فضل‌الله محلاتی: تفاوت میان نسخه‌ها

| تصویر        =

فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی معروف به محلاتی در هجدهم تیر ۱۳۰۹ در شهرستان محلات زاده شد و پدر او غلامحسین مهدی‌زاده یکی از کاسبان بازار بود که به کشاورزی نیز مشغول بود. محلاتی تا کلاس ششم را در مدرسه میرزا درس خواند<ref>محلاتی، خاطرات، ۲۱؛ هزار و ادهم‌نژاد، دانشوران قم، چاپ‌شده در گزیده ستارگان حرم شماره‌های ۱–۱۵، ۲۸۳.</ref> و پس از آن با وجود برخی موانع و مخالفت پدر، به تحصیل دروس حوزوی در محلات مشغول شد. او دروس مقدمات را نزد سیدجلال‌الدین شهیدی محلاتی خواند و سال ۱۳۳۱ با دختر وی اقلیم‌السادات ازدواج کرد.<ref>محلاتی، خاطرات، ۲۲ و ۱۵۱.</ref>

به دلیل هوای خوب محلات، برخی از [[مراجع تقلید]]، همچون [[سیدمحمدتقی خوانساری]]، [[سیدصدرالدین صدر]] و [[امام‌خمینی]] فصل تابستان را به محلات می‌رفتند.<ref>محلاتی، خاطرات، ۲۱.</ref> در تابستان ۱۳۲۴ محلاتی برای جلب موافقت پدر خود با تحصیل او در [[حوزه علمیه قم]]، از خوانساری کمک خواست و با وساطت ایشان و موافقت پدر، رهسپار قم شد.<ref>محلاتی، خاطرات، ۲۲؛ محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۶/۹؛ هزار و ادهم‌نژاد، دانشوران قم، چاپ‌شده در گزیده ستارگان حرم شماره‌های ۱–۱۵، ۲۸۴</ref> وی به دلیل اشتیاق فراوان به درس و استادان قم، تحصیلات خود را دوباره از ابتدا آغاز کرد و حاشیه را نزد محمد آقاتهرانی و مغنی را نزد [[علی‌پناه اشتهاردی]] خواند<ref>محلاتی، خاطرات، ۲۲.</ref> معانی و بیان را نزد [[مرتضی مطهری]] و [[علی‌اکبر مشکینی]]، مطوّل و [[شرح لمعه]] را نزد [[محمد صدوقی یزدی]] و اسدالله اصفهانی نورآبادی، [[مکاسب]] را نزد عبدالجواد اصفهانی، [[محمد مجاهدی تبریزی]] و [[مرتضی حائری یزدی]]، اقتصاد اسلامی و شرح منظومه را نزد مرتضی مطهری، [[رسائل]] و بخشی از مکاسب را نزد [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]] و تفسیر و [[فلسفه]] را نزد [[سیدمحمدحسین طباطبایی]] آموخت و به مدت سه سال در درس خارج فقه [[سیدحسین بروجردی]] و هفت سال در [[درس خارج فقه و اصول]] امام‌خمینی شرکت کرد<ref>محلاتی، خاطرات، ۳۳؛ محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۶/۸.</ref> وی در سال ۱۳۳۹ به تهران مهاجرت کرد و در آنجا از درس استادانی چون میرزااحمد آشتیانی، [[محمدتقی آملی]] و [[سیدابوالحسن رفیعی قزوینی]] بهره برد.<ref>محلاتی، خاطرات، ۳۳؛ هزار و ادهم‌نژاد، دانشوران قم، چاپ‌شده در گزیده ستارگان حرم شماره‌های ۱–۱۵، ۲۸۴.</ref>

