کربلا: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (added Category:مقاله‌های دارای ناوبری using HotCat) |
جز (removed Category:مکان‌ها; added Category:اقامتگاه‌های امام‌خمینی using HotCat) |
||
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
| سیاسی = | | سیاسی = | ||
}} | }} | ||
'''کربلا'''، محل [[شهادت]] و [[ | '''کربلا'''، محل [[شهادت]] و حرم [[امام حسین(ع)|امام‌حسین(ع)]] و از شهرهای زیارتی [[امام‌خمینی]]. | ||
امام‌خمینی به زیارت سیدالشهدا(ع) از دور و نزدیک بسیار اهمیت می‌داد و از آغاز ماه محرم تا چهل روز زیارت عاشورا می‌خواند، با شنیدن نام امام‌حسین(ع) بی‌اختیار اشک می‌ریخت، به زیارت کربلا و درس‌گرفتن از [[عاشورا|واقعه عاشورا]] توجه ویژه داشت و راه احیای اسلام را زنده نگه‌داشتن یاد کربلا و نام سیدالشهدا(ع) می‌دانست. | |||
مهمترین سفر امام‌خمینی به کربلا در پی [[تبعید امام‌خمینی|تبعید]] از ترکیه به عراق در مهر ۱۳۴۴ صورت گرفت. ایشان پس از اقامتی چندروزه در کاظمین و زیارت [[امام‌کاظم(ع)]] و [[امام جواد(ع)|امام‌جواد(ع)]] و پس از زیارت عسکریین(ع) در سامرا، در عصر جمعه ۱۶/۷/۱۳۴۴ عازم کربلا شد و برای زیارت یکسره به حرم سیدالشهدا(ع) رفت. | |||
[[سیدمحمد شیرازی]] پیش‌نماز صحن سیدالشهدا(ع) از امام‌خمینی درخواست کرد به جای وی در صحن امام‌حسین(ع) نماز بگذارد و ایشان پذیرفت و سه روز نماز مغرب و عشا را اقامه کرد. مردم و علما در این مدت به دیدار امام‌خمینی می‌رفتند و ایشان نیز از علمای دیدارکننده بازدید می‌کرد. | |||
امام‌خمینی در مدت اقامت در نجف نیز مقید بود برای زیارت‌های مخصوص هفت‌گانه امام‌حسین(ع) به کربلا برود، ازجمله اول رجب، نیمه رجب، نیمه شعبان، عید فطر، عرفه، عید قربان و اربعین. ایشان هر سال در ماه محرم هفتم تا سیزدهم و ایام فاطمیه نیز به کربلا مشرف می‌شد و ماه رجب را ماه زیارتی کربلا می‌دانست. امام‌خمینی سعی می‌کرد در هر سفر زیارتی یک شب جمعه را در کربلا بماند. | |||
امام‌خمینی در روزهای اقامت در کربلا هر روز در دو نوبت، ساعت نُه صبح و پس از نماز مغرب و عشا به حرم سیدالشهدا(ع) و حضرت عباس(ع) مشرف می‌شد و مقید بود به طور متعارف زیارت کند و در هر بار تشرف به حرم، افزون بر زیارت عاشورا، زیارت جامعه کبیره می‌خواند. | |||
== معرفی == | == معرفی == | ||
| خط ۴۵: | خط ۵۵: | ||
[[امام‌خمینی]] در پی تبعید از [[ترکیه]] به عراق، سه‌شنبه سیزدهم مهر ۱۳۴۴ با هواپیما وارد فرودگاه بغداد شد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۵۹.</ref> فرزند ایشان [[سیدمصطفی خمینی|سیدمصطفی]] با دوستان امام‌خمینی در نجف ازجمله [[نصرالله خلخالی]] برای دیدار و هماهنگی تماس گرفت. خلخالی خود را به [[کاظمین]] رساند و برای فراهم‌کردن سفر امام‌خمینی به کربلا و [[نجف]] دست به کار شد.<ref>ملکوتی، خاطرات آیت‌الله مسلم ملکوتی، ۱۸۲ ـ ۱۸۳.</ref> امام‌خمینی پس از اقامتی چندروزه در کاظمین و زیارت [[امام‌کاظم(ع)]] و [[امام‌جواد(ع)]]، پس از بازگشت از زیارت عسکریین(ع) در [[سامرا]] در عصر جمعه ۱۶/۷/۱۳۴۴ به همراه سیدمصطفی و شماری از روحانیان عازم کربلا شد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۴.</ref> ساکنان ایرانی در کربلا فراوان بودند؛ به گونه‌ای که می‌توان گفت بیشتر ساکنان کربلا ریشه ایرانی دارند و آبادانی این شهر به کوشش آنان انجام شده است.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۵ ـ ۵۶.</ref> [[سیدمحمد شیرازی]] از علمای کربلا نیز که از گذشته با افکار امام‌خمینی آشنایی داشت،<ref>ذاکری، طلوع خورشید، ۳۱۰.</ref> از ایشان برای سفر به کربلا دعوت کرده بود.<ref>قوچانی، مصاحبه، ۱/۱۲۹.</ref> وی جمعیت زیادی را برای استقبال از امام‌خمینی به منطقه مسیب واقع در سی کیلومتری کربلا (و مدفن طفلان مسلم) فرستاد.<ref>خاتم یزدی، مصاحبه، ۱/۹۲.</ref> چند نفر از [[شاگردان امام‌خمینی]] نیز برای آماده‌کردن زمینه استقبال، به کربلا رفتند و افراد صاحب‌نفوذ کربلا نیز در تهیه وسایل و امکانات برای استقبال همکاری کردند.<ref>عمید زنجانی، مصاحبه، مجله حوزه، ۱۰۱.</ref> فعالیت نصرالله خلخالی در مراسم استقبال و هدایت کارها چشمگیر بود.<ref>ملکوتی، خاطرات آیت‌الله مسلم ملکوتی، ۱۸۸.</ref>{{ببینید|نصرالله خلخالی}} | [[امام‌خمینی]] در پی تبعید از [[ترکیه]] به عراق، سه‌شنبه سیزدهم مهر ۱۳۴۴ با هواپیما وارد فرودگاه بغداد شد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۵۹.</ref> فرزند ایشان [[سیدمصطفی خمینی|سیدمصطفی]] با دوستان امام‌خمینی در نجف ازجمله [[نصرالله خلخالی]] برای دیدار و هماهنگی تماس گرفت. خلخالی خود را به [[کاظمین]] رساند و برای فراهم‌کردن سفر امام‌خمینی به کربلا و [[نجف]] دست به کار شد.<ref>ملکوتی، خاطرات آیت‌الله مسلم ملکوتی، ۱۸۲ ـ ۱۸۳.</ref> امام‌خمینی پس از اقامتی چندروزه در کاظمین و زیارت [[امام‌کاظم(ع)]] و [[امام‌جواد(ع)]]، پس از بازگشت از زیارت عسکریین(ع) در [[سامرا]] در عصر جمعه ۱۶/۷/۱۳۴۴ به همراه سیدمصطفی و شماری از روحانیان عازم کربلا شد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۴.</ref> ساکنان ایرانی در کربلا فراوان بودند؛ به گونه‌ای که می‌توان گفت بیشتر ساکنان کربلا ریشه ایرانی دارند و آبادانی این شهر به کوشش آنان انجام شده است.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۵ ـ ۵۶.</ref> [[سیدمحمد شیرازی]] از علمای کربلا نیز که از گذشته با افکار امام‌خمینی آشنایی داشت،<ref>ذاکری، طلوع خورشید، ۳۱۰.</ref> از ایشان برای سفر به کربلا دعوت کرده بود.<ref>قوچانی، مصاحبه، ۱/۱۲۹.</ref> وی جمعیت زیادی را برای استقبال از امام‌خمینی به منطقه مسیب واقع در سی کیلومتری کربلا (و مدفن طفلان مسلم) فرستاد.<ref>خاتم یزدی، مصاحبه، ۱/۹۲.</ref> چند نفر از [[شاگردان امام‌خمینی]] نیز برای آماده‌کردن زمینه استقبال، به کربلا رفتند و افراد صاحب‌نفوذ کربلا نیز در تهیه وسایل و امکانات برای استقبال همکاری کردند.<ref>عمید زنجانی، مصاحبه، مجله حوزه، ۱۰۱.</ref> فعالیت نصرالله خلخالی در مراسم استقبال و هدایت کارها چشمگیر بود.<ref>ملکوتی، خاطرات آیت‌الله مسلم ملکوتی، ۱۸۸.</ref>{{ببینید|نصرالله خلخالی}} | ||
