خبر واحد: تفاوت میان نسخه‌ها

خبر که از آن به «نَبَأ» نیز تعبیر می‌شود<ref>فراهیدی، العین، 4/258 و 8/382.</ref> به معنای گزارشی است که دربارهٔ موضوع مورد پرس و جو به دست آمده باشد<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، 4/227؛ زبیدی، تاج العروس، 6/325.</ref> خبر در اصطلاح به معنای حدیث یا روایتی به‌کار رفته‌است که از پیامبر (ص) یا اهل بیت (ع) نقل شده باشد<ref>← طوسی، الاستبصار، 2/76؛ صدوق، معانی الاخبار، 22.</ref> در یک تقسیم‌بندی خبر به متواتر، مستفیض و واحد تقسیم می‌شود<ref>عراقی، الاجتهاد و التقلید، 47.</ref> اگر خبر نقل‌شده علم‌آور باشد،<ref>سید مرتضی، رسائل، 2/283؛ کرکی، جامع المقاصد، 3/367.</ref> این‌گونه که جماعتی آن را نقل کرده باشند که عادتاً هماهنگی در میان آنها برای جعل حدیث و دروغگویی ممتنع باشد، به آن خبر، متواتر گفته می‌شود<ref>وحید بهبهانی، الرسائل الاصولیه، 142؛ صدر، قاعده لاضرر، 24؛ سبحانی، ارشاد العقول، 3/186.</ref> و خبری که راویان آن بیش از سه نفر باشد، اما به حد تواتر نرسد، مستفیض است<ref>عراقی، الاجتهاد و التقلید، 47.</ref> و اگر خبر نقل‌شده علم‌آور نباشد<ref>طوسی، العده، 1/100؛ سید مرتضی، الذریعه، 2/40؛ ← حائری اصفهانی، الفصول الغرویة، ص270.</ref> و تنها ظن بیاورد<ref>حلی، علامه، مبادئ الوصول، 205؛ ← میرزای قمی، القوانین المحکمة فی الاصول، 2/393.</ref> خبر واحد نامیده می‌شود، خواه راوی آن یک نفر باشد یا بیشتر از آن که به حد استفاضه برسد.

از آنجا که بیشتر روایات موجود در مجامع حدیثی، مصداق خبر واحدند، علما همواره به آن توجه و دربارهٔ حجیت و دلایل آن بحث کرده‌اند<ref>سید مرتضی، الذریعه، 2/41؛ طوسی، العده، 1/97؛ حلی، محقق، معارج الاصول، 203 ـ 205؛ حلی، علامه، مبادئ الوصول، 205 ـ 206.</ref> بنابر نقل نجاشی، حسن‌بن‌موسی نوبختی متوفای قرن چهارم دراین‌باره کتاب مستقلی با عنوان «خبر الواحد و العمل به» نگاشته‌است<ref>نجاشی، رجال النجاشی، 63.</ref> و می‌تواند ازجمله نخستین آثار مستقل در موضوع خبر واحد باشد. با رشد و گسترش علم اصول بحث از خبر نیز گسترش یافت<ref>عاملی، معالم الدین، 187؛ فاضل تونی، الوافیة فی اصول الفقه، 157؛ حائری اصفهانی، الفصول الغرویة، ص270.</ref> و در آثار علمای پیشین در مبحث اخبار و در کتاب‌های عالمان متأخر ضمن بحث از مصادیق ظن معتبر و امارات مطرح شد<ref>انصاری، فرائد الاصول، 1/108؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، 293؛ صدر، بحوث، 4/327.</ref> هرچند در اینکه بحث از خبر واحد جزو مسائل علم اصول است یا مبادی آن<ref>← تبریزی، فرائد الاصول، 2/9 ـ 10؛ آشتیانی، بحر الفوائد، 1/142 ـ 143.</ref> و اینکه جایگاه اصلی آن علم کلام است،<ref>← یزدی طباطبایی، 1/423.</ref> اختلاف نظر وجود دارد. اختلاف میان اصولیان، ریشه در تبیین موضوع علم اصول و تعیین ملاک مسئله اصولی دارد. اصولیان خبر واحد را از مهم‌ترین مسائل علم اصول دانسته‌اند<ref>آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ص293؛ عراقی، نهایة الافکار، 3/101؛ امام‌خمینی، تهذیب الاصول، 2/429؛ خویی، مصباح الاصول، 1/170 ـ 171؛ روحانی، منتقی الاصول، 4/249.</ref>

