قدرت الهی: تفاوت میان نسخه‌ها

قدرت به معنای توانستن و توانایی بر انجام کار است<ref>فیومی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، ۴۹۲؛ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۰/۱۵۳۹۹.</ref> و ضد آن عجز و ناتوانی است.<ref>عسکری، الفروق فی اللغه، ۱۰۴.</ref> قدرت به معنای عام، در اصطلاح [[متکلمان]] صفتی است که با آن، انجام‌دادن و ترک کار برای شخص ممکن می‌شود.<ref>حلی، کشف ‌المراد، ۲۴۸؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۴/۸۹؛ جرجانی، شرح المواقف، ۶/۸۶.</ref> این قدرت گاهی به معنای توانایی بر انجام‌دادن کار، در برابر عجز است<ref>لاهیجی، شوارق الالهام، ۵/۸۰.</ref> و گاهی به معنای اختیار مانند قدرت بر [[گناه]]؛<ref>فخر رازی، المحصل، ۵۲۱.</ref> چنان‌که در اصطلاح فلسفی صفتی است که با آن اگر شخص بخواهد، فعل را انجام می‌دهد و اگر نخواهد آن را انجام نمی‌دهد.<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ۶/۳۰۷؛ ← سبزواری، شرح الاسماء، ۱۴۹.</ref> این تعریف در قدرت الهی نیز صادق است.<ref>ملاصدرا، الحاشیة علی الهیات، ۱۶۳.</ref> [[امام‌خمینی]] نیز قدرت را در اصطلاح [[فلسفه]]، صفتی می‌داند که با آن اگر شخص [[اراده]] کند و بخواهد، کار را انجام می‌دهد و این همراه با علم، اراده و [[اختیار]] است. این تعریف، تعریف جامعی است که شامل خالق و مخلوق می‌شود.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۱/۱۵۳؛ امام‌خمینی، الطلب و الاراده، ۵۲.</ref>

از واژگان مرتبط با قدرت قوه، سلطنت و استطاعت است. قوه دارای معانی متعددی است و هنگامی که همراه با [[مشیت]] باشد، قدرت نامیده می‌شود.<ref>میرداماد، القبسات، ۳۳۶ ـ ۳۳۷.</ref> امام‌خمینی قوه را در مواردی که با شعور همراه باشد، قدرت می‌داند.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۱/۱۵۱.</ref> سلطنت مترادف با قدرت و گاهی با قهر و غلبه همراه است.<ref>طریحی، مجمع البحرین، ۴/۲۵۵.</ref> استطاعت نیز اخص از قدرت است و در تحقق آن اموری لازم است، ازجمله تصور فعل، ماده قابل و وسیله انجام فعل، در صورتی که فعل در تحقق، نیاز به آن داشته باشد.<ref>راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۵۳۰؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۳/۴۰۷.</ref>

==پیشینه==

قدرت یکی از صفات کمالیِ وجود محسوب می‌شود.<ref>ملاصدرا، شرح اصول الکافی، ۳/۵۹.</ref> صفت قدرت در حق‌تعالی ازجمله مباحثی است که تمامی ادیان و ملل گذشته، به آن توجه داشته‌اند و در اینکه خداوند با قدرت و اختیار در ایجاد عالم مؤثر بوده، اتفاق نظر دارند.<ref>شعرانی، تعلیقات بر کتاب شرح اصول کافی، ۴/۳۵۴.</ref> قدرت در [[دین زردشت]]، ازجمله نام‌های اهورا مزدا است که او را قدرتمند‌ترین و بزر‌گ‌ترین می‌نامند.<ref>اوستا، یسنا، هات ۲۸، بند ۵ و هات ۳۳، بند ۱۱.</ref> در [[دین یهود]] خداوند صاحب قدرت و منشأ نیروهای بی‌شمار<ref>کتاب مقدس، خروج، ب۹، ۱۶؛ مزامیر، ب۶۵، ۶.</ref> و در [[مسیحیت]] همه قدرت‌ها ناشی از قدرت الهی<ref>کتاب مقدس، کتاب رومیان، ب۱۳، ۱.</ref> معرفی شده است. در آیات متعددی از [[قرآن کریم]]، از قدرت الهی سخن به میان آمده و خداوند را قادر بر همه چیز دانسته،<ref>بقره، ۱۰۹ و ۱۴۸؛ نساء، ۱۴۹.</ref> بلکه همه قدرت‌ها را نشئت گرفته از قدرت الهی معرفی کرده است.<ref>بقره، ۱۶۵؛ کهف، ۳۹.</ref> در روایات نیز از قدرت حق‌تعالی سخن به میان آمده و ابوابی به آن اختصاص یافته است.<ref>صدوق، التوحید، ۱۲۲ ـ ۱۳۴؛ مجلسی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل‌الرسول(ص)، ۴/۱۳۴.</ref>

