مدرسه فیضیه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مدرسه فیضیه''' از مهم‌ترین مدارس علوم دینی و نماد [[حوزه علمیه قم]].

== معرفی ==

مدرسه فیضیه قم از مدارس دینی قدیمی و مهم [[ایران]] محسوب می‌شود و از پرآوازه‌ترین حوزه‌های علوم دینی تشیع در [[جهان اسلام]] است.<ref>شریف رازی، آثار الحجه، ۱/۷۲.</ref> نخستین بار عبدالجلیل قزوینی مؤلف کتاب نقض (۵۵۹–۵۶۶ق) از مدرسه‌ای با عنوان مدرسه ستّی (مخفف سیّدتی به معنای بانوی من) [[فاطمه معصومه]] دختر [[موسی‌بن‌جعفر (ع)]] در کنار [[آستانه مقدسه]] نام‌برده که در قسمت شمالی بارگاه و در کنار قبرستان بابلان قرار داشته<ref>رازی قزوینی، نقض، ۱۹۵؛ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۲۷۱–۲۷۲.</ref> و در آغاز قرن دهم این مرکز علمی به نام مدرسه آستانه شناخته می‌شده‌است.<ref>فقیهی، تاریخ مذهبی ۱۹۴؛ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۶۷۰.</ref> در دوره شاه‌طهماسب صفوی (۹۳۰–۹۸۴ق) این مدرسه بازسازی شد. بر اساس تاریخی که در کتیبه سر در مدرسه فیضیه از طرف صحن عتیق آمده‌است (۹۳۴ق) بازسازی مدرسه فیضیه در همان آغاز [[حکومت صفویه]] و تنها چهار سال پس از آغاز سلطنت دومین پادشاه صفوی، شاه‌طهماسب بوده‌است.<ref>دفتر آستانه، راهنمای قم، ۸۱؛ ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۵۵.</ref> [[امام‌خمینی]] نیز در سخنرانی ۱۱ آبان و ۲۱ آذر ۱۳۵۸ در فیضیه، به کتیبه یادشده از نظر اوج هنری آن اشاره کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۴۳۳–۴۳۷ و ۱۱/۲۲۰–۲۲۱.</ref> در قرن یازدهم هجری گروهی از علمای بزرگ شیعه ازجمله بهاءالدین عاملی معروف به [[شیخ بهایی]]، [[سلطان‌العلماء]]، [[قاضی‌سعید قمی]]، [[ملاعبدالرزاق لاهیجی]] و [[ملامحسن فیض کاشانی]] در مدرسه فیضیه تدریس می‌کرده‌اند.<ref>مدرسی طباطبایی، مدرسه آستانه مقدسه (فیضیه)، ۱۲۸.</ref>

این مدرسه در نهم بهمن ۱۳۸۶، با شماره ثبت ۲۰۷۱۵ یکی از آثار ملی ایران شناخته شد.<ref>سازمان میراث فرهنگی، پایگاه اطلاع‌رسانی.</ref>

== حضور امام‌خمینی در مدرسه فیضیه ==

امام‌خمینی در سال ۱۳۰۱ برای ادامه تحصیل از اراک به قم سفر کرد<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۳۹–۴۰.</ref> و چند سال در مدرسه فیضیه و [[مدرسه دارالشفا]] ساکن شد.<ref>سبحانی، پابه‌پای آفتاب، ۳/۳۰۰؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۳۹–۴۰؛ ذاکری، طلوع خورشید، ۴۶.</ref> ایشان بخش پایانی [[کتاب مطوّل]] را نزد ادیب تهرانی موسوم به [[استادان امام خمینی|آقامیرزامحمدعلی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷؛ مرادی‌نیا، منزل به منزل با خمینی، ۳۷.</ref> و درس‌های سطح را نزد [[سیدمحمدتقی خوانساری]] در مدرسه فیضیه<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷؛ عفتی، اساتید و مشایخ امام‌خمینی، ۱۳۸.</ref> و بخشی را از [[استادان امام خمینی|آقامیرزاسیدعلی یثربی کاشانی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷.</ref> فرا گرفت؛ همچنین ریاضیات و حساب و هیئت را نزد [[استادان امام خمینی|میرزاعلی‌اکبر حکمی یزدی]] خواند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۳۵.</ref> ایشان تحصیلات درس خارج را در مدرسه فیضیه و از درس [[عبدالکریم حائری یزدی]] و دیگر استادان بهره گرفت؛ چنان‌که در درس سیدحسین بروجردی واقع در مدرسه فیضیه، عصرها شرکت می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷؛ واعظ‌زاده خراسانی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، ۶/۱۰۴؛ عفتی، اساتید و مشایخ امام‌خمینی، ۲۹۲.</ref>