به دلیل ارتباط با فداییان اسلام، محلاتی با [[سیدابوالقاسم کاشانی]] نیز آشنا شد و در [[نهضت ملی نفت]] همکاری نزدیکی با وی داشت. وی در هفدهمین دوره انتخابات مجلس شورای ملی در سال ۱۳۳۰ از سوی کاشانی به تبریز رفت و برای جلوگیری از نفوذ [[سلطنت‌طلبان]] به مجلس، سخنرانی‌های متعددی کرد. در پی کسب موفقیتِ او در این زمینه، مخالفان به او حمله و او را به‌شدت مجروح کردند.<ref>محلاتی، خاطرات، ۲۵–۲۷؛ محلاتی، یاران امام، ۱/۱۰–۱۴.</ref> وی در چهاردم دی ۱۳۳۱ که میان طرفداران [[حزب توده]] و طلاب قم نزاعی درگرفت، از سوی بروجردی مأمور بررسی میزان تلفات جانی این واقعه شد.<ref>جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، ۶۴۲؛ حسینیان، بیست‌سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران (۱۳۲۰–۱۳۵۷)، ۳۹۴.</ref> او به سفارش بروجردی خبرنگار مجله ترقی را برای مصاحبه نزد امام‌خمینی برد.<ref>امام‌خمینی، امام خمینی، ۱/۳۱.</ref>

محلاتی که از شاگردان، مریدان و یاران امام‌خمینی بود، از ایشان شناختی عمیق داشت. سابقه آشنایی وی با امام‌خمینی به روزهای حضور ایشان در محلات و آشنایی محلاتی با فرزند ایشان [[سیدمصطفی خمینی|سیدمصطفی]] بازمی‌گشت که با او همسن و یار دیرینه او بود<ref>محلاتی، خاطرات، ۳۷–۳۸ و ۷۹–۸۰.</ref> علاوه بر آن، ارتباط و آشنایی [[سیدجلال‌الدین شهیدی]] با امام‌خمینی سبب شده بود که محلاتی با منش والا و عظمت ایشان از زبان پدر همسرش نیز آشنایی یابد.<ref>محلاتی، خاطرات، ۳۸–۳۹.</ref> عامل مهم دیگر در جذب وی به امام‌خمینی، درس‌های اخلاق ایشان بود که در روزهای حضور ایشان در محلات، در مسجد جامع این شهر برگزار می‌شد و محلاتی در آن درس‌ها شرکت می‌کرد. وی در سال‌های آغارین حضور خود در حوزه علمیه قم نیز در درس اخلاق امام‌خمینی در [[مدرسه فیضیه]] شرکت می‌کرد<ref>محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۶/۸–۷.</ref> و بیش از هر چیز جذب معنویت استاد خود شده بود.<ref>محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۶/۸–۷؛ محلاتی، خاطرات، ۳۶.</ref> وی که در آن سال‌ها ارتباط نزدیکی با امام‌خمینی داشت، نسخه دستنویس بسیاری از تألیفات ایشان را در حوزه اخلاق، [[عرفان]] و دیگر زمینه‌ها از خود ایشان دریافت و مطالعه می‌کرد.<ref>محلاتی، شاهد یاران، ۱۹.</ref> آشنایی وی با بینش سیاسی ایشان نیز به‌واسطه حضور وی در درس‌های [[خارج فقه]] ایشان در قم، در خلال بحث [[اجتهاد و تقلید]] بود.<ref>محلاتی، شاهد یاران، ۳۸؛ محلاتی، یاران امام، ۱/۱۱؛ محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۶/۱۱.</ref>

