شورای عالی دفاع ملی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شورای عالی دفاع ملی'''، بالاترین نهاد ساماندهی [[نیروهای مسلح]] و مردمی در دهه نخست [[جمهوری اسلامی ایران]].

== پیشینه ==

در [[رژیم پهلوی]] شورایی به نام شورای عالی ارتش وجود داشت که اعضای آن عبارت بودند از رئیس ستاد ارتش، وزیر جنگ و فرماندهان نیروهای سه‌گانه و دیگر فرماندهان رده اول ارتش. ۲۷ نفر از فرماندهان ارتش با همین نام در [[۲۲ بهمن|روز ۲۲ بهمن]] ۱۳۵۷ با صدور اطلاعیه‌ای اعلام بی‌طرفی کردند و دست از حمایت رژیم پهلوی برداشتند.<ref>قره‌باغی، اعترافات ژنرال، ۳۴۹–۳۵۶؛ عاقلی، نخست‌وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار، ۱۲۴۵–۱۲۴۶؛ لطفیان، ارتش و انقلاب اسلامی ایران، ۲۷۷.</ref> همچنین شورای دیگری به نام شورای امنیت کشور ـ که نام آن بعدها به شورای عالی هماهنگی تغییر یافت ـ وجود داشت که اعضای آن عبارت بودند از رئیس اداره دوم ارتش، رئیس [[ساواک|سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک)، رئیس شهربانی کل کشور، فرمانده ژاندارمری کل کشور، رئیس ستاد ارتش، رئیس «دفتر ویژه اطلاعات» و دبیر شورا.<ref>علی‌بابایی، تاریخ ارتش ایران از ۵۵۸ پیش از میلاد تا ۱۳۵۷ شمسی، ۳۳۹–۳۴۲.</ref>

برخی مراکز نظامی نیز به دست احزاب سیاسی افتاده بود و شعار انحلال ارتش از زبان برخی گروه‌های سیاسی به نابسامانی دامن می‌زد.<ref>سازمان عقیدتی، از ۲۹ فروردین تا ارتش حزب‌الله، ۱۵؛ امام‌خمینی، ۶/۱۵۵ و ۱۴/۴۷۵.</ref> با توجه به نابسامانی موجود و تهدیداتی که متوجه نظام نوپای اسلامی بود،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۳۵.</ref> بازسازی ارتش و ساماندهی نیروهای مسلح امری لازم و ضروری بود.

== جایگاه در قانون اساسی ==

برابر اصل یکصدودهم، اعضای شورای عالی دفاع ملی عبارت بودند از:

# فرمانده کل [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]

# دو مشاور به تعیین رهبر.

با وجود نهاد شورای عالی دفاع در قانون اساسی، جلسات این شورا تا سال ۱۳۵۹ و آغاز [[جنگ عراق علیه ایران]] تشکیل نشد.<ref>مرکز مطالعات، روزشمار جنگ ایران و عراق، ۴/۴۰۷؛ کمالی، جنگ عراق و ایران، ۲۰.</ref> با آغاز جنگ و لزوم فرماندهی واحد در جبهه و جنگ و تبلیغات، [[امام‌خمینی]] در ۲۰ مهر ۱۳۵۹ وظایف و اختیارات شورای عالی دفاع را در دوران دفاع تعیین و تبیین کرد و افزون بر وظایفی که در قانون اساسی آمده بود، همه امور مربوط به جنگ و هماهنگی تمام نیروهای مسلح را نیز به این شورا واگذار کرد. در این فرمان یک نماینده از جانب [[مجلس شورای اسلامی]] به شورای عالی دفاع افزوده شد و مقرر شد در غیاب [[سیدعلی خامنه‌ای]] و [[مصطفی چمران]]، [[مشاوران امام‌خمینی]] در شورا که شرایط اقتضا می‌کرد بیشتر در جبهه باشند، دو نماینده مجلس، که یکی از آنان رئیس مجلس است، در شورا شرکت کنند. طبق این دستور، مقرر شد اداره مناطق جنگی، سیاست خارجی مربوط به دفاع و تبلیغات صدا و سیما و مطبوعات زیر نظر این شورا باشد و دولت موظف شد متخلفان از دستورهای شورا را جلب کند و به دادگاه‌های انقلاب تحویل دهد و دادگاه‌ها با در نظر گرفتن شرایط دفاعی و انقلابی کشور به جرایم رسیدگی کنند. همچنین شورا نمایندگانی در مناطق جنگی تعیین کند تا زیر نظر آنها کارها بدون تأخیر انجام شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ‏۱۳/۲۶۳–۲۶۴.</ref>

همچنین رئیس وقت مجلس، [[اکبر هاشمی رفسنجانی]]، پس از تشکیل نخستین جلسه شورای عالی دفاع، هدف از تشکیل شورا را ایجاد هماهنگی در مسائل نظامی و اقتصادی و تبلیغاتی و سیاست خارجی دانست.<ref>مرکز مطالعات، روزشمار جنگ ایران و عراق، ۴/۴۰۷.</ref> در پی بروز اختلاف جدی میان مسئولان نظام ازجمله مسئولان دفاعی، امام‌خمینی در ۲۵ اسفند ۱۳۵۹ طی بیانیه‌ای ده‌ماده‌ای، دربارهٔ مسائل جاری کشور مطالب مهمی بیان کرد؛ ازجمله اینکه معیار در اعمال نهادها قانون اساسی است، همه باید رئیس‌جمهور را به فرماندهی کل قوا بشناسند و فرماندهان نیروهای مسلح طبق مقررات از وی اطاعت کنند و تصمیم در اجرای مسائل دفاع کشور پس از طرح و رسیدگی در شورای عالی دفاع، با فرماندهی کل قواست و قوای مسلح باید دستورهای وی را اجرا کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ‏۱۴/۲۰۱–۲۰۲.</ref> شورای عالی دفاع برای اجرایی‌کردن وظایف خود، به صورت مستمر تشکیل جلسه می‌داد و گاهی جلسه در حضور امام‌خمینی تشکیل می‌شد.<ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۲۳۸–۲۳۹ و ۳۱۱؛ درودیان، ۱۳۴.</ref> اما نقش و عملکرد شورا در سطح عملیاتی را بیشتر از ۲۰ مهر ۱۳۵۹ تا آذر ۱۳۶۰ (پس از [[عملیات طریق‌القدس]]) می‌توان بازشناسی کرد و پس از آن با شکل‌گیری قرارگاه کربلا و تیم جدید فرماندهی در سپاه و ارتش، نقش شورا بیشتر جنبه ستادی و سیاست‌گذاری یافت.<ref>کمالی، جنگ عراق و ایران، ۲۵.</ref>

=== سال ۱۳۶۶ ===

== جایگزینی شورای عالی امنیت ملی ==

== پیوند به بیرون ==

[[رده:مقاله‌های تأییدشده]]

[[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]]