نماز جماعت: تفاوت میان نسخه‌ها

نماز مترادف واژه [[صلاة]] در عربی است که از ریشه «صلو» به معنای [[دعا]]،<ref>فراهیدی، کتاب العین، ۷/۱۵۴.</ref> نرمش، تعظیم، کرنش و [[رحمت]]<ref>فیومی، المصباح المنیر، ۳۴۶.</ref> است. [[نماز جماعت]] در اصطلاح شرع و [[فقها]] به نوع ویژه یا به نوعی از انواع نماز گفته می‌شود<ref>مشکینی، ۳۳۴–۳۳۵.</ref> که به صورت گروهی، دو نفر یا بیشتر با اقتدا به پیشنماز خوانده می‌شود.<ref>حلی، علامه، تبصرة المتعلمین، ۵۲؛ دهخدا، لغتنامه، ۱۳/۲۰۱۰۱.</ref>

نماز عبادتی است که در [[ادیان]] آسمانی سابقه داشته است. [[ابراهیم(ع)]] و [[موسی(ع)]] به نماز می‌ایستادند.<ref>هاکس، قاموس کتاب مقدس، ۸۸۷–۸۸۹.</ref> در آیین [[زرتشت]] نماز با تشریفات خاص انجام می‌شد.<ref>رضایی، تاریخ ادیان جهان، ۳/۲۹۷.</ref> در [[قرآن کریم]] نیز [[لقمان(ع)]] و [[عیسی(ع)]] به نماز سفارش شده‌اند<ref>لقمان، ۱۷؛ مریم، ۳۱.</ref>؛ چنان‌که اسماعیل(ع) اهل خود را به آن سفارش می‌کرد.<ref>مریم، ۵۵.</ref> در آیین یهود نوعی نماز جماعت وجود دارد و از شرایط آن حضور ده مرد [[یهودی]] است.<ref>یدیدیا و حیان، شرعیات یهود، ۲۲ و ۲۵؛ سلیمانی و قاسمی، نماز در آئین یهود، ۱۲۹، ۱۳۴؛ اشتاین سالتز، سیری در تلمود، ۱۵۹.</ref> در روایات از نماز مسیحیان در کلیسا یادشده است<ref>متقی هندی، کنز العمال، ۷/۴۸۵.</ref>{{ببینید|نماز}} برخی از مفسران از دستور خداوند به [[حضرت مریم(س)]] در آیه «وَ ارْکعی مَعَ الرَّاکعینَ»<ref>آل عمران، ۴۳.</ref> چنین برداشت کرده‌اند که نماز جماعت و عبادتِ جمعی، پیش از [[اسلام]] نیز وجود داشته است.<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۴/۳۲۰؛ قرطبی، الجامع، ۴/۸۵؛ قرائتی، ۱/۵۱۱.</ref>

در اسلام تشریع نماز در مکه و با جماعت همراه بوده و [[پیامبر اکرم(ص)]] و [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] نماز را به جماعت برپا کرده‌اند و آیه ۴۳ بقره نیز دراین‌باره نازل شده است.<ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ۱/۱۱۱.</ref> پس از آن افزون بر [[علی(ع)]]، [[خدیجه]] و زیدبن‌حارثه و جعفربن‌ابی‌طالب نیز همراه پیامبر اکرم(ص) نماز را به جماعت به‌جای می‌آوردند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۸/۱۸۰–۱۸۴.</ref> پیامبر(ص) پس از هجرت به [[مدینه]] نماز را با جمع مسلمانان و به جماعت برپا می‌کرد<ref>ابن‌سیدالناس، عیون الاثر، ۱/۲۲۵.</ref> و کسانی را که در نماز جماعت شرکت نمی‌کردند سرزنش و به کیفری شدید تهدید می‌کرد.<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ۳/۲۵.</ref> روایات بسیاری از پیامبر اکرم(ص) و امامان(ع) دربارهٔ اهمیت نماز جماعت و [[ثواب]] و فضیلت آن آمده است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۸/۲۸۹–۲۹۰.</ref> فقیهان [[شیعه]] ازجمله امام‌خمینی در کتاب‌های فقهی خود بخشی از «کتاب الصلاة» را به نماز جماعت و احکام مرتبط با آن از قبیل اهمیت، شرایط امام جماعت و برخی از مسائل دیگر اختصاص داده‌اند.

