قیام ۲۹ بهمن تبریز: تفاوت میان نسخه‌ها

قیام ۲۹ بهمن تبریز (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۵ بهمن ۱۴۰۱، ساعت ۲۲:۵۷

۳۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۵ بهمن ۱۴۰۱

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Shams

Image-reviewer، دیوان‌سالاران، emailconfirmed، مدیران رابط کاربری، مدیران

۲۱٬۳۲۴

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 '''بیست و نه بهمن'''، [[قیام]] مردم [[تبریز]] در چهلم شهدای [[نوزده دی]] [[قم]]، ۱۳۵۶.
 ==مقدمه ==
-پس از سرکوبی راهپیمایان قم در ۱۹ دی ۱۳۵۶ که در اعتراض به اهانت [[رژیم پهلوی]] به [[امام‌خمینی]] در [[روزنامه اطلاعات]] صورت گرفت {{ببینید|متن=ببینید|نوزده دی}}، آتش اعتراضات مردمی شعله‌ورتر شد. [[مراجع تقلید]] [[سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی]]، [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]] و [[سیدکاظم شریعتمداری]] و جامعه روحانیت ایران، به مناسبت [[چهلم شهدای ۱۹ دی]]، ضمن تعطیلی دروس حوزه در روز شنبه ۲۹ بهمن، این روز را [[عزای عمومی]] اعلام کردند و از مردم برای شرکت در مجالس ترحیم، و خودداری از تشکیل اجتماعات دیگر، دعوت کردند.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۸–۷/۶۳–۶۷؛ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۲/۳۳۱–۳۳۲</ref>
+پس از سرکوبی راهپیمایان قم در ۱۹ دی ۱۳۵۶ که در اعتراض به اهانت [[رژیم پهلوی]] به [[امام‌خمینی]] در [[روزنامه اطلاعات]] صورت گرفت {{ببینید|متن=ببینید|نوزده دی}}، آتش اعتراضات مردمی شعله‌ورتر شد. مراجع تقلید [[سید محمدرضا گلپایگانی|سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی]]، [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]] و [[سیدکاظم شریعتمداری]] و جامعه روحانیت ایران، به مناسبت چهلم شهدای ۱۹ دی، ضمن تعطیلی دروس حوزه در روز شنبه ۲۹ بهمن، این روز را [[عزای عمومی]] اعلام کردند و از مردم برای شرکت در مجالس ترحیم، و خودداری از تشکیل اجتماعات دیگر، دعوت کردند.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۸–۷/۶۳–۶۷؛ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۲/۳۳۱–۳۳۲</ref>
 ==سخنرانی امام در نجف ==
-امام‌خمینی در [[نجف اشرف]] در سخنرانی به مناسبت چهلم شهدای قم، ضمن زشت‌خواندن حمایت سران کشورهای مدعیِ [[حقوق بشر]] از رژیم پهلوی، ایستادگی علما، [[طلاب]] و مردم سراسر کشور را ستود. ایشان [[اعتصاب|اعتصاب‌ها]] و [[تظاهرات]] را نشانه مخالفت تک‌تک مردم با [[محمدرضا پهلوی]] و رژیم وابسته آن دانست و سازش با حکومت پهلوی را که ضد [[اسلام]] و [[روحانیت]] است، خلاف [[قرآن]] و سیره [[پیامبران(ص)]] و [[امامان(ع)]] برشمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۳۰–۳۴۹</ref>
+امام‌خمینی در [[نجف اشرف]] در سخنرانی به مناسبت چهلم شهدای قم، ضمن زشت‌خواندن حمایت سران کشورهای مدعیِ [[حقوق بشر]] از رژیم پهلوی، ایستادگی علما، [[طلاب]] و مردم سراسر کشور را ستود. ایشان [[اعتصاب|اعتصاب‌ها]] و [[تظاهرات]] را نشانه مخالفت تک‌تک مردم با [[محمدرضا پهلوی]] و رژیم وابسته آن دانست و سازش با حکومت پهلوی را که ضد [[اسلام]] و [[روحانیت]] است، خلاف [[قرآن]] و سیره [[پیامبران(ع)|پیامبران(ص)]] و [[امامان(ع)]] برشمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۳۰–۳۴۹</ref>
 در پاسخ به درخواست روحانیت، در قم مجالسی ـ صبح و عصر ـ با حضور چندین هزار نفر برگزار شد که سخنرانان و شرکت‌کنندگان ضمن محکوم‌کردن جنایات رژیم پهلوی، خواستار بازگشت امام‌خمینی و تبعیدشدگان بودند.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۳/۲، ۱۴ و ۴۳–۴۵</ref>
 ==بازتاب سخنرانی در تبریز ==
@@ خط ۱۳: / خط ۱۳: @@
 سرکوب قیام و کشتار مردم تبریز توسط رژیم پهلوی بازتاب‌های مختلفی از سوی افراد و شخصیت‌های سیاسی و مذهبی در داخل و خارج کشور داشت.
