۱۳.</ref>. درباره علت هجرت زینب(س) از مدینه ازجمله گفته شده والی مدینه (عمربن‌سعید اشدق) به سبب فعالیت‌های تبلیغی ایشان در مدینه علیه یزید، او را مجبور به ترک مدینه کرد <ref>نسابه، السیدة زینب و اخبار الزینبیات ، ۱۱۵ ـ ۱۱۶؛ شریف ‌قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۳۲۸.</ref>. مزار ایشان در منطقه زینبیه دمشق، معروف است و بارها به دست علما و والیان بازسازی شده است؛ چنان‌که در ضلع شرقی صحن، به همّت [[سید‌احمد فهری زنجانی ]] زنجانی نماینده امام‌خمینی در [[سوریه]] ساختمان مصلای زینبیه، ساخته شده است <ref>خامه‌یار، زیارتگاه‌های اهل بیت و اصحاب در سوریه ، ۸۹ ـ ۹۱.</ref>.

حضرت زینب(س) چهار پسر و یک دختر داشته است <ref>ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۶/۱۳۳؛ رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۱۳ ـ ۱۱۴.</ref> و فرزند ایشان عون، در کربلا به [[شهادت]] رسید <ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۹۵؛ قمی، دمع السجوم، ۲۷۰ ـ ۲۷۱.</ref>.

* خامه‌یار، احمد، زیارتگاه‌های اهل بیت و اصحاب در سوریه، مجله وقف میراث جاویدان، شماره ۷۶، ، خصائص الزینبیه، ۱۳۹۰ش.