۲۱٬۲۸۸
ویرایش
شعائر: تفاوت میان نسخه‌ها
ابرابزار
بدون خلاصۀ ویرایش |
(ابرابزار) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''شعائر'''، نمادها و آیین‌های ویژه دینی یا ملی. | '''شعائر'''، نمادها و آیین‌های ویژه دینی یا ملی. | ||
شعائر | == معنی == | ||
شعائر جمع شعیره به معنای نشانه‌ها و علامت‌ها،<ref>دهخدا، لغتنامه، ۹/۱۲۶۰۰.</ref> رسم و آیین و آداب و رسوم<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۵/۴۵۰۲.</ref> آمده‌است. این واژه در [[فرهنگ اسلامی]] به معنای نشانه پرستش و نیز محلی است که برای عبادت معین شده‌است<ref>طبرسی، مجمع البیان ۱/۴۳۹.</ref> و در مفهوم خاص‌تر در ترکیب شعائر دینی، به معنای مراسم مذهبی، مناسک، آیین و اعمال دینی به کار می‌رود.<ref>آذرنوش، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، ۳۳۳–۳۳۴.</ref> شعائر ملی نیز به هر گونه آداب و رسوم و آیین ملی مانند جشن‌های ملی، [[نوروز]] و نشانه‌های ملی مانند [[پرچم]] گفته می‌شود.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۵/۴۵۰۲.</ref> | |||
شعائر یعنی آنچه علامت و نشانه است و برای عموم مخاطبانش آشکار و قابل فهم می‌باشد؛ بدین معنا که برای رساندن یک پیام وضع شده و از مدلول خود اثر می‌پذیرد و مظهر انتساب یا وابستگی به یک گروه، عقیده یا فرهنگ خاص می‌باشد. شعائر به این معنا، همان چیزی است که برخی جامعه‌شناسان آن را لایه چهارم [[فرهنگ]] می‌خوانند. در این نگاه فرهنگ متشکل از چهار لایه است: باورها و بینش‌ها، ارزش‌ها و آرمان‌ها، رفتارها و منش‌ها و نمادها و تجلیات بیرونی. لایه رویین که مانند نمادی آشکار، یادآور فکر، فرهنگ و آیین و مکتب است، همان شعائر است که در قالب آداب رفتاری، پوشش، معماری، هنر و نمادهای ملی و مذهبی متلبور می‌شود.<ref>اربابی، شعائر دینی در اسلام، ۶۴.</ref> | |||
== پیشینه == | |||
هر یک از [[ادیان الهی]]، مناسک و آئین دینی معینی دارند که باعث حفظ و آموزش آن [[دین]] در ذهن مردم می‌شود.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴/۳۸۵.</ref> در [[دین یهود]] شعائر و آداب دینی، منبع اولیه [[ایمان]] به‌شمار می‌رود و زندگی یک یهودی بیش از همه بر پایه آن استوار است<ref>هینلز، راهنمای ادیان زنده، ۱/۸۷–۸۸.</ref>؛ در [[آیین مسیحیت]] برخی از شعائر مذهبی مانند سفر زیارتی، تسخیر ارواح و [[رهبانیت]] تنها در برخی از شاخه‌های این دین برجستگی دارد<ref>هینلز، راهنمای ادیان زنده، ۱/۲۵۲.</ref>؛ اما برخی دیگر از شعائر مسیحی مانند غسل تعمید و عشای ربانی مورد پذیرش همه مسیحیان است.<ref>خطیبی، فرهنگ شیعه، ۲۵۸.</ref> | |||
شعائر | ویژگی اصلی آیین و شعائر [[عصر جاهلی]] در [[عربستان|شبه‌جزیره عربستان]]، مرتبه پایین فکری و اخلاقی آنان بود که با ظهور [[دین اسلام]]، زمینه برای [[مبارزه]] با شعائر و رسوم غلط جاهلی و تبدیل آن به ارزش‌های اصیل فراهم شد. ازجمله این اعمال جاهلی برخی از [[اعمال حج]] همانند سعی [[صفا و مروه]] بود که با برخی از [[خرافات]] و [[شرک]] آمیخته شده بود و به‌تدریج با تبیین صحیح شعائرِ هدایت‌بخش اسلام، تمامی آثار شرک جاهلی از سرزمین‌های اسلامی زدوده شد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱/۶۱۰–۶۱۱؛ ۱۴/۱۱۱ و ۲۳/۳۹۵.</ref> | ||
اسلام به حکم اینکه محتوای اجتماعی دارد و به صورت یک واحد اجتماعی عمل می‌کند، دستورها و شعارهایی دارد و به تعظیم و بزرگداشت این شعائر فرمان داده‌است. یک مسلمان، مسلمانی خود را با این شعائر اعلام می‌کند. شعارهای ملی نیز چنین هستند. با حفظ این شعائر، می‌توان روح اسلامی و ملی را در خود حفظ کرد.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۵/۳۵۹ و ۳۶۲–۳۶۳.</ref> | |||