 ===تظاهرات در قم ===
-روحانیان [[تهران]] در نامه‌ای به علمای تبریز در ۳۰ بهمن، جنایات رژیم را محکوم کردند.<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۴۲–۲۴۳</ref> مردم قم هم که قرار بود به دعوت طلاب حوزه علمیه، پس از نماز مغرب و عشا، در مراسم ترحیمی به همین مناسبت (در [[مسجد اعظم]]) شرکت کنند، پس از مخالفت خادمان برای ورود به مسجد، در حالی‌که شعار می‌دادند «درود بر خمینی»، «مرگ بر این حکومت یزیدی» و «تبریز خونین است»، وارد صحن [[حرم فاطمه معصومه (س)]] شدند و به سمت خیابان چهارمردان حرکت کردند. ضمن این [[تظاهرات]] که به درگیری با نیروهای امنیتی و انتظامی نیز انجامید، شیشه چند [[بانک]] شکست، و شعبه‌ای از بانک صادرات آتش زده شد.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۳/۶۴–۶۵</ref>
+روحانیان [[تهران]] در نامه‌ای به علمای تبریز در ۳۰ بهمن، جنایات رژیم را محکوم کردند.<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۴۲–۲۴۳</ref> مردم قم هم که قرار بود به دعوت طلاب حوزه علمیه، پس از نماز مغرب و عشا، در مراسم ترحیمی به همین مناسبت (در [[مسجد اعظم]]) شرکت کنند، پس از مخالفت خادمان برای ورود به مسجد، در حالی‌که شعار می‌دادند «درود بر خمینی»، «مرگ بر این حکومت یزیدی» و «تبریز خونین است»، وارد صحن [[حرم فاطمه معصومه(س)]] شدند و به سمت خیابان چهارمردان حرکت کردند. ضمن این [[تظاهرات]] که به درگیری با نیروهای امنیتی و انتظامی نیز انجامید، شیشه چند [[بانک]] شکست، و شعبه‌ای از بانک صادرات آتش زده شد.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۳/۶۴–۶۵</ref>
 ===سیدکاظم شریعتمداری ===
 بعد از ظهر ۲۹ بهمن [[سیدکاظم شریعتمداری]] در تماس تلفنیِ گروهی از روحانیان تبریز با ایشان، هر گونه تشنج را برخلاف اهداف و [[مصلحت]] اسلام و روحانیت دانست و بازگشت مردم به کسب و کار و حفظ آرامش را تقاضا کرد. این توصیه، شب‌هنگام و در بامداد ۳۰/۱۱/۱۳۵۶ به صورت اعلامیه پانزده تن از علمای تبریز، در سطح گسترده‌ای پخش شد.<ref>شیرخانی، حماسه ۲۹ بهمن تبریز، ۲۲۷؛ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۳/۱۳–۱۴ و ۶۲؛ بهبودی، تبریز در انقلاب، ۲۸۵</ref>
@@ خط ۲۳: / خط ۲۳: @@
 ===تعطیلی حوزه علمیه قم ===
 [[حوزه علمیه قم]] در ۳/۱۲/۱۳۵۶، به احترام شهدای تبریز تعطیل شد و به همین مناسبت، مراجع تقلید قم در مسجد اعظم مجلس ترحیمی برگزار کردند. در پایان این مراسم که با سخنرانی [[غلامرضا گلسرخی کاشانی]] و حضور حدود پانزده هزار نفر برگزار شد، جمعیتی حدود پنج هزار تن با شعارهای «درود بر خمینی»، «زنده و جاوید باد خون شهیدان قم»، «مرگ بر این حکومت یزیدی»، در صحن مسجد [[تظاهرات]] کردند و هنگام ظهر، با آرامش پراکنده شدند. در این تظاهرات سیصد طلبه زن (از مدرسه دارالزهرا (س)، مکتب توحید، [[مدرسه آیت‌الله گلپایگانی]] و مدرسه دخترانه کرمانی‌ها) با پوشیه شرکت کردند و برخی به ضبط [[شعار|شعارها]] می‌پرداختند. پس از نماز مغرب و عشا نیز حدود دو هزار طلبه همراه با دویست نوجوان، تظاهرات را از صحن مسجد اعظم آغاز کردند که تا چند ساعت بعد، با پلیس درگیر بودند.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۳/۹۲–۹۵ و ۱۰۱</ref>