اسلام اساس آیین خود را بر پایه اجتماع قرار داده و در هیچ‌یک از شئون خود، به اجتماع بی‌اعتنا نبوده است.<ref>طباطبایی، سیدمحمدحسین، ۴/۹۴–۹۵.</ref> حکمت تشریعِ برخی از عبادت‌های گروهی مانند نماز [[عید فطر]] و [[عید قربان]] در [[روایات]]، اجتماع مسلمانان شمرده شده است.<ref>صدوق، من لایحضر، ۱/۵۲۲.</ref> [[امام‌رضا(ع)]] نماز جماعت را موجب آشکارشدن نشانه‌ها و شعائر اسلامی همانند [[اخلاص]]، [[توحید]]، ارزش‌های اسلامی و عبادت و نیایش دانسته و افزوده است اظهار این شعائر حجتی است از خداوند بر اهل شرق و غرب. همچنین با نماز جماعت، منافقان و مسلمانانی که نماز را سبک می‌شمارند، از غیر آنان شناخته می‌شوند و زمینه‌ای پدید می‌آید که افراد بتوانند به صلاح و [[عدالت]] یکدیگر گواهی دهند. افزون بر همه اینها نماز جماعت نیکوکاری و ترویج فضیلت‌ها را به همراه دارد و بسیاری از افراد را از گناه و فساد بازمی‌دارد<ref>صدوق، علل الشرائع، ۱/۲۶۲؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۸/۲۸۷.</ref>

امام‌خمینی معتقد است بسیاری از احکام عبادی اسلام به نوعی همراه با [[سیاست]] و تدبیر جامعه و موجب خدمات اجتماعی و سیاسی است. نماز جماعت مثال آشکاری از این عبادت‌هاست که در عین معنویت و آثار اخلاقی و اعتقادی، دربردارنده آثار سیاسی است.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۳۱.</ref> از نگاه ایشان توجه به بعد اجتماعی نماز در همه ارکان و اذکار نماز از [[رکوع]] و [[قرائت]] و ذکرهای آن مانند «اهْدِنَا» و «إِیاک نَعْبُدُ» دیده می‌شود.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۷۹.</ref>

در نگاه فقها نماز جماعت شعار اسلام و موجب عظمت آن<ref>حلی، علامه، تذکرة الفقهاء، ۴/۲۲۷؛ مغنیه، فقه الإمام‌الصادق، ۱/۲۳۱.</ref> و در نظر امام‌خمینی از اجتماعات سیاسی مسلمانان است که در صورت اهتمام به آن، موجب حل مشکلات آنان می‌شود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۶–۱۷.</ref> و هر وقت گرفتاری‌ای برای مسلمانان پدید می‌آمد، با اعلام نماز جماعت، گرد هم می‌آمدند و گرفتاری را برطرف می‌کردند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۰.</ref> اجتماعات مسلمانان اعم از جمعه و جماعت در ایجاد وحدت میان امت اسلامی بسیار مؤثر است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۳۸–۴۳۹.</ref> نیز [[نماز جمعه]] و جماعت و مراسم [[حج]]، افزون بر آثار اعتقادی و اخلاقی از مهم‌ترین پایگاه‌های تبلیغی است و این کانون‌ها و مراکز برای آن تأسیس شده‌اند تا عواطف برادری و همکاری افراد تقویت شود و افراد در سایه آن رشد فکری پیدا کند و برای مشکلات سیاسی و اجتماعی راه حل بیابند و در سایه آن به [[جهاد]] و کوشش دسته‌جمعی بپردازند.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۳۱–۱۳۲.</ref>

نماز جمعه و جماعت موجب آرامش مردم و نیز مرکز آگاهی و اطلاع از اخبار و رویدادها و مبارزه با شایعه‌های دشمن نیز است. با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در سال ۱۳۵۹ و هجوم تبلیغاتی و نظامی دشمن علیه ایران و پخش انواع شایعه‌ها با هدف تضعیف روحیه مردم و رزمندگان،<ref>افتخاری، مطالعات موردی، ۴/۲۰۵.</ref> امام‌خمینی به ائمه جمعه و جماعت سفارش کرد که در اجتماعات خود به روشنگری بپردازند و [[مردم]] را به پیروزی بر دشمن امیدوار سازند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۲۶–۴۲۷.</ref> ایشان در پیام برائت از مشرکین در حج سال ۱۳۶۶، مسجدها را بهترین کانون برای برپایی نماز جمعه و جماعت و مناسب‌ترین میدان تشکل و بیان مصالح مسلمانان شمرد که دولت‌های ستمگر جرئت ندارند آن را برای همیشه تعطیل کنند؛ زیرا تعطیلی آن نیز دلیلی بر مظلومیت مسلمانان و راهی برای مبارزه با ستم خواهد بود؛ از این‌رو علمای دین باید از این فرصت استفاده کنند و [[اسلام]] را از غربتی که دامنگیرش شده نجات دهند و چهره واقعی جهان‌خواران را برای مردم روشن سازند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۳۸.</ref>

