سیدمحمدتقی خوانساری: تفاوت میان نسخه‌ها

| نسب              =امام‌کاظم(ع)

| زادگاه            =خوانسار

| شهر وفات          =همدان

| محل دفن          =قم - حرم حضرت معصومه(س)

| استادان          =محمدکاظم آخوند خراسانی • سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی • میرزامحمدحسین نایینی • آقاضیاءالدین عراقی

| شاگردان          =امام‌خمینی • محمدعلی اراکی • مرتضی حائری • سیدمحمدباقر طباطبایی سلطانی • محمد صدوقی •

| محل تحصیل        =نجف • قم

| سایر              =

| سیاسی            =مبارزه انگلیسی‌ها • حمایت از نهضت ملی‌شدن صنعت نفت • اعتراض به موضوع کشف حجاب

| اجتماعی          =برپایی نماز جمعه در قم • برپایی نماز باران در قم

با آغاز جنگ جهانی اول و اشغال بخش‌هایی از [[عراق]] به دست استعمارگران انگلیسی و به دنبال صدور [[فتوای جهاد میرزامحمدتقی شیرازی]] از [[مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید]] و رهبر انقلاب عراق، گروه زیادی از علما و طلاب و هزاران نفر از مردم به جبهه جنگ در منطقه جنوب عراق رفتند و به جهاد با اشغالگران در اطراف شهر بصره پرداختند.<ref>فهد نفیسی، نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق، ۷۲ ـ ۷۵.</ref> خوانساری نیز که در آن زمان حدود ۲۸ سال داشت، ازجمله طلاب مجاهدی بود که به همراه دوست و همرزمش [[سیدابوالقاسم کاشانی]] در سال ۱۳۳۳ق/ ۱۲۹۳ش در جنگ شرکت کرد.<ref>رجبی، علمای مجاهد، ۱۹۸.</ref> وی که در سنگرهای خط مقدم جبهه مستقر شده بود، با ملاحظه سستی و تزلزل گروهی از مجاهدان برای ادامه نبرد، به ترغیب و تشویق مبارزان پرداخت و اعلام کرد عقب‌نشینی در مقابل دشمن حرام است.<ref>نور علم، مجله نجوم امت، ۹۹ ـ ۱۰۰.</ref>

خوانساری در حوزه علمیه قم به تدریس فقه و اصول و حکمت پرداخت و جمع زیادی از علما و فضلا ازجمله ابراهیم خویی، [[محمدعلی اراکی]]، [[سیدمحمد موسوی یزدی]] معروف به محقق داماد، [[مرتضی حائری]]، [[سیدمحمدباقر طباطبایی سلطانی]]، [[محمد صدوقی]]، مجتبی عراقی و [[میرزاابوالقاسم دانش آشتیانی]] در درس وی شرکت می‌کردند.<ref>اسدی، زندگی سیاسی و اجتماعی آیت‌الله خوانساری، ۵۹ ـ ۶۰؛ شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱۵۴/۱ ـ ۱۵۵.</ref> امام‌خمینی طبق نوشته خود، شاگرد خوانساری بود و بخشی از درس‌های سطح (قوانین، رسائل، مکاسب و کفایة الاصول) را نزد ایشان فرا گرفت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴۲۷/۱۹.</ref> ایشان علاوه بر این در [[درس خارج فقه]] خوانساری در بحث «نماز جمعه» به طور جدی شرکت می‌کرد و به وی که معتقد بود [[نماز جمعه]] در عصر غیبت واجب است و وجوب آن هم عینی است، در جلسه درس زیاد اشکال می‌کرد.<ref>بدلا، مصاحبه، ۹۶ ـ ۹۷.</ref>

پس از درگذشت عبدالکریم حائری یزدی در ۱۰ بهمن ۱۳۱۵ وی همراه [[سیدصدرالدین صدر]] و [[سیدمحمد حجت کوه‌کمره‌ای]] که از علمای بزرگ آن روز [[قم]] بودند، مسئولیت حوزه و رهبری دینی مردم را برعهده گرفتند و به «[[مراجع ثلاث]]» معروف شدند.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱۴۲/۱.</ref>

واقعه نماز باران به‌قدری مهم بود که پس از باریدن باران فرماندهان نیروهای اشغالگر از خوانساری درخواست کرده بودند وی که پیش خدا محبوبیت دارد و [[دعا|دعایش]] مستجاب می‌شود دعا کند زودتر جنگ تمام شود تا آنان به کشور خود و خانه‌هایشان برگردند.<ref>استادی، شرح احوال حضرت آیت‌الله العظمی اراکی، ۶۰۲ ـ ۶۰۳؛ شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱۴۹/۱.</ref>