-همچنین حوزه علمیه قم، روحانیان تهران (در نامه به مراجع تقلید)، علما و واعظان تهران و [[سیدمحمدرضا گلپایگانی،]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۲/۱۳۵۶</ref> سیدکاظم شریعتمداری<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۲/۱۳۵۶</ref> و [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۲/۱۳۵۶</ref> این جنایات را محکوم کردند و به علما و «مردم غیور» آذربایجان تسلیت گفتند.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۸–۷/۷۲–۹۰؛ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۱/۴۳۱–۴۳۳؛ ۳/۲۴۲–۲۵۴ و ۵/۱۷۸؛ شیرخانی، حماسه ۲۹ بهمن تبریز، ۱۹۰–۲۲۸</ref> گلپایگانی در اعلامیه خود، ضمن تصریح به ثبت اعتراض مردم تبریز در شمار حرکت‌های مسلمانان در دفاع از [[اسلام]]، دوران حکومت فردی و استبدادی را پایان یافته خواند و تأکید کرد از این پس دیگر فریب [[مردم]] با برنامه‌های ارتجاعی و کفرآلود ممکن نیست و حوادث قم و تبریز نشان می‌دهد که ملت از حقوق خود پاسداری خواهد کرد.<ref>شیرخانی، حماسه ۲۹ بهمن تبریز، ۲۰۷–۲۰۸</ref> روحانیان خارج از کشور نیز در تشریح اوضاع ایران نامه‌ای خطاب به [[سازمان ملل متحد]] و کمیسیون حقوق بشر فرستادند.<ref>کرباسچی، هفت هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، ۲/۷۹۳–۷۹۴</ref>
+همچنین حوزه علمیه قم، روحانیان تهران (در نامه به مراجع تقلید)، علما و واعظان تهران و [[سید محمدرضا گلپایگانی|سیدمحمدرضا گلپایگانی]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۲/۱۳۵۶</ref> سیدکاظم شریعتمداری<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۲/۱۳۵۶</ref> و [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۲/۱۳۵۶</ref> این جنایات را محکوم کردند و به علما و «مردم غیور» آذربایجان تسلیت گفتند.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۸–۷/۷۲–۹۰؛ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۱/۴۳۱–۴۳۳؛ ۳/۲۴۲–۲۵۴ و ۵/۱۷۸؛ شیرخانی، حماسه ۲۹ بهمن تبریز، ۱۹۰–۲۲۸</ref> گلپایگانی در اعلامیه خود، ضمن تصریح به ثبت اعتراض مردم تبریز در شمار حرکت‌های مسلمانان در دفاع از [[اسلام]]، دوران حکومت فردی و استبدادی را پایان یافته خواند و تأکید کرد از این پس دیگر فریب [[مردم]] با برنامه‌های ارتجاعی و کفرآلود ممکن نیست و حوادث قم و تبریز نشان می‌دهد که ملت از حقوق خود پاسداری خواهد کرد.<ref>شیرخانی، حماسه ۲۹ بهمن تبریز، ۲۰۷–۲۰۸</ref> روحانیان خارج از کشور نیز در تشریح اوضاع ایران نامه‌ای خطاب به [[سازمان ملل متحد]] و کمیسیون حقوق بشر فرستادند.<ref>کرباسچی، هفت هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، ۲/۷۹۳–۷۹۴</ref>
