حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانی: تفاوت میان نسخه‌ها

ملامحمدهاشم خراسانی، فقیه و مورخ امامی (۱۲۸۴–۱۳۵۲ق)، در [[مشهد]] متولد شد و پس از فراگرفتن مقدمات علوم دینی، رهسپار [[نجف]] گشت و از محضر استادانی همچون [[آخوند محمدکاظم خراسانی]] و [[سیداسماعیل صدر اصفهانی]] بهره برد. ایشان پس از بازگشت به مشهد به حوزه درس [[سیدعلی حائری یزدی]] پیوست و آثار چندی از خود برجای گذاشت که ازجمله آنها می‌توان به کتاب منتخب التواریخ، حسن العاقبة فی سعادة الخاتمه، رساله ربا، رساله معاملات و رساله ارث اشاره کرد.<ref>آقابزرگ، الذریعة، ۷/۱۵.</ref> رساله ارث وی به صورت فتوایی و در قالب رساله عملیه نگاشته شده است و مجتهدانی بر آن حاشیه نوشته‌اند.<ref>عماد، کتابشناسی موضوعی ـ توصیفی آثار امام راحل، ۴۲.</ref> این رساله در سال ۱۳۴۰ق/ ۱۳۰۰ش چاپ و منتشر شد و در [[الذریعة]] با نام رسالة فی المیراث آمده است.<ref>آقابزرگ، الذریعة، ۲۳/۳۰۴.</ref>

این رساله شامل یک مقدمه، هفت فصل و یک خاتمه است و تمامی مباحث فقهی [[ارث]] را دربر می‌گیرد. مقدمه شامل فضیلت علم به فرایض، حدّ نَسَب و رَحِم، حقوق قابل انتقال به وارث، حقوق غیرقابل انتقال به وارث، حقوق قابل اسقاط میت و چگونگی ارث‌بردن است.<ref>امام‌خمینی، حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم، ۱۱–۳۸.</ref> فصل‌های کتاب این چنین است: فصل اول، درجه ارث و ترتیب مصارف؛ فصل دوم، مقتضی و موانع ارث؛ فصل سوم، سهام و فرایض مذکور در [[قرآن]]؛ فصل چهارم، چگونگی ارث‌بردن طبقه اول وارثان؛ فصل پنجم، چگونگی ارث‌بردن طبقه دوم وارثان؛ فصل ششم، چگونگی ارث‌بردن طبقه سوم وارثان؛ فصل هفتم، توارث به اسباب ([[زوجیت]]، ولای عتق، ولای ضامن جریره و ولای [[امامت]]). خاتمه کتاب، دربرگیرنده چهار مسئله وارث در رحم، ارث ولدالزنا، ارث [[خنثی]] و وارث دارای دو سر می‌باشد.

امام‌خمینی در آن دسته از مسائلی که نظر فقهی‌شان مغایر با صاحب رساله بوده، به همان شیوه حاشیه‌نگاری فقهی، نظریات خود را با عبارت‌هایی کوتاه در پاورقی آورده است؛ برای مثال مؤلف فتوایی به صورت احتمال نقل کرده و امام‌خمینی در پاورقی آن احتمال را اقوی دانسته است.<ref>امام‌خمینی، حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم، ۳۴.</ref> در این کتاب که در مجموع دارای ۱۰۸ حاشیه است، هیچ‌گونه بحث و استدلالی در متن و حاشیه به چشم نمی‌خورد.

نخستین نسخه از این حاشیه، به خط امام‌خمینی در انتهای نسخه خطی حاشیه بر وسیلة النجاة آورده شده است و ایشان دوباره آن را با تغییرات مختصری، جداگانه پاک‌نویس کرده بود. آنچه اکنون با عنوان حاشیه بر رساله ارث چاپ شده، مجموع حواشی، اضافات، تغییرات و ویرایش دیگری است که با متن دست‌نوشته امام‌خمینی فرق‌هایی دارد. این مغایرت‌ها نشان می‌دهد ایشان هنگام چاپ کتاب، در عبارات حاشیه خود تصرفاتی کرده است.<ref>مؤسسه تنظیم، مقدمه، ۷–۸.</ref> این رساله ظاهراً نخستین بار پس از درگذشت [[سیدحسین بروجردی]] در سال ۱۳۸۳ق/ ۱۳۴۲ش<ref>استادی، کتابها و آثار علمی امام‌خمینی، ۱۵۶.</ref> در ۱۲۰ صفحه و در قطع وزیری، بدون مقدمه و با فهرستی دو صفحه‌ای چاپ شده و بار دوم، به دست [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] تصحیح و در سال ۱۳۷۸ هم‌زمان با یکصدمین سال تولد امام‌خمینی، در ۱۳۴ صفحه در قطع رقعی تجدید چاپ گردیده است. همچنین این کتاب در «[[موسوعة الامام‌الخمینی]]» در سال ۱۳۹۲ به همراه کتاب [[نجاة العباد]] در جلد ۲۸ منتشر شده است.