|
|
(۵۹۴ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) |
خط ۱: |
خط ۱: |
| '''دادگاه ویژه روحانیت'''، نهادی قضایی برای رسیدگی به اتهامها و تخلفهای روحانیان. | | '''روز جمهوری اسلامی'''، روز اعلام رسمی [[جمهوری اسلامی|نظام جمهوری اسلامی ایران]] در پی همهپرسی، دوازدهم فروردین ۱۳۵۸. |
| ==پیشینه== | | ==مفهومشناسی== |
| دادگاه ویژه روحانیت، نهادی قضایی برای رسیدگی به اتهامها و تخلفهای روحانیان.
| | جمهوری در فرهنگ سیاسی به حکومتی گفته میشود که زمامدار آن با رأی مستقیم یا غیر مستقیم [[مردم]] انتخاب شود و توارث در آن دخالتی نداشته باشد و مدت زمامداری نیز محدود باشد.<ref>علیبابایی، فرهنگ سیاسی آرش، ۲۱۲.</ref> [[امامخمینی]] نیز واژه «جمهوری» را به همین معنا به کار بردهاست.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۴/۴۷۹.</ref> جمهوریت به پذیرش حق مردم در انتخاب نوع نظام سیاسی اشاره دارد و قالب حکومت مورد نظر امامخمینی را تشکیل میدهد<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۳/۵۱۴.</ref> و جمهوری اسلامی مقید به آرای عمومی و حضور و نظارت دایمی مردم بر عملکرد کارگزاران نظام است.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۳/۵۱۴ و ۸/۵ ـ ۶.</ref> اسلامیت و تقید نظام به احکام اسلامی رکن دیگر دولت مورد نظر امامخمینی است.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۴/۴۷۹.</ref> این قید، نظام سیاسی ایران را از دموکراسی غربی متمایز میسازد.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۳۵۳.</ref> امامخمینی اصطلاح جمهوری اسلامی را نخست در بیستم مهر ۱۳۵۷ در فرانسه، در وصف نظام دینی ـ سیاسی مطلوب خود به کار برد.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۳/۵۱۴.</ref> {{ببینید|جمهوری اسلامی}} |
| در تمدن باستانی ایران و روم، افزون بر دادگاههای عمومی برای رسیدگی به جرمها، دادگاههای اختصاصی نیز وجود داشتهاست. این محکمهها به جهت نوع جرم یا به جهت موضوع یا اشخاص تقسیم میشدند و شرایط و دادرسان ویژه خود را داشتند. دادگاه ویژه کودکان، دادگاه ویژه ارتش و محاکم موبدان در ایران عصر ساسانی (احمدی، ۱۰۶ ـ ۱۰۹)، دادگاه خانواده (منتسکیو، ۲/۷۳۵) و تجارت در روم باستان (همان، ۱/۶۱۳) و دادگاه مظالم و دیوان لشکر در تمدن اسلامی (میراحمدی، ۶۵ ـ ۶۶) ازجمله دادگاههای اختصاصی یا تخصصیاند. در ایران معاصر نیز پس از مشروطه با وجود ارجاع جرمهای حقوقی به عدلیه در متن قانون اساسی چندین دادگاه ویژه پیشبینی شده بود (متین دفتری، ۱/۵۷ ـ ۶۱). دادگاه عشایر، محکمه تجارت (دریاباری، ۶۲ ـ ۶۳) و دادگاه نظامی از آن جمله بودند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز چند دادگاه اختصاصی تأسیس شد؛ ازجمله دادگاه مدنی خاص (اداره کل قوانین، ۱۰۱)، دادگاه انقلاب اسلامی (امامخمینی، ۱۰/۲۷۰؛ خلخالی، ۲۹۰ و ۲۹۱)، دادگاه انقلاب ارتش (فارسی، ۳۶۲؛ رازینی، ۱/۱۰/۱۳۹۳)، دادگاه ویژه تخلفات جنگ (امامخمینی، ۲۱/۱۰۲) و دادگاه ویژه روحانیت. | | |
| ==روند تأسیس==
| | مردم ایران پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ در روزهای دهم و یازدهم فروردین ۱۳۵۸، طی یک همهپرسی با رأی ۲/۹۸ درصد به تغییر نظام شاهنشاهی به جمهوری اسلامی رأی مثبت دادند.<ref>سمیعی، طلوع و غروب دولت موقت، ۸۴.</ref> در پی اعلام نتیجه در دوازدهم فروردین، امامخمینی این روز را عید ملی و مذهبی خواند<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۴۵۳ ـ ۴۵۴.</ref> و [[شورای انقلاب اسلامی|شورای انقلاب]] در ۸/۴/۱۳۵۹ آن را روز جمهوری اسلامی نام نهاد و تعطیل رسمی اعلام شد.<ref>روزنامه رسمی، ۱۴/۵/۱۳۵۹ش.</ref> |
| امامخمینی در سوم خرداد ۱۳۵۸ طی حکمی دستور داد هیئتهایی مرکب از سه تن از اهل علم و مورد وثوق و نیز دو نفر از معتمدان محل به اتهام روحانیان یا اهل منبر هر شهر رسیدگی کنند و پس از ثابتشدن جرم، مجرمان تحت نظر دادگاه انقلاب به مجازات برسند. ایشان در این حکم افراد و گروهها را از تعرض به روحانیان منع کرد و هشدار داد که در صورت تخلف، شخص خاطی مورد پیگرد قضایی قرار گیرد (همان، ۷/۴۶۶). این محکمه در قم آغاز به کار کرد. از احمد آذری قمی (← مقاله آذری قمی، احمد) در این مرحله به عنوان سرپرست دادگاه ویژه یادشده است (محمدی ریشهری، خاطرهها، ۳/۲۴۱) و نیز از علیاکبر مشکینی (← مقاله مشکینی، علیاکبر) به عنوان رئیس این دادگاه و از محمد مؤمن (← مقاله مؤمن، محمد) به عنوان منشی دادگاه نامبرده شدهاست (مؤمن)؛ البته در گزارشی دیگر محمد مؤمن رئیس دادگاه ویژه شمرده شدهاست (جمهوری اسلامی، ۹/۷/۱۳۵۸، ۸) که میتواند ناظر به دو زمان باشد. در این مرحله بیشتر به جرمها و تخلفهای روحانیان وابسته به دربار پهلوی و مرتبط با سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) رسیدگی میشد. بسیاری از این افراد از لباس روحانیت خلع و از سخنرانی در میان مردم منع میشدند (دریاباری، ۸۱؛ مؤمن). افزون بر قم هیئتهای یادشده در دیگر شهرهای بزرگ ایران نیز تشکیل شد. سیدعبدالحسین دستغیب که از علمای شیراز بود، فردی را برای اداره دادگاه ویژه شیراز انتخاب کرد (دریاباری، ۸۱). دادگاه روحانیان در این مرحله با فشار برخی از جناحها و عمدتاً با مخالفت بیت حسینعلی منتظری از شخصیتهای بارز انقلاب (← مقاله منتظری، حسینعلی) تعطیل شد (روحانی، ۱۱۹ ـ ۲۲۱؛ محمدی ریشهری، خاطرهها، ۳/۲۴۲)؛ چنانکه گفته شده امامخمینی در آن مقطع با وجود دادگاه انقلاب ضرورتی برای دادگاه ویژه نمیدید (مهرپور، ۴۱). | | |
| دادگاه ویژه پس از مدتی دوباره آغاز به کار کرد و امامخمینی با توجه به ضرورت صیانت از حوزه بر تشکیل مجدد آن تأکید کرد و شمار بسیاری از استادان حوزه علمیه، سیدعلی خامنهای رئیسجمهور وقت و محمد محمدی ریشهری وزیر اطلاعات وقت، وجود آن را برای حوزه ضروری دانستند (محمدی ریشهری، خاطرهها، ۳/۲۴۳). شعبه قم این دادگاه در اوائل ۱۳۵۹ با نظم بیشتر و با نظارت دادگاه انقلاب دوباره آغاز به کار کرد. حسن تهرانی حاکم شرع آن بود و آذری قمی دادستانی آن را بر عهده داشت (فیروزی، ۲۷/۴۷۱ و ۴۷۳؛ رازینی، ۱/۱۰/۱۳۹۳). جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در ۱۹/۱/۱۳۵۹ در اطلاعیهای مفصل با اشاره به آثار مثبت این دادگاه در صیانت حوزه از خطرها و نفوذ افراد فرصتطلب در بدنه حوزه، از طلاب خواست که با این دادگاه همکاری کنند (صالح، ۵/۸۰). این دادگاه پس از مشورتهای زیاد با بزرگان حوزه و مسئولان قضایی، از اوایل مهر ۱۳۶۰ به صورت یک دادسرای مستقل زیر نظر دادستانی کل انقلاب به فعالیت خود ادامه داد. سرپرستی دادسرای انقلاب اسلامیِ مستقر در حوزه علمیه قم به عهده احمد آذری قمی نهاده شد (روحانی، ۲۲۲).