 ===اتحادیه انجمن‌های اسلامی ===
-[[اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان اروپا،]] [[جنبش مسلمانان مبارز]]، [[نهضت آزادی ایران]]، کنفدراسیون محصلان و دانشجویان ایرانی خارج از کشور و دانشجویان ایرانی مقیم اتریش نیز با اعلامیه، نشریه و تظاهرات، قیام تبریز را برگ زرّینی در تاریخ مبارزات ملی دانستند و به «حمام خون در ایران» اعتراض کردند.<ref>کرباسچی، هفت هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، ۲/۷۹۵ و ۸۱۸؛ سازمان انقلابی حزب توده ایران، جاودان باد خاطره قیام خونین تبریز، ۳۴</ref> تعدادی از دانشجویان ایرانی هم با ورود به [[سفارتخانه|سفارت ایران]] در برلین شرقی، به گزارش حوادث تبریز پرداختند.<ref>سازمان انقلابی حزب توده ایران، جاودان باد خاطره قیام خونین تبریز، ۳۴؛ کرباسچی، هفت هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، ۲/۷۹۸</ref> با وجود افشاگری دانشجویان ایرانی، بیشتر روزنامه‌های خارجی، در دو سه روز اول پس از حادثه، با تکیه بر تبلیغات رژیم پهلوی، به اشاره مختصری از اوضاع تبریز بسنده کردند؛ ولی به‌تدریج پس از کسب اطلاعات بیشتر تحلیل‌های خود را تصحیح کردند.<ref>براهنی، در انقلاب ایران چه شده است و چه خواهد شد، ۵۸؛ بهبودی، تبریز در انقلاب، ۲۹۶</ref>
+[[اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان اروپا]]، جنبش مسلمانان مبارز، [[نهضت آزادی ایران]]، کنفدراسیون محصلان و دانشجویان ایرانی خارج از کشور و دانشجویان ایرانی مقیم اتریش نیز با اعلامیه، نشریه و تظاهرات، قیام تبریز را برگ زرّینی در تاریخ مبارزات ملی دانستند و به «حمام خون در ایران» اعتراض کردند.<ref>کرباسچی، هفت هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، ۲/۷۹۵ و ۸۱۸؛ سازمان انقلابی حزب توده ایران، جاودان باد خاطره قیام خونین تبریز، ۳۴</ref> تعدادی از دانشجویان ایرانی هم با ورود به [[سفارتخانه|سفارت ایران]] در برلین شرقی، به گزارش حوادث تبریز پرداختند.<ref>سازمان انقلابی حزب توده ایران، جاودان باد خاطره قیام خونین تبریز، ۳۴؛ کرباسچی، هفت هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، ۲/۷۹۸</ref> با وجود افشاگری دانشجویان ایرانی، بیشتر روزنامه‌های خارجی، در دو سه روز اول پس از حادثه، با تکیه بر تبلیغات رژیم پهلوی، به اشاره مختصری از اوضاع تبریز بسنده کردند؛ ولی به‌تدریج پس از کسب اطلاعات بیشتر تحلیل‌های خود را تصحیح کردند.<ref>براهنی، در انقلاب ایران چه شده است و چه خواهد شد، ۵۸؛ بهبودی، تبریز در انقلاب، ۲۹۶</ref>
 ===سفارت امریکا ===
