۲۱٬۱۴۹
ویرایش
اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح ارقام
بدون خلاصۀ ویرایش |
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح ارقام) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''نهضت‌های اسلامی'''، جنبش‌های [[احیاگری و اصلاح|اصلاح‌گرایانه]] با محوریت [[اسلام]]. | '''نهضت‌های اسلامی'''، جنبش‌های [[احیاگری و اصلاح|اصلاح‌گرایانه]] با محوریت [[اسلام]]. | ||
جنبش یا نهضت اسلامی، نهضتی است که همه اهداف آزادی‌خواهانه و عدالت‌طلبانه را در سایه اسلام جست‌وجو می‌کند. در ادبیات [[امام‌خمینی]] واژه نهضت، مترادف واژگانی چون جنبش، [[قیام]]، بیداری، حرکت، مقاومت و جنگ به‌کار رفته و از واژه‌هایی چون جمود و [[تحجر]] به عنوان مخالف آن یاد شده است. | جنبش یا نهضت اسلامی، نهضتی است که همه اهداف آزادی‌خواهانه و عدالت‌طلبانه را در سایه اسلام جست‌وجو می‌کند. در ادبیات [[امام‌خمینی]] واژه نهضت، مترادف واژگانی چون جنبش، [[قیام]]، بیداری، حرکت، مقاومت و جنگ به‌کار رفته و از واژه‌هایی چون جمود و [[تحجر]] به عنوان مخالف آن یاد شده است. | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۱: | ||
نهضت اصلاحی در [[جهان اسلام]] که به دنبال رکودی چندقرنی، از حدود نیمه دوم قرن سیزدهم اسلامی و نوزدهم میلادی، در واکنش به هجوم استعمار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غرب آغاز شد، نوعی بیدارسازی و رنسانس (تجدید حیات) در جهان اسلام بود.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۲۹.</ref> از جنبش‌هایی که پیش از جنگ جهانی اول شکل گرفتند، می‌توان به حضور سعید نورسی در دوره امپراطوری عثمانی در جبهه‌های جنگ با روس‌ها، اقدامات امیر سراج‌الدوله، حیدرعلی و برخی از علمای هند مانند [[شاه‌عبدالعزیز دهلوی]] در برابر اشغالگران انگلیسی در شبه‌قاره هند، اقدامات سیدعبدالرحمن کواکبی در مصر، عمر مختار در لیبی و نقش امیر عبدالقادر در تجاوز فرانسه به الجزایر اشاره کرد.<ref>صاحبی، جم.</ref> در این دوره، پیش از اقدامات عملی رهایی‌بخش، مصلحانی مانند [[سیدجمال‌الدین اسدآبادی]]، [[محمد عبده]]، عبدالرحمن کواکبی و [[اقبال لاهوری]]، به طرح مشکلات جهان اسلام و بیان رنج‌های ملت‌های مستضعف به سبب استعمار خارجی و [[استبداد]] داخلی پرداختند. این اقدامات، زمینه ظهور نهضت‌هایی در کشورهای مختلف مانند نهضت‌های آزادی‌بخش [[هندوستان]]، [[افغانستان]]، ترکیه، مصر و دیگر کشورهای منطقه را فراهم کرد.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۳۰–۵۹؛ رشیدی، امام‌خمینی، ۱۶۹.</ref> در میان این نهضت‌ها، جنبش‌های شیعی، مانند [[نهضت تحریم تنباکو|جنبش ضد استعماری تنباکو]]، انقلاب استقلال عراق، [[نهضت مشروطه|قیام مشروطیت]] و [[انقلاب اسلامی ایران]] که نهضت‌های ضد استبدادی و ضد استعماری به‌شمار می‌رفته‌اند، عمیق‌تر و اساسی‌تر بوده و بیشتر به رهبری روحانیانی صورت گرفته است که برخلاف رهبران جهان تسنن، کمتر طرح و داعیه اصلاحی داشته‌اند و از «چه باید کرد» سخن گفته‌اند. علمای [[اهل تسنن]]، اگرچه از مبارزه با [[استعمار و استثمار]] بیشتر سخن رانده و طرح ارائه کرده‌اند، کمتر به رهبری نهضتی موفق شده‌اند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۶۰–۶۱.