مشرب عرفانی امام‌خمینی و حافظ (کتاب)

مشرب عرفانی امام‌خمینی و حافظ؛ بررسی مضامین مشترک عرفانی دیوان امام و حافظ، کتابی به قلم احمد فرشبافیان است که به تحلیل اصطلاحات عرفانی مشترک امام‌خمینی و حافظ می‌پردازد. این کتاب در سال ۱۳۷۶ش توسط مؤسسه نشر و چاپ عروج منتشر شده است.

محتوا

کتاب مشرب عرفانی امام‌خمینی و حافظ، به بررسی مضامین مشترک اشعار امام‌خمینی و اشعار حافظ پرداخته و برخی اصطلاحات عرفانی را بررسی و تحلیل کرده است. نویسنده در این اثر دو چهره مثبت و منفی تصوف و عرفان را بیان کرده و معتقد است چهره مثبت مبتنی بر تفکر اصیل اسلامی و منبعث از آموزه‌های قرآنی و روایی است و چهره منفی مبتنی بر ناخوشایندی از روح عرفان اسلامی و صرفاً آداب خشک و عزلت‌گزینی و بریدن از جامعه.

در فرازی از این کتاب آمده است، امام‌خمینی معتقد است که مقام رضا همان فنای اراده سالک در اراده حق‌تعالی است ایشان عرفان عاشقانه را که ریشه در رضا و تسلیم در برابر اراده حق‌تعالی دارد، برگزیده و عرفان زاهدانه که به طمع بهشت و خوف آتش باشد را نمی‌پسندد

یکی از اصطلاحات مورد توجه در دیوان امام، اصطلاح «رندی» است که به معنی قطع نظر سالک از انواع اعمال در اطاعت می‌باشد، رندی خلاف زهدِ خشک و ریاکاری است بلکه اکسیری است که اگر شکوفا شود، از حرص و ظلم گریزان است. امام‌خمینی با استناد به آیه «لَنْ تَرَانِي وَلَكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي» به تفسیر عرفانی از آیات الهی در آثار خود پرداخته است و در دیوان و اشعار عرفانی خود از «طور» به عنوان تجلیگاه ملاقات عاشق با معشوق یاد کرده است.

واژه عشق در عرفان ادبی امام‌خمینی ویژگی‌های خاصی دارد؛ از جمله آن که عشق ازلی و رازی است که بر همه کس آشکار نیست. چنان که عشق پیوندی طرفینی است. امام‌خمینی در غزلیات خود از بُعد عرفانی، حضور در قرب معشوق را با عبارت «عاکف میخانه بودن» بهتر از مقدس‌مآبی خشک و مسجدی بودن زاهدانه و بدون معرفت می‌داند و اعتکاف را در صورتی که نتیجه آن دور شدن از عقل مشوب و باعث عشق و شوریدگی باشد می‌ستاید

ساختار

کتاب مشرب عرفانی امام‌خمینی و حافظ، از یک پیشگفتار، مقدمه و اصطلاحات و مضامین مشترک سامان یافته است. در مقدمه این کتاب به وجه تسمیه صوفی، منشا و خاستگاه تصوف عرفان منفی و مثبت و مشخصات آن، مقایسه کلی شعر و عرفان امام با حافظ، سخن به میان آمده است.

در قسمت اصطلاحات و مضامین مشترک به برخی اصطلاحات نظیر، اعتکاف، الست، زهد، رضا، طرب، عشق، عنقا، عیش، فقر، اشاره شده است.

وضعیت نشر

چاپ اول کتاب مشرب عرفانی امام‌خمینی و حافظ، در سال ۱۳۷۶ش توسط مؤسسه چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، منتشر شده است.