 سفارت آمریکا با استناد به گزارش کنسولگری خود در تبریز، ضمن وصف بیشتر تظاهرکنندگان ۲۹ بهمن، به جوانان بیکاری که تحت تأثیر مذهب به اماکن دولتی، سینماها و مشروب‌فروشی‌ها حمله کردند، این قیام را موجب آغاز نبردهای مذهبی و اجتماعی دانست که به‌سادگی آرام نخواهد شد.<ref>بهبودی، تبریز در انقلاب، ۲۷۷–۲۸۲؛ نجاتی، تاریخ سیاسی بیست و پنج‌ساله ایران، ۲/۷۳؛ دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۲/۶۳۹–۶۴۰</ref> روزنامه واشینگتن پست چند مقاله خود را به اوضاع تبریز اختصاص داد و نیویورک تایمز ضمن تشریح شکاف ایجادشده در رژیم، تعداد کشته‌های تبریز را به هفتاد رساند و بلوای تبریز را با وجود تبلیغات رژیم، پیچیده خواند.<ref>براهنی، در انقلاب ایران چه شده است و چه خواهد شد، ۵۸</ref> رادیو بی‌بی‌سی در گزارشی عبارت «مارکسیست اسلامی» را دربارهٔ مخالفان دقیق ندانست و تظاهرات تبریز را فراتر از محدوده روشنفکران و برآمده از مساجد شمرد که راه مقابله با آن برای دولت ایران دشوار خواهد بود.<ref>دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۲/۶۴۰؛ بهبودی، تبریز در انقلاب، ۲۹۶</ref> هفته‌نامه اکونومیست نیز در گزارش خود، مقاله یکی از روزنامه‌های تهران در [[انتقاد]] از امام‌خمینی را ریشه ناآرامی‌ها معرفی کرد و آن را سرآغاز برخورد جدی میان پهلوی و رهبران اسلامی دانست.<ref>بهبودی، تبریز در انقلاب، ۲۹۶</ref> [[ویلیام سولیوان]] سفیر آمریکا در ایران نیز در سخنانی در سانفرانسیسکو در ۱۱/۱۲/۱۳۵۶، حادثه تبریز را نارضایتی هماهنگ زمین‌داران سابق و مرتجعان مذهبی، از [[اصلاحات ارضی]] و مشارکت اجتماعی [[زن|بانوان]] دانست که از دخالت‌نکردنِ [[نیروهای انتظامی]] و آزادی‌های سیاسی مورد تأکید پهلوی، سوء استفاده کرده‌اند و خسارات زیادی به بار آورده‌اند.<ref>روابط عمومی، فرازهایی از تاریخ انقلاب به روایت اسناد ساواک و آمریکا، ۳۸</ref>
@@ خط ۳۱: / خط ۳۱: @@
 [[محمدرضا پهلوی]] که از حمایت مردم آذربایجان از [[امام‌خمینی]]، خشمگین بود، در سخنان خود در روزهای ۱/۱۲/۱۳۵۶، ۹/۱۲/۱۳۵۶ و ۴/۲/۱۳۵۷ مدعی شد اعتراض مردم تبریز و کشتار آنان، بازخورد آزادی‌های اجتماعی موجود در ایران است. او که مرتجعان سرخ و سیاه در داخل و خارج کشور را سوء استفاده‌کنندگان از آزادی‌های بی‌حدوحصر و عاملان حوادث قم و تبریز معرفی می‌کرد، بر ادامه خواست خود در پیگیری سیاست‌های آزادی‌بخش و مشارکت‌دادن مردم در تصمیم‌گیری‌های کشور تأکید کرد و این حوادث را خللی در ارکان حکومت ندانست.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۳/۷۷–۷۹؛ کیهان، روزنامه، ۹/۱۲/۱۳۵۶، ۵؛ بهبودی، تبریز در انقلاب، ۲۸۶–۲۸۸</ref> این ادعا در حالی مطرح می‌شد که در ۲/۱۲/۱۳۵۶، جمعی از نیروهای ارتش شاهنشاهی، دربارهٔ سوگند وفاداری به تاج و تخت، فتوای امام‌خمینی را خواسته بودند. این اقدام نشانه تقلید بخشی از درجه‌داران ارتش از ایشان و همراهی آنان با نهضت اسلامی مردم بود.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۳/۸۶؛ مؤسسه تنظیم، کوثر، ۱/۳۶۷؛ ← امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۲۷</ref>