| | امامخمینی از سالها پیش در اندیشه برپایی [[حکومت اسلامی|نظام اسلامی]] بود و برای رسیدن به این هدف مرحله به مرحله پیش رفت. ایشان [[ولایت فقیه|نظریه ولایت فقیه]] را نخست در [[کشف اسرار (کتاب)|کتاب کشف اسرار]] در سال ۱۳۲۳ مطرح کرد.<ref>امامخمینی، کشف اسرار، ۱۸۶ ـ ۱۸۹.</ref> سپس در [[الاجتهاد و التقلید (کتاب)|کتاب الاجتهاد و التقلید]] به استدلال بر شئون فقیه ازجمله ولایت پرداخت<ref>← امامخمینی، الاجتهاد و التقلید، ۵ ـ ۱۱۹.</ref> و پس از آن در سال ۱۳۴۸ آن را بهتفصیل در درس خارج بیع در [[نجف اشرف]] بررسی کرد<ref>عمید زنجانی، انقلاب اسلامی و ریشههای آن، ۴۸۳.</ref> که به صورت مستقل با عنوان حکومت اسلامی به فارسی منتشر شد؛ {{ببینید|ولایت فقیه(۲)}} چنانکه به قلم خود ایشان در کتاب البیع نیز منتشر شدهاست.<ref>امامخمینی، کتاب البیع، ۲/۶۱۷ ـ ۶۶۹.</ref> بر مبنای این نظریه فقهای باتقوا و آشنا به زمان به نیابت از [[ائمه معصوم(ع)]] در عصر غیبت اداره امور سیاسی و اجتماعی مردم را بر عهده دارند.<ref>امامخمینی، کتاب البیع، ۲/۶۲۲.</ref>{{ببینید|ولایت فقیه(۱)}} امامخمینی از نخستین کسانی بود که هدف از مبارزه را سرنگونی [[سلطنت پهلوی]] و رژیم شاهنشاهی و برپایی جمهوری اسلامی مبنی بر ضوابط [[اسلام]] و آرای ملت اعلام کرد<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۴/۳۴۹.</ref> و طرح تشکیل نظام اسلامی را در اندیشهها زنده کرد.<ref>روحانی، نهضت امامخمینی، ۲/۷۱۵.</ref> شعار جمهوری اسلامی از خواستههای اصلی مردم در [[تظاهرات]] و راهپیماییها بود.<ref>حکیمی، تفسیرآفتاب نگرشی به رسالت اسلام و حماسه انسان در رهبری امامخمینی(ره)، ۴۵۴.</ref> |
| در دوم اسفند ۱۳۶۰ سیدحسین موسوی تبریزی (← مقاله موسوی تبریزی، سیدحسین)، دادستان کل انقلاب وقت، در پی درخواست آذری قمی و به جهت هماهنگی بیشتر، طی بخشنامهای دستور داد تمام پروندههای مربوط به روحانیان به دادگاه ویژه روحانیت قم فرستاده شود (دریاباری، ۸۱ ـ ۸۲؛ روحانی، ۲۲۲ ـ ۲۲۳). شورای عالی قضایی نیز در فروردین ۱۳۶۱ طی بخشنامهای مقرر کرد دادسرای ویژه روحانیت هر پروندهای را که درخواست کرد، باید به آن مرکز فرستاده شود (روحانی، ۲۲۳). با گسترش کار دادگاه ویژه، بهتدریج برخی از محکومان این نهاد به بیوت مراجع تقلید شکایت کردند. سرانجام با مخالفت دوباره منتظری و افراد نزدیک به بیت او (دریاباری، ۸۲) و به حکم شورای عالی قضایی دادگاه ویژه روحانیت در سال ۱۳۶۴ منحل شد (همان؛ آذربایجانی، ۶۰) و تنها شعبه قم و تهران به جهت برخی از مسائل باقیمانده و زیر نظر دادگاه انقلاب به کار خود ادامه داد (رازینی، ۱/۱۰/۱۳۹۴). | | ==تأکید امامخمینی بر همهپرسی== |
| دادگاه ویژه برای بار سوم در سال ۱۳۶۵ با اصرار امامخمینی و تلاش محمدی ریشهری و پشتیبانی سیدعلی خامنهای رئیسجمهور وقت آغاز به کار کرد (محمدی ریشهری، خاطرهها، ۳/۲۴۳؛ دریاباری، ۸۳). منتظری در ۱۱/۷/۱۳۶۵ در نامهای به امامخمینی تشکیل مجدد دادگاه ویژه را به مصلحت ندانست (منتظری، ۱/۶۱۰ ـ ۶۱۸، ۷۳۸ ـ ۷۳۹ و ۲/۱۴۶۱ ـ ۱۴۶۶) و آن را تجربهای ناموفق شمرد و افزود با وجود تعیین هیئتی متشکل از علی میانجی، سیدحسین بدلا، عباس محفوظی، سیدمحمدتقی دیباجی و حسین کریمی مسئول دادگستری وقت قم، با تأیید خود وی و مرجع تقلید وقت، سیدمحمدرضا گلپایگانی برای نظارت بر حوزه نیازی به تشکیل مجدد دادگاه ویژه نیست (محمدی ریشهری، خاطرهها، ۳/۲۴۵ ـ ۲۴۶؛ روحانی، ۲۲۹)؛ اما امامخمینی آن را نپذیرفت و در ۱۳/۷/۱۳۶۵ سیداحمد خمینی از سوی ایشان در پاسخ منتظری این کار را به مصلحت افراد یادشده نیز ندانست که افرادی را خلع لباس، تبعید و زندانی کنند (محمدی ریشهری، خاطرهها، ۳/۲۴۶ ـ ۲۴۷؛ روحانی، ۲۳۰). سیدمهدی هاشمی در ۲۹/۷/۱۳۶۵، به اتهام آدمربایی و قتل، پیش و پس از پیروزی انقلاب، به دست همین دادگاه بازداشت و محاکمه شد (محمدی ریشهری، خاطرات سیاسی، ۵۵ ـ ۵۶) (← مقاله هاشمی، سیدمهدی).