</ref> | نهضت اصلاحی در [[جهان اسلام]] که به دنبال رکودی چندقرنی، از حدود نیمه دوم قرن سیزدهم اسلامی و نوزدهم میلادی، در واکنش به هجوم استعمار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غرب آغاز شد، نوعی بیدارسازی و رنسانس (تجدید حیات) در جهان اسلام بود.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۲۹.</ref> از جنبش‌هایی که پیش از جنگ جهانی اول شکل گرفتند، می‌توان به حضور سعید نورسی در دوره امپراطوری عثمانی در جبهه‌های جنگ با روس‌ها، اقدامات امیر سراج‌الدوله، حیدرعلی و برخی از علمای هند مانند [[شاه‌عبدالعزیز دهلوی]] در برابر اشغالگران انگلیسی در شبه‌قاره هند، اقدامات سیدعبدالرحمن کواکبی در مصر، عمر مختار در لیبی و نقش امیر عبدالقادر در تجاوز فرانسه به الجزایر اشاره کرد.<ref>صاحبی، جم.</ref> در این دوره، پیش از اقدامات عملی رهایی‌بخش، مصلحانی مانند [[سیدجمال‌الدین اسدآبادی]]، [[محمد عبده]]، عبدالرحمن کواکبی و [[اقبال لاهوری]]، به طرح مشکلات جهان اسلام و بیان رنج‌های ملت‌های مستضعف به سبب استعمار خارجی و [[استبداد]] داخلی پرداختند. این اقدامات، زمینه ظهور نهضت‌هایی در کشورهای مختلف مانند نهضت‌های آزادی‌بخش [[هندوستان]]، [[افغانستان]]، ترکیه، مصر و دیگر کشورهای منطقه را فراهم کرد.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۳۰–۵۹؛ رشیدی، امام‌خمینی، ۱۶۹.</ref> در میان این نهضت‌ها، جنبش‌های شیعی، مانند [[نهضت تحریم تنباکو|جنبش ضد استعماری تنباکو]]، انقلاب استقلال عراق، [[نهضت مشروطه|قیام مشروطیت]] و [[انقلاب اسلامی ایران]] که نهضت‌های ضد استبدادی و ضد استعماری به‌شمار می‌رفته‌اند، عمیق‌تر و اساسی‌تر بوده و بیشتر به رهبری روحانیانی صورت گرفته است که برخلاف رهبران جهان تسنن، کمتر طرح و داعیه اصلاحی داشته‌اند و از «چه باید کرد» سخن گفته‌اند. علمای [[اهل تسنن]]، اگرچه از مبارزه با [[استعمار و استثمار]] بیشتر سخن رانده و طرح ارائه کرده‌اند، کمتر به رهبری نهضتی موفق شده‌اند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۶۰–۶۱.</ref> | ||
[[امام‌خمینی]] نیز دربارهٔ سابقه نهضت‌های دینی بر این باور بود که ریشه این نهضت‌ها را باید در رسالت و مبارزات پیامبران بزرگ خدا همچون [[حضرت ابراهیم(ع)]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۱۶.</ref> [[حضرت موسی(ع)]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۱۶.</ref> [[حضرت عیسی(ع)]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۱۱.</ref> و [[پیامبر اکرم(ص)|حضرت محمد(ص)]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۶.</ref> جستجو کرد که هر یک به اقتضای زمان و مکان، قیام برای خدا و اجتناب از طاغوت و ستم را سرلوحه زندگی خویش قرار دادند و در این راه رنج‌ها و هزینه‌های زیادی را تحمل کردند. از نظر ایشان هسته مرکزی جنبش اسلامی، با بعثت رسول خدا(ص) و ایمان [[حضرت علی(ع)]] و [[حضرت خدیجه(س)]] شکل گرفت. همفکرسازی با روش‌های دعوت زیرزمینی، دعوت از خویشاوندان و دعوت عمومی به شکل مرحله‌ای در شهر مکه آغاز و به‌تدریج، در ۲۳ سال بر گروندگان به دین اسلام افزوده شد. پس از [[هجرت پیامبر اکرم(ص) به مدینه]] و شکل‌گیری جامعه سیاسی و [[حکومت اسلامی]]، جنبش اسلامی وارد مرحله تازه‌ای شد که با [[جهاد]] و [[استقامت]] آن بزرگوار و اصحاب ایشان، گستره نهضت در زمان کوتاهی شرق و غرب جهان را فرا گرفت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۲۴۴–۲۴۵.