برخی از متکلمان مانند [[اشاعره]] قدرت را مانند دیگر صفات از صفات حقیقی حق‌تعالی و زاید بر ذات می‌دانند؛<ref>← جرجانی، شرح المواقف، ۸/۴۴ ـ ۴۵.</ref> اما [[متکلمان امامیه]] و بعضی از [[معتزله]]، قدرت را از صفات حقیقی و عین ذات می‌دانند.<ref>← تفتازانی، شرح المقاصد، ۴/۷۴، فاضل مقداد، الباب الحادی‌عشر مع شرحیه النافع یوم الحشر و مفتاح الباب، ۱۰۷.</ref> در [[علم کلام]] غالباً نخستین صفتی که برای خداوند اثبات می‌شود، صفت قدرت است؛<ref>ابن‌نوبخت، الیاقوت فی علم الکلام، ۳۸؛ خواجه‌نصیر، تجرید الاعتقاد، ۱۹۱؛ ابن‌میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، ۸۲.</ref> در [[فلسفه]] غالباً پس از بحث از [[علم الهی]] به قدرت الهی توجه می‌شود.<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ۶/۱۴۹ و ۳۰۷؛ سبزواری، شرح المنظومه، ۳/۵۸۵ و ۶۱۳.</ref> [[حکما]] سخن برخی متکلمان درباره حقیقت قدرت و زایدبودن آن بر ذات را با مبانی خاص خود نقد کرده‌اند.<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ۶/۳۰۷ ـ ۳۱۵.</ref> [[عرفا]] نیز قدرت حق‌تعالی را در بحث از [[اسما و صفات|اسما و صفات الهی]] بررسی کرده‌اند.<ref>ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، ۲/۲۹۲؛ قونوی، النصوص، ۳۱.</ref>

[[امام‌خمینی]] در آثار خود، بحث قدرت الهی را از جهت هستی‌شناختی و معناشناختی بررسی و از شمول و گستردگی آن بحث کرده است. ایشان سخنان متکلمان درباره حقیقت قدرت را نقد کرده و دلایل بسیاری برای عمومیت قدرت الهی آورده است<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۱/۱۵۰ ـ ۱۵۳ و ۲/۲۸۹ ـ ۲۹۹؛ امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۰۹ ـ ۱۱۰.</ref> و در مسائل اجتماعی و سیاسی نیز قدرت الهی را پشتوانه [[قیام مردم ایران]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۱ و ۱۳/۱۲۸.</ref> و استمرار آن را به قدرت و [[عنایت الهی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۳۹.</ref> می‌دانست و این بیانگر توحید فعلی امام‌خمینی و [[توکل]] کامل ایشان در مراحل زندگی‌شان است.