| | [[امامخمینی]] در روز [[بازگشت امامخمینی به ایران|بازگشت به ایران]] در دوازدهم بهمن ۱۳۵۷ در [[بهشت زهرا(س)]] در جمع گسترده [[مردم]] که از سراسر کشور گرد آمده بودند، از نامشروعبودن [[رژیم سلطنتی]] سخن گفت<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۱۳.</ref> و در چهاردهم بهمن درباره توطئه ملینماها در نگهداری نظام شاهنشاهی هشدار داد و از برپایی نظام ملی ـ اسلامی متکی به آرای مردم خبر داد.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۵۱.</ref> ایشان در پانزدهم بهمن با استفاده از حق شرعی و قانونی خود، [[مهدی بازرگان]] را مأمور کرد [[دولت موقت]] تشکیل دهد. مأموریت این دولت ازجمله برگزاری همهپرسی و رجوع به آرای عمومی ملت درباره تغییر نظام سیاسی کشور به [[جمهوری اسلامی]] بود.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۵۴.</ref> اعضای دولت موقت به دلیل مقبولیت امامخمینی و دشواریهای برگزاری همهپرسی خواستار اعلان جمهوری اسلامی بدون مراجعه به آرای عمومی بودند؛ اما ایشان در برابر آنان ایستاد<ref>طباطبایی، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر سیدصادق طباطبایی، ۳/۲۷۲.</ref> و بر برگزاری انتخابات عمومی پای فشرد و افزود در صورت برگزارنشدن همهپرسی، در آینده خواهند گفت [[روحانیت|روحانیون]] با سوء استفاده از احساسات عمومی، نظام سیاسی دلخواه خود را بر مردم تحمیل کردند؛ بنابراین باید تعداد موافق و مخالف روشن شود.<ref>طباطبایی، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر سیدصادق طباطبایی، ۳/۲۷۲.</ref> |
| دادگاه ویژه روحانیت در سال ۱۳۶۶ با استقلال و گستردگی و انتظام بیشتری به کار ادامه داد (دریاباری، ۹۱؛ رضایی، ۶۴؛ کانون وکلا، ۳۵۰ ـ ۳۵۶) و مسائل خانوادگی حوزویان و نیز شکایتهای مردم از برخی از روحانیان، ادامه آن را ضروری میکرد. امامخمینی در ۲۵ خرداد ۱۳۶۶ طی حکمی با بیان این نکته که هدف از تشکیل این دادگاه رسیدگی به جرایم روحانینمایان و دینفروشان است، علی فلاحیان (قائممقام وزیر اطلاعات وقت) را با حفظ سمت، دادستان دادسرای ویژه قرار داد و همه دادگاهها و دادسراها (عمومی و انقلاب) را موظف کرد تا با فرستادن پروندههای درخواستی و در حدود اختیارات این دادگاه و دادسرا به وی کمک کنند. به وی نیز توصیه کرد به فشارهای جانبی از طرف شخصیتها توجه نکند و با کمال دقت و قاطعیت به وظیفه خطیر خود عمل کند و نیز خدا را حاضر و ناظر کارهای خود ببیند و عدل و انصاف اسلامی را در تمام زمینهها رعایت کند (۲۰/۲۸۴). امامخمینی در همین تاریخ علی رازینی (معاون حقوقی قوه قضاییه) را با حفظ سمت، حاکم شرع دادگاه ویژه روحانیت قرار داد. ایشان به شورای عالی قضایی نیز سفارش کرد در زمینه صدور ابلاغ حکم قضات دادگاه و دادسرا و تأمین نیرو و امکانات لازم به این نهاد کمک کند و همه دادگاهها و دادسراها را موظف کرد تا پروندههای درخواستی در حدود اختیارات این دادگاه و دادسرا را برای آن بفرستند و از رازینی خواست با کمال دقت و ظرافت و قاطعیت به وظیفه شرعی عمل کند و خداوند متعال را ناظر و حاضر اعمال خود ببیند و در مقام عمل تحت تأثیر هیچکس و هیچچیز قرار نگیرد (۲۰/۲۸۵).
| | |
| دادگاه ویژه در این مقطع در شهرهای قم و تهران و اصفهان و شیراز و تبریز و مشهد به صورت رسمی مشغول فعالیت شد و به جرایم ضد انقلابی، فساد، منکرات و امور خلاف شأن روحانیان رسیدگی میکرد (فلاحیان، ۱۲). رازینی در ۳۱ تیر ۱۳۶۶ طی نامهای از امامخمینی خواست دایره کار دادگاه گسترش پیدا کند و به همه امور مربوط به روحانینماها و منتسبان به آنان در همه شهرها رسیدگی شود؛ همچنین اگر متهم اصلی روحانی بود، دیگر افراد مرتبط و غیر روحانی نیز در این دادگاه محاکمه شوند و قضات این دادگاه و دادسرا طبق ضوابط شرعی انجام وظیفه کنند (← امامخمینی، ۲۰/۳۴۸؛ کانون وکلا، ۳۵۴). امامخمینی ضمن موافقت با این درخواست به او سفارش کرد به جهت خطیربودن رسیدگی به اینگونه امور، وی باید با حاضر و ناظردانستن خداوند به این پروندهها رسیدگی کند و از عدالت و جهات شرعی تخلف نشود (۲۰/۳۴۸).
| | امامخمینی در نهم اسفند ۱۳۵۷ ضمن پیام چهاردهمادهای درباره همهپرسی آینده وعده داد خیلی زود درباره شکل حکومت، همهپرسی برگزار خواهد شد و تصریح کرد آنچه مردم با فریاد از آن پشتیبانی کرده «جمهوری اسلامی» است؛ نه یک کلمه زیاد و نه یک کلمه کم. ایشان از مردم خواست به جمهوری اسلامی رأی دهند.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۲۶۵.</ref> ایشان تأکید کرد مخالفان جمهوری اسلامی نیز آزادند اظهار نظر کنند و علمای شهرها و روستاها مکلفاند از آزادی مخالفان حمایت کنند و مراقب باشند هر کس رأی خود را در صندوق بیندازد.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۲۶۵ ـ ۲۶۶.</ref> دولت موقت نیز در هفدهم اسفند روز دهم فروردین ۱۳۵۸ را برای همهپرسیِ شیوه نظام سیاسی کشور تعیین کرد. امامخمینی اصرار داشت همهپرسی هرچه زودتر برگزار شود و در پاسخ به دشواریهای این کار، دستاندرکاران همهپرسی را به همراهی مردم و مهمنبودن تحریکات ضد انقلاب امیدوار ساخت.<ref>طباطبایی، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر سیدصادق طباطبایی، ۳/۲۷۵.</ref> |
| رازینی در نامهای دیگر به امامخمینی در ۲۶ مهر ۱۳۶۶ درخواست کرد تا اجازه دهد بخشی از اموال مجهولالمالک را برای خانوادههای زندانیان و دیگر افراد مستحق شرعی مصرف و بخشی از اموال بیتالمال را برای رفع نیازهای ضروری دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت هزینه کند و ایشان در پاسخ مصرف اینگونه اموال به مقدار مورد نیاز را با اطلاع سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، رئیس دیوان عالی کشور مجاز دانست (۲۰/۴۰۱؛ کانون وکلا، ۳۵۵). درخواست تعلیق محکومیت حدود پنجاه تن از محکومان توبهکرده این دادگاه از دیگر درخواستهای رازینی در اسفند ۱۳۶۶ از امامخمینی بود، با این توضیح که افراد یادشده با اخذ تعهد آزاد شوند و وزیر اطلاعات، دادستان ویژه روحانیت و حاکم شرع دادگاه ویژه درباره صلاحیت آزادی آنان نظر دهند و امامخمینی با این درخواست نیز موافقت کرد (۲۰/۴۸۷؛ کانون وکلا، ۳۵۶). رازینی در ۲۹ بهمن ۱۳۶۷ به مناسبت آغاز دومین دهه پیروزی انقلاب اسلامی از امامخمینی درخواست کرد چنانکه محکومان گروههای ضد انقلاب مورد لطف و رحمت اسلامی و عفو امامخمینی قرار گرفتهاند، محکومان دادگاه ویژه روحانیت و خانوادههای آنان نیز انتظار عفو دارند و ایشان با عفو همه محکومان به حبس در دادگاه ویژه روحانیت، در صورت تنبه نسبی آنان به نظر دادگاه و زیانبارنبودن آزادی آنان برای جامعه اسلامی، موافقت کرد (۲۱/۲۶۹) (← مقاله عفو(۲)). ایشان اختیار گزینش قضات دادگاه را به فلاحیان و رازینی ارجاع داد. حوزه کاری دادگاه نیز افزون بر تهران و قم دیگر شهرها را دربر گرفت (دریاباری، ۹۲ ـ ۹۳).