</ref> پس از [[رحلت رسول خدا(ص)]] نیز نهضت اسلامی به رهبری [[ائمه اطهار(ع)]] و با راهبردهای گوناگون ادامه یافت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۱–۲۲.</ref> امیرالمؤمنین علی(ع) در زمان حکومت خود، برای توحید و نشر علم شمشیر زد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۸۶–۲۸۷.</ref> و استقرار [[عدالت اجتماعی|عدالت]] و پیکار با ستمکاران را در دستور کار خویش قرار داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۱۴ و ۲۰/۳۶۲.</ref> در ادامه مقابله، امیرالمؤمنین علی(ع)، [[امام | [[امام‌خمینی]] نیز دربارهٔ سابقه نهضت‌های دینی بر این باور بود که ریشه این نهضت‌ها را باید در رسالت و مبارزات پیامبران بزرگ خدا همچون [[حضرت ابراهیم(ع)]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۱۶.</ref> [[حضرت موسی(ع)]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۱۶.</ref> [[حضرت عیسی(ع)]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۱۱.</ref> و [[پیامبر اکرم(ص)|حضرت محمد(ص)]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۶.</ref> جستجو کرد که هر یک به اقتضای زمان و مکان، قیام برای خدا و اجتناب از طاغوت و ستم را سرلوحه زندگی خویش قرار دادند و در این راه رنج‌ها و هزینه‌های زیادی را تحمل کردند. از نظر ایشان هسته مرکزی جنبش اسلامی، با بعثت رسول خدا(ص) و ایمان [[حضرت علی(ع)]] و [[حضرت خدیجه(س)]] شکل گرفت. همفکرسازی با روش‌های دعوت زیرزمینی، دعوت از خویشاوندان و دعوت عمومی به شکل مرحله‌ای در شهر مکه آغاز و به‌تدریج، در ۲۳ سال بر گروندگان به دین اسلام افزوده شد. پس از [[هجرت پیامبر اکرم(ص) به مدینه]] و شکل‌گیری جامعه سیاسی و [[حکومت اسلامی]]، جنبش اسلامی وارد مرحله تازه‌ای شد که با [[جهاد]] و [[استقامت]] آن بزرگوار و اصحاب ایشان، گستره نهضت در زمان کوتاهی شرق و غرب جهان را فرا گرفت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۲۴۴–۲۴۵.</ref> پس از [[رحلت رسول خدا(ص)]] نیز نهضت اسلامی به رهبری [[ائمه اطهار(ع)]] و با راهبردهای گوناگون ادامه یافت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۱–۲۲.</ref> امیرالمؤمنین علی(ع) در زمان حکومت خود، برای توحید و نشر علم شمشیر زد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۸۶–۲۸۷.</ref> و استقرار [[عدالت اجتماعی|عدالت]] و پیکار با ستمکاران را در دستور کار خویش قرار داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۱۴ و ۲۰/۳۶۲.</ref> در ادامه مقابله، امیرالمؤمنین علی(ع)، [[امام حسن مجتبی(ع)|امام‌حسن(ع)]] نیز در برابر [[معاویه]] ایستاد؛ اما به علت شرایط و مقتضیات، با راهبرد صلح از چهره ظلم و ستم پرده برداشت{{ببینید|امام حسن مجتبی(ع)}} امام‌حسین(ع) هم با نهضت بزرگ عاشورایی در [[کربلا]] برابر ظلم و طاغوت یزید، تمام هستی و سرمایه خود را در راه خدا هزینه کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۷۱ و ۱۷/۵۲.</ref>{{ببینید|امام حسین(ع)|عاشورا}} | ||