==حقیقت قدرت الهی==

قدرت یکی از صفات ثبوتی حقیقی خدای تعالی است که در مرتبه ذات و فعل برای خداوند تعالی ثابت است؛ اما چون قدرت همواره به مقدور تعلق می‌گیرد، از این جهت آن را صفت حقیقیِ دارای نسبت می‌دانند.<ref>ملاصدرا، شرح اصول الکافی، ۳/۲۰۸ ـ ۲۱۰.</ref> در بیان ماهیتِ قدرت الهی، میان متکلمان و [[فلسفه|فلاسفه]] اختلاف است. برخی متکلمان بر اساس مبانی فکری خود، قدرت را به معنای صحت فعل و ترک یا امکان فعل و ترک آن دانسته‌اند و بر این مبنا، قدرت حق‌تعالی را به صحت ایجاد عالم و ترک آن از روی قصد معنا کرده‌اند.<ref>قاضی‌عبدالجبار، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ۵/۲۰۴؛ حلی، کشف المراد، ۲۴۸؛ ← جرجانی، شرح المواقف، ۸/۴۹؛ لاهیجی، گوهر مراد، ۲۴۹.</ref> در برابر، فلاسفه قدرت را به صدور فعل از روی [[اختیار]] و [[اراده]]<ref>ابن‌سینا، الشفاء، الالهیات، ۱۷۰ ـ ۱۷۱؛ ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ۲۶۸.</ref> یا علم و مشیت<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ۶/۳۰۷ ـ ۳۰۹؛ سبزواری، شرح المنظومه، ۳/۵۵۴.</ref> تعریف کرده و به‌ گونه‌ای مشیت را در تعریف قدرت حق‌تعالی لحاظ کرده‌اند و معتقدند این مشیت، عین آن ذات مقدس است.<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ۶/۳۰۷ ـ ۳۰۹.</ref> در [[حکمت متعالیه]]، قادر فاعلی است که به حسب ذاتش، به گونه‌ای باشد که اگر بخواهد فعل را انجام می‌دهد و اگر نخواهد، فعل را انجام نمی‌دهد<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ۶/۳۰۷ ـ ۳۰۸.</ref> و هر گاه اراده کند، فعل از او صادر می‌شود.<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ۳/۳.</ref> [[حکما]] اشکال سخن متکلمان را آن می‌دانند که «صحت فعل و ترک آن» به [[امکان ذاتی]] برگشت می‌کند و این مستلزم راه‌یافتن امکان، در ذات واجب‌تعالی است.<ref>ابن‌سینا، التعلیقات، ۱۹؛ ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ۶/۳۰۹ ـ ۳۱۰.</ref>

امام‌خمینی نیز قدرت را از [[صفات ذات]] می‌داند که جهت حقیقیه آن عین ذات و جهت اضافه آن به موجودات، اضافه اشراقی، نور منبسط حق‌تعالی و قدرت فعلی اوست.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۱۲۱.</ref> از نگاه [[عرفان]] نیز قدرت از امهات صفات الهی و یکی از [[ائمه سبعه]] (صفات هفتگانه الهی که مبدأ صفات دیگرند) است.<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۰۹.</ref> امام‌خمینی معتقد است حقیقت قدرتِ فعلی خداوند [[فیض مقدس]] اطلاقی و اضافه اشراقی است که همان وجود مطلق منبسط بر اشیا و فعل حق‌تعالی است؛<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۰۶.</ref> بنابراین حقیقت قدرت، توانایی بر ایجاد است و مبادی قدرت، علم و اراده است.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۹۱.</ref>  

ایشان قول متکلمان را که می‌گویند قدرت در صورتی صادق است که فعل در برهه‌ای از زمان نبوده باشد و سپس ایجاد شده باشد، از جهات بسیاری بررسی و نقد کرده است:<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۸۹.</ref>

 