نماز جماعت در اسلام از مهم‌ترین [[مستحبات]] و از شعائر اسلامی و نشانه‌های اسلام است.<ref>حلی، علامه، تذکرة الفقهاء، ۴/۲۲۷–۲۲۹.</ref> در [[آیات]]<ref>بقره، ۴۳، آل عمران، ۴۳؛ اعراف، ۲۹.</ref>؛ و روایات بسیار<ref>صدوق، من لایحضر، ۱/۳۷۵؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۸/۲۸۹–۲۹۰.</ref> از مسلمانان خواسته شده که نماز را با جماعت بخوانند. مفسران از تعبیر «وَ ارْکعوا مَعَ الرَّاکعینَ: با رکوع‌کنندگان رکوع کنید»<ref>بقره، ۴۳.</ref> برداشت کرده‌اند که سزاوار است نماز به جماعت برپایی شود.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱/۱۹۴.</ref> دستور به سرعت‌گرفتن در رسیدن به موجباتِ مغفرت خداوند،<ref>حدید، ۲۱.</ref> به سرعت‌گرفتن در رسیدن به [[تکبیر]] اول نماز جماعت نیز تفسیر شده است.<ref>امام‌خمینی، تهذیب الاصول، ۱/۲۴۶.</ref> قرآن به صف‌های نمازگزاران سوگند یاد کرده<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۸/۶۸۳؛ طباطبایی، سیدمحمدحسین، ۱۷/۱۲۰.</ref> و به مجاهدان سفارش کرده است در هنگام نبرد نیز نماز را به جماعت به جای آورند.<ref>نساء، ۱۰۲؛ طوسی، التبیان، ۳/۳۰۹.</ref>

پیامبر اکرم(ص) و امامان(ع) همواره بر انجام نماز جماعت سفارش می‌کردند.<ref>کلینی، الکافی، ۳/۳۷۶ و ۳۸۰؛ حلی، علامه، تذکرة الفقهاء، ۴/۲۲۷؛ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۴/۱۸۸.</ref> پیامبر(ص) مسلمانان را به شرکت در نماز جماعت هرچند در شرایط بسیار سخت سفارش کرده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۸۵/۵.</ref> [[امام‌حسین(ع)]] نیز در روز عاشورا با وجود حمله دشمن، نماز ظهر و عصر را به جماعت برگزار کرد.<ref>بن‌طاووس، اللهوف، ۱۱۰–۱۱۱؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۹۲.</ref> امام‌خمینی با اشاره به سیره پیامبر اکرم(ص) یادآور شده اصل تشریع نمازهای شبانه‌روز به جماعت بوده است<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۷۹.</ref>؛ برخی دیگر نیز به این مطلب اشاره کرده‌اند.<ref>طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱/۳۱.</ref> امام‌خمینی که نماز جمعه و جماعت را مناسب‌ترین میدان تشکل و بیان مصالح مسلمین می‌دانست،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۳۸.</ref> در وصیت‌نامه الهی‌سیاسی خود، نماز جمعه را از بزرگ‌ترین عنایات حق‌تعالی بر [[جمهوری اسلامی ایران]] شمرده و از ائمه جمعه و جماعت خواسته از آنها غفلت نکنند و از ظرفیت‌های آن بهره‌برداری کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۰۰.</ref>

بر اساس روایات متعدد از شیعه<ref>کلینی، الکافی، ۳/۳۷۱؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۸/۲۸۵–۲۸۶.</ref> و اهل سنت،<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱/۱۵۸.</ref> فضیلت نماز جماعت، چندین برابرِ نماز فرادا است. در روایتی ثواب یک رکعت نماز جماعت برابر با چهل سال نماز فرادا<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ۶/۴۴۶.</ref> و شرکت یک نفر در نماز جماعت، برابر با ۱۵۰ نماز، دو نفر ششصد نماز معرفی شده و اگر به ده نفر برسند، ثوابش را جز خداوند نمی‌تواند شماره کند.<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ۶/۴۴۴.</ref> پیامبر(ص) حتی به نابینا اجازه ترک نماز جماعت را نداد و به او سفارش کرد به گونه‌ای می‌تواند در نماز جماعت حاضر شود<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ۳/۲۶۶.</ref>؛ چنان‌که تأکید شده است نماز جماعت سنت پیامبر(ص) است و اگر کسی بدون عذر آن را ترک کند، به نماز کامل دست نمی‌یابد.<ref>کلینی، الکافی، ۳/۳۷۲؛ ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجه، ۱/۲۶۰.</ref> در روایتی دیگر آمده است نماز کسی که نماز جماعت را برای رویگردانی از جماعت مؤمنان ترک می‌کند، قبول نیست<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۸۶/۱۸۵.</ref> و از نگاه روایات چنین کسی [[عادل]]<nowiki/>نیست و [[غیبت]] او جایز است؛ مردم باید از او دوری کنند و امام مسلمانان باید به وی اعلام کند که در صورت پیوستن به جماعت مسلمانان در امان است.<ref>طوسی، الاستبصار، ۳/۱۳.</ref> در زمان پیامبر(ص) زنان نیز در جماعت پیامبر(ص) حاضر می‌شدند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۹/۲۰۱؛ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱/۱۳۷.</ref>