امام‌خمینی در یکی از حجره‌های ضلع شرقی مدرسه فیضیه عصرها برای [[مرتضی مطهری]] و عده‌ای دیگر به صورت خصوصی تدریس می‌کرد.<ref>رسولی محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۲/۲۸۵۰.</ref> ایشان بار دیگر در همین مدرسه حدود سال ۱۳۱۷–۱۳۱۸ به درخواست [[حسینعلی منتظری]] و مرتضی مطهری «باب نفس» اسفار را برای بار دوم برای ایشان و عده‌ای دیگر ازجمله [[عبدالجواد جبل‌عاملی]] و [[عباس ایزدی نجف‌آبادی]] تدریس کرده‌است؛<ref>ایزدی، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست، ۴۳.</ref> چنان‌که از سال ۱۳۲۳ش/ ۱۳۶۳ق در حجره مطهری در مدرسه فیضیه به درخواست چند تن از فضلای جوان، تدریس درس خارج اصول را از جلد اول [[کفایة الاصول]] آغاز کرد که جنبه خصوصی داشت. هسته اولیه این درس را مطهری، منتظری، [[اسدالله نوراللهی اصفهانی]]، [[جواد خندق‌آبادی|جواد]] و [[حسین خندق‌آبادی]]، [[ابراهیم امینی]]، [[ابوالقاسم خزعلی]]، [[سیدمحمدرضا سعیدی]] و [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] تشکیل می‌دادند.<ref>اشرفی اصفهانی، سلسله موی دوست، ۱۰، امینی، سلسله موی دوست، ۲۱، رسولی محلاتی، سلسله موی دوست، ۱۰۶، سبحانی، سلسله موی دوست، ۱۲۰–۱۲۱ و ۱۲۸.</ref> ایشان با اتمام تدریس جلد اول در سال ۱۳۲۶ش/ ۱۳۶۶ق تدریس دوره نخست درس خارج اصول برای عموم را از جلد دوم کفایة الاصول (مباحث عقلی) آغاز کرد.<ref>سبحانی، سلسله موی دوست، ۱۲۷–۱۲۸.</ref> با افزایش تعداد شاگردان، درس خارج فقه به [[مسجد محمدیه]] و درس خارج اصول نیز پس از دو سال، به [[مسجد سلماسی]] منتقل شد.<ref>امامی کاشانی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، ۱۶؛ مؤمن، خاطرات، چاپ‌شده در صحیفه دل، ۱۳۷.</ref> ایشان همچنین نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشا را در مدرسه فیضیه به امامت [[سیدمحمدتقی خوانساری]] اقامه می‌کرد و در غیاب وی، امامت جماعت را بر عهده داشت.<ref>حجت همدانی، حضور، ۳۸.</ref>

== فیضیه در نهضت اسلامی ==

مدرسه فیضیه با تربیت صدها طلبه و دانشمند دینی، به رشد و ارتقای فکری و فرهنگی [[جامعه]] خدمات زیادی ارائه کرده و همواره مرکز اتفاقات و تصمیم‌گیری‌های مهم و از مهم‌ترین مراکز اجتماع طلاب دینی، به‌ویژه طلاب جوان و انقلابی در همان آغاز شکل‌گیری حرکت‌های ضد استبدادی، بوده‌است.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی، مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، سه؛ رجائی‌نژاد و میرموسوی، نقش سیاسی و تاریخی مدرسه فیضیه در تجدید حیات شیعه، ۵۳، ۶۷ و ۷۰.</ref> از نگاه امام‌خمینی نیز فیضیه فراز و نشیب‌های بسیاری داشته و شاهد حوادث و قضایای فراوانی بوده‌است که اگر توان بازگویی داشت، همگان را متأثر می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹/۱۴۹.</ref> ایشان در مناسبت‌های مختلف از فیضیه یاد کرده و مظلومیت فیضیه و طلاب را بیان می‌کرد و از خوی ددمنشی رژیم پهلوی پرده برمی‌داشت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۱۳۵–۱۳۶، ۱۵۵–۱۵۶ و ۳۶۶.</ref> ایشان در پیام بیستم تیر ۱۳۵۴ش/ رجب ۱۳۹۵ق، ضمن ابراز تأسف از [[حمله رژیم پهلوی به مدرسه فیضیه|حمله رژیم پهلوی به مدرسه دارالشفا و مدرسه فیضیه]]، از این دو مدرسه به عنوان دو کانون تربیت اسلامی و ایستادگی در برابر ظلم و استبداد یاد کرد.<ref>‏امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۱۰۱ و ۱۷۱.</ref> ایشان فیضیه و دارالشفا را مهد تربیت اسلامی و تعلیم احکام الهی و پایگاه [[فقه اسلامی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۱۱۳–۱۱۴.</ref> و مکانی برای آزادگان و جوانان فداکار می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۱۷۱.</ref> و معتقد بود اصلاح و استقلال کشور به اصلاح آن بستگی دارد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۴/۴۳۲ و ۱۷/۴۶۸.</ref>