== ویژگی و جایگاه == | |||
مهم‌ترین ویژگی‌های شعائر را می‌توان حکایت‌گری، نشانه و علامت چیزی بودن، نمود اجتماعی داشتن، جعلی و قراردادی بودن و موجب تمایز و مرز میان گروه‌ها و فرهنگ‌های مختلف بودن دانست.<ref>اربابی، شعائر دینی در اسلام، ۶۲–۶۳.</ref> شعائر در اسلام نیز با همین ویژگی‌ها به‌کار رفته‌است و مقصود از آن، نه نشانه‌های تکوینی دالّ بر وجود [[خداوند]] بلکه آن دسته از نشانه‌های جعلی و قراردادی است که یادآور خداوند باشند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱/۳۸۵.</ref> بیشتر شعائر اسلامی ویژگی‌های دیگری نیز دارند؛ مانند: منظم و دارای مکان معین بودن؛ جمعی‌بودن و رازآلودبودن آنها.<ref>اربابی، شعائر دینی در اسلام، ۶۷.</ref> | |||
شعائر با اضافه به الله، در آیات چندی از [[قرآن کریم]] آمده‌است<ref>بقره، ۱۵۸؛ مائده، ۲؛ حج، ۳۲ و ۳۶.</ref> و مفسران، دیدگاه‌های متفاوتی دربارهٔ مقصود از «شعائرالله» دارند. همه [[احکام]] و دستورات الهی، عبادت‌هایی که آشکارا و به صورت جمعی برگزار می‌شود، نشانه‌های آیین الهی و حدود آن و خصوصاً [[مناسک حج]] ازجمله این دیدگاه‌هاست<ref>طبرسی، مجمع البیان ۳/۲۳۷.</ref>؛ چنان‌که [[قرآن کریم]]، [[کعبه]]، حج و اعمال آن را از شعائرالله شمرده،<ref>حج، ۳۲، ۳۶؛ بقره، ۱۵۸؛ مائده، ۲.</ref> تعظیم و بزرگداشت شعائرالله را از صفات دل‌های باتقوا به‌شمار آورده<ref>حج، ۳۲.</ref> و مسلمانان را از مخالفت و بی‌حرمتی به آن منع کرده‌است.<ref>مائده، ۲.</ref> | |||
فقها، شعائر را با اضافه به [[اسلام]] یا [[ایمان]] ([[شیعه]]) به کار برده‌اند که مقصود از آن اعمال و مناسک مختص اسلام مانند [[نماز]]، [[روزه]] و [[حج]]،<ref>شهید ثانی، الروضة البهیة، ۲/۳۸۳.</ref> یا امور مختص به مذهب مانند شهادت به [[ولایت]] در اقامه و بلندگفتن [[بسمله|بسم‌الله]] در نماز<ref>حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۵/۵۴۵؛ نجفی، جواهر الکلام، ۹/۳۸۵.</ref> است. افزون بر نماز، روزه، [[خمس]]، [[زکات]] و حج، هرچه به نام خدا و نشان اوست، از شعائر الهی محسوب می‌شود و همه عبادات و مراکز عبادی چنین‌اند. برخی از این شعائر و آداب و رسوم وظیفه فردی و برخی تکلیف اجتماعی معرفی شده‌اند.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۸/۳۸.</ref> | |||
[[امام‌خمینی]] همواره بر جایگاه و اهمیت شعائر دینی تأکید می‌کرد. شعائر دینی از نگاه ایشان، انواع و مصادیق گوناگونی دارند که برخی از آنها عبارت‌اند از: [[بیت اللَّه الحرام]]،<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۴۹.</ref> اقامه مجلس عزا،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۱۵–۳۱۶ و ۱۳/۳۲۷.</ref> اعمال حج و مشاهد مشرفه<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۴۱.</ref> و برپایی جماعات و [[نماز جمعه]].<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۱۳ و ۲۱/۴۰۰.</ref> ایشان با تأکید بر حفظ و برپایی این شعائر، به‌ویژه بزرگداشت مجالس عزاداری، بر اهمیت بعد سیاسی و مذهبی این مناسک اشاره می‌کرد و رمز پایداری ارزش‌های دینی را در حفظ و تعظیم آن می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۱۶ و ۱۳/۳۲۷.</ref> {{ببینید|عزاداری}}. | |||