امام‌خمینی کلام [[ملاهادی سبزواری]] را که می‌گوید متکلمان لفظ موجب در کلام حکما را تحریف کرده و به فتح خوانده‌اند و به حکما افترا بسته‌اند،<ref>سبزواری، شرح المنظومه، ۳/۶۱۶.</ref> رد و نقد می‌کند و می‌گوید نزاع میان حکما و متکلمان<ref>فخر رازی، شرح الاشارات و التنبیهات، ۲/۳۹۳ ـ ۳۹۴؛ خواجه‌نصیر، شرح الاشارات، ۳/۸۱؛ ← ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ۶/۳۱۰؛ سبزواری، شرح الاسماء، ۱۴۹ ـ ۱۵۰.</ref> در تعریف قدرت، لفظی نبوده بلکه حقیقی است. متکلمان این سخن حکما را که ایجاد حق‌تعالی ازلی بوده؛ چون خدا در ازل اراده کرده، نمی‌پذیرند؛ زیرا لازمه‌اش این است که موجودات نیز از ازل موجود بوده باشند، علاوه بر اینکه لازم می‌آید خداوند در ایجاد مضطر و مجبور باشد.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۹۲.</ref> بنا بر نظر امام‌خمینی نزاع متکلمان جدی است؛ یعنی متکلمان می‌خواهند انفکاک متعلق قدرت را در یک زمان در حریم قدرت که عین ذات است، وارد کنند؛ در حالی‌که این کار با وجوب ناسازگار است؛ اما حکما می‌خواهند وجوب از تمام جهات را برای حق‌تعالی اثبات کنند؛ به این معنا که اراده و مشیت حق‌تعالی نیز ازلی است؛ و متعلق اراده و مشیت نیز بدون وقفه به آن متصل و مرتبط است و چون این اتصال از روی علم و مشیت است، ذاتْ مضطر و مجبور نیست.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۹۲ ـ ۲۹۳.</ref>

در برخی [[روایات]]، صفت قدرت و علم، از [[صفات قدیم]]<ref>طوسی، الامالی، ۱۶۸.</ref> و [[مشیت الهی|مشیت]] و اراده، از [[صفات حادث]]<ref>کلینی، الکافی، ۱/۱۱۰.</ref> شمرده شده‌اند. غالب متکلمان صفت قدرت را از صفات ذات و قدیم دانسته‌اند<ref>غزالی، الاقتصاد فی الاعتقاد، ۹۳؛ مجلسی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل‌الرسول(ص)، ۲/۲۳ ـ ۲۴.</ref> و ملاک را در صفات ذات، اتصاف حق‌تعالی به این صفات و امتناع اتصاف او به مقابل آن می‌دانند؛ مانند اینکه محال است گفته شود خداوند قادر بر این فعل است و بر فعل دیگری قادر نیست.<ref>صدوق، التوحید، ۱۴۸؛ مجلسی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل‌الرسول(ص)، ۲/۲۲.</ref>

امام‌خمینی مانند حکما<ref>ملاصدرا، اسرار الآیات، ۷۲.</ref> قدرت را در مرتبه ذات، قدیم و در مرتبه فعل، حادث می‌داند<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۰۷.</ref> و معتقد است صفات علم، اراده و قدرت صفاتی‌اند که به حقیقتِ واحد و بسیط در ذات حق‌تعالی موجودند<ref>امام‌خمینی، الطلب و الاراده، ۶۳.</ref> و اینکه برخی روایات، تنها مشیت را از صفات فعل و علم و قدرت را از صفات ذات دانسته‌اند، به اعتبار فهم سؤال‌کننده است؛ زیرا سؤال درباره علم و قدرت، پرسش از صفات ذات است که مورد توجه اذهان عامه است؛ به همین دلیل آن را قدیم دانسته‌اند؛ اما در [[اراده الهی|اراده]] و مشیت، پرسش از تعلق آن به اشیای خارجی است که از صفات فعل و حادث است.<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۰۷.</ref> به اعتقاد امام‌خمینی اراده را از صفات فعل دانستن مستلزم این است که ذات حق‌تعالی از اراده که از صفات کمال وجود و موجود است، خالی باشد و فعل حق‌تعالی مانند فاعل‌های طبیعی از اراده و اختیار صادر شده باشد و همچنین لازمه آن ترکیب در ذات حق و تصور موجودی اکمل از حق‌تعالی است؛<ref>امام‌خمینی، الطلب و الاراده، ۱۶.</ref> البته ایشان بعضی از [[اسما و صفات|اسمای الهی]] مانند «القدیر» را از اسمای ذات و «القادر» از اسمای صفات و «المقتدر» را به اسمای افعال مناسب‌تر می‌داند.<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۱۳.</ref>

