۱۹٬۱۵۹
ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
جز (added Category:مقالههای جدید using HotCat) |
||
(۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''نفت'''، | '''نفت'''، مادهای راهبردی و اثرگذار بر بسیاری از تحولات [[ایران]] و [[جهان]]. | ||
نفت خام، مایع سیاهرنگ، با منشأ فسیلی است که بهطور طبیعی در زیر پوسته زمین تشکیل میشود. پیدایش نفت در منطقه خاورمیانه ازجمله [[ایران]]، به دگرگونیهای بزرگ داخلی و خارجی در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی انجامید. امروزه نفت یک منبع مهم انرژی است که نهتنها عامل تعیینکننده اقتصادی و صنعتی، بلکه عاملی سیاسی و امنیتی نیز قلمداد میشود. | |||
نفت | [[امامخمینی]] اهمیت نفت در معادلات جهان و اقتصاد بینالملل را امری بدیهی میدانست و پدیدآمدن بحران در نفت را عامل برهمخوردن همه معادلات اقتصادی و تجاری دنیا بهشمار میآورد. از نظر ایشان نفت، عامل قدرت [[جهان اسلام|کشورهای اسلامی]] و رگ حیات [[ابرقدرتها]] است و بستن نفت به روی ابرقدرتها حتی در مدتی کوتاه، آنان را به عقبنشینی و تسلیم وادار میکند. ایشان تأکید میکرد درآمد نفت، -که ثروت ملی است- باید صرف ملت، رفع مشکلات اقتصادی مردم، تأمین [[رفاه]] آنان و نوسازی اقتصاد کشور شود. | ||
== | == معنای لغوی و اصطلاحی == | ||
نفت خام، مایع سیاهرنگی است که منشأ فسیلی دارد، بهطور طبیعی در زیر پوسته زمین تشکیل میشود و در اصطلاح علمی به آن «هیدروکربن» میگویند.<ref>میرترابی، درآمدی براقتصاد سیاسی و مسائل نفت ایران، ۱۴.</ref> بیشترین منابع نفت جهان در پنج منطقه آمریکای شمالی، کشورهای مجاور دریای کارائیب و آمریکای جنوبی، خاور دور، خاورمیانه و [[اتحاد جماهیر شوروی]] [سابق] واقع شدهاست.<ref>فاتح، پنجاه سال نفت ایران، ۲۷.</ref> | |||
آشنایی با نفت، قدمتی شش | == پیشینه == | ||
آشنایی با نفت، قدمتی شش هزارساله دارد. در گوشه و کنار ایرانِ قدیم، چشمههای نفت خام جاری بود و [[مردم]] آن روزگار برای روشنایی و مصارف دارویی از نفت بهره میبردند.<ref>موحد، خواب آشفته نفت روایت از روزگاران کهن، ۱۱۷–۱۱۸.</ref> در روایتهای دینی نیز نفت (نفط) مادهای معدنی<ref>مفضل، التّوحید، ۱۵۲.</ref> و افروختنی<ref>راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱/۳۲۵.</ref> است که [[خمس]] به آن تعلق میگیرد.<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، ۲/۴۱.</ref> کشف نفت در عصر جدید و در پی آن، پدیدآمدن صنعت نفت، به زمان آشنایی «جرج بیسل» با این ماده در سال ۱۸۵۳م/ ۱۲۲۵ش در [[امریکا|آمریکا]] بر میگردد.<ref>موحد، خواب آشفته نفت روایت از روزگاران کهن، ۱۲۱.</ref> وی که در صدد عرضه سوختی روشناییبخش، ارزان و با کیفیت عالی به بازار بود به فکر تأمین روشنایی از آن افتاد و پس از آزمایشها و بررسیهای فراوان به این امر دست یافت.<ref>یرگین، نفت، پول، قدرت، ۱/۱۰.</ref> | |||
نخستین چاه نفت | نخستین چاه نفت ایران در سال ۱۲۸۷ در مسجدسلیمان حفر شد.<ref>نصیری، نفت و اهمیت حیاتی آن در دنیای امروز، ۸۴.</ref> پیدایش نفت در منطقه خاورمیانه ازجمله ایران، به دگرگونیهای بزرگ داخلی و خارجی در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی انجامید، به گونهای که اگر پیدایش نفت در خاورمیانه نبود، این منطقه جایگاه بینالمللی و راهبردی کنونی را نمییافت.<ref>احمدی، تحولات تاریخی متأثر از نفت در خاورمیانه، ۵.</ref> گفته شده از میان بیست میدان نفتی بزرگ جهان، سیزده میدان،<ref>قنبری، جایگاه خاورمیانه در بازار جهانی نفت، ۷.</ref> یعنی دوسوم آن در منطقه [[خاورمیانه]] قرار دارد.<ref>قنبری، جایگاه خاورمیانه در بازار جهانی نفت، ۷؛ بورس، منابع جهانی نفت، ۶۵.</ref> در قرن بیستویکم نیز باوجود رویآوردن کشورها به منابع طبیعی دیگر برای تأمین انرژی، [[اقتصاد]] مدرن جهان بهطور فزایندهای به انرژی نفت و گاز وابسته خواهد بود.<ref>ترکان، گاز طبیعی و امنیت ملی، ۶۴.</ref> این نیازهای جهانی، ایران را که یکی از عرضهکنندگان اصلی منابع طبیعی است در جایگاه حساستری قرار دادهاست.<ref>ترکان، گاز طبیعی و امنیت ملی، ۶۴.</ref> | ||
==نفت و صنعت آن در ایران== | == نفت و صنعت آن در ایران == | ||