با آغاز نهضت امام‌خمینی در سال ۱۳۴۱ محلاتی به ایشان پیوست و با توجه به سکونت در تهران، در جریان مبارزه علیه [[لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی]] رابط میان امام‌خمینی و علمای تهران بود و مسئولیت انتقال اعلامیه‌های ایشان به تهران و چاپ و پخش آنها را بر عهده داشت.<ref>محلاتی، خاطرات، ۴۲–۴۳؛ محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۶/۱۷–۱۸.</ref> وی به همین دلیل در ششم بهمن ۱۳۴۱ بازداشت و به زندان قزل‌قلعه منتقل شد.<ref>محلاتی، خاطرات، ۵۱.</ref> وی پس از آن در خرداد ۱۳۴۲ به همراه مرتضی مطهری ضمن سخنرانی در دهه اول محرم در خیابان پیروزی تهران، به نقد و تشریح اعمال ضد دینی [[رژیم پهلوی]] می‌پرداخت. او پس از اطلاع از بازداشت مطهری در پانزده خرداد ۱۳۴۲ توانست بگریزد و پنهان شود؛ اما مأموران رژیم او را تعقیب می‌کردند.<ref>محلاتی، خاطرات، ۵۳؛ غفار، روحانی مبارز؛ زندگی‌نامه شهید فضل‌الله محلاتی، ۸–۱۰.</ref>

محلاتی پس از تبعید امام‌خمینی در سیزدهم آبان ۱۳۴۳ بی‌درنگ دست به‌کار شد و به همراه دیگر مبارزان، زمینه تعطیلی بازار تهران را فراهم کرد<ref>محلاتی، خاطرات، ۶۷.</ref> و در ادامه با سخنرانی‌های افشاگرانه و کوبنده دربارهٔ تبعید ایشان، این عمل را محکوم کرد که منجر به بازداشت وی در ۲۸ آبان این سال شد و پس از شانزده روز آزاد شد.<ref>محلاتی، یاران امام، ۱/۵۷–۶۰ و ۷۹.</ref> وی بار دیگر در ۲۶/۱۰/۱۳۴۳ به دلیل اعتراض به اسراف‌های دربار پهلوی و اشاره به فتوای امام‌خمینی برای کمک به فقرا، به دست مأموران کلانتری ۱۴ تهران بازداشت و به شش ماه حبس محکوم شد.<ref>محلاتی، یاران امام، ۱/۸۵ و ۱۳۲–۱۳۳ و ۱۳۵؛ محلاتی، خاطرات، ۶۷–۶۸).</ref>

در جریان برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ساله رژیم پهلوی و مخالفت عناصر انقلابی، در ۲۳/۶/۱۳۵۰ مأموران امنیتی به خانه محلاتی هجوم بردند و او را بازداشت کردند و تعدادی کتاب و اسناد وی را بردند؛ ولی همان روز او را آزاد کردند.<ref>محلاتی، یاران امام، ۲/۱۴۹–۱۵۳.</ref> به دلیل فعالیت‌های انقلابی و تشکیل جلسات با فعالان انقلابی، وی بار دیگر در ۲/۳/۱۳۵۱ به دست ساواک بازداشت و به یک ماه حبس محکوم شد،<ref>محلاتی، یاران امام، ۲/۱۹۸ و ۲۰۷.</ref> اما پس از آزادی نیز به فعالیت‌های انقلابی خود ادامه داد و پس از سخنرانی علیه رژیم پهلوی بار دیگر در ۲۶/۱۰/۱۳۵۱ بازداشت و در ۱۹/۱۱/۱۳۵۱ پس از تحمل ۲۳ روز حبس آزاد شد.<ref>محلاتی، یاران امام، ۲/۲۵۶–۲۵۹ و ۲۸۹.</ref> با وجود آنکه نام وی در فهرست واعظان منع‌شده از سخنرانی قرار داشت، او در مسجدهای مختلف به منبر می‌رفت و مردم را برای شرکت در مبارزه تشویق می‌کرد؛ بر این اساس کمیته مشترک ضد خرابکاری رژیم پهلوی، وی را در هفتم خرداد ۱۳۵۷ بازداشت کرد و او پس از تحمل بیست روز حبس از زندان آزاد شد.<ref>محلاتی، یاران امام، ۲/۴۴۶، ۴۶۰ و ۴۶۸.</ref>