| | |
| موافقان و مخالفان: عدهای تأسیس دادگاه ویژه روحانیت را به استناد اصول ۵۶، ۵۷، ۶۱ و ۱۵۹ قانون اساسی و ارجاع کارهای قضایی به دادگستری، خلاف قانون اساسی دانسته و بر آنند حق قانونگذاری ویژه مجلس است و نمیتوان آن را به دیگری واگذار کرد (نوری، ۲۲). این افراد اختصاص چنین دادگاهی را به روحانیان تبعیض و ناسازگار با روح قوانین اسلامی شمردهاند (همان، ۲۷ ـ ۲۸؛ مهرپور، ۴۱). برخی دیگر تشکیل این نهاد به فرمان امامخمینی را مربوط به دورهای خاص و نه دایمی دانسته و ادامه آن را موجب عوارض سیاسیِ ناخوشایند دانستهاند (هاشمی، ۲۰). برخی دیگر نیز با وجود نظام اسلامی و دادگاه انقلاب، جامعه را بینیاز از تأسیس این محکمه میشمردند (مهرپور، ۴۱). برخی از نویسندگان نیز اساساً منکر تشکیل چنین دادگاهی شده، با وجود شورای انقلاب و مجلس شورای اسلامی، فرمان تشکیل آن را از امامخمینی بعید شمرده و احتمال میدادند چه بسا سفارش ایشان به تشکیل محکمهای برای رسیدگی به جرایم روحانیان پس از طی مراحل رسمی و قانونی بوده که مخاطبانِ پیام به صورت خودسر، آن را پیش از طی مقدمات قانونی تأسیس کردهاند (بشیری، ۲۰).
| | احزاب سیاسی و جرائد از فضای باز سیاسی استفاده کرده، دیدگاههای خود را در معرض دید و قضاوت مردم قرار دادند.<ref>کیهان، ۹/۱/۱۳۵۸، ۱ و ۲.</ref> برخی گروهها در برابر جمهوری اسلامی از جمهوری دموکراتیک یا جمهوری دموکراتیک اسلامی و جمهوری خلق سخن گفتند. گروهی به دنبال حذف کلمه «اسلامی» از «جمهوری اسلامی» و خواستار جمهوری دموکراتیک به شکل غربی بودند.<ref>اسماعیلی، دولت موقت، ۱۱۰؛ کیهان، ۲۹/۱۱/۱۳۵۷، ۳ و ۸.</ref> نخستوزیر [[دولت موقت]]، [[مهدی بازرگان|بازرگان]]، هواخواه جمهوری دموکراتیک اسلامی بود<ref>بازرگان، انقلاب ایران در دو حرکت، ۹۲.</ref> که امامخمینی آن را خلافِ خواست مردم دانست و یادآور شد آنچه مردم از آن پشتیبانی کردهاند، همان جمهوری اسلامی است.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۲۶۵.</ref> برخی از گروههای مخالف با نظام ازجمله حزب جمهوریخواه،<ref>کیهان، ۷/۱/۱۳۵۸، ۳ و ۸/۱/۱۳۵۸، ۸.</ref> جبهه دموکراتیک ملی و سازمان چریکهای فدایی خلق همهپرسی را تحریم و فضای رأیگیری را غیر دموکراتیک دانستند.<ref>کیهان، ۹/۱/۱۳۵۸، ۲.</ref> عزالدین حسینی از روحانیان و از رهبران احزاب سیاسی مهاباد در آستانه همهپرسی با جمهوری اسلامی مخالفت کرد.<ref>بهجت، انقلاب اسلامی، کردستان و مواضع گروهها و سازمانها، ۱۸۰؛ فوزی، حماسههای اسلامی ملت به رهبری امامخمینی از ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ تا ۱۵ خرداد ۱۳۵۸، ۴۵۶.</ref> |
| از سوی دیگر، مؤسس و مجریان این نهاد برآناند که متن قانون اساسی برای ولی فقیه اختیاراتی ویژه در نظر گرفته و تشکیل این دادگاه نیز مبتنی بر اختیارات ولی فقیه در قانون اساسی و بر اساس اصل ۵ و ۵۷ آن است (دریاباری، ۱۳۳؛ اداره کل امور فرهنگی، ۳/۱۶۲۸ ـ ۱۶۴۱؛ محمدی ریشهری، خاطرهها، ۳/۲۵۵) و اختیارات ولی فقیه فراتر از اصل ۱۱۰ قانون اساسی است (عمید زنجانی، ۱۱). امامخمینی نیز با اعتقاد به ولایت مطلقه (۲۰/۴۵۲)، با توجه به مصالح این دادگاه برای کشور و روحانیت در خرداد ۱۳۵۸ پیش از تصویب قانون اساسی، آن را تأسیس کرد (۷/۴۶۶؛ رضایی، ۶۳). در احکام بعدی صادر شده از ایشان درباره دادگاه ویژه و حوزه کاری و زمانی آن ابهامی وجود ندارد و در متن دستور ایشان صراحتاً شورای عالی قضایی مکلف به ابلاغ قضات و تأمین نیروی لازم برای آن شدهاست (۲۰/۲۸۵).
| | |
| ==فلسفه تأسیس== | | [[امامخمینی]] در چهارم فروردین ۱۳۵۸ از مردم خواست در همهپرسی شرکت کنند و سهلانگاری در آن را پایمالشدن خون [[شهدا]] خواند و حضور [[زن|زنان]] را نیز تعیینکننده دانست.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۴۰۸.</ref> ایشان از علما و روحانیان<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۳۲۴.</ref> و مسئولان خواست با تبلیغات مناسب مردم را به شرکت در همهپرسی تشویق و همگان در آن شرکت کنند.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۴۱۱، ۴۳۳ و ۴۳۵.</ref> [[مرتضی مطهری]] در شرح سخنان امامخمینی، [[جمهوری اسلامی]] را جامع [[آزادی]] و عدالت شمرد و افزودن واژه دموکراتیک به آن را حشو و زاید خواند.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۲۴/۲۱۸.</ref> عموم علمای شهرستانها و احزاب و سازمانهای ملی و مردمی ایران از برگزاری همهپرسی جانبداری کردند.<ref>کیهان، ۲۰/۱۲/۱۳۵۷، ۷ ـ ۸.</ref> برخی از علما در بیانیههای خود تأکید کردند در جمهوری اسلامی حقوق تمامی افراد محفوظ و مردم بر سرنوشت خود حاکماند و نظام اسلامی بر شاهراه عدالت راه خواهد پیمود و مردم در آزادی کامل به سر خواهند برد.<ref>کیهان، ۱۱/۱/۱۳۵۸، ۲.</ref> بسیاری از مراجع و علمای بزرگ مانند [[سیدشهابالدین مرعشی نجفی]]، [[سید محمدرضا گلپایگانی|سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، [[سیدکاظم شریعتمداری]] و نیز [[سیدمحمود طالقانی]] مردم را به شرکت در انتخابات و رأی به جمهوری اسلامی تشویق کردند.<ref>کیهان، ۸/۱/۱۳۵۸، ۷، ۸ و ۱۱/۱/۱۳۵۸، ۱.</ref> |
| در سخنان امامخمینی و دستاندرکاران امور قضایی چند دلیل برای ضرورت تشکیل دادگاه ویژه روحانیت بیان شده و به منتقدان آن نیز پاسخ داده شدهاست: | | ==برگزاری همهپرسی== |
| '''۱. اهتمام به جرایم روحانیان''': در برخی از جرمها، قاضی به لحاظ زمان و مکان یا جرم اختیارات ویژهای در صدور مجازات دارد و میتواند با در نظر گرفتن مصالح عمومی مجازاتی سبک یا سنگین در نظر بگیرد و لباس روحانیت داشتن، مجازات را تشدید میکند (خامنهای، بیانات، ۱۳۶۹/۱۴)؛ چنانکه گناه در ماه رمضان مجازات را تشدید میکند (محمدی ریشهری، مصاحبه، ۲۱). روحانیت از اصناف مهم مردم است و صلاح و فساد روحانیان، چنانکه امامخمینی نیز خاطرنشان کرده بر اصلاح و فساد جامعه و امت اسلامی تأثیرگذار است (۷/۴۷۰)؛ از اینرو ایشان تأکید کرده حوزه باید بر رفتار و کردار افراد خود نظارت دقیق داشته باشد و افراد ناباب در لباس روحانیت را شناسایی و به دور از دوستیهای صنفی با آنان بهجدیت برخورد کند (۷/۴۶۶).