تاریخچه صنعت نفت ایران از توطئههای خارجی آکندهاست.<ref>میلانی، شکلگیری انقلاب اسلامی، ۱۸۰.</ref> پنج سال پس از تولد صنعت نفت در [[آمریکا]] ۱۸۵۹م/ ۱۲۳۱ش و پیش از کشف نفت در ایران، امتیاز کشف و استخراج آن در سالهای ۱۲۳۶ش/ ۱۸۶۴م،<ref>موحد، خواب آشفته نفت روایت از روزگاران کهن، ۱۲۵.</ref> ۱۲۵۱ش/ ۱۸۷۲م<ref>ذوقی، مسایل سیاسی ـ اقتصادی نفت ایران، ۴۷–۴۴؛ شوادران، خاورمیانه، نفت و قدرتهای بزرگ، ۱۲؛ نصری، نفت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۷۹.</ref> و ۱۲۶۳ش/ ۱۸۸۴م به [[اجانب|بیگانگان]] داده شد که هیچیک به انجام نرسید.<ref>ذوقی، مسایل سیاسی ـ اقتصادی نفت ایران، ۴۳؛ ماسلی، نفت، سیاست و کودتا در خاورمیانه، ۵۵.</ref> در سال ۱۲۸۰ش/ ۱۹۰۱م «ویلیام ناکس دارسی» امتیاز استخراج نفت ایران را به مدت شصت سال به دست آورد.<ref>ذوقی، مسایل سیاسی ـ اقتصادی نفت ایران، ۶۳؛ نصری ۸۱.</ref> پس از فوران نفت از چاه کنده «نفتون» در مسجدسلیمان،<ref>ذوقی، مسایل سیاسی ـ اقتصادی نفت ایران، ۶۸.</ref> نخستین شرکت نفتی ایران و انگلیس تأسیس شد<ref>میلانی، شکلگیری انقلاب اسلامی، ۱۸۰.</ref> و دولت [[انگلیس]] امتیاز «دارسی» را به یک توافقنامه بینالمللی تبدیل کرد.<ref>نصری، نفت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۸۱.</ref> ایران در سال ۱۳۰۰ تمایل داشت امتیاز نفت شمال را به شرکتهای آمریکایی واگذار کند که انگلیس مانع این کار شد.<ref>نصری، نفت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۸۴.</ref> در سال ۱۳۱۳ش/ ۱۹۳۳م انگلیس قرارداد نفتی دیگری با ایران بست که در واقع تمدید قرارداد «دارسی» به مدت سی سال بود.<ref>نصری، نفت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۸۷؛ کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، ۲۱۸.</ref> | |||
با اشغال ایران در جریان جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۲۰ به دست انگلیس، شوروی و سپس آمریکا، رقابت این استعمارگران بر سر منافع بهویژه نفت، شدت یافت و شرکتهای آمریکایی و انگلیسی و پس از آن هیئتی از شوروی، برای گرفتن امتیازات نفتی به ایران آمدند.<ref>حسینیان، بازخوانی نهضت ملی ایران، ۶۹–۷۱.</ref> شوروی در برابر خروج نیروهای خود از شمال ایران، خواستار امتیاز نفت شمال ایران به مدت پنجاه سال بود که با وجود پذیرش [[دولت]] و انعقاد قرارداد، مجلس آن را رد کرد.<ref>نصری، نفت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۸۹–۹۰؛ کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، ۱۹۹–۲۰۰؛ ازغندی، روابط خارجی ایران، ۱۵۲–۱۵۳.</ref> مجلس در مرحله بعد با تصویبنکردن قرارداد گس ـ گلشائیان که با انگلستان بسته شده بود، گام دیگری در راستای [[ملیکردن صنعت نفت]] برداشت.<ref>حسینیان، بازخوانی نهضت ملی ایران، ۸۲–۸۴.</ref> در جریان مذاکرات اعضای کمیسیون نفت مجلس دربارهٔ این قرارداد، [[محمد مصدق]] پیشنهاد اقدام عملی برای ملیشدن صنعت نفت را داد که پذیرفته نشد<ref>راسخی، تاریخ نفت ایران، ۱۴۶.</ref>؛ ولی سرانجام پس از کشوقوسهای فراوان و کشتهشدن علی رزمآرا، نخستوزیر وقت که از مخالفان ملیشدن صنعت نفت بود،<ref>عِلم، قدرت و اصول، ۱۳۸–۱۳۹.</ref> قانون ملیشدن صنعت نفت در [[۲۹ اسفند]] ۱۳۲۹ تصویب شد.<ref>آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ۳۲۷.</ref> پس از تصویب این قانون، دولت انگلیس به تحریم نفتی ایران اقدام کرد<ref>فخیمی، سی سال نفت ایران، ۱۳۴.</ref> و از ایران به شورای امنیت شکایت برد که به نتیجه نرسید.<ref>ذوقی، مسایل سیاسی ـ اقتصادی نفت ایران، ۲۸۲.</ref> مصدق که در آن زمان به نخستوزیری رسیده بود، در برابر نقشههای آمریکا و انگلیس، به اصلاح امور اقتصادی پرداخت و نظریه «اقتصاد بدون نفت» را به اجرا گذاشت<ref>مقدم، تاریخ جامع ملیشدن نفت، ۴۰۸–۴۰۹.</ref>{{ببینید|ملیشدن صنعت نفت}} | |||
پس از بینتیجهماندن تلاشهای انگلیس و آمریکا در جلوگیری از ملیشدن صنعت نفت و تشدید بحران نفت در ایران، آمریکا در [[۲۸ مرداد]] ۱۳۳۲ به کودتا دست زد و در پی آن کنسرسیومی متشکل از پنج شرکت آمریکایی، یک شرکت انگلیسی، یک شرکت فرانسوی و یک شرکت هلندی تأسیس شد.<ref>وزارت نفت، نفت از آغاز تا امروز، ۱۸؛ ازغندی، روابط خارجی ایران، ۲۵۵.</ref> در سال ۱۳۳۹ش/ ۱۹۶۰م گروهی از کشورهای صادرکننده نفت برای تأمین منافع خود و دردستگرفتن کنترل قیمت نفت، سازمان اوپک را تأسیس کردند. با تأسیس اوپک، درآمدهای نفتی ایران بیش از سهبرابر افزایش یافت.<ref>نصری، نفت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۱۶۱.</ref> | |||
در جریان [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] به دنبال نارضایتی عمومی [[مردم]] و [[اعتصاب کارکنان صنعت نفت|اعتصاب کارکنان شرکت نفت]] و قطع صدور نفت، یکی از بزرگترین شوکهای نفتی بر کشورهای مصرفکننده نفت وارد شد.<ref>نوازنی، الگوهای رفتاری ایالات متحده آمریکا، ۶۴–۶۵؛ حشمتزاده، جامعهشناسی سیاسی نفت در ایران، ۱۶۸.</ref> در پی این اعتصاب، [[امامخمینی]] هیئتی پنجنفره از جمله [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] و به ریاست [[مهدی بازرگان]] را برای [[نظارت]] بر تولید نفت به میزان نیاز داخلی و جلوگیری از دخالت ارتش در امر نفت مأمور کرد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۵/۳۰۲–۳۰۳.</ref> اعتصاب کارکنان شرکت نفت، با شرایطی مانند لغو همه قراردادهای استعماری و حفظ استقلال نفتی ایران پایان یافت<ref>نوازنی، الگوهای رفتاری ایالات متحده آمریکا، ۶۷.</ref>{{ببینید|اعتصاب کارکنان صنعت نفت}} و سرانجام در [[۱۴ اسفند|چهاردهم اسفند]] ۱۳۵۷ و پس از هفتاد روز قطع صادرات، نخستین محموله نفت ایران صادر شد<ref>نوازنی، الگوهای رفتاری ایالات متحده آمریکا، ۶۹.</ref> و پس از آن، ایران راهبرد افزایش قیمت نفت را پیگرفت و در نتیجه قیمت نفت در سال ۱۳۵۹ سهبرابر قیمت اعلامشده نفت پیش از انقلاب شد.<ref>نوازنی، الگوهای رفتاری ایالات متحده آمریکا، ۶۹–۷۰.</ref> | |||