امام‌خمینی همچنین به برگزاری مراسم و آیین‌های ملی و میهنی منطبق با اصول اسلام نیز توجه داشت و بزرگداشت آداب و سنت‌های ملی را در کنار تعظیم شعائر مذهبی، وسیله‌ای برای رسیدن به پیشرفت و ترقی ارزیابی می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۹.</ref>؛ چنان‌که عید نوروز در نگاه ایشان، عید ملی محسوب می‌شد و سیره و گفتار ایشان نشان می‌داد {{ببینید|نوروز}} که اسلام نه تنها با برگزاری آن مخالفتی ندارد، بلکه به انجام آداب و اعمال استحبابی مانند نماز، روزه، [[غسل]] و خواندن [[دعا|دعای]] مخصوص در این روز توصیه کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۹۶؛ تعلیقه عروه، ۲۳۹ و ۵۸۲؛ امام‌خمینی، توضیح المسائل، ۱۰۲ و ۲۶۵.</ref> ایشان معتقد بود محتوای نوروز می‌تواند نقطه آغاز دو تحول اساسی در انسان باشد: نخست تحول در روح افراد و دوم تحول در جامعه.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۰۰؛ ۱۷/۳۶۹ و ۲۰/۱۶.</ref> | |||
== شعائر دینی و ملی در رژیم پهلوی == | |||
رضاشاه پهلوی که در سال‌های آغازین سلطنت، به رعایت شعائر اسلامی و مذهبی تظاهر می‌کرد،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۶۱.</ref> به‌تدریج و با استحکام پایه‌های حکومت، روحیه دین‌ستیزی خود را آشکار کرد {{ببینید|رضا پهلوی}}. به اعتقاد او، جبران عقب‌ماندگی از [[غرب]]، با مبارزه و هجمه همه‌جانبه به نمادها و مناسبت‌های دینی و ترویج عقاید و مظاهر غرب ممکن بود. اقدام‌هایی مانند اعلام ممنوعیت حجاب، هم‌شکل‌کردن لباس<ref>جعفری و دیگران، واقعه کشف حجاب، ۲۳.</ref> و محدودکردن مراسم عزاداری برای [[امام‌حسین(ع)]] با هدف از میان‌بردن آن،<ref>بصیرت‌منش، علما و رژیم رضاشاه، ۱۳۹–۱۴۱.</ref> با همین هدف انجام شد. از نظر امام‌خمینی، این اقدامات در خودباختگی دینداران و بی‌علاقگی مردم به دین و دینداری مؤثر بود.<ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۳۳۳.</ref> | |||
در دوران محمدرضا پهلوی نیز، هرچند برخی ممنوعیت‌ها برداشته شد، اما سیاست وی در باستان‌گرایی و کم‌رنگ‌کردن ارزش‌ها و شعائر مذهبی شتاب بیشتری به خود گرفت. شیوه برگزاری جشن‌های شاهنشاهی<ref>قدیانی، تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران در دوره پهلوی دوم، ۱۱۰–۱۱۱.</ref> و تغییر تقویم هجری به تقویم شاهنشاهی<ref>قدیانی، تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران در دوره پهلوی دوم، ۱۹۸.</ref> از مهم‌ترین اقدام‌هایی بود که ضمن تعارض با تعالیم و ارزش‌های دینی، با ادعای رشد تمدن ملت ایران و بزرگداشت مفاخر و شاهان گذشته برگزار می‌شد. این اقدام‌ها، اعتراض شدید امام‌خمینی و مردم را در پی داشت {{ببینید|جشن‌های ۲۵۰۰ ساله|تغییر تاریخ هجری}}. در حقیقت یکی از علت‌های اصلی قیام اسلامی ملت ایران در برابر رژیم پهلوی، چنان‌که امام‌خمینی خاطرنشان کرده‌است، رفتار این رژیم با ارزش‌ها و شعائر دینی بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۶۵.</ref>؛ رفتاری که فرهنگ غنی ملت ایران را از محتوا تهی کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۱۵–۲۱۶.</ref> محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۵۷ و با اوج‌گیری مبارزات ملت ایران، تلاش کرد با فریب افکار عمومی و احیای شعائر مذهبی، راهی برای بقای خویش بیابد که موفق نشد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۵۰ و ۵/۱۹۴.</ref> {{ببینید|محمدرضا پهلوی}}. | |||
== نقش شعائر در انقلاب اسلامی == | |||
نقش شعائر و مناسبت‌های ملی و مذهبی در پیروزی انقلاب انکارناپذیر است. شعائر دینی در حوزه سیاست و اجتماع، در هر دو قلمرو داخلی و خارجی به‌کار می‌آیند: ایجاد وحدت، سازمان‌دهی تشکل‌ها و بسیج توده‌ها؛ احیای دین و جامعه دینی و انتقال فرهنگ به نسل‌های جدید، ازجمله کارکردهای شعائر دینی در قلمرو داخلی است. همچنین در حوزه خارجی، مهم‌ترین کارکردهای شعائر عبارت‌اند از: ایجاد هویت جمعی در سایه دین و مرزبندی با دشمنان؛ اعلام موجودیت، [[تبلیغ]] و پیام‌رسانی به سایر جوامع و ایجاد ترس و یأس در دل دشمنان.<ref>اربابی، شعائر دینی در اسلام، ۷۲–۷۴.</ref> | |||