 هیئتی که به دستور محمدرضا پهلوی و به ریاست جعفر شفقت، اول اسفند وارد تبریز شده بود، با گروه‌های مختلف از مردم در تبریز گفتگو کرد. علمای تبریز (هم در دیدار حضوری و هم با نامه به هیئت) ضمن محکوم‌کردن آشفتگی و اقدامات ضد مذهب و روحانیت شیعه، بر بی‌گناهی و احساسات مذهبی کشته‌شدگان ۱۹ دی قم پافشاری کردند و تصریح کردند [[سوگواری]] مردم تبریز هم بنابر دستور [[مرجعیت|مراجع تقلید]] و در نظم و آرامش بوده و آنچه موجب انفجار خشم [[مردم]] شد، جلوگیری از برگزاری مراسم بزرگداشت، خشونت، فحاشی و تیراندازی پلیس بود که منجر به قتل شد. این در حالی بود که عوامل رژیم در تبریز (استاندار و مسئولان [[حزب رستاخیز]])، با اظهار بی‌خبری از ریشه‌های اصلی آغاز [[شورش]]، اساساً عوامل آشوب را گروهی غیر تبریزی و وابسته به خرابکاران، کمونیست‌ها و مارکسیست‌های اسلامی معرفی می‌کردند.<ref>بهبودی، تبریز در انقلاب، ۲۹۱، ۲۹۳؛ شیرخانی، حماسه ۲۹ بهمن تبریز، ۱۹۳–۱۹۴؛ رستاخیز، روزنامه</ref>
-گزارش مشروح شفقت، در بررسی زمینه‌ها و علل حادثه، حوادث روز حادثه، اقدامات سازمان‌های مسئول، معرفی مقصران، نارضایتی مردم و آمار و پیشنهادهایی که در ۹/۱۲/۱۳۵۶ ارائه شد، از اسناد مهم حادثه است. این گزارش که نقطه آغاز تشنج در تبریز را حوادث قم در ۱۹ دی، اعلامیه [[سیدکاظم شریعتمداری|شریعتمداری]] و تبلیغ نمایندگان وی در شهرهای مختلف آذربایجان ارزیابی کرد، مدعی شد این عوامل به اضافه تحریک عوامل مخرب و [[مارکسیست]] و نارضایتی مردم از برخی سازمان‌های دولتی از یک سو و ضعف اقدامات انتظامی و اطلاعاتی موجب گسترش درگیری و آشوب در شهر شده است.<ref>شیرخانی، حماسه ۲۹ بهمن تبریز، ۳۰۱–۳۲۵؛ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۳/۳۰–۳۷؛ بهبودی، تبریز در انقلاب، ۲۴۷–۲۷۳</ref>
+گزارش مشروح شفقت، در بررسی زمینه‌ها و علل حادثه، حوادث روز حادثه، اقدامات سازمان‌های مسئول، معرفی مقصران، نارضایتی مردم و آمار و پیشنهادهایی که در ۹/۱۲/۱۳۵۶ ارائه شد، از اسناد مهم حادثه است. این گزارش که نقطه آغاز تشنج در تبریز را حوادث قم در ۱۹ دی، اعلامیه [[سیدکاظم شریعتمداری|شریعتمداری]] و تبلیغ نمایندگان وی در شهرهای مختلف آذربایجان ارزیابی کرد، مدعی شد این عوامل به اضافه تحریک عوامل مخرب و [[مارکسیسم|مارکسیست]] و نارضایتی مردم از برخی سازمان‌های دولتی از یک سو و ضعف اقدامات انتظامی و اطلاعاتی موجب گسترش درگیری و آشوب در شهر شده است.<ref>شیرخانی، حماسه ۲۹ بهمن تبریز، ۳۰۱–۳۲۵؛ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۳/۳۰–۳۷؛ بهبودی، تبریز در انقلاب، ۲۴۷–۲۷۳</ref>
 ===برکناری استاندار تبریز ===
 پس از این گزارش، آزموده از استانداری برکنار و شفقت جایگزین وی شد. رئیس شهربانی استان و دو مقام انتظامی دیگر نیز برکنار شدند. با استقرار رئیس شهربانی جدید، چهارصد مأمور شهربانی از تهران به تبریز فرستاده شدند و دستور حفاظت از پمپ‌بنزین‌ها، کارخانه‌ها، ادارات دولتی و سرکوب انقلابیان، صادر شد. مسئولان ساواک تبریز هم به دلیل ناتوانایی در کسب اطلاعات لازم و پیش‌بینی تظاهرات، برکنار شدند.<ref>براهنی، در انقلاب ایران چه شده است و چه خواهد شد، ۵۹؛ بهبودی، تبریز در انقلاب، ۲۹۸–۲۹۹</ref>
@@ خط ۴۵: / خط ۴۵: @@