در | == اهمیت نفت در معادلات سیاسی == | ||
امروزه نفت یک منبع مهم انرژی است که نهتنها یک عامل تعیینکننده اقتصادی و صنعتی، بلکه یک عامل سیاسی و امنیتی نیز قلمداد میشود.<ref>ذوقی، مسایل سیاسی ـ اقتصادی نفت ایران، ۲۲.</ref> نفت برای کشورهای دارنده آن، افزون بر انرژی، سرمایه نیز بهشمار میآید و از این دیدگاه، ارزش و اهمیت بسیاری دارد<ref>ذوقی، مسایل سیاسی ـ اقتصادی نفت ایران، ۲۲.</ref> و آن را یکی از مؤلفههای اثرگذار در تولید ثروت و [[قدرت]] در جهان کنونی میدانند.<ref>واعظی، دیپلماسی انرژی ایران و قدرتهای بزرگ در خلیج فارس، ۱۲۲.</ref> نفت عاملی برای تحکیم قدرت سیاسی و اقتصادی کشورهای نفتخیز و بهانهای برای سیاستهای مداخلهجویانه کشورهای بزرگ جهان همچون [[امریکا|آمریکا]] و [[شوروی]] [سابق] بودهاست.<ref>اودل، نفت و کشورهای بزرگ جهان، ۲۰۲–۲۰۳.</ref> اما نگاه به مسئله نفت به دو شکل نگاه استعماری و نگاه عدالتخواهانه بودهاست. | |||
[[امامخمینی]] اهمیت نفت در معادلات [[جهان]] و اقتصاد بینالملل را امری بدیهی میدانست<ref>امامخمینی، صحیفه، ۲۱/۲۳۳.</ref> و پدیدآمدن بحران در نفت را عامل برهمخوردن همه معادلات اقتصادی و تجاری دنیا بهشمار میآورد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۲۰/۳۳۰.</ref> ایشان با توجه به اهمیت نفت و منابع زیرزمینی دیگر، برآن بود که استعمارگران انگلیسی، از سیصد سال پیش برای مطالعه و کشف منابع زیرزمینی به سرزمینهای شرقی ازجمله ایران نفوذ کرده و مختصات و مشخصات همه گنجینههای زیرزمینی همچون نفت را در تمام مناطق این کشورها به دست آورده بودند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۴/۱۴.</ref> ایشان پیشرفت کنونی دنیای متمدن را در گروی نفت کشورهای شرقی و مسلمان میدید.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۲/۳۴.</ref> | |||
از نظر تاریخی، کنترل مناطق سرشار از نفت، هدف راهبردی قدرتهای بزرگ بودهاست.<ref>تخشید و متین، تسلط بر منابع نفتی استراتژیک خلیج فارس، ۲۱۰.</ref> میل این قدرتها بهویژه آمریکا برای تسلط بر منابع نفتی خاورمیانه که بخش مهمی از [[جهان اسلام]] است، تابعی از هدفهای کلی این کشورها برای دستیابی به منافعشان قلمداد میشود؛ منافعی چون تضمین [[امنیت]] متحدان منطقهای خود بهویژه رژیم [[اسرائیل]]، جلوگیری از تقویت دولتهای معارض با رژیم اسرائیل و تضمین تداوم انتقال انرژی ارزان که از راه مقابله با اسلامگرایی به دست میآمد.<ref>تخشید و متین، تسلط بر منابع نفتی استراتژیک خلیج فارس، ۲۱۰ ۲۱۰–۲۱۷.</ref> | |||
امامخمینی | امامخمینی همواره خطر جهانخواران شرق و غرب بهویژه آمریکا و اسرائیل و طمع آنان بر منابع زیرزمینی جهان اسلام و غارت این منابع با گماردن عوامل دستنشانده خود را گوشزد میکرد و مسلمانان را به ایمان و [[اتحاد]] برای کوتاهکردن دست آنان از کشورهای اسلامی فرا میخواند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۹/۳۳۱؛ ۱۲/۲۰۲؛ ۱۵/۵۹؛ ۱۹/۲۸ و ۲۰/۳۱۷.</ref> ایشان، علت اصلی حمایت [[ابرقدرتها]] از [[محمدرضا پهلوی]] را چپاول منابع و نفت ایران میدید<ref>امامخمینی، صحیفه، ۵/۵۵.</ref> و پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] نیز همواره دربارهٔ خطر دشمنان<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۴/۲۱۶.</ref> و طمع آنان به منابع نفتی و به دست آوردن بازار ایران هشدار میداد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۷/۹۷ و ۳۵۷.</ref> امامخمینی شوروی را نیز مانند آمریکا، دولتی چپاولگر، خواهان سلطه بر ایران و منابع و ذخایر کشور بهویژه [[گاز]] میشمرد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۳/۴۹۵ و ۱۴/۱۷۷، ۴۹۷.</ref> امروزه نیز جهان غرب، به سبب برخورداری کشورهای حوزه خلیج فارس از بیشترین ذخایر نفتی، از تمام توان خود در نهادهای بینالمللی، شرکتهای نفتی و نیروهای نظامی برای رویکارآوردن دولتهای حامی [[غرب]] و در نتیجه تسلط بر نفت این منطقه استفاده میکند<ref>جهرمی و رضایی، سلطه بر نفت، ۲۵۱.</ref> | ||
از | == جایگاه نفت در تحولات ایران == | ||