امام‌خمینی فیضیه را همگام با [[دانشگاه]]‌ها، سنگر علم و دانش اسلامی می‌دانست که اگر درست مدیریت شود همه اهل علم را جذب می‌کند و مهاجرت برای کسب دانش به دیگرکشورها را متوقف خواهد کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۴/۱۷۰.</ref> ایشان خواستار وحدت فیضیه و دانشگاه بود و آن دو را مثل دو بال جامعه علمی کشور می‌شمرد که در صورت [[وحدت]] و هماهنگی‌هایِ لازم می‌توانند کشور را به استقلال حقیقی و آزادی برسانند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۷/۱۱۱.</ref> از نظر ایشان نخستین صدای انقلاب از مدرسه فیضیه بلند شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۲۴۵ و ۱۸/۱۳۶.</ref> و روحانیان در صف نخست مبارزه با [[استبداد]] بودند؛ بنابراین رژیم پهلوی در صدد آن بود که مدرسه فیضیه را با حمله‌های گوناگون نابود سازد و مردم را از [[اسلام]] و [[روحانیت]] دور نگه دارد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۲۴۶ و ۳/۲۴۱–۲۴۲.</ref> ایشان به همین جهت این مدرسه را «قتلگاه مقدس فیضیه» و «برجسته‌ترین سنگر مبارزات روحانیت»، نامید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۶۸۳.</ref>

با آغاز نهضت امام‌خمینی و مبارزات روحانیان از سال ۱۳۴۱، چند بار از سوی رژیم پهلوی به این مدرسه حمله شد:

# به دنبال اعلام [[انقلاب سفید|همه‌پرسی انقلاب سفید]] از سوی [[محمدرضا پهلوی]] و موضع‌گیری شدید امام‌خمینی علیه آن<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۳۵–۱۳۸؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۲۵۹–۲۶۱.</ref> که تعطیلی [[بازار قم]] به پیروی از [[بازار تهران]]، همچنین مراجعه مردم و طلاب به منازل مراجع دینی را در پی داشت،<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۲۷۳–۲۷۴.</ref> نیروهای رژیم پهلوی در روز ۳/۱۱/۱۳۴۱ جمعیتی را که در میدان آستانه بودند و شعار می‌دادند «ما تابع قرآنیم رفراندوم نمی‌خواهیم»، به گلوله بستند و به مدرسه فیضیه حمله کردند و در صحن مدرسه به تیراندازی و زدن طلاب پرداختند و در و پنجره‌های بعضی از حجره‌ها را در هم شکستند.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۲۷۴–۲۷۶.</ref> امام‌خمینی با آگاهی از این جریان در بیانیه‌ای که با جمله «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیهِ راجِعُونَ»<ref>بقره، ۱۵۶.</ref> آغاز می‌شد، با اشاره به چگونگی حمله به مردم قم و مدرسه فیضیه از مظلومیت طلاب بی‌پناه و مردم ستم‌دیده قم یاد کرد و از خداوند حفظ اسلام و استقلال مملکت را خواستار شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۴۲.</ref>

# در سال ۱۳۵۴ به دنبال تظاهرات و فعالیت‌های گسترده‌ای که در روزهای ۱۵ تا ۱۷ خرداد علیه رژیم پهلوی انجام گرفت، مدرسه فیضیه به دست ساواک بسته شد. در سال ۱۳۵۶ در جریان تشییع جنازه [[ابوالفضل زاهدی]]، امام جماعت [[مسجد امام‌حسن عسکری(ع)]]، درِ مدرسه از سوی تشییع‌کنندگان گشوده و پیکر زاهدی پس از سخنرانی فرزند وی، محمود زاهدی برای دفن ـ در [[قبرستان شیخان]] ـ به بیرون از فیضیه منتقل شد؛ ولی عده‌ای از طلاب در فیضیه ماندند و پس از اقامه نماز ظهر و عصر و سخنرانی [[محسن قرائتی]]، مدرسه دوباره تا [[پیروزی انقلاب اسلامی]] بسته شد.<ref>شیرخانی، حماسه ۱۷خرداد ۱۳۵۴ مدرسه فیضیه، ۱۶۵–۱۶۷؛ رجائی‌نژاد، روزشمار زندگی اجتماعی و سیاسی امام‌خمینی، ۶۰/۱۲۹.</ref>

:{{ببینید|هفده خرداد}}

امام‌خمینی در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ به ایران بازگشت و در تهران در [[مدرسه علوی]] مستقر شد و پس از پیروزی انقلاب در ۱۰/۱۲/۱۳۵۷ به قم رفت و مدرسه فیضیه محل دیدار عمومی ایشان شد. ایشان در این‌روز در نخستین سخنرانی خود پس از چهارده سال دوری، در مدرسه فیضیه به تبیین مبارزات ملت و برنامه‌ها و اهداف [[نظام جمهوری اسلامی]] پرداخت<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۲۶۹.</ref> و تا ۳/۱۱/۱۳۵۸ که در قم اقامت داشت، در مدرسه فیضیه سخنرانی‌های متعددی کرد.<ref>← امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۲۹۷، ۲۹۹، ۳۱۸، ۳۲۳ و….</ref>

:{{ببینید|سخنرانی‌ها}}