امام‌خمینی ضمن مبحث امارات در اصول فقه، به بحث از خبر واحد و دلایل حجیت آن پرداخته‌است<ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/267.</ref> در تقریرات درس‌های اصولی ایشان نیز ذیل بحث یادشده بحث از خبر واحد به‌طور مبسوط مطرح شده‌است<ref>امام‌خمینی، تهذیب الاصول، 2/429؛ امام‌خمینی، تنقیح الاصول، 3/150.</ref> ایشان بحث از حجیت خبر واحد را جزو مسائل علم اصول می‌داند، چه در انوار الهدایه که موضوع علم اصول را حجت در فقه دانسته و آن را نظر مشهور نزد اصولیان خوانده‌است<ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/268 ـ 269.</ref> و چه در دوره‌های بعدی که صرف سنخیت میان قضایای یک علم را کافی دانسته‌است<ref>امام‌خمینی، مناهج الوصول، 1/39 ـ 43؛ امام‌خمینی، تهذیب الاصول، 1/12.</ref>

سید مرتضی،<ref>سید مرتضی، رسائل، 3/309؛ سید مرتضی، الذریعه، 1/281 و 2/41، 54.</ref> ابن‌زهره،<ref>ابن‌زهره، غنیة النزوع، ص328 ـ 329.</ref> ابن‌براج<ref>ابن‌براج، المهذب، 2/598.</ref> و ابن‌ادریس<ref>ابن‌ادریس، السرائر، 1/51.</ref> خبر واحد را حجت نمی‌دانند. به باور فاضل تونی از ظاهر کلام ابن‌بابویه و محقق حلی نیز عدم حجیت استفاده می‌شود<ref>فاضل تونی، الوافیة فی اصول الفقه، 158.</ref> ازجمله دلایلی که برای انکار حجیت خبر واحد ذکر کرده‌اند، آیه ۳۶ اسراء «لاتَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ» و آیه ۲۸ نجم و روایاتی است که از عمل به خبری که صدورش قطعی نیست، نهی کرده‌اند<ref>← ابن‌ادریس، السرائر، 1/47 ـ 48؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، 27/110 و 119 ـ 120؛ انصاری، فرائد الاصول، 1/110؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ص294.</ref>

علامه حلی<ref>حلی، علامه، مبادئ الوصول، 205.</ref> و عموم عالمان پس از وی<ref>عاملی، معالم الدین، 189؛ مجلسی، روضة المتقین، 2/485؛ میرزای قمی، القوانین المحکمة فی الاصول، 2/402 ـ 403؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، 293.</ref> و علمای معاصر<ref>← ادامه مقاله.</ref> قائل به حجیت خبر واحد شده‌اند؛ حتی گروهی از اصولیان ازجمله شیخ طوسی<ref>طوسی، العده، 1/126 ـ 127.</ref> بر حجیت خبر واحد ثقه، ادعای اجماع کرده‌اند<ref>میرزای قمی، القوانین المحکمة فی الاصول، 2/416؛ انصاری، فرائد الاصول، 1/145؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، 302.</ref> امام‌خمینی ضمن پذیرش حجیت خبر واحد و ارائه دلیل برای آن، به بررسی دلایل مخالفان پرداخته‌است<ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/312 ـ 313.</ref> موافقانِ حجیت خبر واحد به این اشکال که علمای متقدم امامیه خبر واحد را حجت نمی‌دانستند پاسخ گفته‌اند<ref>← طوسی، العده، 1/128 ـ 129) (← ادامه مقاله.</ref> شیخ طوسی عدم حجیت خبر واحد را ناظر به روایات نقل‌شده از اهل سنت می‌داند<ref>طوسی، العده، 1/127 ـ 128.</ref> نشانه صدق این مدعا در کلام سید مرتضی که مدعی اجماع امامیه بر عدم حجیت خبر واحد است،<ref>سید مرتضی، رسائل، 1/24.</ref> قابل دستیابی است؛ زیرا وی معتقد است اکثر روایات کتاب‌های فقهی امامیه متواتر و علم‌آورند<ref>سید مرتضی، رسائل، 1/26.</ref>؛ در حالی‌که شیخ طوسی<ref>طوسی، العده، 1/128 و 136 ـ 138.</ref> و دیگر فقها<ref>کرکی، رسائل، 1/256.</ref> این اخبار را در شمار خبر واحد می‌دانستند.