[[پرونده:کربلا ۴.jpg|بندانگشتی]] | [[پرونده:کربلا ۴.jpg|بندانگشتی]] | ||
استقبال مناسب از امام‌خمینی در کربلا که شهری زیارتی و شیعه‌نشین بود، می‌توانست | استقبال مناسب از امام‌خمینی در کربلا که شهری زیارتی و شیعه‌نشین بود، می‌توانست زمینهساز استقبالِ باشکوه از ایشان در نجف و مقدمه‌ای برای شکسته‌شدن فضای منفی و توطئه [[ساواک|سازمان اطلاعات و امنیت کشور ایران]] (ساواک) در [[حوزه نجف]] علیه ایشان باشد.<ref>عمید زنجانی، مصاحبه، مجله حوزه، ۱۰۱.</ref> [[رژیم پهلوی]] برای بازداشتن مردم کربلا از پیشواز امام‌خمینی، عواملی را در میان مردم و روحانیان کربلا نفوذ داده بود. این افراد از انتشار اخبار در خصوص سفر ایشان به کربلا جلوگیری می‌کردند؛ به گونه‌ای که اهالی کربلا متوجه ورود ایشان نشوند.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۶.</ref> افزون بر آن مردم را از عوامل امنیتی و ایجاد مشکل در گذرنامه و ورود به ایران می‌ترساندند؛<ref>محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۶.</ref> ولی این [[تبلیغات]] نتوانست مانع استقبال باشکوه مردم شود.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۶؛ کهن‌نسب، آنجاکه بوی یار می‌دهد، ۱/۳۷۴.</ref> در منطقه مسیب حدود پانصد نفر از [[طلاب]] و علمای کربلا و مردم به پیشواز امام‌خمینی آمدند. ایشان از ماشین پیاده و به میان مردم رفت و بر ماشینی که مردم کربلا با گل پوشانده بودند سوار شد و حدود چهل دستگاه سواری و اتوبوس ایشان را تا کربلا همراهی کردند.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۴.</ref> بر روی پارچه‌های استقبال‌کنندگان عرب، عبارت «زنده باد امام‌خمینی نابود باد رژیم شاه» نوشته شده بود و ایرانیان مقیم کربلا بر پارچه‌نوشته‌ها ورود ایشان را تبریک گفته بودند.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۶.</ref> در گزارش مأمور رژیم ایران آمده است ازجمله افرادی که در کربلا از وی استقبال و او را تا حرم همراهی کردند، [[سیدمرتضی طباطبایی]]، [[محمدعلی سیبویه]]، [[محمد شاهرودی]]، [[سیدنورالدین میلانی]]، [[محمدرضا اصفهانی]]، [[سیدمحمدعلی خیرالدین]] و [[یوسف بیارجمندی]] بودند.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۵/۴۸۶ و ۴۹۵.</ref> | ||
امام‌خمینی ساعت پنج بعد از ظهر وارد کربلا شد و برای زیارت یکسره به [[حرم سیدالشهدا(ع)]] رفت. هم‌زمان با ورود امام‌خمینی به حرم، متولیان حرم با ندای: | امام‌خمینی ساعت پنج بعد از ظهر وارد کربلا شد و برای زیارت یکسره به [[حرم سیدالشهدا(ع)]] رفت. هم‌زمان با ورود امام‌خمینی به حرم، متولیان حرم با ندای: «ای مجاهد، ای قائد به شهر جدّت خوش آمدی» به وی خیرمقدم گفتند.<ref>روحانی نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۴.</ref> بر پارچه‌نوشته‌ای در قبله صحن نوشته شده بود «ترفرف رایة الاسلام بید آیةالله الخمینی: پرچم اسلام به دست آیت‌الله خمینی برافراشته شد».<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۵/۵۰۸.</ref> استقبال‌کنندگان، ایشان را «امام» خطاب کردند و بر بدنه برخی از ماشین‌های استقبال‌کنندگان آیاتی چون «فَضَّلَ اللهُ المجاهدینَ علَی القاعدین»، و جمله «انی لا اری الموت الا سعادة» نقش بسته بود.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۹.</ref> به مناسبت ورود امام‌خمینی در آستانه صحن [[امام‌حسین(ع)]] و [[حضرت ابوالفضل(ع)]] چند رأس گوسفند قربانی شد.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۵/۴۹۵.</ref> [[سیدمحمد شیرازی]] پیش‌نماز صحن سیدالشهدا(ع) از امام‌خمینی درخواست کرد به جای وی در صحن امام‌حسین(ع) نماز بگذارد و ایشان پذیرفت.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۴.</ref> پس از پایان نماز اول، شیرازی پس از خیرمقدم از ایشان خواست یک هفته در کربلا بماند و [[نماز جماعت]] اقامه کند.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۷؛ عمید زنجانی، مصاحبه، مجله حوزه، ۱۰۱ ـ ۱۰۲.</ref> امام‌خمینی سه روز به جای شیرازی نماز مغرب و عشا را اقامه کرد<ref>متقی، مصاحبه، ۲/۱۳۳؛ رجائی‌نژاد و حاضری، هفت اقلیم گذری بر اماکن منتسب به امام‌خمینی از ولادت تارحلت، ۲۹۰.</ref> و پس از آن در حسینیه و [[مدرسه آیت‌الله بروجردی]]، واقع در خیابان خیمه‌گاه، نزدیک میدان امام‌علی(ع) در پانصد متری جنوب حرم، که مدیریت آن بر عهده [[نصرالله خلخالی]] بود، اقامه جماعت می‌کرد.<ref>مهدوی کنی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۳۸/۲۱۰.</ref> نماز جماعت امام‌خمینی در حرم بسیار باشکوه بود<ref>طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۲۴۷.</ref> و هر روز بر تعداد نمازگزاران افزوده می‌شد.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۷ ـ ۵۸.</ref> | ||