از سوی دیگر، امام‌خمینی | مروری بر تاریخ مبارزه ملت ایران نشان می‌دهد شعائر اسلامی و [[مجالس عزاداری]] مانند نمازهای جماعت و ایام عزاداری [[ماه محرم|محرم]] و [[ماه صفر|صفر]]، به صورت یک ابزار سیاسی در اختیار اهداف انقلاب قرار گرفت. از آغاز [[نهضت اسلامی]] در سال ۱۳۴۲ که هم‌زمان با [[تاسوعا]] و [[عاشورا|عاشورای حسینی]] بود، امام‌خمینی به‌خصوص از مجالس عزای حسینی برای تداوم نهضت اسلامی و [[مبارزه]] با [[طاغوت]] بهره گرفت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۶۶.</ref> و در مسیر نهضت الهی خود، با صحه گذاشتن بر قالب و شکل شعائر مذهبی، به احیای جنبه‌های مثبت این سنت‌ها پرداخت و به حفظ و گسترش آنها توصیه کرد.<ref>ذاکر صالحی، جایگاه شعائر مذهبی در حرکت احیاء دینی امام‌خمینی، ۱۲۰.</ref> به باور ایشان هنر اسلام، تحول درونی در ملت بود که می‌توانست ترس از قدرت ظاهری ابرقدرت‌ها را بکاهد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۸۶–۲۸۷.</ref> ایشان که اجتماع روزانه و هفتگی و سالیانه مؤمنان را در [[نماز جماعت]] و [[نماز جمعه|جمعه]] و اعیاد مذهبی و نیز مراسم [[حج]] و [[برائت از مشرکان|برائت از مشرکین]] را ازجمله این شعائر می‌دانست،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۳۳–۳۳۴.</ref> با تکیه بر بعد سیاسی شعائر اسلامی، معتقد بود اگر غرب‌زده‌ها هم اهمیت بعد سیاسی این شعائر را درک کنند، [[مجلس عزاداری]] برپا می‌کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۴۷.</ref> این اجتماعات، می‌تواند بستر بسیار مناسبی برای [[وحدت]]، بیداری مسلمانان جهان و رهایی از چنگال بیگانگان باشد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۶۰.</ref> | ||
==آسیب‌شناسی== | |||
مهم‌ترین آیین مذهبی که امام‌خمینی در جریان مبارزه علیه رژیم پهلوی از آن بهره‌مند شد، مراسم سوگواری محرم و صفر برای [[شهادت امام‌حسین(ع)]] بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۴۰ و ۲۶۲.</ref> دستاورد مهم شرکت در مراسم عزای [[امام‌حسین(ع)]] معرفی باطل و رسوایی چهره نفاق، احیای روحیه [[شهادت‌طلبی]] و [[فداکاری]] در کنار لعن و نفرین بر ستمکاران و مستکبران و ایجاد همبستگی و اتحاد بیشتر در میان عزاداران است<ref>مهرابی، تأسی امام‌خمینی از قیام امام‌حسین (ع)، ۲۷۴–۲۷۵.</ref>؛ از این‌رو بزرگ‌ترین راهپیمایی‌های دوران نهضت و انقلاب، به مناسبت محرم و روزهای تاسوعا، عاشورا و [[اربعین حسینی]] و با نمادهای مذهبی و از مساجد و حسینیه‌ها شکل گرفت. دوازدهم محرم سال ۱۳۸۳ق/ [[حادثه پانزده خرداد|پانزده خرداد]] ۱۳۴۲، مردم با وجود تهدیدهای پیاپی رژیم، در حمایت از امام‌خمینی [[راهپیمایی]] کردند. ایشان در بزرگداشت این روز، قیام مردم به پیروی از نهضت مقدس امام‌حسین (ع) را بسیار سازنده و کوبنده دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۱۴.</ref> تکرار این قیام، در تظاهرات تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷ طومار حکومت پهلوی را برای همیشه در [[۲۲ بهمن]] همان سال درهم‌پیچید {{ببینید|تاسوعا و عاشورا}}. محمدرضا پهلوی نیز به استفاده از شعائر مذهبی و راهکارهای عزاداری در جهت رسیدن به اهداف سیاسی انقلاب اشاره کرده‌است.<ref>مهرابی، تأسی امام‌خمینی از قیام امام‌حسین (ع)، ۳۳۰–۳۳۱.</ref> | |||
افزون بر شعائر اسلامی، امام‌خمینی از شعائر ملی مانند [[عید نوروز]] نیز مانند فرصت طلایی و مناسب در مبارزات سیاسی بهره می‌برد؛ چنان‌که در آستانه نوروز ۱۳۴۲، پس از اعتراض‌های شدید به تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید پهلوی {{ببینید|انجمن‌های ایالتی و ولایتی|انقلاب سفید}} و تحرکات ضد دینی رژیم پهلوی، افزون بر نامه خود به [[محمدتقی فلسفی]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۵۵.</ref> نامه‌ای به عموم علمای اسلامی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۵۶.</ref> و نیز در [[سخنرانی‌ها|سخنرانی]] خود در [[مسجد اعظم قم]] در ۲۹ اسفند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۵۷–۱۶۵.</ref> اعلان عزای عمومی کرد و تأکید کرد «امسال ما عید نداریم». | |||