==اثبات قدرت الهی==

در اثبات قدرت حق‌تعالی به دلایل نقلی، ازجمله آیات متعدد قرآن که به قادر<ref>انعام، ۳۷؛ اسراء، ۹۹.</ref> و قدیر بودن خداوند اشاره دارد<ref>شوری، ۴۹ ـ ۵۰.</ref> و روایات<ref>نهج البلاغه، خ۹۰، ۱۱۳؛ صحیفه سجادیه، ۲۳ و ۳۴.</ref> و همچنین به دلایل عقلی استناد شده است. در این روش، دلایل [[حکما]] با متکلمان فرق دارد. حکما با همان براهینی که برای اثبات حیات و [[علم الهی]] آورده‌اند، قدرت حق‌تعالی را اثبات می‌کنند.<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ۶/۲۴ ـ ۲۵.</ref> متکلمان برای اثبات قادربودن خدای تعالی، برهان «انّی» اقامه کرده‌اند و [[حدوث عالم]] را مبنای استدلال قرار داده‌اند.<ref>حلی، کشف المراد، ۲۸۱؛ جرجانی، شرح المواقف، ۸/۴۹.</ref>

امام‌خمینی همسو با حکما<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ۶/۲۴ ـ ۲۵ و ۱۱۰.</ref> بر اثبات قدرت الهی در مقام ذات برهان لمّی اقامه کرده است:  

الف) بسیط‌بودن حق‌تعالی: بنا بر نظر امام‌خمینی مبدأ عالم از تمام جهات، موجود واحد بسیط است که اگر قدرت او، عین ذات نباشد، باید خارج از ذات باشد و اگر قدرت خارج از ذات باشد، عجز در مرتبه ذات لازم می‌آید و عجز ناشی از نقص است و اگر ذات ناقص باشد، صرف‌الوجود نخواهد بود و ترکیب در ذات لازم می‌آید و این خلاف فرض است.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۳۰۲.</ref>  

ب) صرف‌الوجود: ذات خداوند صرف‌الوجود است و وجود صرف‌الکمال می‌باشد و هر کمال و جمالی به حقیقت وجود باز می‌گردد وگرنه ترکیب در ذات حق لازم می‌آید<ref>امام‌خمینی، الطلب و الاراده، ۱۳.</ref> و صرف کمال، همان نور وجود است؛ پس نور وجود هر جا باشد، کمالات آن نیز هست و تا آخرین مرتبه‌ای که نور وجود به آن رسیده، قدرت و علم و اراده و دیگر کمالات نیز در آنجا هست.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۱/۱۵۲؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۶۰۷ ـ ۶۰۸.</ref>

امام‌خمینی برای اثبات قدرت در مقام فعل برهان اِنّی اقامه کرده است به این بیان که همه موجوداتِ خارجی دلیل قدرت الهی‌اند و انتساب اشیا به حق، همان قدرت الهی است و عالم از آنجاکه صرف ربط و تعلق محض است، ظهور قدرت الهی است و به تعبیر [[عرفان|عرفانی]]، قدرت حق‌تعالی در مقام فعل، [[فیض اقدس و مقدس|فیض مقدسِ]] اطلاقی و وجود منبسط اوست.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۰۶؛ امام‌خمینی، الطلب و الاراده، ۳۵ ـ ۳۶.</ref>