 امام‌خمینی با آگاهی از فضای ایران و برگزاری تظاهرات مختلف مردمی، در نجف، در مصاحبه با «لوسین ژرژ»، خبرنگار روزنامه فرانسوی لوموند که در ۴/۲/۱۳۵۷ منتشر شد، ضمن رد همکاری با مارکسیست‌ها، بقای سلطنت را منتفی دانست و صریحاً هدف نهضت مردم ایران را تشکیل [[حکومت اسلامی]] اعلام کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۶۶–۳۷۲</ref>؛ سپس در سخنرانی ۲۳/۲/۱۳۵۷ با اشاره به نارضایتی درجه‌داران ارتش (که گاه پنهانی با ایشان دیدار داشتند) از وضع کشور و حضور مستشاران آمریکایی، اصولاً پذیرش حضور و رفتار نامناسب مستشاران آمریکایی در میان صاحب‌منصبان ارتش ایران را یک معما و نشانه بی‌عرضگی آنان دانست. ایشان همچنین با رد تبلیغات شاهانه در مقصردانستن ایشان به عنوان علت [[شورش|شورش‌ها]]، اعتراض‌های مردمی را نتیجه خیانت شخص پهلوی و بر باددادن حیثیت مملکت اسلامی ارزیابی کرد و با عصبی و غیر منطقی‌خواندن رفتار وی در رویارویی با انقلابیان، تلویحاً اخراج وی از کشور را وظیفه ارتش دانست. ایشان که معتقد بود محمدرضا پهلوی فرصت اصلاح امور و بقای سلطنت را از دست داده و پس از این و در صورت ادامه اعتراض‌های مردمی، حتی حمایت آمریکا را هم نخواهد داشت، خروج هرچه سریع‌تر وی از کشور را توصیه کرد؛ سپس با اظهار تأسف از همراهی‌نکردن [[حوزه علمیه نجف]] در حرکت اسلامی اخیر [[مردم]] ایران، بر پیشتازی و هدایت [[حوزه علمیه قم]] و [[روحانیت]] در [[انقلاب اسلامی]] و لزوم حمایت همه گروه‌ها از روحانیان و پرهیز از پراکندگی و تفرقه تأکید کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۸۳–۳۹۶</ref>
 ===وعده پیروزی قیام ===
-[[سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی]] از عالمان برجسته تبریز در سخنرانی ۲۸/۲/۱۳۵۷ در مسجد شعبان (تبریز) اعلام کرد که سخن و بیانیه کافی نیست و زمان قیام فرا رسیده است.<ref>قاضی طباطبایی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۴۳۷–۴۳۹</ref> امام‌خمینی نیز در اردیبهشت ۱۳۵۷ صریحاً پهلوی را خائن و دیوانه نامید و سلطنت پنجاه‌ساله پهلوی را ساقط‌شده برشمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۸۳–۳۸۴</ref> ایشان در پایان همین سخنرانی، خطاب به همه گروه‌هایی که برای اسلام قیام کرده‌اند، پیروزی نزدیک را به شرط حفظ وحدت و تبعیت‌نکردن از [[هوای نفس]] و تلاش برای حفظ منافع گروهی و شخصی وعده داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۹۶</ref> این در حالی بود که پهلوی در جلسه شورای اقتصاد در ۱/۱۲/۱۳۵۶، همچنان اعتراض‌ها را به «مسخره‌بازی» تعبیر می‌کرد. او ضمن تأکید بر قدرت خود برای بیرون‌انداختن هرکس که لازم باشد از کشور، با تظاهر به دلسوزی برای روحانیت، مدعی شد در صورت به‌نتیجه‌رسیدن امثال اعتراض‌های تبریز که ارتجاع سرخ آن را هدایت می‌کرد، روحانیان نیز از شر معترضان در امان نخواهند بود.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۳/۷۷</ref>