== شعائر در جمهوری اسلامی ایران == | |||
پس از پیروزی انقلاب و استقرار [[حکومت اسلامی]]، افزون بر شعائر دینی و مذهبی و نیز برخی شعائر ملی موجود، برخی مناسبت‌ها به عنوان نماد انقلاب و یوم‌الله معرفی شدند که می‌توان آنها را از شعائر ملی و مذهبی محسوب کرد. [[حادثه پانزده خرداد|پانزده خرداد]]، [[حادثه بیستودوم بهمن|بیستودوم بهمن]]، [[حادثه دوازده فروردین|دوازده فروردین]] و [[حادثه هفدهم شهریور|هفدهم شهریور]] از آن جمله‌اند. امام‌خمینی در بیان سیاست‌های کلی نظام به همه مسئولان لزوم رعایت شئونات و شعائر اسلامی را در کنار تأمین رفاه مردم و رسیدن به خودکفایی گوشزد کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۵۸–۱۵۹.</ref> | |||
ایشان که [[عاشورا]] و عزاداری [[اهل بیت(ع)]] را مبدأ همه ارزش‌ها و عامل پایداری [[نظام اسلامی]] می‌دانست،<ref>دوانی، امام‌خمینی و عزاداری امام حسین (ع)، ۱/۱۵۶.</ref> بر اهمیت و حفظ شعائر و ارزش‌های اسلامی، حتی با نثار جان تأکید می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۰۸.</ref> و معتقد بود پیام‌های قیام عاشورا، برای حفظ شعائر و تمسک به آنها در راه مبارزه با ظلم، همچنین تلاش برای تحقق ارزش‌های اسلامی در جامعه بسیار راهگشا است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۱۵–۳۱۷؛ واعظ‌زاده، ۱۴.</ref> تداوم تبلیغات منفی دشمنان بر ضد جمهوری اسلامی و شعائر مذهبی در این دوره، موجب شد امام‌خمینی با تأکید ویژه بر وظیفه همه ملت به‌ویژه واعظان و خطیبان در حفظ این شعائر، برپایی اجتماعات مذهبی به‌خصوص مراسم [[دهه محرم]] (به همان شکل سنتی) را شعاری تأثیرگذار و مفید در برابر تبلیغات دروغین دشمن بداند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۲۶–۳۳۰.</ref> | |||
افزون بر شعائر اسلامی، امام‌خمینی در این دوره همچنان شعائر ملی گذشته ایرانیان مانند عید نوروز را بزرگ داشت و اگرچه گاه به دلیل حوادث و مصیبت‌های پیش‌آمده، سفارش‌هایی در کاستن تشریفات عید و اعلام عزای عمومی می‌کرد،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۵۷ و ۱۶/۱۱۱–۱۱۲.</ref> اما پیام‌های نوروزی ایشان که هر سال ادامه یافت، نشانه اهتمام ایشان در حفظ شعائر اصیل ملی بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۲۹؛ ۱۷/۳۶۸؛ ۱۸/۳۹۴ و ۲۱/۱.</ref> | |||
از سوی دیگر، امام‌خمینی بیست و دوم بهمن و دوازده فروردین را یوم‌الله، روز غلبه [[اسلام]] بر کفر و [[طاغوت]]، احیاگر ارزش‌های اسلامی و یکی از شعائر ملی ـ مذهبی شمرد {{ببینید|بیست و دو بهمن}} و پانزده خرداد را مبدأ نهضت اسلامی و کلید نجات اسلام و عدالت دانست و برای همیشه آن را عزای عمومی اعلام کرد {{ببینید|پانزده خرداد}}. ایشان یوم‌الله دوازده فروردین را سالروز رسمیت‌یافتن حکومت [[مستضعفان]] بر [[مستکبران]] و روز غلبه جندالله بر لشکریان [[شیطان]] شمرد {{ببینید|روز جمهوری اسلامی}} و بر ضرورت بزرگداشت این روزها، تأکید کرد. ایشان در تمام دوران ده‌ساله حیات خود پس از پیروزی انقلاب، هر سال با صدور پیامی ویژه، سالروز بیستودوم بهمن را گرامی می‌داشت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۵۳؛ ۱۲/۳۹۶، ۴۰۰؛ ۱۵/۴۰۳ و ۱۷/۴۸۰.</ref> | |||
== آسیب‌شناسی == | |||