از نگاه امام‌خمینی نماز بالاترین فریضه و ذکر خداست که مردم باید آن را در [[مسجد]] و به جماعت به جای آورند و از فُراداخواندن آن خودداری کنند. ایشان با اشاره به کسانی که مردم را به فُراداخواندن نماز در خانه دعوت می‌کنند، هشدار داد این افراد در صدد شکستن اصل نمازند تا پس از در هم شکستن این سنگر و دژ استوار به مسلمانان هجوم آورند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۹۳–۳۹۴.</ref> ایشان حاضرنشدن در نماز جماعت از روی بی‌اعتنایی را جایز نمی‌داند<ref>امام‌خمینی، توضیح المسائل، ۲۱۹.</ref> و به‌جای‌آوردن نماز جماعتِ بدون توجه را بر نماز فرادای باتوجه ترجیح می‌دهد<ref>امام‌خمینی، استفتائات، ۱/۲۷۷.</ref>؛ همچنین نماز جماعت شکسته اول وقت را با جماعت از نماز کامل بدون جماعت بهتر می‌داند.<ref>امام‌خمینی، استفتائات، ۱/۲۷۶.</ref> ایشان پس از [[انقلاب اسلامی]] در عین تشویق کارمندان اداره‌ها به اقامه نماز جماعت در اول وقت، در پاسخ به [[میرحسین موسوی]]، نخست‌وزیر که برگزاری نماز در اول وقت یا به جماعت را در برخی ادارات و شعبه‌های بانک‌ها را موجب سوء استفاده یا زیان به بیت‌المال شمرده بود، یادآور شد باید نماز را پس از پایان کار بخوانند و اگر کارخانه دولتی است، مسئول آن نیز نمی‌تواند اجازه برگزاری چنین نمازی را بدهد و دولت می‌تواند و در صورت سوء استفاده یا زیان باید جلو برگزاری آن را بگیرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۸۵.</ref> به [[فتوای]] ایشان شرکت زنان در نماز جمعه و جماعت نیز جایز است.<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۲۴.</ref>

در [[وجوب]] و [[استحباب]] نماز جماعت میان مذاهب اسلامی اختلاف است. فقهای امامیه نماز جماعت خصوصاً در نمازهای روزانه را مستحب مؤکد می‌دانند.<ref>طوسی، المبسوط، ۱/۱۵۲؛ نراقی، مستند الشیعة، ۸/۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳/۱۳۴–۱۳۵.</ref> امام‌خمینی نیز نماز جماعت به‌ویژه در نمازهای واجب پنجگانه به‌ویژه نماز صبح و عشا را مستحب مؤکد می‌داند.<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۰.</ref> در میان اهل سنت، بیشتر حنفیان و مالکیان و برخی از شافعیان نیز آن را مستحب مؤکد می‌دانند<ref>نووی، المجموع، ۴/۱۹۴؛ شربینی، مغنی المحتاج، ۱/۲۲۹–۲۳۰؛ جزیری، الفقه، ۱/۳۶۸؛ وهبه زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، ۲/۱۱۶۷–۱۱۶۸.</ref>؛ ولی حنبلیان و برخی از حنفیان جماعت را در نمازهای یومیه واجب عینی دانسته‌اند.<ref>ابن‌اثیر، جامع الاصول، ۵/۵۶۴–۵۶۶؛ کاسانی، بدائع الصنائع، ۱/۱۵۵؛ ابن‌قدامه، المغنی، ۲/۲–۳؛ حنبلی، کشف القناع، ۱/۴۵۴.</ref>

