دفتر عقل و قلب (کتاب)

دفتر عقل و قلب پرتوی از اندیشه‌های عرفانی فلسفی امام‌خمینی؛ کتابی به قلم احمد عابدی است که به بیان آراء فلسفی و عرفانی امام‌خمینی پرداخته است. این کتاب در سال ۱۳۸۵ توسط انتشارات زائر منتشر شده است.

مؤلف

احمد عابدی، متولد ۱۳۳۹ش، دکترای فلسفه و از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه قم و دانشگاه می‌باشد. کتب و مقالات زیادی به قلم او منتشر شده که «دفتر عقل و قلب» از آن جمله است.

محتوا

در این کتاب به آراء فلسفی و عرفانی امام‌خمینی پرداخت شده و در بخشی از آن آمده که امام‌خمینی معتقد است، عرفان عبارت است از معرفت خدا و شئون ذاتی و تجلیات اسمائی و افعالی او در حضرت علمیه و عینیه به مشاهده حضوری (امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۵۵). امام‌خمینی معتقد است عارف کسی است که قلب خود را هیولا و پذیرای هر صورتی که محبوب بر او وارد سازد، قرار دهد و هیچ فعلیت و صورتی جز آن را طلب ننماید (امام‌خمینی، شهر دعای سحر، ص۱۳؛ دفتر عقل و قلب، ص۸). در فرازی از این پژوهش آمده که امام، اسم اعظم را به حسب حقیقت غیبی جزء ذات خداوند نمی‌داند و اسم اعظم به حسب مقام الوهیت و واحدیت، اسمی است که جامع جمعیع اسماء الهی است (امام‌خمینی، شرح دعای سحر، ص۱۲۴؛ عابدی، دفتر عقل و قلب، ص۲۳). ایشان معتقد است مقام ولایت رسول خاتم (ص) متحد با مقام ولایت مطلقه علویه است و از این بحث نتیجه می‌گیرد که مسئله ربط حادث به قدیم و متغیر به ثابت که در فلسفه مطرح است، تنها از طریق همین مسئله عرفانی قابل حل است؛ زیرا همیشه نیاز به یک واسطه‌ای داریم که برزخ بین آنها است و این برزخ رابط حادث به قدیم است. این رابط را فیض مقدس یا وجود منبسط می‌گویند که مقام برزخیت کبری و مقام روحانیت رسول خدا است (امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۱۴۸؛ عابدی، دفتر عقل و قلب، ص۷-۸). از جمله مطالب مورد توجه در این اثر، بحث از تفسیر و تأویل است. از کلمات امام استفاده می‌شود که مراد ایشان از تفسیر قرآن معنای اصطلاحی نیست بلکه مراد تفسیر باطنی و واقعی است (امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۲۱۲؛ عابدی، دفتر عقل و قلب، ص۱۲۱.

ساختار

این کتاب ساختار خاص منطقی ندارد بلکه دارای یک مقدمه و مطالبی که به سلیقه نویسنده تنظیم شده‌اند؛ از جمله درباره اسم اعظم و حقیقت و رابطه آن با اسم مستأثر و خواص اسم اعظم سخن رفته است و عناوین زیر را نیز در بر می‌گیرد: حجاب‌های نورانی و ظلمانی، انسان کامل از دیدگاه امام‌خمینی، ولایت مطلقه، انسان کامل مخاطب کلام خدا در مرتبه واحدیت، ضرورت وجود انسان کامل، نقش انسان کامل در نظام هستی، ادب دعا، تأویل قرآن از دیدگاه امام‌خمینی، کلام خدا و کتاب خدا، اعجاز قرآن از منظر امام‌خمینی، اعجاز یا تحدی قرآن، آراء فلسفی امام‌خمینی، راه شناخت حقایق اشیاء، تکامل برزخی، احیا میراث فلسفی امام‌خمینی، اندیشه‌های اخلاقی-عرفانی امام‌خمینی، نگرش امام‌خمینی به چهار کتاب حدیثی و نکات عرفانی.

تکمله

نویسنده کتاب در پایان به معرفی اجمالی دو کتاب فقهی و اصولی امام‌خمینی پرداخته است و روش امام را در این دو کتاب به نحو اجمال بیان کرده است.

کاستی

نویسنده در برخی موارد به طور اجمال و مبهم به آراء امام پرداخته و تصویر درستی را به هم نرسانده است.

وضعیت نشر

چاپ اول این کتاب در سال ۱۳۸۵ توسط انتشارات زائر، منتشر شده است.