[[پرونده:کربلا3.jpg|بندانگشتی]] | [[پرونده:کربلا3.jpg|بندانگشتی]] | ||
در مدتی که امام‌خمینی در کربلا اقامت داشت، خانه عباس حاج‌رئیس اشکنانی از ایرانیان مقیم کویت در اختیار ایشان بود.<ref>رجائی‌نژاد و حاضری، هفت اقلیم گذری بر اماکن منتسب به امام‌خمینی از ولادت تارحلت، ۲۹۱؛ طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۲۴۷.</ref> این خانه در خیابان علی‌اکبر(ع) در حد فاصل حرم سیدالشهدا(ع) و حرم حضرت عباس(ع) واقع شده بود.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ۱/۱۲۰ ـ ۱۲۱.</ref> صاحب‌خانه اصرار داشت که این خانه و ماشین بنزی را به امام‌خمینی هدیه کند؛ ولی ایشان نپذیرفت.<ref>رجائی‌نژاد و حاضری، هفت اقلیم گذری بر اماکن منتسب به امام‌خمینی از ولادت تارحلت، ۲۹۱ ـ ۲۹۲.</ref> در وقت تردد امام‌خمینی میان خانه و حرم همراهان مدام صلوات می‌فرستادند و شعار می‌دادند. ایشان سفارش می‌کرد بر ضد هیچ دولتی شعار ندهند و تصویر وی را نیز منتشر نکنند.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۸؛ ذاکری، طلوع خورشید، ۳۱۰.</ref> این نکته در گزارش‌های سرکنسولی ایران در کربلا نیز بازتاب یافته است.<ref>روحانی نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۷.</ref> | در مدتی که امام‌خمینی در کربلا اقامت داشت، خانه عباس حاج‌رئیس اشکنانی از ایرانیان مقیم کویت در اختیار ایشان بود.<ref>رجائی‌نژاد و حاضری، هفت اقلیم گذری بر اماکن منتسب به امام‌خمینی از ولادت تارحلت، ۲۹۱؛ طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۲۴۷.</ref> این خانه در خیابان علی‌اکبر(ع) در حد فاصل حرم سیدالشهدا(ع) و حرم حضرت عباس(ع) واقع شده بود.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ۱/۱۲۰ ـ ۱۲۱.</ref> صاحب‌خانه اصرار داشت که این خانه و ماشین بنزی را به امام‌خمینی هدیه کند؛ ولی ایشان نپذیرفت.<ref>رجائی‌نژاد و حاضری، هفت اقلیم گذری بر اماکن منتسب به امام‌خمینی از ولادت تارحلت، ۲۹۱ ـ ۲۹۲.</ref> در وقت تردد امام‌خمینی میان خانه و حرم همراهان مدام صلوات می‌فرستادند و شعار می‌دادند. ایشان سفارش می‌کرد بر ضد هیچ دولتی شعار ندهند و تصویر وی را نیز منتشر نکنند.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۸؛ ذاکری، طلوع خورشید، ۳۱۰.</ref> این نکته در گزارش‌های سرکنسولی ایران در کربلا نیز بازتاب یافته است.<ref>روحانی نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۷.</ref> | ||
| خط ۵۸: | خط ۶۸: | ||
امام‌خمینی در مدت اقامت در نجف مقید بود برای زیارت‌های مخصوص هفت‌گانه امام‌حسین(ع) به کربلا برود،<ref>معرفت، مصاحبه، ۱۴۸.</ref> ازجمله اول رجب، نیمه رجب، [[نیمه شعبان]]، [[عید فطر]]، [[عرفه]]، [[عید قربان]]<ref>قرهی، مصاحبه، ۶/۱۴۵.</ref> و [[اربعین]].<ref>امامی میبدی، مصاحبه، ۱/۷۷.</ref> ایشان هر سال در ماه محرم هفتم تا سیزدهم<ref>خاتم یزدی، مصاحبه، ۱/۱۱۹.</ref> و [[ایام فاطمیه]] نیز به کربلا مشرف می‌شد<ref>کهن نسب، آنجاکه بوی یار می‌دهد، ۱/۳۷۴.</ref> و ماه رجب را ماه زیارتی کربلا می‌دانست<ref>شاه‌آبادی، مصاحبه، ۴/۲۳۹.</ref> و در عید فطر در کربلا به همه عیدی می‌داد.<ref>طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۳۹۸ ـ ۳۹۹.</ref> فاصله کربلا تا نجف از راه رسمی هشتاد کیلومتر بود و ایشان گاه از راننده می‌خواست از مسیر کنار شط فرات ـ که اندکی دورتر از راه اصلی است ـ به کربلا برود.<ref>امامی میبدی، مصاحبه، ۱/۷۹.</ref> | امام‌خمینی در مدت اقامت در نجف مقید بود برای زیارت‌های مخصوص هفت‌گانه امام‌حسین(ع) به کربلا برود،<ref>معرفت، مصاحبه، ۱۴۸.</ref> ازجمله اول رجب، نیمه رجب، [[نیمه شعبان]]، [[عید فطر]]، [[عرفه]]، [[عید قربان]]<ref>قرهی، مصاحبه، ۶/۱۴۵.</ref> و [[اربعین]].<ref>امامی میبدی، مصاحبه، ۱/۷۷.</ref> ایشان هر سال در ماه محرم هفتم تا سیزدهم<ref>خاتم یزدی، مصاحبه، ۱/۱۱۹.</ref> و [[ایام فاطمیه]] نیز به کربلا مشرف می‌شد<ref>کهن نسب، آنجاکه بوی یار می‌دهد، ۱/۳۷۴.</ref> و ماه رجب را ماه زیارتی کربلا می‌دانست<ref>شاه‌آبادی، مصاحبه، ۴/۲۳۹.</ref> و در عید فطر در کربلا به همه عیدی می‌داد.<ref>طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۳۹۸ ـ ۳۹۹.</ref> فاصله کربلا تا نجف از راه رسمی هشتاد کیلومتر بود و ایشان گاه از راننده می‌خواست از مسیر کنار شط فرات ـ که اندکی دورتر از راه اصلی است ـ به کربلا برود.<ref>امامی میبدی، مصاحبه، ۱/۷۹.</ref> | ||
[[عبدالعلی قرهی اصفهانی]] و [[محی‌الدین فرقانی]] یکی از فضلای هزاره افغانستان، به‌تناوب همراه امام‌خمینی به کربلا می‌رفتند و خانواده ایشان و دیگر بستگان پس از آن به ایشان می‌پیوستند.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ۱/۱۲۰.</ref> امام‌خمینی سعی می‌کرد در هر سفر زیارتی یک شب جمعه را در کربلا بماند.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ۱/۱۲۰.</ref> معمولاً دو روز پیش و دو روز پس از | [[عبدالعلی قرهی اصفهانی]] و [[محی‌الدین فرقانی]] یکی از فضلای هزاره افغانستان، به‌تناوب همراه امام‌خمینی به کربلا می‌رفتند و خانواده ایشان و دیگر بستگان پس از آن به ایشان می‌پیوستند.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ۱/۱۲۰.</ref> امام‌خمینی سعی می‌کرد در هر سفر زیارتی یک شب جمعه را در کربلا بماند.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ۱/۱۲۰.</ref> معمولاً دو روز پیش و دو روز پس از روزهای ویژه زیارتی در کربلا می‌ماند.<ref>رضوانی، مصاحبه، ۲۰.</ref> در این فرصت مغرب‌ها در [[حسینیه آیت‌الله بروجردی]] و ظهرها در خانه نماز به جای می‌آورد.<ref>رحیمیان، در سایه آفتاب، ۵۰ ـ ۵۱.</ref> نیروهای امنیتی [[رژیم پهلوی]] از آغاز ورود امام‌خمینی به کربلا، برای نفوذ و گزارش اخبار درونی بیت ایشان کوشش می‌کردند.<ref>طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۲۴۷.</ref> | ||