قائلان به جواز عمل به خبر واحد، آیاتی را که منکرانِ حجیت به آن استناد کرده‌اند ـ یعنی آیاتی که از پیروی از غیر علم نهی می‌کنند ـ در مورد اصول دین یا آن دسته از ظنونی دانسته‌اند که عقلا به آنها عمل نمی‌کنند<ref>یزدی طباطبایی، حاشیة فرائد الاُصول، 1/428.</ref> آنان ازجمله امام‌خمینی همچنین بر فرض دلالت برخی از آیات، قائل به تخصیص آن آیات با دلایل اعتبار خبر واحد شده‌اند<ref>انصاری، فرائد الاصول، 1/112؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، 295؛ یزدی طباطبایی، حاشیة فرائد الاُصول، 1/428؛ امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/275 ـ 278؛ امام‌خمینی، معتمد الاصول، 1/461؛ امام‌خمینی، تهذیب الاصول، 2/431.</ref>؛ اما دراین‌باره اشکال شده‌است که آیه مورد استناد<ref>اسراء، 36.</ref> پذیرای تخصیص نیست. امام‌خمینی در پاسخ به این اشکال گفته‌است درستی استدلال به این آیه، مستلزم عدم جواز استدلال به آن است؛ زیرا به صورت قضیه حقیقی بر عدم جواز عملِ به غیر علم دلالت می‌کند و این در حالی است که ظاهر همین آیه نیز ظنی است و از مصادیق عمل به غیر علم است؛ بنابراین آیه شامل خودش نیز می‌شود و لازمه قبول مضمون آیه، این خواهد بود که تبعیت از آن جایز نباشد<ref>امام‌خمینی، تهذیب الاصول، 2/430.</ref> قائلان به جواز ازجمله امام‌خمینی همچنین روایاتی را که از عمل به خبری که صدورش معلوم نیست، نهی می‌کنند،<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، 27/110 و 119 ـ 120.</ref> به مواردی مانند تعارض روایات حمل کرده‌اند<ref>انصاری، فرائد الاصول، 1/115؛ یزدی طباطبایی، حاشیة فرائد الاُصول، 1/431؛ نایینی، فوائد الاصول، 3/163؛ امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/282؛ خویی، مصباح الاصول، 1/222 ـ 223.</ref>

قائلان به حجیت خبر واحد پس از پاسخ به دلایل منکران، برای اثبات حجیت خبر واحد به دلایلی ازجمله قرآن، روایات و سیره مسلمانان و بنای عقلا استناد کرده‌اند<ref>← فاضل تونی، الوافیة فی اصول الفقه، 159؛ انصاری، فرائد الاصول، 1/116به بعد؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، 296.</ref>

در اثبات حجیت خبر واحد به آیات چندی استناد شده‌است. یکی از آیات آیه نبأ<ref>حجرات، 6.</ref> است که در آن خداوند به مؤمنان دستور می‌دهد اگر فاسقی خبری آورد، دربارهٔ آن تحقیق کنند تا مبادا از روی جهالت به دیگران آسیب برسانند. در این آیه بر اساس قبول مفهوم وصف (کلمه فاسق)<ref>انصاری، مطارح الانظار، 3/126 ـ 128؛ خویی، مصباح الاصول، 1/178 ـ 179.</ref> و مفهوم شرط که همان تعلیق وجوب تبیّن بر خبر فاسق است بر حجیت خبر واحد استدلال شده‌است<ref>← ادامه مقاله).</ref>

امام‌خمینی مانند شیخ انصاری<ref>انصاری، فرائد الاصول، 1/117.</ref> و نایینی<ref>نایینی، 3/166 ـ 167.</ref> قضیه وصفیه را فاقد مفهوم می‌داند<ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/287 ـ 288.</ref>؛ از این‌رو بیشترِ استدلال‌کنندگان به آیه به مفهوم شرط استناد کرده‌اند<ref>← انصاری، فرائد الاصول، 1/116؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، 296؛ نایینی، فوائد الاصول، 3/164.</ref> از مفهوم شرط تقریرهای مختلفی ارائه شده‌است<ref>← انصاری، فرائد الاصول، 1/116؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، 296؛ نایینی، فوائد الاصول، 3/164 ـ 170؛ عراقی، نهایة الافکار، 3/107.</ref> و عالمانی مانند یزدی طباطبایی،<ref>یزدی طباطبایی، 1/459.</ref> آخوند خراسانی<ref>آخوند خراسانی، کفایة الاصول، 296.</ref> و نایینی<ref>نایینی، 3/169.</ref> استدلال به آیه نبأ را پذیرفته‌اند؛ اما در برابر، شیخ انصاری،<ref>انصاری، فرائد الاصول، 1/117 ـ 126.</ref> امام‌خمینی،<ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/283 ـ 286.</ref> خویی<ref>خویی، مصباح الاصول، 1/189 ـ 190.</ref> و سیدمحمدباقر صدر<ref>صدر، بحوث، 4/351 ـ 358.</ref> دلالت آیه نبأ را مطلقاً ناتمام دانسته‌اند.