[[امام‌خمینی]] چه در دوران [[مبارزه]] با رژیم پهلوی و چه پس از آن، با سه رویکرد و جریان فکری در حوزه شعائر دینی، مبارزه و مقابله می‌کرد: | [[امام‌خمینی]] چه در دوران [[مبارزه]] با رژیم پهلوی و چه پس از آن، با سه رویکرد و جریان فکری در حوزه شعائر دینی، مبارزه و مقابله می‌کرد: | ||
جریان اول شبه‌روشنفکرانی بودند که با پیروی از افکار [[وهابیت]]، | جریان اول شبه‌روشنفکرانی بودند که با پیروی از افکار [[وهابیت]]، عقب افتادن مسلمانان از ملت‌های مترقی را در اعتقاد به [[دین]] و حفظ شعائر آن می‌دانستند و ترک همه مراسم و تشریفات دینی را موجب تعالی و ترقی جوامع اسلامی می‌پنداشتند.<ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۵–۶.</ref> ایشان با نگارش کتاب کشف اسرار در سال ۱۳۲۳، به نقد این جریان پرداخت و هدف حمله به شعائر اسلامی را نابودی ریشه دین و سوق دادن ملت مسلمان به جاهلیت نخستین ارزیابی کرد<ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۸، ۳۰، ۴۰، ۷۷، ۱۱۶، ۱۱۷، ۱۳۶، ۱۷۱ و ۱۷۲.</ref> {{ببینید|کشف اسرار|روشنفکری}}. | ||
جریان دوم کسانی بودند که با نادیده‌گرفتن اصول شریعت اسلام و با رویکردی افراطی به سنت‌های ملی، اندیشه ملی‌گرایی، ایرانیّت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۲۶۷؛ ۱۲/۳۴۸؛ ۲۰/۳۲۴، ۳۳۵ و ۲۱/۸۸، | جریان دوم کسانی بودند که با نادیده‌گرفتن اصول شریعت اسلام و با رویکردی افراطی به سنت‌های ملی، اندیشه ملی‌گرایی، ایرانیّت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۲۶۷؛ ۱۲/۳۴۸؛ ۲۰/۳۲۴، ۳۳۵ و ۲۱/۸۸، ۹۸–۹۹، ۴۲۵.</ref> یا عربیّت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۳۴.</ref> را ترویج می‌کردند. شعارهایی مانند فلات ایران زیر یک پرچم، عشق‌ورزیدن به آب و خاک و خون، بدون توجه به سنت‌های دینی همراه با الگوهای بدلی و لائیک از ناسیونالیسم غربی از ویژگی‌های تفکر پان‌ایرانیسم بود.<ref>شاهدی، حزب پان ایرانیست ۱۳۳۰–۱۳۸۸، ۵۳۱ و ۵۴۲.</ref> امام‌خمینی ویژگی بارز این جریان را که با رد شعائر اسلامی، شعائر ملی را در برابر آن عَلَم می‌کردند، کارشکنی در مواقع حساس می‌دانست و معتقد بود اساس بدبختی جهان اسلام و ایران، همین طرز تفکر است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۴۸ و ۱۳/۸۷–۸۸.</ref> و ملی‌گرایی افراطی در جهان اسلام تنها به سود ابرقدرت‌های شرق و غرب است و پیامد آن برای مسلمانان، چیزی جز تقابل و درگیری با یکدیگر نیست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۸۷.</ref> {{ببینید|ملی‌گرایی|قومیت}}. | ||
جریان سوم، جریانی بود که با اضافه کردن انواع [[خرافات]] به شعائر اسلامی، آسیب جدی به اجرای این شعائر را موجب می‌شوند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/ | جریان سوم، جریانی بود که با اضافه کردن انواع [[خرافات]] به شعائر اسلامی، آسیب جدی به اجرای این شعائر را موجب می‌شوند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۳۱–۲۳۴ و ۲۱/۲۷۸.</ref>؛ چنان‌که فراموشی برخی از شعائر در طول سالیان گذشته، به دلیل وجود همین جریان است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۱.</ref> امام‌خمینی در برابر این تفکرات، حفظ شعائر از هر گونه آسیب و انحراف را وظیفه هر فرد مسلمان می‌دانست و برپایی مجالس عزاداری برای [[اهل بیت(ع)]]، بدون هر گونه افراط‌کاری و امور ناروا را مهم‌ترین مراسم مذهبی شیعیان می‌شمرد و بر آن تأکید می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۳۰–۳۳۱.</ref> ایشان با توصیه به الگوگرفتن از رویه علما و دانشمندان در مبارزه با انحرافات و کج‌روی‌ها، وظیفه روحانیون و مبلغان دین را برای آگاهی‌بخشی به مردم در این زمینه بسیار خطیر می‌دانست<ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۱۷۳ و ۲۱۲.</ref> {{ببینید|عزاداری}}. | ||