==زیارت حرم== | ==زیارت حرم== | ||
| خط ۱۱۳: | خط ۱۲۳: | ||
* ملکوتی، مسلم، خاطرات آیت‌الله مسلم ملکوتی، تدوین عبدالرحیم اباذری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵. | * ملکوتی، مسلم، خاطرات آیت‌الله مسلم ملکوتی، تدوین عبدالرحیم اباذری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵. | ||
* موسوی، سیدهادی، مصاحبه، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش. | * موسوی، سیدهادی، مصاحبه، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش. | ||
* مهدوی کنی، محمدرضا، یاران امام به روایت اسناد ساواک، | * مهدوی کنی، محمدرضا، یاران امام به روایت اسناد ساواک، آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | ||
* نگارش، حمید و علی‌باقی نصرآبادی، حدیث پایداری، تهران لوح محفوط، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | * نگارش، حمید و علی‌باقی نصرآبادی، حدیث پایداری، تهران لوح محفوط، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | ||
* یاقوت حموی، شهاب‌الدین بغدادی، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م. | * یاقوت حموی، شهاب‌الدین بغدادی، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م. | ||
| خط ۱۱۹: | خط ۱۲۹: | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* | * سیدعباس رضوی، [https://books.khomeini.ir/books/10008/426/ کربلا]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۸، ص۴۲۶–۴۳۲ | ||
{{اقامتگاه‌های امام‌خمینی}} | {{اقامتگاه‌های امام‌خمینی}} | ||
[[رده:مقاله‌های تأییدشده]] | [[رده:مقاله‌های تأییدشده]] | ||
[[رده:مقاله‌های جلد هشتم دانشنامه امام‌خمینی]] | [[رده:مقاله‌های جلد هشتم دانشنامه امام‌خمینی]] | ||
[[رده: | [[رده:اقامتگاه‌های امام‌خمینی]] | ||
[[رده:سبک زندگی امام‌خمینی]] | [[رده:سبک زندگی امام‌خمینی]] | ||
[[رده:مقاله‌های دارای جعبه اطلاعات]] | [[رده:مقاله‌های دارای جعبه اطلاعات]] | ||
| خط ۱۲۹: | خط ۱۳۹: | ||
[[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]] | [[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]] | ||
[[رده:مقاله‌های دارای ناوبری]] | [[رده:مقاله‌های دارای ناوبری]] | ||
[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۶ شهریور ۱۴۰۲، ساعت ۲۲:۱۹
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| استان | کربلا |
| زبان | عربی |
| ادیان | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| اطلاعات تاریخی | |
| سال تأسیس | قبل از اسلام |
| وقایع مهم | واقعه عاشورا |
| اماکن | |
| زیارتگاه | حرم امام حسین(ع) و اصحابش |
کربلا، محل شهادت و حرم امام‌حسین(ع) و از شهرهای زیارتی امام‌خمینی.
امام‌خمینی به زیارت سیدالشهدا(ع) از دور و نزدیک بسیار اهمیت می‌داد و از آغاز ماه محرم تا چهل روز زیارت عاشورا می‌خواند، با شنیدن نام امام‌حسین(ع) بی‌اختیار اشک می‌ریخت، به زیارت کربلا و درس‌گرفتن از واقعه عاشورا توجه ویژه داشت و راه احیای اسلام را زنده نگه‌داشتن یاد کربلا و نام سیدالشهدا(ع) می‌دانست.
مهمترین سفر امام‌خمینی به کربلا در پی تبعید از ترکیه به عراق در مهر ۱۳۴۴ صورت گرفت. ایشان پس از اقامتی چندروزه در کاظمین و زیارت امام‌کاظم(ع) و امام‌جواد(ع) و پس از زیارت عسکریین(ع) در سامرا، در عصر جمعه ۱۶/۷/۱۳۴۴ عازم کربلا شد و برای زیارت یکسره به حرم سیدالشهدا(ع) رفت.
سیدمحمد شیرازی پیش‌نماز صحن سیدالشهدا(ع) از امام‌خمینی درخواست کرد به جای وی در صحن امام‌حسین(ع) نماز بگذارد و ایشان پذیرفت و سه روز نماز مغرب و عشا را اقامه کرد. مردم و علما در این مدت به دیدار امام‌خمینی می‌رفتند و ایشان نیز از علمای دیدارکننده بازدید می‌کرد.
امام‌خمینی در مدت اقامت در نجف نیز مقید بود برای زیارت‌های مخصوص هفت‌گانه امام‌حسین(ع) به کربلا برود، ازجمله اول رجب، نیمه رجب، نیمه شعبان، عید فطر، عرفه، عید قربان و اربعین. ایشان هر سال در ماه محرم هفتم تا سیزدهم و ایام فاطمیه نیز به کربلا مشرف می‌شد و ماه رجب را ماه زیارتی کربلا می‌دانست. امام‌خمینی سعی می‌کرد در هر سفر زیارتی یک شب جمعه را در کربلا بماند.
امام‌خمینی در روزهای اقامت در کربلا هر روز در دو نوبت، ساعت نُه صبح و پس از نماز مغرب و عشا به حرم سیدالشهدا(ع) و حضرت عباس(ع) مشرف می‌شد و مقید بود به طور متعارف زیارت کند و در هر بار تشرف به حرم، افزون بر زیارت عاشورا، زیارت جامعه کبیره می‌خواند.
معرفی
کربلا از شهرهای زیارتی کشور عراق و مرکز استان کربلاست. این شهر محل شهادت و دفن امام‌حسین(ع) و از مناطق قدیمی عراقِ پیش از اسلام است.[۱] به این سرزمین نینوا،[۲] طف،[۳] غاضریه[۴] و حائر حسینی[۵] نیز گفته‌اند.