پس از درگذشت حائری یزدی، [[سیدابوالحسن اصفهانی]] مرجع تقلید معروف [[حوزه علمیه نجف|حوزه نجف]] در پاسخ به استفتای برخی از علاقه‌مندان به خوانساری، رجوع [[تقلید|مقلدان]] در مسائل احتیاطی به وی را جایز شمرد و این مسئله، دامنه مرجعیت خوانساری را تا حدود زیادی گسترش داد.<ref>واعظ خیابانی، علمای معاصر، ۳۳۱؛ ایدرم، آیت‌الله سیدمحمدتقی خوانساری، ۶۲۰/۲.</ref> در سال ۱۳۲۳ گروهی از علما با محوریت [[امام‌خمینی]] تصمیم گرفتند برای ساماندهی بهتر امور حوزه از [[سیدحسین بروجردی]] برای آمدن به [[قم]] و اقامت در این شهر دعوت کنند.<ref>ذاکری، طلوع خورشید، ۱۱۵.</ref> خوانساری نیز به همراه صدر و حجت برای حفظ وحدت رهبری دینیِ مردم و زدودن گمان تفرقه، بروجردی را به قم فرا خواندند و با اینکه خود عنوان مرجعیت داشتند با اصرار زیاد ایشان را بر مسند زعامت حوزه و مرجعیت شیعه نشاندند<ref>اسدی، زندگی سیاسی و اجتماعی آیت‌الله خوانساری، ۵۷؛ ایدرم، آیت‌الله سیدمحمدتقی خوانساری، ۶۲۰/۲.</ref> {{ببینید|سیدحسین بروجردی}}

پس از اشغال [[فلسطین|سرزمین فلسطین]] به دست [[صهیونیسم|صهیونیست‌ها]] و تشکیل دولت غاصب [[اسرائیل]]، [[جمعیت فداییان اسلام|گروه فداییان اسلام]] با گشایش دفتری در [[مدرسه دارالشفا]] اقدام به جمع‌آوری نیرو و ثبت نام از طلاب و افراد داوطلب دیگر برای اعزام به فلسطین و مبارزه با اشغالگران کردند. خوانساری از این اقدام فداییان اسلام حمایت می‌کرد.<ref>سلطانی طباطبایی، مصاحبه، ۴۹.</ref> وی با صدور حکمی بر لزوم مبارزه با صهیونیست‌ها تأکید کرد و کمک و حمایت همه مسلمانان را در قضیه فلسطین واجب شمرد.<ref>اسدی، زندگی سیاسی و اجتماعی آیت‌الله خوانساری، ۱۳۶.</ref>

امام‌خمینی با خوانساری رفت و آمد داشت و گاهی خوانساری برای بررسی مسائل سیاسی و گفتگو با ایشان و بزرگان حوزه در خانه ایشان حضور می‌یافت؛ ازجمله در جلسه‌ای در سال ۱۳۲۸ برای رایزنی در امری سیاسی شرکت داشت که ظاهراً موضوع مجلس مؤسسان بوده‌است و جلسه با شرکت ایشان، [[سیدصدرالدین صدر|صدر]]، [[سیدمحمد حجت کوه‌کمره‌ای|حجت]] و [[سید حسین بروجردی|بروجردی]] در خانه امام‌خمینی تشکیل شده بود. ایشان در این دیدار به آنان یادآور شد پیش از هر اقدامی باید فکری برای مقدس‌نماهای داخل حوزه و روحانیت بکنند که مانع هر گونه کار سیاسی و انقلابی هستند.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، ۱۴۴؛ ذاکری، طلوع خورشید، ۱۲۷.</ref>

خوانساری در [[نهضت ملی‌شدن صنعت نفت]] با اعلام نظر کتبی خود، از ملی‌شدن نفت و اقدامات [[سیدابوالقاسم کاشانی]] حمایت کرد و در هنگام برگزاری انتخابات مجلس هفدهم که پس از پیروزی نهضت ملی‌شدن صنعت نفت انجام گرفت با صدور پیامی دیگر در ۹ آذر ۱۳۳۱ از اقشار گوناگون خواست با توجه به خطرهایی که دیانت و استقلال مملکت را تهدید می‌کند، شرکت در انتخابات را وظیفه شرعی خود بدانند و برای دفاع از استقلال کشور و تأمین مصالح مردم با کمال جدیت در انتخابات مجلس شورای ملی شرکت کنند.<ref>رجبی، علمای مجاهد، ۱۹۹؛ شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱۴۹ ـ ۱۵۰؛ علمای مجاهد، ۱۹۹؛ اسدی، زندگی سیاسی و اجتماعی آیت‌الله خوانساری، ۱۰۳ ـ ۱۰۶ و ۱۱۵ ـ ۱۱۹.</ref>