در تاریخ معاصر، [[نهضت تحریم تنباکو|جنبش تحریم تنباکو]] علیه استعمارگران به رهبری مرجعیت شیعه [[میرزای شیرازی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۴۱.</ref>، [[نهضت مشروطه|جنبش مشروطیت]] با هدایت علمای بزرگ<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۴۲.</ref>، [[ملی شدن صنعت نفت|نهضت ملی‌شدن صنعت نفت]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۶۷–۲۶۸.</ref> و [[قیام پانزده خرداد]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۳۲ و ۱۰/۴۰۵.</ref> در سخنان امام‌خمینی بازتاب یافته است. همچنین مبارزه مردم مسلمان [[افغانستان]] در برابر تجاوزهای شوروی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۱۴.</ref> [[انتفاضه فلسطین]] مقابل رژیم غاصب [[اسرائیل]]{{ببینید|فلسطین|رژیم اشغالگر قدس}}، جنبش مقاومت لبنان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۶۱ و ۱۵/۳۳۹–۳۴۰.</ref>{{ببینید|لبنان}}، قیام مردم عراق علیه [[حزب بعث عراق|رژیم بعث]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۳۸.</ref> و انقلاب الجزایر<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۳۱.</ref> توجه شده است. [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی مردم ایران]] به رهبری امام‌خمینی نیز ازجمله مهم‌ترین نهضت‌های رهایی‌بخش دوران معاصر است که با انگیزه رهایی از استبداد [[رژیم پهلوی]]، کسب [[استقلال]] و برقراری [[حکومت اسلامی]] به وقوع پیوست<ref>ابوالنصر، رویارویی، ۷۸–۷۹ و ۱۱۶–۱۱۷.</ref>{{ببینید|انقلاب اسلامی ایران}} | در تاریخ معاصر، [[نهضت تحریم تنباکو|جنبش تحریم تنباکو]] علیه استعمارگران به رهبری مرجعیت شیعه [[میرزای شیرازی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۴۱.</ref>، [[نهضت مشروطه|جنبش مشروطیت]] با هدایت علمای بزرگ<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۴۲.</ref>، [[ملی شدن صنعت نفت|نهضت ملی‌شدن صنعت نفت]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۶۷–۲۶۸.</ref> و [[قیام پانزده خرداد]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۳۲ و ۱۰/۴۰۵.</ref> در سخنان امام‌خمینی بازتاب یافته است. همچنین مبارزه مردم مسلمان [[افغانستان]] در برابر تجاوزهای شوروی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۱۴.</ref> [[انتفاضه فلسطین]] مقابل رژیم غاصب [[اسرائیل]]{{ببینید|فلسطین|رژیم اشغالگر قدس}}، جنبش مقاومت لبنان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۶۱ و ۱۵/۳۳۹–۳۴۰.</ref>{{ببینید|لبنان}}، قیام مردم عراق علیه [[حزب بعث عراق|رژیم بعث]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۳۸.</ref> و انقلاب الجزایر<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۳۱.</ref> توجه شده است. [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی مردم ایران]] به رهبری امام‌خمینی نیز ازجمله مهم‌ترین نهضت‌های رهایی‌بخش دوران معاصر است که با انگیزه رهایی از استبداد [[رژیم پهلوی]]، کسب [[استقلال]] و برقراری [[حکومت اسلامی]] به وقوع پیوست<ref>ابوالنصر، رویارویی، ۷۸–۷۹ و ۱۱۶–۱۱۷.</ref>{{ببینید|انقلاب اسلامی ایران}} | ||