کربلا در جنوب غربی رود فرات و در میان منطقه‌ای مشهور به «سواد» قرار دارد. در شمال غربی آن شهر انبار، در شرق آن شهر باستانی بابل، در غرب آن صحرای غربی و در جنوب غربی آن، شهر باستانی حیره واقع شده است.[۶] وجود رود فرات این شهر را در زمره شهرهای حاصلخیز بین‌النهرین قرار داده است. نخلستان‌های پیرامون آن، با فرات آبیاری می‌شوند.[۷] مسافت کربلا تا بغداد، مرکز کشور عراق، هشتاد کیلومتر است[۸] و جمعیت شهر کربلا بر اساس آمار سال ۲۰۰۳م در حدود ۵۷۲۰۰۰ تن بوده است.[۹]
ورود امام‌خمینی به کربلا
امام‌خمینی در پی تبعید از ترکیه به عراق، سه‌شنبه سیزدهم مهر ۱۳۴۴ با هواپیما وارد فرودگاه بغداد شد.[۱۰] فرزند ایشان سیدمصطفی با دوستان امام‌خمینی در نجف ازجمله نصرالله خلخالی برای دیدار و هماهنگی تماس گرفت. خلخالی خود را به کاظمین رساند و برای فراهم‌کردن سفر امام‌خمینی به کربلا و نجف دست به کار شد.[۱۱] امام‌خمینی پس از اقامتی چندروزه در کاظمین و زیارت امام‌کاظم(ع) و امام‌جواد(ع)، پس از بازگشت از زیارت عسکریین(ع) در سامرا در عصر جمعه ۱۶/۷/۱۳۴۴ به همراه سیدمصطفی و شماری از روحانیان عازم کربلا شد.[۱۲] ساکنان ایرانی در کربلا فراوان بودند؛ به گونه‌ای که می‌توان گفت بیشتر ساکنان کربلا ریشه ایرانی دارند و آبادانی این شهر به کوشش آنان انجام شده است.[۱۳] سیدمحمد شیرازی از علمای کربلا نیز که از گذشته با افکار امام‌خمینی آشنایی داشت،[۱۴] از ایشان برای سفر به کربلا دعوت کرده بود.[۱۵] وی جمعیت زیادی را برای استقبال از امام‌خمینی به منطقه مسیب واقع در سی کیلومتری کربلا (و مدفن طفلان مسلم) فرستاد.[۱۶] چند نفر از شاگردان امام‌خمینی نیز برای آماده‌کردن زمینه استقبال، به کربلا رفتند و افراد صاحب‌نفوذ کربلا نیز در تهیه وسایل و امکانات برای استقبال همکاری کردند.[۱۷] فعالیت نصرالله خلخالی در مراسم استقبال و هدایت کارها چشمگیر بود.[۱۸] (ببینید: نصرالله خلخالی)
استقبال مناسب از امام‌خمینی در کربلا که شهری زیارتی و شیعه‌نشین بود، می‌توانست زمینهساز استقبالِ باشکوه از ایشان در نجف و مقدمه‌ای برای شکسته‌شدن فضای منفی و توطئه سازمان اطلاعات و امنیت کشور ایران (ساواک) در حوزه نجف علیه ایشان باشد.[۱۹] رژیم پهلوی برای بازداشتن مردم کربلا از پیشواز امام‌خمینی، عواملی را در میان مردم و روحانیان کربلا نفوذ داده بود. این افراد از انتشار اخبار در خصوص سفر ایشان به کربلا جلوگیری می‌کردند؛ به گونه‌ای که اهالی کربلا متوجه ورود ایشان نشوند.[۲۰] افزون بر آن مردم را از عوامل امنیتی و ایجاد مشکل در گذرنامه و ورود به ایران می‌ترساندند؛[۲۱] ولی این تبلیغات نتوانست مانع استقبال باشکوه مردم شود.[۲۲] در منطقه مسیب حدود پانصد نفر از طلاب و علمای کربلا و مردم به پیشواز امام‌خمینی آمدند. ایشان از ماشین پیاده و به میان مردم رفت و بر ماشینی که مردم کربلا با گل پوشانده بودند سوار شد و حدود چهل دستگاه سواری و اتوبوس ایشان را تا کربلا همراهی کردند.[۲۳] بر روی پارچه‌های استقبال‌کنندگان عرب، عبارت «زنده باد امام‌خمینی نابود باد رژیم شاه» نوشته شده بود و ایرانیان مقیم کربلا بر پارچه‌نوشته‌ها ورود ایشان را تبریک گفته بودند.[۲۴] در گزارش مأمور رژیم ایران آمده است ازجمله افرادی که در کربلا از وی استقبال و او را تا حرم همراهی کردند، سیدمرتضی طباطبایی، محمدعلی سیبویه، محمد شاهرودی، سیدنورالدین میلانی، محمدرضا اصفهانی، سیدمحمدعلی خیرالدین و یوسف بیارجمندی بودند.[۲۵]
امام‌خمینی ساعت پنج بعد از ظهر وارد کربلا شد و برای زیارت یکسره به حرم سیدالشهدا(ع) رفت. هم‌زمان با ورود امام‌خمینی به حرم، متولیان حرم با ندای: «ای مجاهد، ای قائد به شهر جدّت خوش آمدی» به وی خیرمقدم گفتند.[۲۶] بر پارچه‌نوشته‌ای در قبله صحن نوشته شده بود «ترفرف رایة الاسلام بید آیةالله الخمینی: پرچم اسلام به دست آیت‌الله خمینی برافراشته شد».[۲۷] استقبال‌کنندگان، ایشان را «امام» خطاب کردند و بر بدنه برخی از ماشین‌های استقبال‌کنندگان آیاتی چون «فَضَّلَ اللهُ المجاهدینَ علَی القاعدین»، و جمله «انی لا اری الموت الا سعادة» نقش بسته بود.[۲۸] به مناسبت ورود امام‌خمینی در آستانه صحن امام‌حسین(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) چند رأس گوسفند قربانی شد.[۲۹] سیدمحمد شیرازی پیش‌نماز صحن سیدالشهدا(ع) از امام‌خمینی درخواست کرد به جای وی در صحن امام‌حسین(ع) نماز بگذارد و ایشان پذیرفت.[۳۰] پس از پایان نماز اول، شیرازی پس از خیرمقدم از ایشان خواست یک هفته در کربلا بماند و نماز جماعت اقامه کند.[۳۱] امام‌خمینی سه روز به جای شیرازی نماز مغرب و عشا را اقامه کرد[۳۲] و پس از آن در حسینیه و مدرسه آیت‌الله بروجردی، واقع در خیابان خیمه‌گاه، نزدیک میدان امام‌علی(ع) در پانصد متری جنوب حرم، که مدیریت آن بر عهده نصرالله خلخالی بود، اقامه جماعت می‌کرد.[۳۳] نماز جماعت امام‌خمینی در حرم بسیار باشکوه بود[۳۴] و هر روز بر تعداد نمازگزاران افزوده می‌شد.[۳۵]