| | وزارت کشور در روزهای دهم و یازدهم فروردین ۱۳۵۸ همهپرسی را در سراسر [[ایران]] برگزار کرد. برگه رأی، دو قسمتی و شامل نیمه «آری» ـ به رنگ سبز ـ و نیمه «نه» ـ به رنگ قرمز ـ بود و روی آن این عبارات به ترتیب درج شده بود: «بسمه تعالی دولت موقّت انقلاب اسلامی، وزارت کشور، تعرفه انتخابات رفراندم، تغییر رژیم سابق به جمهوری اسلامی که [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران|قانون اساسی]] آن از تصویب ملت خواهد گذشت». رأیدهندگان بایستی رأی مورد نظر خود را از برگه جدا کرده و در صندوق رأی میانداختند و میتوانستند قسمت دیگر را همراه با خود ببرند.<ref>کیهان، ۱۱/۱/۱۳۵۸، ۱.</ref> [[امامخمینی]] به گروههایی که به نوشته آری یا نه روی برگه رأی معترض بودند، پاسخ داد رفراندم به معنای آری و نه است؛ ولی آنان میتوانند به جای رأی نه، از حکومت دلخواه خود چون سلطنت و یا جمهوری دموکراتیک نام ببرند.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۴۳۵؛ نوازنی، گاهشمار سیاست خارجی ایران از دیماه ۱۳۵۶ تا مرداد ۱۳۶۷، ۱/۱۳۶.</ref> |
| پیش از انقلاب اسلامی کسانی از روحانیان با نزدیکشدن به دربار رژیم پهلوی به آن رژیم یاری میرساندند و در تضعیف نهضت اسلامی کوشش میکردند (جمهوری اسلامی، ۷/۷/۱۳۵۹، ۱۰). امامخمینی برای مقابله با این عده کم از افراد در لباس روحانی که آشکارا با رژیم همکاری میکردند و با کردار و رفتار نامناسب، مردم را به دین و روحانیت بدبین میساختند، به طلاب توصیه کرد نخست آنان را راهنمایی کنند و در صورت دست برنداشتن از روش ناپسندشان لباس روحانیت را از تنشان درآورده و آنان را از حوزه و جامعه طرد و اخراج کنند (۲/۴۸۶ ـ ۴۸۸). پس از پیروزی انقلاب اسلامی مجازات این گروه از روحانیان که در لباس دین به ستم کمک کردند، در برنامه قرار گرفت و دادگاه ویژه روحانیت با هوشیاری و دقت امامخمینی برای مقابله با کجیهای روحانیت به وجود آمد (خامنهای، بیانات، ۱۳۶۸/۷۹).
| | |
| امامخمینی در مهر ۱۳۵۸ در جمع شرکتکنندگان در سمینار دادگاههای انقلاب و حاکمان شرع سراسر کشور در قم، تشکیل دادگاه ویژه روحانیان را نه امتیازی برای روحانیان، بلکه هدف آن را تشدید مجازات برای افراد فاسد و خیانتکار به اسلام خواند و در پاسخ اعتراض برخی به سنگینتربودن محکومیت محکومان این دادگاه از محکومان دادگاه عمومی، هدف از شدت عمل در برخورد با جرایم روحانیان را مراقبت از اسلام و حراست از جایگاه روحانیان صالح یاد کرد (۱۰/۲۷۰ و ۲۷۸ ـ ۲۷۹).
| | رأیگیری از ساعت هشت صبح روز جمعه دهم فروردین شروع شد.<ref>کیهان، ۷/۱/۱۳۵۸، ۳.</ref> وزارت کشور از حقوقدانان بینالمللی خواست بر اجرای همهپرسی نظارت کنند.<ref>کیهان، ۸/۱/۱۳۵۸، ۵.</ref> امامخمینی در ساعت ده صبح در حوزه سی خیابان چهارمردان قم رأی آری خود را به صندوق انداخت.<ref>کیهان، ۱۱/۱/۱۳۵۸، ۶.</ref> شرکت گسترده مردم موجب شد رأیگیری تا روز شنبه یازدهم فروردین ادامه پیدا کند. افزون بر مدارس و [[مسجد|مساجد]] و [[روستاییان|روستاها]] در بیمارستانها و مراکز نظامی و پادگانها حوزههای رأیگیری دایر بود.<ref>کیهان، ۳.</ref> مردم بیتوجه به فضاسازی مخالفان از همه اقوام و فرقهها از ساعتها پیش برای شرکت در رأیگیری به صف ایستاده بودند. بیماران و پیرمردان نیز مشتاقتر از دیگران در صفها دیده میشدند.<ref>کیهان، ۱۲/۱/۱۳۵۸، ۲.</ref> اقلیتهای دینی نیز با اطمینان به حفظ حقوق خود در حکومت آینده به [[جمهوری اسلامی]] رأی موافق دادند.<ref>کیهان، ۳، ۶ و ۹/۱/۱۳۵۸، ۳.</ref> |
| '''۲. جایگاه اجتماعی''': روحانیان عموماً دارای نفوذ مردمی و مسجد و محراباند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و حضور عدهای از روحانیان در سمتهای اجتماعی و قضایی، نفوذ آنان بیشتر شد. در چنین شرایطی دادگاههای معمولی قدرت نداشتند درست و بجا اینگونه افراد را محاکمه کنند و حال آنکه دادگاه ویژه به مدیریت فردی حوزوی به آسانی این افراد را محاکمه میکند (خامنهای، پایگاه اطلاعرسانی؛ هاشمی رفسنجانی، حقیقتها، ۱۹۵).