خاطره تلخ ایرانیان از سلطه قدرتهای بزرگ که به طمع منابع نفتی و غیرنفتی به ایران رویآورده بودند به صورت مبارزه با امتیازات و قراردادها ظهورکرد و از سرچشمههای اصلی قیام و [[نهضت مشروطیت]] شد<ref>حشمتزاده، جامعهشناسی سیاسی نفت در ایران، ۱۰۳–۱۰۴.</ref>؛ همچنانکه اشغال ایران در جنگ جهانی دوم که نفت از علتهای اصلی آن بود، انگیزه مردم را برای مبارزه بر ضد امتیازات نفتی<ref>حشمتزاده، جامعهشناسی سیاسی نفت در ایران، ۱۱۶.</ref> تا حد لغو این امتیازات و [[ملیکردن صنعت نفت]]، بیشتر کرد.<ref>حشمتزاده، جامعهشناسی سیاسی نفت در ایران، ۱۰۴.</ref> در جریان ملیشدن صنعت نفت و پس از کودتای ۲۸ مرداد، دولت آمریکا از یک واسطه و میانجی به یک رقیب نفتی برای [[انگلستان]] و مدافع ایران برای رهایی از چنگال [[کمونیسم]] درآمد.<ref>ذوقی، مسایل سیاسی ـ اقتصادی نفت ایران، ۲۹۳.</ref> | |||
درآمد نفت در دوران [[حکومت پهلوی]] موجب پدیدآمدن دولت رانتخوار و استقلال آن از طبقات اجتماعی شد و این امر، افزایش خودکامگی [[محمدرضا پهلوی]] و ایجاد [[استبداد]] نفتی را به ارمغان آورد.<ref>کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، ۲۸۹.</ref> در سال ۱۳۵۲ افزایش درآمدهای نفتی به افزایش رفاه مصرفی در حکومت، تشدید وابستگی به آمریکا و گسترش و تجهیز نیروهای نظامی و نیز تهاجم فرهنگی انجامید و این امور، همراه با سیاست استبدادی پهلوی، زمینهساز نارضایتی عمومی و تحولات پس از آن شد.<ref>حشمتزاده، جامعهشناسی سیاسی نفت در ایران، ۱۴۱.</ref> استفاده از درآمد نفت برای نوسازی و توسعه اقتصادی کشور و بیتوجهی به توسعه سیاسی، عامل دیگری در ایجاد تحولات سیاسی و اجتماعی به دست [[مردم]] بود.<ref>آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ۵۲۴–۵۲۵؛ زیباکلام، مقدمهای بر انقلاب اسلامی، ۱۴۳–۱۴۴.</ref> | |||
امامخمینی معتقد بود علت تأیید سرکوب و کشتار مردم به دست رژیم پهلوی از سوی قدرتهای استعماری، همچنین تلاش این رژیم برای اغفال مردم و دور نگهداشتن آنان از [[اسلام]] و [[روحانیت|روحانیون]]، چپاول نفت و گاز ایران است<ref>امامخمینی، صحیفه، ۳/۵۲۰.</ref> و برای تغییر این رویه، باید نظامی قدرتمند و مستقل با تکیه بر مردم ایجاد کرد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۵/۹۸.</ref> ایشان در بیان علتهای نارضایتی مردم اشاره کردهاست که مردم میخواهند نفت بهطور منطقی استخراج شود، به فروش برسد و درآمد به دست آمده از آن، صرف [[ملت]] شود.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۴/۶۷.</ref> | |||
== استفاده از ابزار نفت بر ضد دشمنان == | |||
کشورهای اسلامی هفتاددرصد اندوختههای نفت جهان را در اختیار دارند.<ref>حشمت زاده، جامعهشناسی سیاسی نفت در ایران، ۷۹.</ref> افزایش اهمیت نفت پس از جنگ جهانی اول و افزودهشدن آن به انگیزههای قدرتهای استعماری، کشورهای اسلامی را در موقعیت ویژهای قرار دادهاست.<ref>حشمت زاده، جامعهشناسی سیاسی نفت در ایران، ۸۹.</ref> امامخمینی نفت را عامل قدرت کشورهای اسلامی و رگ حیات [[ابرقدرتها]] میشمرد و معتقد بود بستن نفت به روی ابرقدرتها حتی در مدتی کوتاه، آنان را به عقبنشینی و تسلیم وادار خواهد کرد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۵/۲۹۰؛ ۱۶/۳۳۰ و ۱۸/۵۴–۵۵.</ref> ایشان از مسلمانان میخواست با [[سلاح]] نفت به مقابله با آمریکا و اسرائیل بپردازند<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۶/۳۸۱.</ref>؛ همچنانکه در جریان انقلاب اسلامی از کارکنان شرکت نفت خواست با [[اعتصاب]] خود، مانع صدور نفت به آمریکا و اسرائیل شوند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۴/۴۹۸ و ۵/۷۶، ۳۹۰.</ref> ایشان پس از پیروزی انقلاب و در هنگامههای حساس جنگ نیز از تهدید به استفاده از سلاح نفت در برابر کمک دشمنان به [[صدام حسین]] و عقبراندن آنان استفاده میکرد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۲/۲۵۶ و ۱۸/۳۰.</ref> برای نمونه ایشان در [[۳۱ شهریور|سیویکم شهریور]] ۱۳۶۲ و در پی درخواست [[عراق]] از فرانسه برای دریافت سلاحهای ویرانگر و حمله به منابع اقتصادی ایران، همه کشورهای منطقه و کشورهای استفادهکننده از نفت را به بستن تنگه هرمز و قطع صادرات نفت تهدید کرد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۸/۱۳۱ و ۱۴۷.</ref> | |||
== سیاستهای نفتی در رژیم پهلوی == | |||