==گستره قدرت الهی==

ازجمله مباحث مهم در [[فلسفه]] و [[کلام]]، بحث از گستردگی و شمول قدرت الهی است. در [[قرآن کریم]]، آیات متعددی درباره عمومیت قدرت الهی آمده است.<ref>احزاب، ۲۷؛ یس، ۸۲؛ بقره، ۱۱۷.</ref> بسیاری از [[متکلمان]] ازجمله متکلمان اشعری و [[متکلمان امامیه|امامیه]]، دایره قدرت خداوند را محدود نکرده‌اند و همه ممکنات و مقدورات را در حیطه قدرت او می‌دانند.<ref>حلى، کشف المراد، ۲۸۳ و ۳۰۶؛ جرجانی، شرح المواقف، ۸/۶۰</ref> برخی دیگر عقیده دارند قدرت خداوند به افعال قبیح، کارهای ناروا و شر تعلق نمی‌گیرد؛ زیرا لازمه تعلق قدرت خداوند به این امور، صدور فعل قبیح از خداوند است<ref>جرجانی، شرح المواقف، ۸/۶۰ ـ ۶۴.</ref> و فعل قبیح از خداوند محال است و محال، مقدور خداوند نیست.<ref>← حلی، مناهج الیقین، ۲۶۴؛ حلی، الباب الحادی عشر، ۴ ـ ۸.</ref> گروهی از متکلمان نیز قائل‌اند برخی از امور مانند [[شرور]]، قبایح و ممتنعات، متعلق علم خداوند‌اند، اما متعلق قدرت او نیستند.<ref>جرجانی، شرح المواقف، ۸/۷۰ ـ ۷۳.</ref> حکما بر اساس [[قاعده بسیط‌الحقیقة]] و صرف‌الوجود، قدرت حق را عام و گسترده می‌دانند.<ref>ملاصدرا، اسرار الآیات، ۵۱؛ ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ۶/۱۱۰ ـ ۱۱۴.</ref>

امام‌خمینی قدرت را احاطه تام و شمول کلی حق‌تعالی بر همه موجودات می‌داند که این احاطه تام، یکی از مراتب فراگیر و گسترده قدرت حق است<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۱۳.</ref> و وجود هیچ ذره‌ای، از حیطه قدرت حق‌تعالی خارج نیست و قدرت او علت تامه همه امور است،<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۹۵.</ref> بلکه همه موجودات از منازل غیب تا مراحل شهادت، از تجلیات و ظهورات قدرت حق و درجات بسطِ سلطنت او به شمار می‌روند و موجودات از ناحیه خود دارای وجود و کمالات وجود نیستند و همه این امور مانند قدرت و [[علم الهی|علم]] از درجات صفات حق‌اند.<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۱۳.</ref> به باور ایشان کسی که این امر را دریابد که همه قدرت‌ها ظهور قدرت حق‌تعالی هستند و موجودات از خود استقلالی در فاعلیت و تأثیر ندارند، با وجود این انتساب افعال به موجودات نیز صحیح است، سرّ «[[الامر بین الامرین|الاَمرُ بَین الاَمرَین]]» را در معارف شیعی درمی‌یابد.<ref>امام‌خمینی، الطلب و الاراده، ۳۶.</ref> ایشان با استناد به بعضی آیات<ref>هود، ۵۶.</ref> قدرت حق‌تعالی را گسترده و عام می‌داند و بسط قدرت حق را در دو موطن علمی و خارجی تحلیل کرده<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۱۳ و ۱۳۷.</ref> و قائل است به واسطه حب ذاتی در طلب مفاتیح غیب با [[فیض اقدس و مقدس|فیض اقدس]] در حضرت علمیه، [[اسما و صفات|اسمای الهی]] و به تبع آنها اعیان ثابته محقق شده‌اند و در مرحله بعد به واسطه فیض مقدس، اعیان موجودات در خارج ظهور یافته‌اند. ایشان اعیان را به دو قسم ممکن و ممتنع و ممتنع را نیز به دو قسم فرضی و حقیقی تقسیم کرده است. اموری مانند شریک‌الباری و اجتماع نقیضین از ممتنعات فرضی به شمار می‌روند که امتناع آنها از تحقق در خارج به جهت عدم قابلیت آنها و باطل‌بودن ذات آنهاست؛ اما بعضی از امور، مظاهر اسمای باطنی و اسمای مستأثره‌اند که هرگز ظهور نمی‌یابند و از این جهت جزو ممتنعات حقیقی به شمار می‌روند.<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۱۱.</ref> این سلطنت و قدرت حق، در هنگام رجوع همه مظاهر هستی به حق، توسط [[انسان کامل]] و [[ولی مطلق]]، در [[قیامت کبری]] آشکار می‌شود.<ref>امام‌خمینی، دعاء السحر، ۱۳۷.</ref>