==پانویس== | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
==منابع== | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* قرآن کریم. | * قرآن کریم. | ||
| خط ۵۶: | خط ۶۵: | ||
* اربابی، حسین، شعائر دینی در اسلام، مفهوم‌شناسی، ویژگی‌ها و کارکردها، مجله معرفت، شماره ۲۱۱، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی، ۱۳۹۴ش. | * اربابی، حسین، شعائر دینی در اسلام، مفهوم‌شناسی، ویژگی‌ها و کارکردها، مجله معرفت، شماره ۲۱۱، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی، ۱۳۹۴ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، التعلیقة علی العروة الوثقی، تهران، مؤسسه | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، التعلیقة علی العروة الوثقی، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، رساله توضیح المسائل، تهران، مؤسسه | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، رساله توضیح المسائل، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ هفتم، ۱۳۸۷ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، کشف اسرار، تهران، محمد، بی‌تا. | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، کشف اسرار، تهران، محمد، بی‌تا. | ||
* انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش. | * انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش. | ||
* بصیرت‌منش، حمید، علما و رژیم رضاشاه. | * بصیرت‌منش، حمید، علما و رژیم رضاشاه. | ||
* نظری بر عملکرد سیاسی ـ فرهنگی روحانیون در سال‌های | * نظری بر عملکرد سیاسی ـ فرهنگی روحانیون در سال‌های ۱۳۰۵–۱۳۲۰ش، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ اول، ۱۳۷۶ش. | ||
* پهلوی، محمدرضا، پاسخ به تاریخ، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران، نشر سیمرغ، چاپ اول، ۱۳۷۱ش. | * پهلوی، محمدرضا، پاسخ به تاریخ، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران، نشر سیمرغ، چاپ اول، ۱۳۷۱ش. | ||
* جعفری، مرتضی و دیگران، واقعه کشف حجاب، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی ـ مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش. | * جعفری، مرتضی و دیگران، واقعه کشف حجاب، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی ـ مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش. | ||
| خط ۶۸: | خط ۷۷: | ||
* حکیم طباطبایی، سیدمحسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، دارالتفسیر، چاپ اول، ۱۴۱۶ق. | * حکیم طباطبایی، سیدمحسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، دارالتفسیر، چاپ اول، ۱۴۱۶ق. | ||
* خطیبی، محمد و دیگران، فرهنگ شیعه، تهران، زمزم هدایت، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | * خطیبی، محمد و دیگران، فرهنگ شیعه، تهران، زمزم هدایت، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | ||
* دوانی، علی، امام‌خمینی و عزاداری امام حسین(ع)، چاپ‌شده در مجموعه مقالات کنگره عاشورا(۳)، تهران، مؤسسه | * دوانی، علی، امام‌خمینی و عزاداری امام حسین (ع)، چاپ‌شده در مجموعه مقالات کنگره عاشورا(۳)، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ اول، ۱۳۷۵ش. | ||
* دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش. | * دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش. | ||
* ذاکر صالحی، غلامرضا، جایگاه شعائر مذهبی در حرکت احیاء دینی امام‌خمینی، مجله حضور، شماره ۳۹، ۱۳۸۱ش. | * ذاکر صالحی، غلامرضا، جایگاه شعائر مذهبی در حرکت احیاء دینی امام‌خمینی، مجله حضور، شماره ۳۹، ۱۳۸۱ش. | ||