در مدتی که امام‌خمینی در کربلا اقامت داشت، خانه عباس حاج‌رئیس اشکنانی از ایرانیان مقیم کویت در اختیار ایشان بود.[۳۶] این خانه در خیابان علی‌اکبر(ع) در حد فاصل حرم سیدالشهدا(ع) و حرم حضرت عباس(ع) واقع شده بود.[۳۷] صاحب‌خانه اصرار داشت که این خانه و ماشین بنزی را به امام‌خمینی هدیه کند؛ ولی ایشان نپذیرفت.[۳۸] در وقت تردد امام‌خمینی میان خانه و حرم همراهان مدام صلوات می‌فرستادند و شعار می‌دادند. ایشان سفارش می‌کرد بر ضد هیچ دولتی شعار ندهند و تصویر وی را نیز منتشر نکنند.[۳۹] این نکته در گزارش‌های سرکنسولی ایران در کربلا نیز بازتاب یافته است.[۴۰]
در نخستین شب اقامت امام‌خمینی در کربلا، حدود پانصد نفر از طلاب پذیرایی شدند و جشن باشکوهی به مدت سه روز در کربلا برگزار شد و سروده زیبایی در ستایش ایشان و نهضت اسلامی خواندند.[۴۱] سیدمحمد شیرازی نیز ایشان را مهمان کرد.[۴۲] مردم و علما در این مدت به دیدار امام‌خمینی می‌رفتند و ایشان نیز از علمای دیدارکننده بازدید می‌کرد.[۴۳] ایشان در کربلا از مدرسه بادکوبه از مدرسه‌های مشهور کربلا، واقع درکوچه «الداماد» دیدن کرد. سیدمجتبی شیرازی از طلاب مدرسه، شعری با مطلع «الخمینی العظیم رائد الشعب الکریم» در ستایش امام‌خمینی خواند (حائری). تصویری از امام‌خمینی در حال زیارت کربلا در نخستین سفر به این شهر (دانا) و نیز تصویری از امام‌خمینی و سیدمحمد شیرازی و سیدمصطفی که در انتشارات «النشر الاسلامی» کربلا گرفته شده در دست است.[۴۴] امام‌خمینی یک هفته در کربلا ماند و روز جمعه ۲۳/۷/۱۳۴۴ در میان بدرقه طلاب و علمای کربلا ازجمله سیدمحمد شیرازی، سیدمرتضی قزوینی و سیدحسین ناصرالدین این شهر را به سوی نجف ترک کرد.[۴۵] (ببینید: نجف اشرف)
سفرهای زیارتی به کربلا
امام‌خمینی به زیارت سیدالشهدا(ع) از دور و نزدیک بسیار اهمیت می‌داد. به گفته سیدهاشم رسولی محلاتی، امام‌خمینی از آغاز ماه محرم تا چهل روز زیارت عاشورا می‌خواند،[۴۶] با شنیدن نام امام‌حسین(ع) بی‌اختیار اشک می‌ریخت،[۴۷] به زیارت کربلا و درس‌گرفتن از واقعه عاشورا توجه ویژه داشت و راه احیای اسلام را زنده نگه‌داشتن یاد کربلا و نام سیدالشهدا(ع) می‌دانست.[۴۸] (ببینید: عزاداری و امام حسین(ع))
امام‌خمینی در مدت اقامت در نجف مقید بود برای زیارت‌های مخصوص هفت‌گانه امام‌حسین(ع) به کربلا برود،[۴۹] ازجمله اول رجب، نیمه رجب، نیمه شعبان، عید فطر، عرفه، عید قربان[۵۰] و اربعین.[۵۱] ایشان هر سال در ماه محرم هفتم تا سیزدهم[۵۲] و ایام فاطمیه نیز به کربلا مشرف می‌شد[۵۳] و ماه رجب را ماه زیارتی کربلا می‌دانست[۵۴] و در عید فطر در کربلا به همه عیدی می‌داد.[۵۵] فاصله کربلا تا نجف از راه رسمی هشتاد کیلومتر بود و ایشان گاه از راننده می‌خواست از مسیر کنار شط فرات ـ که اندکی دورتر از راه اصلی است ـ به کربلا برود.[۵۶]
عبدالعلی قرهی اصفهانی و محی‌الدین فرقانی یکی از فضلای هزاره افغانستان، به‌تناوب همراه امام‌خمینی به کربلا می‌رفتند و خانواده ایشان و دیگر بستگان پس از آن به ایشان می‌پیوستند.[۵۷] امام‌خمینی سعی می‌کرد در هر سفر زیارتی یک شب جمعه را در کربلا بماند.[۵۸] معمولاً دو روز پیش و دو روز پس از روزهای ویژه زیارتی در کربلا می‌ماند.[۵۹] در این فرصت مغرب‌ها در حسینیه آیت‌الله بروجردی و ظهرها در خانه نماز به جای می‌آورد.[۶۰] نیروهای امنیتی رژیم پهلوی از آغاز ورود امام‌خمینی به کربلا، برای نفوذ و گزارش اخبار درونی بیت ایشان کوشش می‌کردند.[۶۱]
زیارت حرم
امام‌خمینی در روزهای اقامت در کربلا هر روز در دو نوبت، ساعت نُه صبح و پس از نماز مغرب و عشا به حرم سیدالشهدا(ع) و حضرت عباس(ع) مشرف می‌شد[۶۲] و مقید بود به طور متعارف زیارت کند. نخست نزدیک ضریح می‌ایستاد، زیارتی کوتاه می‌خواند و پس از نماز زیارت، زیارت عاشورا و دعای پس از آن را قرائت می‌کرد[۶۳] و در هر بار تشرف به حرم، زیارت جامعه کبیره می‌خواند. قرار داشتن قبر حضرت علی‌اکبر(ع) در پائین پای قبر سیدالشهدا(ع) موجب می‌شد ایشان از پایین پا زیارت نکند[۶۴] و نماز زیارت و دعایش به درازا می‌کشید.[۶۵] امام‌خمینی در مدت اقامت خود در کربلا در پشت بام حسینیه آیت‌الله بروجردی اقامه نماز جماعت می‌کرد و در خانه سیدعباس مهری ساکن می‌شد که خود در کویت ساکن بود.[۶۶]
دیدارها و فعالیت‌های مهم درکربلا
امام‌خمینی در همه حال در اندیشه عمل به تکلیف و مبارزه برای عزت اسلام و مسلمانان بود و زیارت کربلا مانع از دنبال‌کردن این هدف نمی‌شد. افرادی که درباره مسائل عراق و جهان اسلام می‌خواستند با ایشان سخن بگویند، ترجیح می‌دادند به علت شرایط ویژه نجف و آسان‌بودن دیدار در کربلا، در این شهر به دیدن ایشان بروند. نخستین دیدار مرتضی مطهری با امام‌خمینی پس از تبعید ایشان از ایران، در کربلا صورت گرفت.[۶۷] در سال ۱۳۴۷ احمد کافی از واعظان مشهد در بازگشت از سفر مکه در کربلا با امام‌خمینی دیدار کرد.[۶۸] ایشان در بیستم فروردین ۱۳۴۷ در کربلا با دانشجویان دانشگاه بصره دیدار و در سخنان کوتاهی مسئولیت نسل آینده را بیان کرد و به نقشه دشمن در تفرقه بین مسلمانان هشدار داد و یادآور شد عوامل استعمار آنان را نزد روحانیان، بی‌دین و روحانیان را نزد آنان مرتجع و عقب‌مانده می‌نمایانند و باید با وجود خواست دشمن روابط معنوی و فکری همدیگر را عمیق‌تر کرد.[۶۹]