+[[سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی]] از عالمان برجسته تبریز در سخنرانی ۲۸/۲/۱۳۵۷ در مسجد شعبان (تبریز) اعلام کرد که سخن و بیانیه کافی نیست و زمان قیام فرا رسیده است.<ref>قاضی طباطبایی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۴۳۷–۴۳۹</ref> امام‌خمینی نیز در اردیبهشت ۱۳۵۷ صریحاً پهلوی را خائن و دیوانه نامید و سلطنت پنجاه‌ساله پهلوی را ساقط‌شده برشمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۸۳–۳۸۴</ref> ایشان در پایان همین سخنرانی، خطاب به همه گروه‌هایی که برای اسلام قیام کرده‌اند، پیروزی نزدیک را به شرط حفظ وحدت و تبعیت‌نکردن از [[هوای نفس]] و تلاش برای حفظ منافع گروهی و شخصی وعده داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۹۶</ref> این در حالی بود که پهلوی در جلسه شورای اقتصاد در ۱/۱۲/۱۳۵۶، همچنان اعتراض‌ها را به «مسخره‌بازی» تعبیر می‌کرد. او ضمن تأکید بر قدرت خود برای بیرون‌انداختن هرکس که لازم باشد از کشور، با تظاهر به دلسوزی برای [[روحانیت]]، مدعی شد در صورت به‌نتیجه‌رسیدن امثال اعتراض‌های تبریز که ارتجاع سرخ آن را هدایت می‌کرد، روحانیان نیز از شر معترضان در امان نخواهند بود.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۳/۷۷</ref>
 ===تشکیل شوراهایی برای مدیریت تظاهرات ===
-در شرایط جدید که رنگ اسلامی حکومتِ آینده و نقش رهبری امام‌خمینی و هدایت روحانیت در اداره اعتراض‌های مردمی، برای همه گروه‌ها ثابت شد، به توصیه امام‌خمینی شوراهایی برای مدیریت [[تظاهرات]] و هدایت اقدام‌های انقلابیان در [[تهران]]، [[مشهد]]، [[اصفهان]]، [[شیراز]] و دیگر شهرها تشکیل شد{{ببینید|متن=ببینید|اعتصاب}}؛{{ببینید|متن=ببینید|روحانیت}}؛{{ببینید|متن=ببینید|شورای انقلاب اسلامی}}. ادامه اعتراض‌های مردمی که واکنش شدیدتر رژیم پهلوی را در پی داشت{{ببینید|متن=ببینید|هفده شهریور}}؛{{ببینید|متن=ببینید|حکومت‌نظامی}}؛ سرانجام موجب خروج محمدرضا پهلوی از ایران در ۲۶ دی ۱۳۵۷ و سپس پایان حکومت سلطنتی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ شد{{ببینید|متن=ببینید|فرار شاه}}؛{{ببینید|متن=ببینید|بیست و دو بهمن}}.
+در شرایط جدید که رنگ اسلامی حکومتِ آینده و نقش رهبری امام‌خمینی و هدایت روحانیت در اداره اعتراض‌های مردمی، برای همه گروه‌ها ثابت شد، به توصیه امام‌خمینی شوراهایی برای مدیریت [[تظاهرات]] و هدایت اقدام‌های انقلابیان در [[تهران]]، [[مشهد]]، [[اصفهان]]، [[شیراز]] و دیگر شهرها تشکیل شد{{ببینید|متن=ببینید|اعتصاب}}؛{{ببینید|متن=ببینید|روحانیت}}؛{{ببینید|متن=ببینید|شورای انقلاب اسلامی}}. ادامه اعتراض‌های مردمی که واکنش شدیدتر رژیم پهلوی را در پی داشت{{ببینید|متن=ببینید|هفده شهریور|حکومت‌نظامی}}؛ سرانجام موجب خروج محمدرضا پهلوی از ایران در ۲۶ دی ۱۳۵۷ و سپس پایان حکومت سلطنتی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ شد{{ببینید|متن=ببینید|فرار شاه|بیست و دو بهمن}}.
 ==پانویس==
 {{پانویس}}