افزایش شگفتانگیز قیمت نفت در سالهای ۱۹۷۳–۱۹۷۴م/ ۱۳۵۲–۱۳۵۳ش به یک دگرگونی بنیادین در اقتصاد کشورهای صادرکننده نفت خاورمیانه انجامید و این کشورها، به بیشترین رشد اقتصادی تاریخ خود رسیدند.<ref>حاجییوسفی، نفت و توسعه اقتصادی در ایران، ۹۸.</ref> قیمت نفت در دسامبر ۱۹۷۳م در مقایسه با نیمه اول سال ۱۹۷۳م، حدود چهاربرابر شد.<ref>طلوعی، بازی قدرت، جنگ نفت در خاورمیانه، ۲۴۲.</ref> درآمد نفتی ایران که در سال ۱۳۴۹ش/ ۱۹۷۰م، ۹۵۰ میلیون دلار بود، در سال ۱۳۵۳ش/ ۱۹۷۲–۱۹۷۳م، به ۵/۱۸میلیارد دلار و در سال ۱۳۵۴ش/ ۱۹۷۵م به ۹/۱۸میلیارد دلار رسید.<ref>مهدوی، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، ۴۱۳.</ref> | |||
با افزایش بهای نفت، گرچه گفته شده بخش زیادی از درآمدهای نفتی صرف توسعه اقتصادی کشور شد اما این نوسازی سریع، مشکلات بسیاری<ref>کدی، ریشههای انقلاب ایران، ۲۱۹.</ref> مانند افزایش واردات بیرویه، گسترش صنایع مونتاژ و گرایش [[جامعه]] به مصرفگرایی را پدیدآورد<ref>حشمتزاده، جامعهشناسی سیاسی نفت در ایران، ۱۳۵–۱۳۷.</ref>؛ همچنین تمایل فراوان پهلوی به خرید سلاحهای پیشرفته، سبب برگرداندن دلارهای نفتی به آمریکا و وابستگی بیشتر ایران به ابرقدرتها شد.<ref>کدی، ریشههای انقلاب ایران، ۲۱۹.</ref> | |||
امامخمینی همواره بر این نکته تأکید داشت که سیاست رژیم پهلوی دربارهٔ نفت نادرست بودهاست<ref>امامخمینی، صحیفه، ۴/۱۰۴؛ ۱۱/۹ و ۱۵/۴۲۷.</ref>؛ زیرا در برابر بهیغمادادن اندوختههای نفتی و معادن کشور<ref>امامخمینی، صحیفه، ۲/۴۵۱ و ۵/۴۷.</ref> و استخراج و فروش بیرویه نفت، ایران را به پایگاه نظامی، انبار اسلحه و محل استقرار مستشاران آمریکایی تبدیل کرده بود.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۴/۲۶–۲۷، ۲۰۷ و ۱۱/۹، ۱۵۶.</ref> امامخمینی بر آن بود که رژیم پهلوی با بهرهگیری از درآمدهای نفتی حتی به تبلیغ و تقویت [[بهائیت]] و اسرائیل میپردازد<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۲۲۷.</ref> و در زمینه اقتصادی افزون بر نابودی زراعت و [[کشاورزی]]،<ref>امامخمینی، صحیفه، ۴/۵۵–۵۶ و ۶/۸۵.</ref> موجب وابستگی، [[عقبماندگی]] و از میانرفتن استقلال کشور نیز<ref>امامخمینی، صحیفه، ۳/۳۶۹؛ ۶/۸۵ و ۲۱/۴۳۵.</ref> شدهاست. | |||
== سیاستهای نفتی در جمهوری اسلامی ایران == | |||
توجه به نقش اساسی نفت در [[اقتصاد]] کشورهای نفتخیز و استفاده از این منبع برای رشد اقتصادی کشور و جلوگیری از فروش بیرویه نفت، از پیش از [[انقلاب اسلامی ایران]]، از مؤلفههای اصلی مورد نظر امامخمینی بود.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۴/۵۰۹؛ ۵/۱۵۷ و ۱۷/۲۷۸.</ref> ایشان نفت را ثروت ملی و میراث نسلهای آینده میدانست<ref>امامخمینی، صحیفه، ۳/۳۶۹ و ۴/۵۵–۵۶، ۱۳۷؛ موسایی، امامخمینی، دولت و اقتصاد، ۴۲۲.</ref> و معتقد بود نفت را باید عاقلانه و بر اساس نیاز و ضرورت و با رعایت مصالح مردم و استقلال کشور تولید کرد، فروخت و هزینه کرد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۴/۴۰، ۶۷ و ۴۳۳.</ref> ایشان تأکید میکرد درآمد نفت باید صرف ملت،<ref>امامخمینی، صحیفه، ۴/۳۷۹.</ref> رفع مشکلات اقتصادی مردم،<ref>امامخمینی، صحیفه، ۵/۱۱۴.</ref> تأمین [[رفاه]] آنان<ref>امامخمینی، صحیفه، ۴/۵۰۵.</ref> و نوسازی اقتصاد کشور<ref>امامخمینی، صحیفه، ۵/۳۳۳.</ref> شود. ایشان فروش نفت به همه کشورهای جهان ـ غیر از رژیم اشغالگر [[فلسطین]] و دولت نژادپرست [سابق] آفریقای جنوبی با حفظ منافع ملی، استقلال کشور و مراعات [[عدالت]] ـ را روا میدانست.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۴/۴۳۳ و ۵/۳۹۷، ۴۱۵.</ref> امامخمینی معتقد بود، ایران با توجه به امکانات و ظرفیتهای فراوان و نیروهای انسانی مستعد و خلاقی که دارد، بدون نفت هم توان رشد اقتصادی و غلبه بر فقر را دارد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۵/۴۱۱.</ref> از دیدگاه ایشان بهرهمندی از نفت به معنای صدور همیشگی آن نیست؛ بلکه کشور میتواند با افزایش تولیدات داخلی و تأمین نیازهای خود، صدور نفت را قطع کند یا به کمترین مقدار برساند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۴/۳۶۴.</ref> | |||
با توجه به دیدگاههای امامخمینی دربارهٔ حفظ ثروت عمومی نفت، تولید نفت بر اساس نیاز ارزی کشور و با توجه به اصل صیانت مخازن صورت گرفت.<ref>حشمتزاده، جامعهشناسی سیاسی نفت در ایران، ۱۸۲.</ref> در آن دوران، امامخمینی بر اهتمام نظام و دولت برای اصلاح و بازسازی سراسر کشور بهویژه روستاها و مناطق نفتخیز<ref>امامخمینی، صحیفه، ۹/۴۸۴–۴۸۵.</ref> و اختصاص درآمد یک روز نفت به همه استانهای کشور برای ساختن و بازسازی مدارس و [[مسجد|مساجد]] و برآوردن نیازهای دیگر<ref>امامخمینی، صحیفه، ۹/۴۱۸ و ۴۹۱.</ref> تأکید کرد. در دوران [[جنگ تحمیلی عراق علیه ایران|جنگ تحمیلی]] نیز ایشان، ضمن تأکید بر ادامه تولید و صادرات نفت و اکتشاف منابع نفتی جدید و ترمیم مراکز آسیبدیده در جنگ،<ref>امامخمینی، صحیفه، ۲۱/۲۳۱.</ref> نوید راهاندازی کامل صنایع نفت، گاز و پتروشیمی را به مردم داد<ref>امامخمینی، صحیفه، ۲۱/۲۳۲.</ref>؛ از اینرو دولت، پس از جنگ به بازسازی پالایشگاههای نفتی و صنایع پتروشیمی و هدایت نفت و گاز در مسیر تولید فرآوردههای پتروشیمی روی آورد.<ref>حشمتزاده، جامعهشناسی سیاسی نفت در ایران، ۳۴۳.</ref> | |||