از سوی دیگر، به نظر مشهور فقهای امامی، نماز عید فطر و قربان، در صورت وجود همه شرایط ازجمله حضور امام معصوم(ع)، باید به جماعت خوانده شود<ref>صدوق، المقنع، ۱۴۸–۱۴۹؛ حلی، محقق، ۱/۹۰؛ نراقی، مستند الشیعة، ۶/۱۶۳–۱۶۷؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۲۷.</ref> و در عصر غیبت ادای آن به جماعت مستحب است.<ref>ابن‌ادریس، السرائر، ۱/۳۱۵–۳۱۶؛ حلی، علامه، تذکرة الفقهاء، ۴/۱۱۹–۱۲۰.</ref> امام‌خمینی پس از فتوا به استحباب نماز عید فطر و قربان در زمان غیبت، احتیاط را در انجام فرادای آن دانسته و انجام آن را با جماعت با قصد رجا جایز دانسته است.<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۲۷.</ref> ایشان مستحب می‌داند که نماز میت نیز به جماعت اقامه شود.<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۷۹.</ref> به اتفاق علمای شیعه نماز جمعه واجب است که به جماعت خوانده شود{{ببینید|نماز جمعه}} مالکیان و شافعیان نیز به‌جماعت‌خواندن نمازهای عید را مستحب دانسته‌اند.<ref>شربینی، مغنی المحتاج، ۱/۳۱۰؛ حنبلی، کشف القناع، ۱/۴۳۵.</ref> بیشتر فقهای اهل سنت برگزاری همه نمازهای مستحبی ازجمله نماز تراویح را به جماعت مجاز می‌دانند<ref>ابن‌قدامه، المغنی، ۲/۱۲۵؛ جزیری، الفقه، ۱/۳۰۹.</ref>؛ اما فقهای شیعه به استناد روایات،<ref>کلینی، الکافی، ۸/۶۲–۶۳.</ref> به جماعت‌خواندن نمازهای مستحبی، جز نماز باران را مشروع ندانسته‌اند<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱/۱۹۴؛ طباطبایی، سیدعلی، ۲۰۳–۲۰۴؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۰.</ref> و آن را بدعت شمرده‌اند.<ref>طوسی، الخلاف، ۱/۵۲۸–۵۳۰.</ref> امام‌خمینی در مشروعیت خواندن [[نماز طواف]] و [[نماز احتیاط]] به جماعت تردید کرده است.<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۰.</ref>

در بعضی روایات اسلامی امامت جماعت، دارای قدر و ارزش بسیار است. امامت جماعت سفارت الهی و منصب پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) و اهل [[معرفت]] است.<ref>ابن‌شعبه، تحف العقول، ۲۶۵.</ref> امام‌خمینی پس از آنکه به اهمیت و جایگاه نماز جماعت اشاره می‌کند، یادآور می‌شود امامت جماعت از فضل و مرتبه زیادتری برخوردار است؛ از این‌روی شیطان در صدد رخنه در این عبادت به‌ویژه امام جماعت آن است.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۹.</ref>

از نظر فقهای شیعه امام جماعت افزون بر شرایط عامه بلوغ و [[عقل]] و عدالت باید حلال‌زاده و شیعه دوازده‌امامی باشد؛ همچنین آیات و اذکار را صحیح بخواند و اگر مأمومان مَردند، امام جماعت هم باید مرد باشد.<ref>طباطبایی، سیدعلی، ۴/۲۴۵–۲۵۰؛ امام‌خمینی، نجاة العباد، ۱۴۹.</ref> از نگاه امام‌خمینی عدالتی که برای امام جماعت شرط شده، این است که در ظاهر خلافی انجام ندهد.<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۹–۲۶۰.</ref> در امامت زن دو نظر وجود دارد:

مشهور فقهای شیعه معتقدند که امامت زن برای زنان جایز است.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱/۳۱۴؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳/۳۳۷؛ حکیم طباطبایی، مستمسک، ۷/۳۲۱.</ref> امام‌خمینی نیز امامت جماعت زنان را برای زنان جایز،<ref>امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۴۴۲.</ref> ولی احتیاط را در ترک آن می‌داند.<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۵۸.</ref> در برابر این دیدگاه برخی از فقها امامت زن را مطلقاً جایز نمی‌دانند.<ref>نراقی، مستند الشیعة، ۵/۳۸.</ref> امام‌خمینی امامت غیر بالغ را برای افراد غیر بالغ جایز می‌داند.<ref>امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۴۴۲.</ref> مشهور فقها شیعه‌بودن را از شرایط امام جماعت می‌دانند.<ref>طباطبایی، سیدعلی، ۴/۲۴۵؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳/۲۷۳.</ref> [[علامه حلی]] ایمان به معنای دوری از اهل بدعت و دوری از مخالفان حق را شرط امامت شمرده است<ref>تذکرة الفقهاء، ۴/۲۵ و ۲۷۹.</ref> و به استناد بعضی روایات<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ۳/۲۸.</ref> تأکید کرده است نباید پشت سر [[فاسق]] و کسانی که به ائمه اثناعشر باور ندارند، نماز گزارد.<ref>حلی، علامه، تذکرة الفقهاء، ۴/۲۷۹.</ref> امام‌خمینی نماز جماعت با اهل سنت و اقتدای به آنان را برای حفظ وحدت اسلامی جایز می‌داند و نمازخواندن با آنان را صحیح و کافی برمی‌شمرد.<ref>امام‌خمینی، استفتائات، ۳/۶۱۱–۶۱۲.</ref> فُراداخواندن نماز در جایی که جماعت برقرار است، اگر موجب فاسق شمرده‌شدن عملی امام جماعت شود، حرام است و کسی که می‌خواهد نماز فُرادا بخواند، باید پیش یا پس از نماز جماعت بخواند.<ref>امام‌خمینی، استفتائات، ۳/۲۷۶–۲۷۷.</ref> فقهای شیعه ازجمله امام‌خمینی با استناد به بعضی روایات<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۸۵/۵.</ref> جماعت با امامت عالم را بهتر از غیر عالم و نماز جماعت با [[هاشمی]] را برتر از نماز جماعت با دیگران شمرده‌اند.<ref>طباطبایی، سیدعلی، ۴/۲۵۶–۲۵۷؛ امام‌خمینی، جواهر الاصول، ۱/۳۴۲.</ref> از نگاه امام‌خمینی هرچند به حکم اولیه اسلام، هر فردی که شرایط یادشده را داشته باشد، خواه روحانی باشد یا غیر روحانی، می‌تواند امام جماعت باشد و اقتدا به او جایز است<ref>امام‌خمینی، استفتائات، ۱/۲۹۴.</ref>؛ اما با توجه به فتنه‌انگیزی‌های مخالفان برای القای اسلام بدون روحانیت،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۹۰ و ۱۵/۲۱.</ref> با وجود روحانی، غیر روحانی نمی‌تواند امام جماعت شود.<ref>امام‌خمینی، استفتائات، ۱/۲۸۶ و ۲۹۴.</ref> به اعتقاد ایشان، امام جماعت علاوه بر شرایط یادشده، از نگاه اخلاقی باید متدین و عامل به گفتار خود باشد تا پند و [[موعظه]] او در مردم اثر کند و اگر امام جماعت منحرف باشد، می‌تواند جمعی بزرگ یا طایفه‌ای را منحرف کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۱۷.</ref>؛ همچنین امام جماعت باید مورد اعتماد مردم<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۳۵.</ref> و به دور از عُجب و ریا<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۰.</ref> و باید وارسته باشد. او باید توجه خود را به دنیا کم کند و به خدا توجه کند. در این صورت است که مردم از او پیروی می‌کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۵۱.</ref>