| | |
| '''۳. شناخت بهتر روحانیان از یکدیگر''': ممکن است برخی از کارها برای عموم مردم جرم محسوب نشوند؛ ولی انجامدادن آنها شایسته مقام روحانیت نباشد (روحانی، ۲۲۳). روحانیان شئون و زیّ ویژهای دارند و امور خلافِ شأن و زی طلبگی برای این صنف جرم تلقی شدهاست (دریاباری، ۴۸ ـ ۴۹؛ فلاحیان، ۱۲). در نگاه امامخمینی حوزویان بهتر از دیگران از احوال و شرایط همدیگر آگاهی دارند و بهتر از دیگران میتوانند انحرافها و کژیهای موجود در میان روحانیت را بشناسند (۷/۴۶۶). از سوی دیگر، مسائل مرتبط با روحانیت از پیچیدگی ویژهای برخوردار است که قاضی عادی و غیر روحانی نمیتواند بهدرستی آن را ارزیابی کند و بر پایه عدالت رای صادرکند (روحانی، ۲۲۰)
| | برخی گروههای سیاسی مخالف جمهوری اسلامی برای کاستن از شرکت و رأی مردم، مناطقی از کشور را ناامن کردند. ایجاد درگیری،<ref>کیهان، ۱۱/۱/۱۳۵۸، ۳.</ref> به آتشکشیدن صندوقهای رأی،<ref>سمیعی، طلوع و غروب دولت موقت، ۷۹؛ اطلاعات، ۷.</ref> جلوگیری مسلحانه از شرکت مردم در همهپرسی،<ref>← امامخمینی، صحیفه امام، ۷/۳۹، ۶۳ و ۸/۳۹۸.</ref> کشتن مردم<ref>← امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۴۶۲.</ref> از کارهای مخالفان بود. با همه تدابیر امنیتی در گنبد و ترکمن صحرا و سقز و سنندج و مهاباد نگذاشتند انتخابات برگزار شود.<ref>طباطبایی، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر سیدصادق طباطبایی، ۳/۳۰۱.</ref> گروههای مسلح برای ناامنکردن فضای انتخاباتی به خودروی هیئت حسن نیت و نمایندگان [[سیدمحمود طالقانی]] حمله کردندکه به آنان آسیبی نرسید.<ref>طباطبایی، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر سیدصادق طباطبایی، ۳/۳۰۱.</ref> در سنندج نیز شش پزشک و سه پرستار را که برای مداوای مجروحان رفته بودند، به شهادت رساندند.<ref>طباطبایی، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر سیدصادق طباطبایی، ۳/۳۰۳.</ref> {{ببینید|کردستان}} |
| '''۴. پیشگیری از هتک حریم روحانیت''': روحانیت نماد اسلام است و در جامعه از تقدس ویژهای برخوردار است و این جایگاه باید در جامعه اسلامی محفوظ بماند و از دلایل تشکیل دادگاه ویژه چنانکه امامخمینی یادآور شده (۷/۴۶۶) ضرورت حفظ شئون حوزههاست (هاشمی رفسنجانی، حقیقتها، ۱۹۵). در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی، افراد تندرو و مخالف روحانیت برای از بینبردن جایگاه حوزه در جامعه، به بهانه تصفیه روحانیت به پروندهسازی و جعل سند دست زدند و با بزرگنمایی لغزشهای کوچک افراد متدین و انقلابی، چهره اجتماعی آنان را در هم کوبیدند (هاشمی رفسنجانی، حقیقتها، ۱۹۵؛ رازینی، ۱/۱۰/۱۳۹۳). امامخمینی خود در بیانیهای مخالفتِ مخالفان اسلام و هواداران دیدگاه اسلام منهای روحانیت و هواداران ستمکاران با روحانیت به نام تصفیه این گروه را از علل تشکیل این دادگاه ذکر کرد و یادآور شد افرادی با داشتن افکار استعماری و حیلههای مغرضانه غربی در صدد ضربهزدن به روحانیتاند و باید در برابر آنان از حریم روحانیان مراقبت کرد (۷/۴۶۶). بهواقع اهمیت حراست از روحانیت در نظر ایشان از مراقبت از حریم نظامیان و تشکیل دادگاه ویژه ارتش و دادگاه ویژه کارمندان دولت کمتر نبود (هاشمی رفسنجانی، حقیقتها، ۱۹۵ ـ ۱۹۶) و به تعبیری برتر از دادگاه نظامی و اخص از آن است (آذربایجانی، ۶۲).
| | |
| '''۵. پیشگیری از نفوذ منحرفان''': دراختیارگرفتن حوزه همواره از هدفهای افراد منحرف بودهاست. دشمنان اسلام چنانکه امامخمینی خاطرنشان ساخته همواره در تلاش بودهاند بلکه بتوانند در حوزه نفوذ کنند (۲۰/۱۹۰ و ۲۱/۱۹۵، ۲۷۸). ایشان همواره درباره دخالت دستهای ناپاک برای آلودهکردن حوزه هشدار دادهاست (۲/۲۰). سازمانهای اطلاعاتی دشمن برای نزدیکشدن به روحانیان و نفوذ در حوزههای علمیه از شیوههای گوناگونی استفاده میکنند که اظهار علاقهمندی به اسلام یا از راه پرداخت وجوه شرعی یا تطمیع روحانیان از آن جمله است (محمدی ریشهری، خاطرهها، ۳/۲۳۹ ـ ۲۴۰). مبارزه با شگردهای نفوذ دشمن در حوزه نیز، امامخمینی را به تشکیل دادگاه ویژه واداشت (همان، ۳/۲۴۱) و خطر نفوذ عوامل استعمار در حوزه و به انحراف کشیده شدن طلاب از علل حمایت مدرسان حوزه علمیه قم از تشکیل این نهاد در فروردین ۱۳۵۹ بود (صالح، ۵/۸۰).
| | به سبب استقبال مردم، رأیگیری تا آخر وقت روز یازدهم فروردین در [[تهران]] و شهرستانها تمدید شد.<ref>کیهان، ۱۲/۱/۱۳۵۸، ۲.</ref> برابر اطلاعیه رسمی ستاد عملیات همهپرسی وزارت کشور، بیست میلیون و بیستویک هزار و دویستوهشتادوهشت نفر (۲۸۸/۰۲۱/۲۰ نفر) به جمهوری اسلامی رأی موافق (۲/۹۸ درصد آرا)، صدوچهل هزار و شصتوشش نفر (۰۶۶/۱۴۰ نفر) رأی مخالف دادند.<ref>سمیعی، طلوع و غروب دولت موقت، ۸۴.</ref> ۴۱۳ نفر نیز به جمهوری خلق رأی داده بودند.<ref>طباطبایی، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر سیدصادق طباطبایی، ۳/۳۰۴.</ref> سیدصادق طباطبایی مجری انتخابات، درباره تعداد واجدین شرایط برای شرکت در انتخابات، یادآور شدهاست تعداد دقیق آن مشخص نیست؛ تخمین این بود که ۹۴ درصد مردم در انتخابات شرکت کردهاند و این در حالی بود که در برخی از شهرها انتخابات انجام نشد و به برخی از نقاط هم برگه رأیگیری نرسید.<ref>طباطبایی، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر سیدصادق طباطبایی، ۳/۳۰۳.</ref> |
| ==عملکرد==
| | |
| در سالهای نخست روحانینمایان وابسته به رژیم پهلوی اعم از حامیان رژیم و افراد وابسته به ساواک بیشترین افراد محاکمهشده در این دادگاه بودند (جمهوری اسلامی، ۷/۷/۱۳۵۹، ۱۰). در مهر ۱۳۵۹ عباس مهاجرانی از روحانیان درباری به جرم تقویت رژیم طاغوتی پهلوی و جلال قوچانی به جرم شرکت در مراسم استقبال از محمدرضا پهلوی و همکاری در تشکیل حزب رستاخیز در این دادگاه محاکمه شدند (همان، ۹/۷/۱۳۵۸، ۸). افرادی از روحانیان نیز به جرم بیصلاحیتی و سوء استفاده از لباس روحانیت در این دادگاه محاکمه و به خلع لباس روحانیت محکوم شدند (همان، ۲۵/۴/۱۳۵۸، ۳). رسیدگی به اتهام انحراف اخلاقی از موارد رسیدگی در این محکمه بودهاست (همان، ۷/۷/۱۳۵۹، ۱۰)؛ همچنین در این دادگاه افرادی از روحانیان که با رفتار نامناسب، نظامیان را از نظام اسلامی ناراضی میکردند محاکمه شدند (محمدی ریشهری، خاطرهها، ۱/۱۰۷). روحانیان غائلهساز و در ضدیت با نظام اسلامی از دیگر افراد فراخوانده به این محکمه بودند؛ ازجمله سیدعبدالرضا حجازی به جرم همکاری با کودتای قطبزاده (هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۶۶ و ۷۹؛ مهدیزاده محلاتی، ۱/۲۳۹) در این دادگاه محاکمه شد. گروه وابسته به سیدمهدی هاشمی موسوم به روحانیت بیدار نیز در دادگاه ویژه محاکمه شدند و ۲۲ تن از اعضای آن به حبسهای دو تا پانزده سال (محمدی ریشهری، خاطرات سیاسی، ۲۵۱ ـ ۲۸۰) و خود هاشمی به عنوان محارب و مفسد به اعدام محکوم شد (همو، سنجه انصاف، ۲۴۴ ـ ۲۴۹؛ جمهوری اسلامی، ۷/۷/۱۳۶۶، ۲).