امام‌خمینی پس از بررسی استدلال‌های مختلف برای اثبات مطلب و اشکال به این استدلال‌ها<ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/283 ـ 305.</ref> مفهوم آیه نبأ را بر فرض پذیرش، از اثبات حجیت خبر عادل به‌طور مطلق ناتوان می‌داند؛ زیرا معنای ظاهری واژه «تبیّن» مناسبت ندارد که جزا برای «مجیء فاسق» باشد و از نظر عقل و عرف، ترتّبی میان آن دو نیست<ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، 3/161 ـ 162.</ref> پس «تبین» به معنای رویگردانی از خبر فاسق است که مفهومش روی نگرداندن از خبر شخص عادل است و این روی نگرداندن ممکن است تمام موضوع برای عمل به خبر عادل یا جزء موضوع باشد؛ از این‌رو حجیت خبر عادل به‌خودی‌خود از مفهوم به دست نمی‌آید<ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/283.</ref> همچنین امام‌خمینی ضمن تقسیم خبر به خبر مربوط به امور خطیر که در صورت کذب، آثار مهمی را در پی داشته باشد و خبری که در صورت کذب چنین آثاری نداشته باشد، مورد آیه را از قسم اول دانسته که دربارهٔ ارتداد قوم بنی‌مصطلق بوده که فرض دروغ‌بودن این خبر و کشته‌شدن آنان به دست سپاهیان اسلام ضرر عظیم و غیرقابل جبرانی را در پی داشت؛ از این‌رو خداوند دستور می‌دهد در این‌گونه امور بررسی و تحصیل علم لازم است و فرقی نمی‌کند ناقل خبر عادل باشد یا فاسق؛ بنابراین آیه شامل همه خبرها نمی‌شود<ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، 3/166 ـ 167.</ref>

آیه دیگر آیه نفر<ref>توبه، 122.</ref> است که از آن بر می‌آید کوچ‌کردن برای یادگیری مسائل دینی بر عده‌ای از مؤمنان واجب است تا بازگردند و قوم خود را بیم دهند و لازمه وجوب بیم‌دادن حجت‌بودن خبر واحد (بیم‌دهنده) است<ref>فاضل تونی، الوافیة فی اصول الفقه، 162 ـ 163؛ انصاری، فرائد الاصول، 1/126؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، 296 ـ 298؛ یزدی طباطبایی، حاشیة فرائد الاُصول، 1/464.</ref>

میرزای قمی،<ref>میرزای قمی، القوانین المحکمة فی الاصول، 2/408 ـ 415.</ref> یزدی طباطبایی،<ref>یزدی طباطبایی، حاشیة فرائد الاُصول، 1/464.</ref> نایینی<ref>نایینی، 3/187.</ref> و خویی<ref>خویی، مصباح الاصول، 1/213 ـ 217.</ref> دلالت آیه نفر را پذیرفته‌اند. شیخ انصاری،<ref>انصاری، فرائد الاصول، 1/129.</ref> آخوند خراسانی<ref>آخوند خراسانی، کفایة الاصول، 298.</ref> و بعضی دیگر<ref>صدر، بحوث، 4/381.</ref> با انکار ملازمه یادشده، دلالت آیه را نپذیرفته‌اند. امام‌خمینی نیز پس از اشکال‌های متعدد به سخن کسانی که به آیه استناد کرده‌اند، در نهایت میان مضمون آیه و دلالت بر حجیت خبر واحد فاصله‌ای فراوان می‌بیند<ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/308 ـ 310.</ref>

اصولیان برای اثبات حجیت خبر واحد ثقه به پاره‌ای از روایات نیز استدلال کرده‌اند<ref>انصاری، فرائد الاصول، 1/137؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، 301.</ref>؛ مانند روایاتی که در آنها امام (ع) دیگران را برای به دست آوردن احادیث اهل بیت، به برخی از یاران خود ارجاع می‌دهد یا اینکه در حدیثی امام‌صادق (ع) رد روایات زراره از امام‌باقر (ع) را جایز نمی‌داند<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، 27/143.</ref> بیشتر اصولیان معاصر اجمالاً دلالت این روایات را قبول کرده‌اند<ref>یزدی طباطبایی، حاشیة فرائد الاُصول، 1/483 ـ 484؛ نایینی، فوائد الاصول، 3/189؛ عراقی، نهایة الافکار، 3/134؛ خویی، مصباح الاصول، 1/225.</ref>