امام‌خمینی نماز جماعت را در پیشبرد انقلاب اسلامی بسیار مؤثر می‌دانست؛ از این‌رو از آغاز انقلاب اسلامی به مردم سفارش می‌کرد افزون بر [[مسجدسازی]] و تبلیغات مذهبی نمازها را به جماعت و آشکارا برپا کنند و وحدت مذهبی خود را حفظ کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۶۷.</ref> توصیه ایشان در تقویت معنوی و همبستگی مردم و هراس دشمن بسیار مؤثر بود. سازماندهی مردم بر عهده نهادهای مذهبی بود و مسجدها نخستین خاستگاه و پایگاه انقلابیان به حساب می‌آمدند. مسجدها حلقه‌های ارتباط میان رهبری انقلاب و مردم بودند و توانستند با بسیج گسترده مردم در مخالفت با رژیم نقش‌آفرین باشند.<ref>مرکز اسناد، مقدمه کتاب تاریخ شفاهی مساجد، ۱۱.</ref> روحانیان و ائمه جماعات از جلوداران انقلاب بودند.<ref>نقیب‌زاده و امانی، نقش روحانیت شیعه، ۱۹۸؛ هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۹۶.</ref> آنان با گردآوردن مردم در مسجدها، ورزشگاه‌ها و دیگر مکان‌های عمومی همراه با نماز جماعت آنان را با احکام شرعی آشنا ساخته و مسائل انقلاب را برای آنان بیان می‌کردند.<ref>سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۳۶.</ref> [[رژیم پهلوی]] در برابر این جریان اعتقادی ـ سیاسی حساسیت به خرج می‌داد و با این‌گونه اجتماعات مخالفت می‌کرد. یکی از توطئه‌های آن رژیم، برای مقابله با انقلاب اسلامی کم‌رنگ‌کردن و ایجاد دودستگی و تفرقه در نمازهای جماعت بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۶.</ref> [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] رژیم (ساواک) با مراقبت و ایجاد ترس در میان مردم و روحانیت، بر آن بود که مسجدها از روحانیان خالی شوند و نماز جماعت برگزار نشود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۵۹.</ref> یا نماز جماعتی برگزار شود که دو عنصر مهم اجتماع و سیاست را همراه نداشته باشد و ائمه جمعه و جماعت‌هایی میدان‌دار شوند که به کلی وارد امور سیاسی کشور نشوند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۳۰.</ref>{{ببینید|روحانیت}} با وجود مقابله رژیم پهلوی با نماز جماعت، برپایی این نماز از ابزارهای مهم اعتراض و مخالفت ائمه جماعت، روحانیان و مردم در برابر حکومت بود.<ref>شریف‌پور، مسجد و انقلاب اسلامی، ۱۳۵.</ref>