امامخمینی در سال ۱۳۶۷ یکی از سیاست کلی نظام در دوران بازسازی را گسترش صادرات کالاهای غیرنفتی و مبادی صدور کالا و تکیهنکردن بر صادرات نفت اعلام کرد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۲۱/۱۵۸–۱۵۹.</ref> ایشان به [[مسئولان و کارگزاران|مسئولان]] گوشزد میکرد با استفاده بهینه از نفت این گنج و اندوختههای خدادادی دیگر را بهدقت پاسداری و نیازهای جامعه بهویژه مناطق محروم را برطرف کنند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۲۱/۲۳۳.</ref> | |||
با | جمهوری اسلامی برای بهرهوری بهینه از صنعت نفت و گاز، به سیاستهایی چون در پیشگرفتن راهکارهای مناسب برای گسترش اکتشاف نفت و گاز، افزایش ظرفیت تولید صیانتشده نفت متناسب با اندوختههای موجود و برخوردارکردن کشور از قدرت اقتصادی، امنیتی و سیاسی، گسترش پژوهشهای بنیادی و توسعهای، تربیت نیروهای انسانی متخصص و تلاش برای ایجاد مرکز جذب و صدور دانش و خدمات فنی ـ مهندسی در زمینه انرژی روی آوردهاست<ref>سیدجوادین و دیگران، نقش توسعه منابع انسانی در دستیابی به چشمانداز ۱۴۰۴ صنعت نفت، ۸۹.</ref>؛ همچنین بهینهسازی مصرف، جایگزینی صادرات فرآوردههای نفت و گاز و پتروشیمی به جای صدور نفت خام و گاز طبیعی و بهرهبرداری از موقعیت منطقهای و جهانی کشور برای خرید، فروش، فرآوری، پالایش، معاوضه و انتقال نفت و گاز منطقه به بازارهای داخلی و جهانی، بخش دیگری از سیاستهای این صنعت در [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]] است.<ref>سیدجوادین و دیگران، نقش توسعه منابع انسانی در دستیابی به چشمانداز ۱۴۰۴ صنعت نفت، ۸۹. ۹۰–۹۱.</ref> | ||
== مالکیت نفت و احکام شرعی آن == | |||
از دیدگاه امامخمینی [[انفال]]، اموالی است که به [[پیامبر (ص)]] و [[امام معصوم (ع)]] به سبب منصب [[امامت]] آنان اختصاص دارد. بخشی از این اموال، معدنهایی است که مالک خاصی ندارد.<ref>امامخمینی، تحریر الوسیله، ۱/۳۴۷.</ref> از نگاه کلّی ایشان گرچه انفال در [[زمان غیبت]] برای عموم شیعیان، اعم از [[فقیر]] و [[غنی]] [[مباح]] است و آنان مالک آن بهشمار میآیند<ref>امامخمینی، تحریر الوسیله، ۱/۳۴۸.</ref>؛ ولی نفت، گاز و معدنهایی که در [[عرف]]، خارج از حدود املاک شخصی شمرده میشود، تابع املاک نیست و اگر بر فرض در حدود املاک شخصی قرار بگیرد ـ از آنجاکه این گونه معدنها به ملتهای حال و آینده تعلق دارد ـ از تبعیت خارج میشود و دولت اسلامی میتواند با خریداری یا اجاره آن املاک، به استخراج معادن اقدام کند<ref>امامخمینی، استفتائات، ۲/۵۸۸–۵۸۹؛ امامخمینی، صحیفه، ۲۰/۴۰۲.</ref>{{ببینید|انفال}} | |||
==مالکیت نفت و احکام شرعی آن== | |||
از دیدگاه امامخمینی [[انفال]]، اموالی است که به پیامبر(ص) و امام معصوم(ع) | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
== منابع == | |||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب؛ درآمدی بر جامعهشناسی سیاسی ایران معاصر، ترجمه احمد گلمحمدی و محمد ابراهیم فتاحی ولیلایی، تهران، نشر نی، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش. | |||
*آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب؛ درآمدی بر جامعهشناسی سیاسی ایران معاصر، ترجمه احمد گلمحمدی و محمد ابراهیم فتاحی ولیلایی، تهران، نشر نی، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش. | * احمدی، حمید، تحولات تاریخی متأثر از نفت در خاورمیانه، مجله کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره ۱۴۱، ۱۳۸۸ش. | ||
*احمدی، حمید، تحولات تاریخی متأثر از نفت در خاورمیانه، مجله کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره ۱۴۱، ۱۳۸۸ش. | * ازغندی، علیرضا، روابط خارجی ایران (دولت دستنشانده) ۱۳۵۷–۱۳۲۰، تهران، قومس، چاپ نهم، ۱۳۸۸ش. | ||
*ازغندی، علیرضا، روابط خارجی ایران (دولت دستنشانده) | * امامخمینی، سیدروحالله، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۲ش. | ||
*امامخمینی، سیدروحالله، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۲ش. | * امامخمینی، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | ||
*امامخمینی، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | * امامخمینی، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش. | ||
*امامخمینی، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم | * اودل، پیتر، نفت و کشورهای بزرگ جهان، ترجمه امیرحسین جهانبگلو، تهران، خوارزمی، چاپ اول، ۱۳۵۱ش. | ||