امام‌خمینی با اشاره به بنای عقلا در عمل به خبر واحد، روایات یادشده را در حکم امضای شارع می‌داند و تأسیس حجیت با این روایات را انکار می‌کند<ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/311.</ref> ایشان برخلاف دیگر اصولیان<ref>آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ص302؛ یزدی طباطبایی، حاشیة فرائد الاُصول، 1/484؛ نایینی، فوائد الاصول، 3/191؛ عراقی، نهایة الافکار، 3/136.</ref> تواتر در تمام طبقات راویان این روایات را نپذیرفته‌است؛ از این‌رو استدلال به این اخبار را برای حجیت خبر واحد نمی‌پذیرد<ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/211 ـ 313.</ref> ایشان پس از بیان برخی اشکال‌ها، برای اثبات حجیت مطلق خبر ثقه، راه حلی پیشنهاد می‌کند که شکل‌گرفته از روایات به ضمیمه بنای عقلاست؛ به این بیان که قدر متیقن از بنای عقلا عمل به خبری است که دارای سند عالی و راویان مورد تأیید از سوی جمعی عادل باشد؛ حال در میان احادیثی که به حجیت مطلق خبر ثقه دلالت دارند، چنین روایاتی وجود دارد؛ مانند صحیحه احمدبن‌اسحاق که راویان آن از مشایخ بزرگوار و مورد تأییدند و عمل به خبر ثقه را مطلقاً تجویز می‌کند<ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/312.</ref> در نتیجه به کمک سیره و خبر احمدبن‌اسحاق حجیت مطلق خبر ثقه ثابت می‌شود.

برای حجیت خبر واحد به سیره مسلمانان و بنای عقلا نیز استناد شده‌است<ref>انصاری، فرائد الاصول، 1/162 ـ 164؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، 302 ـ 303؛ نایینی، فوائد الاصول، 3/191 ـ 193؛ عراقی، نهایة الافکار، 3/136 ـ 137.</ref> بیشتر اصولیان در استناد به سیره متشرعه اشکال کرده‌اند؛ ولی دلالت بنای عقلا را پذیرفته‌اند<ref>انصاری، فرائد الاصول، 164؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، 302 ـ 304؛ خمینی، تحریرات فی الاصول، 6/499 ـ 500.</ref>؛ هرچند برخی در دلالت بنای عقلا نیز خدشه کرده‌اند<ref>حائری، درر الفوائد، 2/57؛ روحانی، منتقی الاصول، 4/299.</ref> امام‌خمینی در استدلال به سیره متشرعه خدشه وارد کرده<ref>امام‌خمینی، معتمد الاصول، 1/485؛ امام‌خمینی، تنقیح الاصول، 3/190 ـ 191.</ref> و عمده دلیل حجیت خبر واحد را بنای عقلا دانسته‌است<ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/313؛ تنقیح الاصول، 3/191.</ref> ایشان برای دفع این اشکال معروف که آیات نهی‌کننده از عمل به غیر علم، مانع از حجیت بنای عقلاست،<ref>انصاری، فرائد الاصول، 1/164؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، 303.</ref> از ظهور خود این آیات استفاده می‌کند؛ زیرا بدون تردید آیات مانعه از عمل به غیر علم با قصد افاده و افهام بیان شده‌اند؛ بنابراین ظاهر این آیات با آنکه ظنی‌اند و مفید علم نیستند، قابلیت افاده و افهام را دارند؛ از این‌رو حجیت آنها مسلم انگاشته شده‌است و این حجیت جز در سیره عقلا در امر دیگری ریشه ندارد؛ بنابراین خداوند نیز در نزول این آیات به همین سیره عقلایی، اتکا کرده‌است؛ پس با الغای خصوصیت روشن می‌شود آیات یادشده مانع از حجیت ظنونی مانند حجیت ظواهر یا خبر ثقه که سیره بر حجیت آنها اقامه شده، نمی‌شود<ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/313 ـ 314؛ امام‌خمینی، تهذیب الاصول، 2/430 ـ 431.</ref>