از سوی دیگر، تعطیلی نماز جماعت نیز از شیوه‌های مهم مبارزه منفی علیه رژیم پهلوی بود. این روش را برای نخستین بار امام‌خمینی در سال ۱۳۴۱ در اعتراض به جریان انقلاب سفید به‌کار گرفت.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱/۱۳۶ و ۱۵۱.</ref> در این شیوه مبارزه، مسجدها به صورت همگانی به تعطیلی و سکوت دعوت شدند و خاموشی مسجدها و بازداشت علما احساسات مذهبی مردم را برانگیخت و کم‌کم زمینه انقلابی فراگیر را فراهم ساخت.<ref>میزبانی و دیگران، نقش مساجد و دانشگاه‌ها، ۳۹.</ref> روحانیان قم، تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، کاشان و بسیاری از شهرهای دیگر به منظور ابراز همدردی و پشتیبانی از [[حوزه علمیه قم]] دست به اعتصاب زدند و اقامه نماز جماعت تعطیل شد<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۳۱۰–۳۱۱.</ref>{{ببینید|انقلاب سفید}} در جریان تبعید امام‌خمینی در آبان ۱۳۴۳ نیز نماز جماعت در شهرهای کشور به نشانه اعتراض به این عمل، تعطیل شد. این [[اعتصاب]] دو هفته به طول انجامید و تلاش رژیم پهلوی برای شکستن این اعتصاب پیش از موعد مقرر ناکام ماند. در [[آبادان]]، [[اصفهان]]، اهواز، جهرم، [[تهران]]، دزفول، شیراز، [[قم]]، [[کاشان]]، لار، [[مشهد]]، نجف‌آباد و تبریز اعتصاب همگانی شد و درِ مسجدها بسته شد و مؤذنان نیز از گفتن اذان خودداری کردند<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۴۰–۴۳.</ref>{{ببینید|تبعید امام‌خمینی}} با اوج‌گیری انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و محاصره [[بیت امام‌خمینی]] به دست دولت عراق در [[نجف]]، ایشان در اعتراض به این رفتار، از رفتن به درس و مسجد برای ادای نماز جماعت و تشرف به حرم امیرالمؤمنین علی(ع) خودداری کرد.<ref>فردوسی‌پور، خاطرات، ۲۰۴.</ref> بازتاب این اقدامِ امام‌خمینی، در ایران و جهان بسیار گسترده بود. رژیم عراق مجبور شد با عذرخواهی از امام‌خمینی، به محاصره پایان دهد.<ref>راعی گلوجه، مبارزات امام‌خمینی، ۲۸ و ۱۵۷؛ دعایی، پابه‌پای آفتاب، ۲/۲۰۴.</ref>

همچنین مسجدها و نماز جماعت‌ها نیز در ایران نقش مؤثر خود را کامل‌تر نشان دادند. مسجد ارگ تهران با سخنرانی‌های عباسعلی اسلامی<ref>یاد، مساجد سنگرهای انقلاب، ۸۰.</ref> و مسجد جلیلی تهران با مدیریت محمدرضا مهدوی کنی، و محمدجواد باهنر<ref>مرکز بررسی اسناد، مسجد جلیلی، مقدمه، ۲۱–۳۰؛ قدسی‌زاد، تاریخ شفاهی، ۳۵–۴۰.</ref> و مسجد هدایت با مدیریت [[سیدمحمود طالقانی]]،<ref>مرکز بررسی اسناد، مسجد هدایت، ۱/۱۹–۳۵.</ref> درخور توجه بود. نماز جماعت عید فطر ۱۳۵۷ در قیطریه تهران با سازماندهی مسجد قبا و امامت محمد مفتح، مهم‌ترین نماز جماعتی بود که در پیشبرد و پیروزی انقلاب اسلامی نقش اساسی داشت<ref>غفاری، خاطرات، ۲۷۹–۲۸۰.</ref>{{ببینید|عید فطر}} مردم دیگر شهرها نیز از نماز جماعت در پیروزی انقلاب بهره گرفتند. اقامه نماز جماعتِ باشکوه مردم [[اصفهان]] و نجف‌آباد در ۲۹/۱۰/۱۳۵۷،<ref>سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۳۶.</ref> قشم،<ref>سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۵۵.</ref> یزد<ref>سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۵۸.</ref> و دیگر شهرهای ایران<ref>سعادتی، روزشمار، ۱۲/۲۵۲.</ref> در روز اربعین، به پیروزی انقلاب کمک کرد.