* شاهدی، مظفر، حزب پان ایرانیست | * شاهدی، مظفر، حزب پان ایرانیست ۱۳۳۰–۱۳۸۸، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ۱۳۸۹ش. | ||
* شهید ثانی، | * شهید ثانی، زینالدینبنعلی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق. | ||
* طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق. | * طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق. | ||
* طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی و سیدفضل‌الله یزدی، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش. | * طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی و سیدفضل‌الله یزدی، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش. | ||
* قدیانی، عباس، تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران در دوره پهلوی دوم: سلطنت تا فروپاشی محمدرضا پهلوی تهران، فرهنگ مکتوب، چاپ اول، ۱۳۸۹ش. | * قدیانی، عباس، تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران در دوره پهلوی دوم: سلطنت تا فروپاشی محمدرضا پهلوی تهران، فرهنگ مکتوب، چاپ اول، ۱۳۸۹ش. | ||
* مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، انتشارات صدرا، چاپ اول، ۱۳۸۶ش. | * مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، انتشارات صدرا، چاپ اول، ۱۳۸۶ش. | ||
* | * مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنجاه و یکم، ۱۳۸۶ش. | ||
* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۴، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ بیست و نهم، ۱۳۸۶ش. | * مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۴، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ بیست و نهم، ۱۳۸۶ش. | ||
* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۳، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ بیست و هفتم، ۱۳۸۶ش. | * مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۳، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ بیست و هفتم، ۱۳۸۶ش. | ||
* مهرابی، راضیه، تأسی امام‌خمینی از قیام امام‌حسین(ع)، چاپ‌شده در مجموعه مقالات همایش امام‌حسین(ع)، ج۷، تهران، مجمع جهانی اهل بیت، چاپ اول، ۱۳۸۱ش. | * مهرابی، راضیه، تأسی امام‌خمینی از قیام امام‌حسین (ع)، چاپ‌شده در مجموعه مقالات همایش امام‌حسین (ع)، ج۷، تهران، مجمع جهانی اهل بیت، چاپ اول، ۱۳۸۱ش. | ||
* نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق. | * نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق. | ||
* واعظ‌زاده خراسانی، محمد، انقلاب اسلامی و نهضت حسینی، چاپ‌شده در مجموعه مقالات کنگره عاشورا(۳)، تهران، مؤسسه | * واعظ‌زاده خراسانی، محمد، انقلاب اسلامی و نهضت حسینی، چاپ‌شده در مجموعه مقالات کنگره عاشورا(۳)، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ اول، ۱۳۷۵ش. | ||
* هینلز، جان. ر، راهنمای ادیان زنده، ترجمه عبدالرحیم گواهی، قم، بوستان کتاب، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش. | * هینلز، جان. ر، راهنمای ادیان زنده، ترجمه عبدالرحیم گواهی، قم، بوستان کتاب، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==پیوند به بیرون== | |||
* منیره طبرسی، [https://books.khomeini.ir/books/10006/424/ شعائر]، دانشنامه امام‌خمینی، ج۶، | == پیوند به بیرون == | ||
* منیره طبرسی، [https://books.khomeini.ir/books/10006/424/ شعائر]، دانشنامه امام‌خمینی، ج۶، ص۴۲۴–۴۲۹. | |||
[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]] | [[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]] | ||
[[رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه]] | [[رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه]] | ||