وثوق به دست‌آمده از ادله حجیت خبر به دو شکل تفسیر شده‌است: ۱. وثوق خبری که از آن به وثوق صدوری نیز تعبیر می‌شود و حاکی از اطمینان به صدور مضمون خبر از معصوم (ع) است. ۲. وثوق مخبری که اطمینان به صحت سند روایت و وثاقت راویان موجود در سند است که از آن به وثوق سندی نیز تعبیر می‌شود<ref>← آملی، مجمع الافکار و مطرح الانظار، 3/148.</ref> بیشتر اصولیان بزرگ و فقیهان شیعه قائل به وثوق خبری‌اند<ref>← تبریزی، فرائد الاصول، 25 ـ 26؛ ← آملی، مصباح الهدی، 2/193؛ اصفهانی، نهایة الدرایة، 2/279.</ref>؛ از این‌رو به باور ایشان اگر خبری سندش ضعیف باشد ولی قرائنی بر صدق آن وجود داشته باشد، به آن عمل خواهد شد.

در برابر نظر مشهور، برخی دیگر، معیار در حجیت را وثوق مُخبری می‌دانند؛ بنابراین اگر سند روایتی ضعیف باشد به آن عمل نمی‌کنند؛ هرچند مشهور به آن روایت عمل کرده باشند<ref>آملی، مجمع الافکار و مطرح الانظار، 4/454؛ خویی، موسوعه، 2/237.</ref>؛ زیرا با عمل مشهور اطمینان به صدور خبر برای نوع مردم پیدا نمی‌شود؛ علاوه بر این به باور اینان حتی اگر اطمینانِ نوعی به وثوق خبر حاصل شود، دلیلی بر حجیت آن وجود ندارد<ref>خویی، مصباح الاصول، 1/279 ـ 281.</ref>؛ از این‌رو نه عمل مشهور را جابر ضعف سند می‌دانند و نه اعراض آنان را موهن اعتبار روایت<ref>خویی، موسوعه، 2/237 و 3/408.</ref>

امام‌خمینی با پذیرش مبنای وثوق خبری، عمل مشهور قدما طبق روایت را جابر ضعف سند آن<ref>امام‌خمینی، التعادل و الترجیح، 124؛ امام‌خمینی، تنقیح الاصول، 4/598.</ref> و اعراض آنان را سبب وهن روایت دانسته‌است<ref>امام‌خمینی، تهذیب الاصول، 3/105؛ امام‌خمینی، الطهاره، 4/324).</ref> به باور ایشان امور دیگری نیز موجب اطمینان به وثوق خبر می‌شوند، مانند کثرت روایات هم‌مضمون،<ref>امام‌خمینی، مکاسب، 2/118 ـ 119.</ref> قوت متن<ref>امام‌خمینی، الطهاره، 3/103.</ref> و وجود مضامین عالی<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، 454.</ref> که موجب جبران ضعف سند روایات می‌شوند. برخی افزوده‌اند اگر ملاک در حجیت، وثوق خبری باشد، می‌توان از مرجّح منصوص، به غیر منصوص تعدی کرد؛ حال آنکه با وثاقت مُخبری، این امر امکان‌پذیر نیست.<ref>← آملی، مجمع الافکار و مطرح الانظار، 4/454.</ref>

خبر واحد در اصول اعتقادی، حجت نیست؛ زیرا در اصول دین نیاز به یقین است و گمان و ظن معتبر نیستند و خبر واحد تنها ظن‌آور است. در این میان فرقی میان ظواهر و غیر ظواهر وجود ندارد<ref>آشتیانی، بحر الفوائد، 1/154؛ صدر، بحوث، 4/227.</ref>؛ البته برخی عمل به ظن مستند به استدلال را در اصول دین جایز دانسته‌اند<ref>تبریزی، فرائد الاصول، 2/559 ـ 560.</ref> امام‌خمینی نیز حجیت خبر واحد را در اعتقادات انکار می‌کند<ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، 3/186.</ref> و آیه ۳۶ سوره یونس را که از عمل به ظن نهی کرده، مربوط به اصول اعتقادات می‌داند<ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، 1/275.</ref> با این حال، خبر واحد در خصوص جزئیات مربوط به برزخ و معاد و حوادث روز قیامت و جزئیات مربوط به صراط و میزان و اموری از این دست و نیز اخبار تاریخی و خبرهای مربوط به کائنات و امت‌های پیشین حجت است.<ref>خویی، مصباح الاصول، 1/277 ـ 278.</ref>