محلاتی در راهپیمایی‌های دوران انقلاب نقش فعالی داشت و در آستانه [[پیروزی انقلاب اسلامی]] از اعضای فعال کمیته استقبال از امام‌خمینی بود. وی عصر روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ همراه با چهار تن مسلح، برای تصرف [[رادیو]] و [[تلویزیون]] اقدام کرد؛ اما به دلیل تیراندازی در خیابان‌ها و کوچه‌ها راه نفوذ به رادیو مشکل بود؛ بنابراین با همکاری تنها شخصِ حاضر در ایستگاه رادیوییِ بی‌سیم تهران واقع در مجاورت پل سیدخندان، به شبکه رادیویی کشور نفوذ کرد و از رادیو سراسری ایران در ساعت شش و پانزده دقیقه بعد از ظهر اعلام کرد: «بسم الله الرحمن الرحیم؛ این صدای انقلاب اسلامی ایران است».<ref>محلاتی، خاطرات، ۱۱۴.</ref> این اقدام یکی از زمینه‌های عمده تقویت روحیه مردم در پیروزی قطعی انقلاب اسلامی بود. به گفته زهرا مصطفوی، امام‌خمینی پس از شنیدن صدای محلاتی با سرعت از جای خود برخاست و با کف‌زدن ممتد خوشحالی وصف‌ناشدنی خود را اعلام کرد و گفت کار تمام شد (بروجردی).

در نخستین روزهای پیروزی انقلاب، در اسفند ۱۳۵۷ امام‌خمینی به محلاتی به همراه [[حبیب‌الله عسکراولادی]] و [[محسن لبانی]] مأموریت داد سرپرستی امور مربوط به صندوق تعاون اصناف پایتخت را به عهده گرفته، با تحویل گرفتن موجودی صندوق آن را به مصارف لازم برسانند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۶/۲۰۹.</ref> همچنین ایشان در ۲۹ شهریور ۱۳۵۸ به محلاتی و [[محی‌الدین انواری]] نخستین سرپرستی [[حجاج ایرانی]] را داد و آنان را مأمور کرد تا با مشورت با مقامات هئیتی از افراد صالح و متعهد را انتخاب و با همکاری آنان امور مربوط به حج را نظارت کنند و ازجمله این فریضه را از آثار طاغوت پاک سازند.<ref>امام خمینی، صحیفه، (۱۰/۶۱.</ref> معاونت کمیته مرکزی انقلاب اسلامی در تهران و نمایندگی مردم محلات در نخستین دوره [[مجلس شورای اسلامی]] از دیگر مسئولیت‌های محلاتی بوده‌است.<ref>محلاتی، یاران امام، ۱/سی ـ سی و یک.</ref> امام‌خمینی همچنین در ۲۸ خرداد ۱۳۵۹ وی را نماینده خود در [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] کرد و از وی خواست با همکاری نمایندگان ایشان در [[ارتش]]، [[ژاندارمری]]، [[شهربانی]] و هیئتی از اعضای مسلمان و متعهد و مسئول نیروهای انتظامی، ‏ سازمانی جهت بررسی امور نیروهای مسلح تشکیل داده، گزارش هفتگی آن را به ایشان ارائه دهد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ‏ ۱۲/۴۵۰.</ref> ایشان در دیدار با فرمانده سپاه و گروهی از پاسداران از آنان خواست در امور شرعی سپاه از نماینده ایشان اطاعت کنند که همان اطاعت از رهبری است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۳).</ref> ایشان همچنین در ۲۶/۹/۱۳۶۲ مسئولیت‌های [[سیدحسن طاهری خرم‌آبادی]] دیگر نماینده خود در سپاه پاسداران را به محلاتی واگذار کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۴۵.</ref> ایشان بار دیگر در ۳ تیر ۱۳۶۴ در نامه‌ای خطاب به محلاتی، وی را نماینده محترم خود معرفی و از او با عنوان شخص مجاهد، صالح و امتحان‌داده ستایش کرد و حفظ احترام و توجه به راهنمایی‌های او را لازم دانست<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۹۴.</ref> و در نامه دیگری به ایشان، ضمن تأیید نمایندگی ایشان در سپاه پاسداران، چگونگی برخورد با گروه‌گرایی در سپاه را به وی و شورای سپاه با رأی اکثریت واگذار کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۹۵. ‏</ref>