[[امام‌خمینی]] علاقه زیادی به خوانساری داشت و مقید بود در نماز جماعت و جمعه وی در [[مدرسه فیضیه]] شرکت کند و گاهی به جای وی اقامه جماعت می‌کرد.<ref>اسدی، زندگی سیاسی و اجتماعی آیت‌الله خوانساری، ۸۷؛ عراقچی، پرتو آفتاب، ۱۹۷.</ref> ایشان بارها از خوانساری به بزرگی یاد کرده و شجاعت وی را ستوده‌است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۴۳/۳ و ۵۳۷/۹.</ref> و او را مرجع تقلید و مجاهد بزرگی خوانده که با نیروهای انگلیس که عراق را اشغال کرده بودند، جنگید و انگلیسی‌ها وی را بازداشت و اسیر کردند و همراه عده دیگری به منطقه‌ای در خارج از کشور به اسارت بردند و شرایط بسیار دشواری داشتند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۴۳/۳؛ {{ببینید|اراکی، شمس الفقها، ۴۲| عراقی، مصاحبه، ۳۵ ـ ۳۶.}}</ref> ایشان با اشاره به خونخواری‌های دشمنِ اشغالگر و سختی‌هایی که خوانساری در دوران اسارت دیده بود، از وی نقل کرده‌است انگلیسی‌ها آنان را در هنگام اسارت می‌شمردند و تحویل مأموران می‌دادند؛ زیرا نگران بودند که افراد آدم‌خوار آنان را بخورند!<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۴۳/۳.</ref>

پس از بیماری خوانساری در سال ۱۳۳۱ مردم [[همدان]] از ایشان دعوت کردند که در تعطیلات تابستان، اوقات خود را در آب و هوای ییلاقی و معتدل این منطقه سپری کند و وی همراه عده‌ای ازجمله [[محمدعلی اراکی]] و مجتبی محمدی عراقی به آنجا رفت.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱۵۵؛ عراقچی، پرتو آفتاب، ۱۹۵ ـ ۱۹۶.</ref> امام‌خمینی نیز که پیش از آن همراه خانواده به همدان رفته بود، به خوانساری ملحق شد و چند روزی وی را همراهی کرد.<ref>عراقچی، پرتو آفتاب، ۱۹۵ ـ ۱۹۶.</ref> اما خوانساری هفتم شهریور سال ۱۳۳۱/ هفتم ذیحجه ۱۳۷۱ق در آن شهر درگذشت<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۲۴۶/۱.</ref> و پیکرش را برای تشییع و دفن به [[قم]] بردند.  

با تلاش و پیگیری امام‌خمینی، بروجردی عده‌ای را برای استقبال از جنازه فرستاد و پس از تشییع باشکوه و نماز خواندن بروجردی بر وی، در [[حضرت فاطمه معصومه(س)|حرم فاطمه معصومه(س)]] در کنار [[عبدالکریم حائری یزدی]] به خاک سپرده شد.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱۵۷؛ سلطانی طباطبایی، مصاحبه، ۵۵.</ref> درگذشت خوانساری خسارتی بزرگ برای [[حوزه‌های علمیه|حوزه]] بود و امام‌خمینی بیش از همه سوگوار و غمگین این ضایعه بود و به‌شدت گریه کرد.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱۶۱؛ گلی زواره، سیاحت خوشید، ۶۸.</ref>

امام‌خمینی در آغاز [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزی انقلاب]] در دوازدهم اسفند ۱۳۵۷در پاسخ به نامه بازاریان تهران که تعیین سیدمحمدباقر خوانساری را برای امام جماعت مسجد شاه (مسجد امام‌خمینی) تهران خواستار شده بودند، ضمن اظهار کمال علاقه‌مندی به وی، به مؤمنان توصیه کرد که از برکات نامبرده استفاده کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۵۴/۶.</ref> همچنین ایشان در ۱۳۵۸/۱۰/۲۴ در حکمی با تأکید بر اینکه خوانساری به علم و امانت و وثاقت موصوف است، وی را به امامت آن مسجد گمارد و مسئولیت تولیت موقوفات و متعلقات آن را بر عهده وی گذاشت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱۷/۱۲.</ref> وی در ۱۳۹۴/۱۱/۲۷ در تهران درگذشت و بر اساس وصیت وی جنازه او به [[نجف|نجف اشرف]] منتقل و در آنجا به خاک سپرده شد.<ref>خوانساری، زندگی‌نامه آیت‌الله العظمی سیدمحمدباقر خوانساری، ۲۷.</ref>

* همو، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

* همو، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ بیستم، ۱۳۸۸ش.

* همو، گنجینه دانشمندان، تصحیح سیدهدایت‌الله مسترحمی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۲ش.

غلامرضا گلی زواره، [https://books.khomeini.ir/books/10005/279/ خوانساری، سیدمحمدتقی]، دانشنامه امام‌خمینی، ج۵، ص۲۷۹-۲۸۴.

 

[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]]

[[رده:مقاله‌های جلد پنجم دانشنامه]]