امام‌خمینی در شهریور ۱۳۵۳ مصادف با نیمه شعبان ۱۳۹۴ق، برای زیارت در کربلا اقامت داشت که جنازه سیدمحمود شاهرودی از مراجع تقلید نجف را برای طواف به حرم سیدالشهدا(ع) آوردند و امام‌خمینی در تشییع جنازه وی شرکت کرد.[۷۰] اهمیت اعلام تأسیس حزب رستاخیز از سوی محمدرضا پهلوی یاران امام‌خمینی را بر آن داشت که ایشان را در سفر زیارتی کربلا در جریان قرار دهند و نوار سخنرانی پهلوی دراین‌باره را به ایشان برسانند و امام‌خمینی در سیزدهم اسفند ۱۳۵۳/ بیستم صفر ۱۳۹۵ در پاسخ نامه سیدحمید روحانی مبنی بر درخواست صدور اعلامیه علیه حزب رستاخیز، در کربلا تأکید کرد باید مطالب را به‌درستی دریابد و درباره آن تصمیم بگیرد.[۷۱] ایشان پس از آگاهی از همه جوانب مسئله، در بازگشت به نجف در پیامی عضویت در آن حزب را تحریم کرد.[۷۲] (ببینید: حزب رستاخیز ملت ایران)
یکی از شب‌های جمعه که امام‌خمینی برای زیارت به کربلا رفته بود، رژیم بعث عراق برای ارتباط‌گرفتن با ایشان و کسب مشروعیت، استاندار و رئیس امنیت و رئیس شهربانی استان کربلا را به دیدار ایشان فرستاد. استاندار درباره تسهیلات دولت برای عزاداران، فرستادن گروهی پزشکی برای عیادت ایشان و تعمیر ضریح و قبر مطهر حضرت ابوالفضل(ع) سخن گفت و منتظر بود امام‌خمینی تأیید کند که ایشان در برابر گزارش استاندار کربلا چیزی نگفت و نقشه بعثی‌ها بی‌نتیجه ماند.[۷۳] ایشان در مرداد ۱۳۵۶ در کربلا به تلگراف تسلیت اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان امریکا و اروپا و کانادا درباره درگذشت علی شریعتی پاسخ داد و آنان را به توجه بیشتر به اسلام و وحدت کلمه فرا خواند.[۷۴] مداحان در وقت تشرف ایشان به کربلا در محرم پس از نماز، مرثیه می‌خواندند. سیدمحمد کوثری از واعظان قم در یکی از این سال‌ها در کربلا حضور یافت و در شب یازدهم محرم نزد امام‌خمینی مرثیه خواند و صدای گریه ایشان به‌وضوح شنیده می‌شد.[۷۵]
پانویس
- ↑ ابن‌اعثم، الفتوح، ۴/۳۲۲ ـ ۳۲۸؛ مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۴۴/۳۱۵؛ خلیلی، موسوعة العتبات المقدسة، ۸/۱۴ ـ ۱۷.
- ↑ دینوری، اخبارالطوال، ۲۵۱؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، تاریخ الطبری، ۵/۴۰۸.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۴/۳۵ ـ ۳۶.
- ↑ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۲۵۴ و ۲۶۹.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۲/۲۰۸؛ مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۹۸/۱۱۲؛ قائدان، عتبات عالیات عراق، ۱۰۰ ـ ۱۰۱.
- ↑ آل طعمه، تاریخ مرقد الحسین و العباس، ۱۷.
- ↑ ابن‌بطوطه، رحله ابن بطوطه، ۲/۵۷.
- ↑ قائدان، عتبات عالیات عراق، ۹۶.
- ↑ سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران، کربلا، پایگاه اطلاع‌رسانی.
- ↑ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۵۹.
- ↑ ملکوتی، خاطرات آیت‌الله مسلم ملکوتی، ۱۸۲ ـ ۱۸۳.
- ↑ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۴.
- ↑ محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۵ ـ ۵۶.
- ↑ ذاکری، طلوع خورشید، ۳۱۰.
- ↑ قوچانی، مصاحبه، ۱/۱۲۹.
- ↑ خاتم یزدی، مصاحبه، ۱/۹۲.
- ↑ عمید زنجانی، مصاحبه، مجله حوزه، ۱۰۱.
- ↑ ملکوتی، خاطرات آیت‌الله مسلم ملکوتی، ۱۸۸.
- ↑ عمید زنجانی، مصاحبه، مجله حوزه، ۱۰۱.
- ↑ محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۶.
- ↑ محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۶.
- ↑ محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۶؛ کهن‌نسب، آنجاکه بوی یار می‌دهد، ۱/۳۷۴.
- ↑ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۴.
- ↑ محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۶.
- ↑ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۵/۴۸۶ و ۴۹۵.
- ↑ روحانی نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۴.
- ↑ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۵/۵۰۸.
- ↑ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۹.
- ↑ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۵/۴۹۵.
- ↑ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۴.
- ↑ محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۷؛ عمید زنجانی، مصاحبه، مجله حوزه، ۱۰۱ ـ ۱۰۲.
- ↑ متقی، مصاحبه، ۲/۱۳۳؛ رجائی‌نژاد و حاضری، هفت اقلیم گذری بر اماکن منتسب به امام‌خمینی از ولادت تارحلت، ۲۹۰.
- ↑ مهدوی کنی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۳۸/۲۱۰.
- ↑ طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۲۴۷.
- ↑ محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۷ ـ ۵۸.
- ↑ رجائی‌نژاد و حاضری، هفت اقلیم گذری بر اماکن منتسب به امام‌خمینی از ولادت تارحلت، ۲۹۱؛ طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۲۴۷.
- ↑ محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ۱/۱۲۰ ـ ۱۲۱.
- ↑ رجائی‌نژاد و حاضری، هفت اقلیم گذری بر اماکن منتسب به امام‌خمینی از ولادت تارحلت، ۲۹۱ ـ ۲۹۲.
- ↑ محتشمی‌پور، خاطرات، مجله یاد، ۵۸؛ ذاکری، طلوع خورشید، ۳۱۰.
- ↑ روحانی نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۷.