*اودل، پیتر، نفت و کشورهای بزرگ جهان، ترجمه امیرحسین جهانبگلو، تهران، خوارزمی، چاپ اول، ۱۳۵۱ش. | * بورس، مجله، منابع جهانی نفت، شماره ۹، ۱۳۴۳ش. | ||
*بورس، مجله، منابع جهانی نفت، شماره ۹، ۱۳۴۳ش. | * تخشید، محمدرضا و مهدی متین، تسلط بر منابع نفتی استراتژیک خلیج فارس و تهاجم نظامی ایالات متحده به عراق، مجله مطالعات جهان، شماره ۱، ۱۳۹۰ش. | ||
*تخشید، محمدرضا و مهدی متین، تسلط بر منابع نفتی استراتژیک خلیج فارس و تهاجم نظامی ایالات متحده به عراق، مجله مطالعات جهان، شماره ۱، ۱۳۹۰ش. | * ترکان، اکبر، گاز طبیعی و امنیت ملی، چاپشده در مجموعه مقالات همایش ملی نفت و سیاست خارجی، تهران، پژوهشکده تحقیقات راهبردی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش. | ||
*ترکان، اکبر، گاز طبیعی و امنیت ملی، چاپشده در مجموعه مقالات همایش ملی نفت و سیاست خارجی، تهران، پژوهشکده تحقیقات راهبردی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش. | * جهرمی، سیدجواد و محسن رضایی صدرآبادی، سلطه بر نفت، مجله راهبرد توسعه، شماره ۲۴، ۱۳۸۹ش. | ||
*جهرمی، سیدجواد و محسن رضایی صدرآبادی، سلطه بر نفت، مجله راهبرد توسعه، شماره ۲۴، ۱۳۸۹ش. | * حاجییوسفی، امیرمحمد، دولت، نفت و توسعه اقتصادی در ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش. | ||
*حاجییوسفی، امیرمحمد، دولت، نفت و توسعه اقتصادی در ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش. | * حسینیان، روحالله، بازخوانی نهضت ملی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | ||
*حسینیان، روحالله، بازخوانی نهضت ملی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | * حشمتزاده، محمدباقر، ایران و نفت، جامعهشناسی سیاسی نفت در ایران (۱۳۷۵–۱۳۵۷)، تهران، باز، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | ||
*حشمتزاده، محمدباقر، ایران و نفت، جامعهشناسی سیاسی نفت در ایران ( | * ذوقی، ایرج، مسایل سیاسی ـ اقتصادی نفت ایران، تهران، دانشپور، چاپ اول، ۱۳۷۲ش. | ||
*ذوقی، ایرج، مسایل سیاسی ـ اقتصادی نفت ایران، تهران، دانشپور، چاپ اول، ۱۳۷۲ش. | * راسخی لنگرودی، احمد، موج نفت، تاریخ نفت ایران از امتیاز تا قرارداد، تهران، اطلاعات، چاپ سوم، ۱۳۸۶ش. | ||
*راسخی لنگرودی، احمد، موج نفت، تاریخ نفت ایران از امتیاز تا قرارداد، تهران، اطلاعات، چاپ سوم، ۱۳۸۶ش. | * راوندی، قطبالدین سعیدبنهبةالله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه اماممهدی (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق. | ||
*راوندی، قطبالدین سعیدبنهبةالله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه اماممهدی(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق. | * زیباکلام، صادق، مقدمهای بر انقلاب اسلامی، تهران، روزنه، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش. | ||
*زیباکلام، صادق، | * سیدجوادین، سیدرضا و دیگران، نقش توسعه منابع انسانی در دستیابی به چشمانداز ۱۴۰۴ صنعت نفت، مجله مدیریت و منابع انسانی در صنعت نفت، شماره ۸، ۱۳۸۸ش. | ||
*سیدجوادین، سیدرضا و دیگران، نقش توسعه منابع انسانی در دستیابی به چشمانداز ۱۴۰۴ صنعت نفت، مجله مدیریت و منابع انسانی در صنعت نفت، شماره ۸، ۱۳۸۸ش. | * شوادران، بنجامین، خاورمیانه، نفت و قدرتهای بزرگ، ترجمه عبدالحسین شریفیان، تهران، فرانکلین، ۱۳۵۴ش. | ||
*شوادران، بنجامین، خاورمیانه، نفت و قدرتهای بزرگ، ترجمه عبدالحسین شریفیان، تهران، فرانکلین، ۱۳۵۴ش. | * صدوق، محمدبنعلی، من لایحضره الفقیه، تحقیق علیاکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق. | ||
*صدوق، | * طلوعی، محمود، بازی قدرت، جنگ نفت در خاورمیانه، تهران، علم، ۱۳۷۱ش. | ||
*طلوعی، محمود، بازی قدرت، جنگ نفت در خاورمیانه، تهران، علم، ۱۳۷۱ش. | * علم، مصطفی، نفت، قدرت و اصول، مترجم، غلامحسین صالحیار، تهران، اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۱ش. | ||
*علم، مصطفی، نفت، قدرت و اصول، مترجم، غلامحسین صالحیار، تهران، اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۱ش. | * فاتح، مصطفی، پنجاه سال نفت ایران، تهران، پیام، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش. | ||
*فاتح، مصطفی، پنجاه سال نفت ایران، تهران، پیام، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش. | * فخیمی، قباد، سی سال نفت ایران از زمان ملیشدن نفت تا انقلاب، تهران، مهراندیش، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | ||
*فخیمی، قباد، سی سال نفت ایران از زمان ملیشدن نفت تا انقلاب، تهران، مهراندیش، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | * قنبری، علیرضا، جایگاه خاورمیانه در بازار جهانی نفت، مجله اقتصاد انرژی، شماره ۱۱۵، ۱۳۸۸ش. | ||