امام‌خمینی به انجام [[نماز جماعت]] بسیار مقید بود و همواره به صورت مأموم یا امام در نماز جماعت شرکت می‌کرد.<ref>ستاد اقامه نماز، امام در سنگر نماز؛ یزدی، خاطرات، ۱۴۴.</ref> ایشان پیش از انقلاب اسلامی، در مدرسه فیضیه نمازهای مغرب و عشا را به امامت [[سیدمحمدتقی خوانساری]] و ظهرها گاه به امامت [[سیداحمد زنجانی]] در مدرسه فیضیه و گاه سیدمحمدتقی خوانساری در گذر جدّاً به جماعت می‌خواند<ref>رسولی محلاتی، مجله حوزه، ۶۴.</ref> و در نبود آنان، امامت جماعت را بر عهده داشت.<ref>صابری همدانی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۲۷۱.</ref> ایشان در نماز صبح میرزاجواد ملکی تبریزی در مسجد بالاسر حرم فاطمه معصومه(س) نیز شرکت می‌کرد<ref>خوانساری، مجله حوزه، ۵۲.</ref>؛ چنان‌که در سفر به تهران در نماز جماعت استادش سیدابوالحسن رفیعی قزوینی شرکت می‌کرد و گاه به جای ایشان امامت نماز را بر عهده می‌گرفت.<ref>ضیایی، نهضت فلسفی، ۱۷–۱۸.</ref> ایشان خود نیز گاه در خانه نماز جماعت برپا می‌کرد.<ref>یزدی، خاطرات، ۱۴۴.</ref>

امام‌خمینی در نجف نماز مغرب و عشا را در مدرسه [[آیت‌الله بروجردی]] و نماز ظهر و عصر را در مسجد [[شیخ انصاری]] برپا می‌کرد.<ref>فردوسی‌پور، پابه‌پای آفتاب، ۲/۹۰–۹۱.</ref> ایشان حتی در روز وفات فرزندش، سیدمصطفی، در اول وقت در نماز جماعت حضور پیدا کرد<ref>خمینی، برداشتهایی از، ۳/۵۳.</ref>؛ ولی برای اعتراض به حکم اعدام ناجوانمردانه عده‌ای از فضلای حوزه نجف در سال ۱۳۹۴ق ازجمله سیدعزالدین قبانچی و عارف بصراوی به دست حزب بعث عراق، نماز جماعت را تعطیل و دراین‌باره با فرماندار نجف و دیگر مقامات عراق سخن گفت.<ref>روحانی، برداشتهایی از، ۱/۲۳۸.</ref> ایشان در وقت ترک عراق در سال ۱۳۵۷ در مرز [[عراق]] و [[کویت]] نیز نماز را به جماعت به جای آورد.<ref>فردوسی‌پور، خاطرات، ۲۱۰.</ref> ایشان در نوفل لوشاتو فرانسه نیز نماز جماعت برپا می‌کرد و پس از نماز برای مردم سخن می‌گفت<ref>فردوسی‌پور، خاطرات، ۲۴۵؛ توکلی‌بینا، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی، ۲۳۹.</ref>؛ در سفر از پاریس به تهران در هواپیما نیز نماز صبح را به جماعت برپا کرد.<ref>فردوسی‌پور، پابه‌پای آفتاب، ۲/۳۹۳.</ref> پس از بازگشت به ایران در [[جماران]] نیز گاه نماز جماعت به امامت ایشان برگزار می‌شد<ref>بنی‌فضل، پابه‌پای آفتاب، ۳/۳۰۷.</ref> و در یک مورد نیز در میان جلسه مهم شورای عالی دفاع، نماز جماعت برپا کرد.<ref>صیاد شیرازی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۳۱۶.</ref>

از سوی دیگر، امام‌خمینی در نمازهایی که خود امام جماعت بود، حال مأمومان را رعایت می‌کرد<ref>رجایی، برداشتهایی از، ۳/۶۳–۶۴؛ یزدی، خاطرات، ۱۴۴.</ref> و شاهد آن نمونه‌ای از نماز جماعت ایشان است که از تلویزیون جمهوری اسلامی ایران بارها پخش شده است. سیره عملی ایشان بیانگر این است که ایشان افزون بر [[عدالت]] و [[تقوا]] به انقلابی‌بودن امام جماعت اهمیت می‌داد و یکی از دلایل شرکت مرتب ایشان در نماز سیدمحمدتقی خوانساری نمونه‌بودن وی در [[علم]] و [[عمل]] و سابقه مبارزاتی او به‌ویژه شرکت وی در جنگ استقلال عراق علیه [[اشغالگران]] انگلیسی بود<ref>زنجانی، مجله حوزه، ۸۳–۸۴.</ref>؛ هرچند آن را جزو شرایط نمی‌دانست و گاهی در نماز جماعت برخی از ائمه جماعت قم که با ایشان در مشی سیاسی و فلسفی همراه نبودند، شرکت می‌کرد و اختلاف سلیقه سبب ترک نماز جماعت نمی‌شد<ref>ستاد اقامه نماز، امام در سنگر نماز، ۵۵.</ref>{{ببینید|اخلاق و سیره امام‌خمینی}}