| | [[امامخمینی]] پس از پایان رأیگیری از فضای آزاد و شور و شوق مردم در شرکت در انتخابات سخن گفت<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۴۵۷ ـ ۴۵۸ و ۴۶۷.</ref> و پیروزی ملت ایران در همهپرسی را وعده خداوند مبنی بر غلبه [[مستضعفان]] بر [[استکبار|مستکبران]] خواند و مخالفان [[جمهوری اسلامی]] را بیخبر از خدا و ماجراجو دانست<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۴۵۲ و ۴۵۷.</ref> و در ادامه از رفتار ضد انسانی برخی گروهها مانند آتشزدن صندوقهای رأی و حمله مسلحانه به مردم نیز انتقاد کرد.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۷/۳۹، ۴۳، ۶۳ و ۸/۳۹۸.</ref> |
| | |
| | ==اعلام عید اسلامی و ملی== |
| | [[امامخمینی]] در پیامی به مناسبت رأی یکپارچه مردم به جمهوری اسلامی با ذکر آیه کریمه «وَ نُرِیدُ اَن نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً»،<ref>سوره قصص، آیه ۵)</ref> در آغاز آن، دوازدهم فروردین را روز پیروزی [[مستضعفان]] خواند و آن را به ملت ایران تبریک گفت و این روز را روز امامت امت و روز پیروزی و فتح و ظفر ملت نامید و افزود در این روز تاریخی، رژیم طاغوتی به زبالهدان تاریخ پیوست.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۴۵۲.</ref> ایشان به دنیا اعلام کرد [[مردم]] به عدالت رأی دادند و در سایه [[حکومت اسلامی]] باران رحمت [[قرآن]] و [[سنت]] بر همه کس به یکسان خواهد بارید.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۴۵۳.</ref> ایشان در ادامه پیام، صبحگاه دوازدهم فروردین را روز نخستین حکومت «الله» و از بزرگترین اعیاد مذهبی و ملی شمرد و از مردم خواست این روز را عید بگیرند و زنده نگهدارند.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۴۵۳ ـ ۴۵۴.</ref> ایشان از مردم و دولت خواست در سایه این اقتدار ملی با قدرت پیش روند و عدالت اسلامی را به دنیا نشان دهند و از اسلام و جمهوری اسلامی پاسداری کرده، کشور را از آثار رژیم طاغوتی پاکسازی و ادارات کشور را که غربی شکل گرفتهاند متحول کنند.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۶/۴۵۴.</ref> |
| | |
| | امامخمینی در سال ۱۳۵۹ نیز به مناسبت سالگرد اعلام جمهوری اسلامی، دوازدهم فروردین را روز رسمیت حکومت مستضعفان بر مستکبران در ایران یاد کرد و با اعلام اینکه ملت ایران این روز را عیدی اسلامی ـ ملی تلقی میکند، آن را روز غلبه جنود «اللَّه» بر جنود شیطان و روز فتح و نصر خدا و بندگان مؤمن به او دانست.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۱۲/۲۱۹.</ref> ایشان در سالهای بعد نیز به مناسبت دوازدهم فروردین پیام داده و تذکراتی را به مقتضای زمان، به ملت، دولت، قوه قضاییه و قوای مسلح یادآوری کردهاست.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۱۴/۲۵۰؛ ۱۶/۱۵۴ و ۱۷/۳۹۰.</ref> |
| | |
| | بعدها روشن شد امامخمینی چندین شعر زیبا در وصف جمهوری اسلامی سرودهاست؛ ازجمله: جمهوری اسلامی ما جاوید است/ دشمن ز حیات خویشتن نومید است. آن روز که عالم ز ستمگر خالی است/ ما را و همه ستمکشان را عید است.<ref>امامخمینی، دیوان امام، ۱۹۳ و ۱۹۵.</ref> ایشان در سرودهای دیگر جمهوری اسلامی را روز عید حزبالله و شکست دشمن نامیدهاست.<ref>امامخمینی، دیوان امام، ۱۹۷.</ref> |
| | |
| | ==بازتاب همهپرسی== |
| | رأی [[مردم]] به [[جمهوری اسلامی]] در میان دوست و [[دشمن]] بازتاب گستردهای داشت. دوستان جمهوری اسلامی ایران خرسند شدند و علما و اقشار گوناگون مردم ایران و مسلمانان و محرومان و رؤسای کشورهای جهان پیامهای تبریک فراوانی به [[امامخمینی]] و کارگزاران نظام فرستادند و استقرار جمهوری اسلامی را به امامخمینی و امت اسلامی تبریک گفتند.<ref>← امامخمینی، صحیفه امام، ۷/۲۲، ۳۲، ۱۲۱ و ۸/۲۵۲؛ کیهان، ۱۱/۱/۱۳۵۸، ۴، ۵ و ۷.</ref> نخستوزیر [[مصر]] ضمن بهرسمیتشناختن نظام جدید ایران، بر همکاری دو کشور تأکید کرد.<ref>کیهان، ۱۲/۱/۱۳۵۸، ۵.</ref> امامخمینی نیز ضمن تشکر در پاسخ برخی از آنان ازجمله رئیسجمهور [[عراق]] یادآور شد، دولتها باید با ملتها با مسالمت رفتار کنند و در خدمت آنان باشند تا آسایش همگان فراهم گردد.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۷/۳۲.</ref> در پاسخ رئیسجمهور تونس نیز آرزو کرد جمهوری اسلامی ایران در همبستگی میان [[مسلمانان]] نقش مؤثری داشته باشد.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۷/۱۲۳.</ref> ایشان در دیدار سفیر بنگلادش و در پاسخ تبریک رئیسجمهور این کشور یادآور شد امید دارد دولتها و ملت اسلام هر چه بیشتر به یکدیگر نزدیکتر شوند<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۷/۳۵۱.</ref> و در پاسخ لئونید برژنف رهبر [[شوروی|اتحاد جماهیر شوروی]]، سعادت و رستگاری ملل شوروی را خواستار شد و اظهار امیدواری کرد جمهوری اسلامی ایران در اتحاد ملل و آسایش انسانها نقش ارزندهای داشته باشد و در راه صلح و آرامش کوشا باشد.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۸/۲۶۳.</ref> خبرگزاریهای بینالمللی از حضور گسترده مردم خبرهای مفصلی را مخابره کردند.<ref>کیهان، ۱۱/۱/۱۳۵۸، ۸.</ref> دبیرکل انجمن دولتی و همبستگی فرانسه با مردم ایران این رأیگیری را پراهمیت خواند.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۱۴/۱/۱۳۵۸، ۸.</ref> گروه ناظر بر همهپرسی نیز که از فرانسه به منظور نظارت آمده بودند، همهپرسی ایران را دموکراتیک و پیروزی قدرت انقلابی ایران را کاملاً محرز دانستند.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۱۴/۱/۱۳۵۸، ۸.</ref> [[امریکا]] مأیوس از تغییر نظام، پس از انتخابات سفیر خود را از [[ایران]] فرا خواند.<ref>امامخمینی، صحیفه امام، ۱۲/۱/۱۳۵۸، ۸.</ref> برخی از سران دیگر کشورها نیز نخستین سالگرد تأسیس جمهوری اسلامی ایران را به امامخمینی و مردم ایران تبریک گفتند، رئیس کمیته دایمی کنگره ملی نمایندگان مردم جمهوری خلق چین،<ref>← امامخمینی، صحیفه امام، ۱۲/۲۲۵.</ref> لئونید برژنف رهبر شوروی، رئیسجمهور خلق چین و کره شمالی،<ref>← امامخمینی، صحیفه امام، ۱۲/۲۲۵ ـ ۲۲۷.</ref> رؤسای کشورهای سوریه، لیبی، الجزائر، بنگلادش ازجمله این افراد بودند.<ref>← امامخمینی، صحیفه امام، ۱۲/۲۲۹ ـ ۲۳۲.</ref> این تبریکها در برخی سالهای بعد نیز ادامه داشت.<ref>← امامخمینی، صحیفه امام، ۱۴/۲۶ و ۱۶/۱۵۳.</ref> |
|
| |
|
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
| {{پانویس|۲}} | | {{پانویس|۲}} |
| ==منابع== | | ==منابع== |
| {{منابع}} | | {{منابع|۲}} |
| * آذربایجانی، علیرضا، تحلیل شیوه و مبانی استناد به قوانین و شرع در دادسراها و دادگاههای ویژه روحانیت، مجله حقوق خصوصی، شماره ۱۷، ۱۳۸۹ش. | | * قرآن کریم. |
| * احمدی، اشرف، قانون و دادگستری در شاهنشاهی ایران باستان، وزارت فرهنگ و هنر، ۱۳۴۶ش. | | * اسماعیلی، خیرالله، دولت موقت، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۴ش. |
| * اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
| | * اطلاعات، روزنامه، ۱۱/۱/۱۳۵۸ش. |
| * اداره کل قوانین، مجموعه قوانین اولین دوره مجلس شورای اسلامی، تهران، ۱۳۶۳ش. | | * امامخمینی، سیدروحالله، الاجتهاد و التقلید، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش. |
| * امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش. | | * امامخمینی، سیدروحالله، دیوان امام (سرودههای حضرت امامخمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش. |
| * بشیری، احمد، پایگاه قانونی دادگاه ویژه، مجله گزارش، شماره ۱۰۷، ۱۳۷۸ش. | | * امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش. |
| * جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۳۵۸/۴/۲۵ش.