*قنبری، علیرضا، جایگاه خاورمیانه در بازار جهانی نفت، مجله اقتصاد انرژی، شماره ۱۱۵، ۱۳۸۸ش. | * کاتوزیان، همایون، اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان سلسه پهلوی، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران، مرکز، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش. | ||
*کاتوزیان، همایون، اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان سلسه پهلوی، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران، مرکز، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش. | * کدی، نیکی آر، ریشههای انقلاب ایران، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، قلم، چاپ اول، ۱۳۶۹ش. | ||
*کدی، نیکی آر، ریشههای انقلاب ایران، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، قلم، چاپ اول، ۱۳۶۹ش. | * ماسلی، لئونارد، نفت، سیاست و کودتا در خاورمیانه، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران، رسام، چاپ اول، ۱۳۶۵ش. | ||
*ماسلی، لئونارد، نفت، سیاست و کودتا در خاورمیانه، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران، رسام، چاپ اول، ۱۳۶۵ش. | * مفضلبنعمر، توحید المفضل، تحقیق کاظم مظفر، قم، کتابفروشی داوری، چاپ سوم، بیتا؛ مقدم، احمد خلیلالله، تاریخ جامع ملیشدن نفت، تهران، قومس، چاپ اول، ۱۳۷۷ش. | ||
*مفضلبنعمر، توحید المفضل، تحقیق کاظم مظفر، قم، کتابفروشی داوری، چاپ سوم، بیتا؛ مقدم، احمد خلیلالله، تاریخ جامع ملیشدن نفت، تهران، قومس، چاپ اول، ۱۳۷۷ش. | * موحد، محمدعلی، خواب آشفته نفت روایت از روزگاران کهن، مجله بخارا، شماره ۸۷–۸۸، ۱۳۹۱ش. | ||
*موحد، محمدعلی، خواب آشفته نفت روایت از روزگاران کهن، مجله بخارا، شماره | * موسایی، میثم، امامخمینی، دولت و اقتصاد، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۸۶ش. | ||
*موسایی، میثم، امامخمینی، دولت و اقتصاد، تهران، مؤسسه تنظیم | * مهدوی، عبدالرضا (هوشنگ)، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، ۱۳۰۰–۱۳۵۷ش، تهران، البرز، چاپ اول، ۱۳۷۳ش. | ||
*مهدوی، عبدالرضا (هوشنگ)، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، | * میرترابی، سعید، درآمدی براقتصاد سیاسی و مسائل نفت ایران، تهران، قومس، چاپ اول، ۱۳۹۱ش. | ||
*میرترابی، سعید، درآمدی براقتصاد سیاسی و مسائل نفت ایران، تهران، قومس، چاپ اول، ۱۳۹۱ش. | * میلانی، محسن، شکلگیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ترجمه مجتبی عطاردزاده، تهران، گام نو، چاپ اول، ۱۳۸۱ش. | ||
*میلانی، محسن، شکلگیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ترجمه مجتبی عطاردزاده، تهران، گام نو، چاپ اول، ۱۳۸۱ش. | * نصری، قدیر، نفت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | ||
*نصری، قدیر، نفت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | * نصیری، فرزین، نفت و اهمیت حیاتی آن در دنیای امروز، نفت ایران، مجله بورس، شماره ۳۲، ۱۳۴۵ش. | ||
*نصیری، فرزین، نفت و اهمیت حیاتی آن در دنیای امروز، نفت ایران، مجله بورس، شماره ۳۲، ۱۳۴۵ش. | * نوازنی، بهرام، الگوهای رفتاری ایالات متحده آمریکا در رویارویی با جمهوری اسلامی (۱۳۵۷–۱۳۸۰)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | ||
*نوازنی، بهرام، الگوهای رفتاری ایالات متحده | * واعظی، محمود، دیپلماسی انرژی ایران و قدرتهای بزرگ در خلیج فارس، چاپشده در مجموعه مقالات همایش ملی نفت و سیاست خارجی، تهران، پژوهشکده تحقیقات راهبردی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش. | ||
*واعظی، محمود، دیپلماسی انرژی ایران و قدرتهای بزرگ در خلیج فارس، چاپشده در مجموعه مقالات همایش ملی نفت و سیاست خارجی، تهران، پژوهشکده تحقیقات راهبردی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش. | * وزارت نفت، نفت از آغاز تا امروز، ۱۳۶۱ش. | ||
*وزارت نفت، نفت از آغاز تا امروز، ۱۳۶۱ش. | * یرگین، دانیل، نفت، پول، قدرت، ترجمه منوچهر غیبی ارطهای، تهران، روابط عمومی شرکت ملی نفت ایران، ۱۳۷۳ش. | ||
*یرگین، دانیل، | |||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==پیوند به بیرون== | == پیوند به بیرون == | ||
مرضیه کافی، [https://books.khomeini.ir/books/10010/41/ نفت]، دانشنامه امام | *مرضیه کافی، [https://books.khomeini.ir/books/10010/41/ نفت]، [[دانشنامه امام خمینی]]، ج ۱۰، ص۴۱–۴۸. | ||
[[رده:مقالههای | [[رده:مقالههای تأییدشده]] | ||
[[رده:مقالههای جلد دهم دانشنامه]] | [[رده:مقالههای جلد دهم دانشنامه امامخمینی]] | ||
[[رده:مقالههای بینیاز از جعبه اطلاعات]] | |||
[[رده:مقالههای دارای لینک دانشنامه]] | |||
[[رده:مفاهیم اقتصادی]] | |||
[[رده:مقالههای دارای شناسه]] | |||
[[رده:مقالههای جدید]] |