- ↑ روحانی نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۶۴ و ۱۶۷.
- ↑ خاتم یزدی، مصاحبه، ۱/۹۲.
- ↑ موسوی، مصاحبه، ۲/۱۷۳.
- ↑ طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۲۴۸.
- ↑ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۵/۵۰۸.
- ↑ مظهری، رفتارشناسی امام‌خمینی، ۹۹.
- ↑ نگارش و نصرآبادی، حدیث پایداری، ۷۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۷/۵۳ ـ ۵۴ و ۴۹۹.
- ↑ معرفت، مصاحبه، ۱۴۸.
- ↑ قرهی، مصاحبه، ۶/۱۴۵.
- ↑ امامی میبدی، مصاحبه، ۱/۷۷.
- ↑ خاتم یزدی، مصاحبه، ۱/۱۱۹.
- ↑ کهن نسب، آنجاکه بوی یار می‌دهد، ۱/۳۷۴.
- ↑ شاه‌آبادی، مصاحبه، ۴/۲۳۹.
- ↑ طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۳۹۸ ـ ۳۹۹.
- ↑ امامی میبدی، مصاحبه، ۱/۷۹.
- ↑ محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ۱/۱۲۰.
- ↑ محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ۱/۱۲۰.
- ↑ رضوانی، مصاحبه، ۲۰.
- ↑ رحیمیان، در سایه آفتاب، ۵۰ ـ ۵۱.
- ↑ طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۲۴۷.
- ↑ کروبی، مصاحبه، ۵/۱۶۵؛ عزیزی، ۴۲۰ داستان از نماز و عبادت امام‌خمینی، ۲۲۰؛ قرهی، مصاحبه، ۶/۱۴۵.
- ↑ عمید زنجانی، خاطرات، ۹۶.
- ↑ عزیزی، ۴۲۰ داستان از نماز و عبادت امام‌خمینی، ۲۲۰.
- ↑ معرفت، مصاحبه، ۱۴۸.
- ↑ رجائی‌نژاد و حاضری، هفت اقلیم گذری بر اماکن منتسب به امام‌خمینی از ولادت تارحلت، ۲۹۲.
- ↑ محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ۱/۱۲۱.
- ↑ کافی، کافی واعظ شهیر، ۱۱۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۱۷۷؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۵۸۰.
- ↑ رضوانی، مصاحبه، ۱۹.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۷۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۷۱.
- ↑ عمید زنجانی، مصاحبه، مجله حوزه، ۱۱۰ ـ ۱۱۱.
- ↑ فردوسی‌پور، مصاحبه، ۲/۳۴۵.
- ↑ بجنوردی، مصاحبه، ۲/۶.
منایع
- آل طعمه، سلمان هادی، تاریخ مرقد الحسین و العباس، بیروت اعلمی، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- ابن اعثم کوفی، احمد، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت دارالاضواء، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- ابن بطوطه، محمد بن عبدالله، رحله ابن بطوطه، الرباط، آکادیمیة المملکة المغربیه، ۱۴۱۷ق.
- ابن‌قولویه، جعفربن‌محمد، کامل الزیارات، تصحیح عبدالحسین امینی، نجف، دارالمرتضویه، چاپ اول، ۱۳۵۶ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- امامی میبدی، سیداسد الله، مصاحبه، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- بجنوردی، سیدمحمد، مصاحبه، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- حائری، سیدعلی، تابناک، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۳۱/۵/۱۳۸۷، گزارش: رسول جعفریان کد خبر۱۶۱۱۶.
- خاتم یزدی، سیدعباس، مصاحبه، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات المقدسة، قسم الکربلاء، بیروت، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۹۸۷م.
- دانا، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۵/۸/۱۳۹۲.
- دینوری، احمد بن داود، اخبارالطوال، تحقیق: عامر عبدالمنعم، قم، رضی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
- ذاکری، علی اکبر، طلوع خورشید، سال‌شمار زندگانی امام‌خمینی قدس سره، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۹۱ش.
- رجائی‌نژاد، محمد و مهدی حاضری، هفت اقلیم گذری بر اماکن منتسب به امام‌خمینی از ولادت تارحلت، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۹۴.
- رحیمیان، محمدحسن، در سایه آفتاب، تهران، حضور، چاپ هفتم، ۱۳۷۸ش.
- رضوانی، غلامرضا، مصاحبه، مجله پاسدار اسلام، شماره، ۳۷۳، ۱۳۹۱.
- روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، تهران، عروج، چاپ پنجم، ۱۳۸۱ش.
- سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران، کربلا، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱/۶/۱۳۹۴.
- شاه‌آبادی، صادق، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، تهران، پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- طبری، محمدبن‌جریر، تاریخ الامم و الملوک، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث العربی، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- عزیزی، عباس، ۴۲۰ داستان از نماز و عبادت امام‌خمینی، قم، صلاة، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- عمید زنجانی، عباسعلی، روایتی از انقلاب اسلامی ایران، خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین عباسعلی عمید زنجانی، تدوین و پژوهش حاجی‌بیگی کندری، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- عمید زنجانی، عباسعلی، مصاحبه، مجله حوزه شماره ۳۷ ـ ۳۸، ۱۳۶۹.
- فردوسی‌پور، اسماعیل، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- قائدان، اصغر، عتبات عالیات عراق، تهران، نشر مشعر، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- قرهی، عبدالعلی، مصاحبه، چاپ‌شده در سرگذشت‌های ویژه از زندگی حضرت امام‌خمینی، به اهتمام رضا شعرباف، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۳۶۷ش.
- قوچانی، محمود، مصاحبه، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- کافی، مهدی، کافی واعظ شهیر، تهران، انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- کهن‌نسب، علی و دیگران، آنجاکه بوی یار می‌دهد، چاپ‌شده در رسول آفتاب، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- کروبی، مهدی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- متقی، محمدتقی، مصاحبه، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محتشمی‌پور، سیدعلی‌اکبر، خاطرات سیاسی، تهران، خانه اندیشه جوان، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
- محتشمی‌پور، سیدعلی‌اکبر، خاطرات، مجله یاد، شماره ۳۳ ـ ۳۴، ۱۳۷۳ش.
- مظهری، مرضیه، رفتارشناسی امام‌خمینی، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- معرفت، محمدهادی، مصاحبه، مجله حوزه، شماره ۳۲، ۱۳۶۸ش.
- ملکوتی، مسلم، خاطرات آیت‌الله مسلم ملکوتی، تدوین عبدالرحیم اباذری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵.
- موسوی، سیدهادی، مصاحبه، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- مهدوی کنی، محمدرضا، یاران امام به روایت اسناد ساواک، آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- نگارش، حمید و علی‌باقی نصرآبادی، حدیث پایداری، تهران لوح محفوط، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- یاقوت حموی، شهاب‌الدین بغدادی، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.
پیوند به بیرون
- سیدعباس رضوی، کربلا، دانشنامه امام‌خمینی، ج۸، ص۴۲۶–۴۳۲