| | * امامخمینی، سیدروحالله، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. |
| * جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۳۵۸/۷/۹ش.
| | * امامخمینی، سیدروحالله، کشف اسرار، تهران، محمد، بیتا. |
| * جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۳۵۹/۷/۷ش. | | * امامخمینی، سیدروحالله، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ بیستم، ۱۳۸۸ش. |
| * جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۳۶۶/۷/۷ش.
| | * بازرگان، مهدی، انقلاب ایران در دو حرکت، تهران، نویسنده، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش. |
| * خامنهای، سیدعلی، بیانات، نرمافزار حدیث ولایت.
| | * بهجت، علی، انقلاب اسلامی، کردستان و مواضع گروهها و سازمانها، بینا، بیتا. |
| * خامنهای، سیدعلی، پایگاه اطلاعرسانی دفتر مقام معظم رهبری، جلسه پرسش و پاسخ با مدیران نشریات دانشجویی، ۴/۱۲/۱۳۷۷ش.
| | * حکیمی، محمدرضا، تفسیرآفتاب نگرشی به رسالت اسلام و حماسه انسان در رهبری امامخمینی(ره)، تهران، دفترنشرفرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۵۷ش. |
| * خلخالی، محمدصادق، خاطرات آیتالله خلخالی، تهران، سایه، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | | * روحانی، سیدحمید، نهضت امامخمینی، تهران، عروج، چاپ پنجم، ۱۳۸۱ش. |
| * دریاباری، سیدمحمدزمان، دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | | * روزنامه رسمی، ۱۴/۵/۱۳۵۹ش. |
| * رازینی، علی، ناگفتههایی درباره مهدی هاشمی، خبرگزاری فارس، پایگاه اطلاعرسانی، ۱/۱۰/۱۳۹۳ و ۱/۱۰/۱۳۹۴ش. | | * سمیعی، احمد، طلوع و غروب دولت موقت، تهران، شباویز، چاپ اول، ۱۳۷۱ش. |
| * رضایی، شاهین، دادگاه و دادسرای ویژه روحانیت، چاپشده در فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
| | * طباطبایی، سیدصادق، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر سیدصادق طباطبایی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. |
| * روحانی، سیدحمید، تاملاتی نظری و تاریخی در علل و انگیزههای پیدایش جریان آقای منتظری، مجله پانزده خرداد، شماره ۲۰، تابستان ۱۳۸۸ش. | | * علیبابایی، غلامرضا، فرهنگ سیاسی آرش، تهران، آشیان، چاپ اول، ۱۳۸۲ش. |
| * صالح، سیدمحسن، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | | * عمید زنجانی، عباسعلی، انقلاب اسلامی و ریشههای آن، تهران، کتاب سیاسی، چاپ اول، ۱۳۶۷ش. |
| * عمید زنجانی، عباسعلی، مصاحبه، پرسش و پاسخ با آیتالله عمید زنجانی در مورد قانون اساسی و ولایت فقیه، چاپشده در روزنامه رسالت، ۲۰/۳/۱۳۷۱ش. | | * فوزی، ولیالله، حماسههای اسلامی ملت به رهبری امامخمینی از ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ تا ۱۵ خرداد ۱۳۵۸، قم، دارالفکر، بیتا. |
| * فارسی، جلالالدین، فرهنگ واژههای انقلاب اسلامی، تهران، بنیاد فرهنگی امامرضا(ع)، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
| | * کیهان، روزنامه، ۲۹/۱۱/۱۳۵۷. |
| * فلاحیان، علی، مصاحبه، روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۶/۴/۱۳۶۶ش. | | * کیهان، روزنامه، ۲۰/۱۲/۱۳۵۷. |
| * فیروزی، مرتضی، حاجحسنآقا تهرانی، ممتحن الهی، چاپشده در ستارگان حرم، قم، زائر، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
| | * کیهان، روزنامه، ۷، ۸، ۹، ۱۱، ۱۲ و ۱۴/۱/۱۳۵۸ش. |
| * کانون وکلا، مجله، سوابق دادسراها و دادگاههای ویژه روحانیت، شماره ۱۵۲ ـ ۱۵۳، ۱۳۶۹ش. | | * مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، صدرا، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش. |
| * مؤمن، محمد، روایت آیتالله مومن از عملکرد شورای نگهبان و مجلس خبرگان، پایگاه خبری تحلیلی انتخاب، ۳/۱۲/۱۳۹۳ش.
| | * نوازنی، بهرام، گاهشمار سیاست خارجی ایران از دیماه ۱۳۵۶ تا مرداد ۱۳۶۷، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۱ش. |
| * مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، حزب توده از شکلگیری تا فروپاشی ۱۳۲۰ ـ ۱۳۶۸، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | |
| * متین دفتری، احمد، آیین دادرسی مدنی، تهران، دراک، ۱۳۸۵ش.
| |
| * محمدی ریشهری، محمد، خاطرات سیاسی، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش. | |
| * محمدی ریشهری، محمد، خاطرهها، ج۱، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش.
| |
| * محمدی ریشهری، محمد، خاطرهها، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
| |
| * محمدی ریشهری، محمد، مصاحبه، مجله کیهان فرهنگی، شماره ۲۱۲، خرداد ۱۳۸۳ش. | |
| * محمدی ریشهری، محمد، سنجه انصاف، تهران، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
| |
| * منتسکیو، بارون. دو، روح القوانین، ترجمه علیاکبرمهتدی، تهران، امیرکبیر، چاپ نهم، ۱۳۷۰ش. | |
| * منتظری، حسینعلی، خاطرات آیتالله منتظری، قم، بینا، ۱۳۷۹ش. | |
| * مهدیزاده محلاتی، فضلالله، قامت استوار، یاران امام به روایت اسناد ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۲ش. | |
| * مهرپور، حسین، مصاحبه، مجله قضاوت، شماره ۶۷، ۱۳۸۹ش. | |
| * میراحمدی، مریم، نظام حکومت در دوران اسلامی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش. | |
| * نوری، عبدالله، شوکران اصلاح، تهران، طرح نو، چاپ اول، ۱۳۷۸ش. | |
| * هاشمی رفسنجانی، اکبر، حقیقتها و مصلحتها، به کوشش مسعود سفیری، تهران، نی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش. | |
| * هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۱، پس از بحران، به اهتمام فاطمه هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
| |
| * هاشمی، سیدمحمد، گفتگو، مجله وکالت، شماره ۸، ۱۳۸۰ش.
| |
| {{پایان}} | | {{پایان}} |
| | |
| ==پیوند به بیرون== | | ==پیوند به بیرون== |
| سیدعباس رضوی، [https://books.khomeini.ir/books/10005/309/ دادگاه ویژه روحانیت]، دانشنامه امامخمینی، ج۵، ص۳۰۹–۳۱۵.
| | معصومه احمدی بینش، [https://books.khomeini.ir/books/10005/694/ روز جمهوری اسلامی]، [[دانشنامه امامخمینی]]، ج۵، ص۶۹۴–۷۰۰. |