==ادله عمومیت قدرت حق‌تعالی==

[[امام‌خمینی]] به تبع بعضی [[حکما]]<ref>سبزواری، شرح المنظومه، ۳/۶۱۸ ـ ۶۲۸؛ آملی، درر الفوائد، ۲/۵۲ ـ ۶۰.</ref> بنابر [[اصالت وجود]] چند دلیل بر عمومیت قدرت باری‌تعالی اقامه می‌کند:

# بر اساس حقیقت انسانی: بنا بر نظر [[امام‌خمینی]] حقیقت انسان و سایر مخلوقات به صورت اخیرِ آنهاست. انسانی که تحت تربیت انسانی آگاه و کامل قرار دارد و طبق نظام شریعت عمل می‌کند، به صورت اخیر خود که انسانیت بالفعل است، می‌رسد. انسانی هم که به امور پست بپردازد، به تبع آن، صورتی پست خواهد داشت؛ زیرا حقیقت انسان به صورت اخیر اوست و حقیقت انسان از افعالی که از باطن او بروز می‌کند، حاصل می‌شود که در دنیا کسب کرده است؛ البته تا ملکات انسانی مستحکم نگردد، تخمیر ذات او به پایان نرسیده و این ملکات انسان با [[حرکت جوهری|حرکت جوهری نفس]] به‌تدریج با تکرار افعال نیک و بد حاصل می‌شوند<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۳۰۶ ـ ۳۰۸.</ref> و اگر افعال انسان به خود او تفویض شده باشد و از ناحیه قدرت خود باشد، لازمه‌اش این است که آفرینش حقیقت و ذات انسان، به خود او در مرحله بقا تفویض شده باشد و این محال است؛ در حالی‌که طینت و حقیقت انسان در لایزال مبادی عالیه تخمیر شده است؛ بنابراین در تمامی مراحل تکامل انسان، این عمومیت قدرت الهی است که تمامی صور و ملکات انسانی را شامل می‌شود. در نتیجه قدرت حق‌تعالی همواره [[انسان]] را دربر می‌گیرد.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۳۰۶ ـ ۳۰۸.</ref>

==منابع==

* ابن‌میثم بحرانی، میثم‌‌بن‌علی، قواعد المرام فی علم الکلام، تحقیق سیداحمد حسینی اشکوری، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح دعاء السحر، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ چهارم، ۱۳۸۶ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، الطلب و الاراده، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش.

* سبزواری، ملاهادی، شرح الاسماء الحسنی، تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۲ش؛.

* سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومه، تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، تهران، ناب، چاپ اول، ۱۳۶۹ ـ ۱۳۷۹ش.

* صحیفه سجادیه، امام‌علی‌بن‌الحسین(ع)، قم، نشر الهادی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.

* صدوق، محمد‌بن‌علی، التوحید، تحقیق سیدهاشم حسینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.

* کتاب مقدس، بی‌جا، ‌دارالکتاب المقدس، ۱۹۸۰م.

* لاهیجی، عبدالرزاق، شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، تحقیق اکبر اسدعلی‌زاده قم، مؤسسه امام‌صادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.

* مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل‌الرسول(ص)، تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.