محلاتی بیش از همه جذب وجه اخلاقی و عرفانی امام‌خمینی شده بود.<ref>محلاتی، خاطرات، ۳۸.</ref> او امام‌خمینی را انسانی معنوی، معتدل و منظم و بسیار مقید در مسائل دینی می‌دانست.<ref>محلاتی، خاطرات، ۳۹.</ref> وی نظم و پشتکار عالی امام‌خمینی را در کنار تهجد ایشان یکی از مهم‌ترین عامل‌های موفقیت ایشان می‌دانست.<ref>محلاتی، خاطرات، ۳۹–۴۰.</ref> نیز ابهت، اقتدار و جذبه خاص امام‌خمینی را مثال‌زدنی شمرده‌است<ref>محلاتی، شاهد یاران، ۱۹.</ref> عشق و ارادت و اعتمادِ محلاتی به دیدگاه‌های امام‌خمینی به گونه‌ای بود که اوامر او را امر خدا و رسولش می‌دانست و مانند یک [[امر تعبدی]]، اجرای آن را برای خود لازم می‌دانست.<ref>خامنه‌ای، مصاحبه، مجله شاهد یاران، ویژه‌نامه شهید فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی، ۱۲.</ref>

سرانجام در جریان [[جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]] در اول اسفند ۱۳۶۴، پس از [[عملیات والفجر ۸]] و تصرف شهر فاو عراق به دست رزمندگان ایران، زمانی که محلاتی به همراه هشت تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و چند تن از قضات و مسئولان نظام، به جبهه‌های جنگ می‌رفت؛ دو فروند جنگنده عراقی به هواپیمای آنان حمله کرد و باعث سقوط آن در ۲۵کیلومتری [[اهواز]] شد. در این حادثه محلاتی در سن ۵۵سالگی به‌همراه دیگر سرنشینان که نزدیک ۵۰ نفر بودند به [[شهادت]] رسیدند.<ref>محلاتی، یاران امام، ۱/سی و سه.</ref> پیکر محلاتی پس از انتقال به قم، تشییع و در [[حرم فاطمه معصومه(س)]] به خاک سپرده شد.<ref>هزار و ادهم‌نژاد، دانشوران قم، چاپ‌شده در گزیده ستارگان حرم شماره‌های ۱–۱۵، ۲۸۵.</ref>

امام‌خمینی در پیامی به مناسبت شهادت محلاتی، او را یکی از شخصیت‌های درخشان انقلاب معرفی کرد که عمر خود را در راه انقلاب صرف کرده و در این راه که راه خداوند است، سختی‌ها تحمل کرد و رنج‌ها کشید و با قامت استوار ایستادگی کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۴۹۸.</ref> همچنین در حکمِ جانشینی عبدالله نوری به جای محلاتی، به عنوان نماینده خود در سپاه پاسداران، محلاتی را یکی از سرداران بزرگ نهضت اسلامی نامید و او را از یاران باوفای خود، از سختی‌کشیدگان دوران مبارزات خونبار انقلاب اسلامی، مرد صالح و فداکار و برادر دلسوز برای پاسداران انقلاب اسلامی شمرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، (۲۱/۳۱۳.</ref>

کتاب خاطرات و مبارزات محلاتی را مرکز اسناد انقلاب اسلامی در سال ۱۳۷۶ منتشر کرده‌است. روز شهادت وی در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران به‌نام روز «روحانیت و دفاع مقدس» نام‌گذاری شده‌است.<ref>مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.</ref>

[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]]

[[رده:مقاله‌های جلد نهم دانشنامه]]